Petri Rami ...Institutionum dialecticarum libri tres, Audomari Talaei praelectionibus illustrati, ..

91쪽

hostilem murum.Ex quo genere sunt ouincentes pro bationes,quae vulgo dicuntur ad impossibile. Aristoteles genera dissentaneorum nec in uniuersum definit, nec bipertito distribuit in contraria

repugnantia. De contrariis eadem fere praecipit, quae hic traduntur .in Categoriis enim revincta luat appellat, quae Latine dicimus contrariardiuiditque in quatuor species aduersorum ,relatorum priuantium contradicentium sed more suo totam hanc doctrinam communitatibus, differentiis obscurat: quae definiendo diuidendoques exempla subiiciendo breuiter cfacile tradi poterat.In omni autem arte superuacuum

est disserentia dc communitates exquirere, pluriba que verbis cumulare,cum sua definitione diuisione, uexemplis ad explicandum idoneis unaquaeque res proprie comprehendatur, kab aliis rebus separetur. Definitio siquidem non tantum rem propositam explanat, sed a caeteris quoque rebus distinguit. Atque haec communiter de quatuor generibus contrariorum separatim autem de singulis multa variis locis sparsa sunt, praesertimque in Topicis libris, in quibus hic locus frequenter iteratur:vt in primo, ubi de propositione, de instrumentis agitur atque in sequentibus libris ad quatuor genera problematum confirmanda aut refellenda nominatim accommodantur,

inepte quiden inutiliter: vitiosum enim est in arte dialectica generale praeceptum ad specialem quaestionem adstringero De contradictione in verbo Categoriae Aristotelis loquuntur aliquid in capite De oppositis, libro do interpretatione, cum disserit de nomine reverbo, enuntiato infinitis. De contradictione in enuntiatis simplicibus eodem libro multa praeci utur, sed optimis praeceptis multa inutilia, vana praecepta,

92쪽

quae nihil ad artem cotradictionis spectant, immiscentur.De contradictione in enuntiatis multiplicibu nuia Ium apud Aristotelem verbii est:post quem Theophrastus Iudemus circa hanc partem aliquid mouerunt. De secundo dissentaneorum genere,quae repugnantia vocantur,nulla praeceptio in dialecticis Aristotelis libris legitur:quorum tamen usus in eruditos populari hominum sermone frequenter occurrit. Quare ut Aristoteles de dissentaneis multa necessaria praecepta pr(termisit,sic multa inutilia,& non necessaria posuit. o M PARATA, AC RI-mum paria.

De simplicibus argumentis mconsentaneis dissentaneis hactenus.De comparatis deinceps est agedum. A Comparata sunt ea qui inter se conseruntur . Ea collatio quatitatis aut qualitatis est Collatio quantitatis est, qua dicimus res collatas pares esse, aut impares s Paria itaque sunt,cum ex quam litate pari vel aequali par c aequalis approbatur: ubi tametsi nullivera species forta se,sicuti nec in caeteris comparationum generibus,modi tamen quidam ad illustranduvium demostrari possunt. Ergo primum sit, quale est apud Teren tium,

Quindo ego tuum non curo,ne cura meum, MeI., fCicero,Neque vero quid mihi irascare, rescitia.

93쪽

, PETRI RAMI

intelligere possum si quod eum defendo

que tu accusas, cur tibi quoque ipse non succenseo, qui accuses eum, quem ego defendo Inimicum,inquis,accuso meum: amicum ego defendo meum. 3 Ratio ista persaepe ducitur per gradus comparationis, quos grammatici distinxere, positionis, comparationis, superlationis. Ouidius de Arte, Lib. 1. meminor est irtus,quam quaerere,parta ture Philo.', io Paulo aliter Cicero, Non magis iuris consi sultus quam iustitiae, neque constituere lilita, actiones malebat, quam controuersias tolle, re .Iuuenalis,

Sad 8 Omne animi ilium tanto eo Fectius in seri, j. crimen habet, quanto maior quipeccat aletur.33 Cicero, Addsi cuiquam iustus honor , habitus est in morte Legato in nullo iustior quam in Seruio Sulpitio reperietur catul. 3 Disertisime Romuli nepotum cum unt quotquefuere M. Tulli,cuotque o ali serunt in anno:

Gratias tibi maximas Catullus uesimus omniumpoeta, Tantopesimis omnium poeta, uanto tu optinius omnium patram .s Ovidius pauid secus idem genus argu menti tractauit, 'sis gurara quot conchas ruat amoena rosariasores,

94쪽

I NI T. D I A L. VIAE L. ssa tu saporiferum grana papauer habet, Diu era qua alit, quo piscibi . nda natatur,suot tenerum pennis aera pulsat auis: Tot premo aduersisti quasi comprehendere coner,

Icaria numerum dicere coner aqua.is Aliquando quaestio de quantitate pari aliis argumentis tractatur, illis quidem inter se paribus , quaestionis tamen alterutriparti nequaquam paribus: ut apud Martialem quaestio hec, an Martialis sit par Maximo, ex effectis utriusque paribus inter se

tractatur,

Capto tuam, pudet heu sed capto Maxime, enarra capta alia etiam sumis ergo pares. M an salutatum deni tu diceris isse Antesalutatum etiam sumus ergo pares. um comes ipse tuus, tumidi ianteambulo regis: Tu comes alterius iam sumin ergo pares. Essest eliseruum iam nolo dicarim esse: i rex eu,regem Maxime,non habeat. Sic apud Terentium Gnato disputat:ic s. A quando illa mentionem Phaedriae num Facit aut silaudat,terit male drat Thsentia. G M tne iat,haec ressi es remedio: ubi nominabit Phaedriam,tu Pamphilam Continuos quando ita dicet,Phaedriam Intromittamus comessatum:tu, Pamphilam litatum prouocemissi laudabit hae

95쪽

, PETRI RAMII utiformam tu huim contra .denque Par pari refert Tuod eam remordeat. i Atque haec de paribus.

COMPARATIS.

Transtus est a simplicibus argumentis ad comparata in simplicibus res simpliciter considerantur, quidnam propositae quaestionis sint,an causae,an facta,

an subiecta,an adiuncta, an dissentanea in comparatis autem res considerantur per collatione quantitatis aut qualitatis, paresne sint,an impares similes, an dissimiles .ltaque superiora argumenta comparata fieri poterunt,cum eorum quantitas aut qualitas cum alia recomparabitur:nec enim argumentorum genera reipsa disserunt,sed ratione duntaxat,& genere tractationis,presertim cium uni eadem res modo causa,modo

effectum,modo subiectum,modo adiunctum, modo liquorum generum aliquid esse possit pro vatia disserendi ratione Laccommodatione eius argumenti ad hanc vel illam qui estionem. Comparata sunt argumenta insita,quae cum pam te quaestionis comparantur: quae definitio magis per partes comparationis,quam per generalem hanc conmprehensionem intelligetur. Comparata diuiduntur bipertito ex rebus sub tectis,circa quas versentur,ut eorum quaedam sint cir ca quantitatem, quaedam circa qualitatem. Quae diuisio omnes omnium generum comparationes uniuerse complectitur. Comparatio quantitatis definitur per suas partes. Quantitatis autem vocabulum no solum signia ficat aliquam dimensionem mathematicam ut lineam, extremitatem,vel corpus,sed omnium rerum vim, facultatem,naturam,assectionem parem aut imparem et neque enim res illo solum genere quantitatis piares aut

96쪽

impares appellantur,sed etiam substantia,&qualitate, di relatione,& aliis multis modis. Comparatio parium, ut ait Cicero in Topicis, nec elationem habet,nec submissionem est enim

qualis: multa sunt autem,quae aequalitate ipsa comparantur,quae ita fere concluduntur: Si consilio ciues

uare hauxilio aequa in laude ponedum est,pari gloria debent esse qui consulunt, qui defendunt Philipp. prima, Quorum facinus commune est,cur non erit praeda communis Atque interdu haec collatio significatur his vocabulis par, aequalis,&similibus.Martialis,

Parseelus admisit Phariis Antonius armis: scidit vultus ensis uterquesicros. Virgilius AEneid. Io. Necnon Euate Phogium,Paridisque Mimanta vim m. id est tantu,quantus erat Paris. Quinetiam nomina ista,tatus, quatus, indicant collatione parium. Martialis,

auanta quiesplacidi,tanta eli reuerentia Neruae.

In omnibus rebus,mpraesertim in primis, maximme generalibus dissicillima est generu formaru inuentio: sed pro his modo aliquot ad explicandam, rietatem rei propositar,victaque possumus, indicamus. Primus igitur modus parium fuerit non tam praeceptis, quam exemplis expositus: c quale illud est apud Terentium,ubi Demea Mitione fratrem suum alloquitur,

Erando, i uit, o non curo tuum phinum,tune eum meum Ctesiphonem,

collatio est a paribus factis. Cicero defensionis seqossicium tuetur aduersus Torquatum a paribu factis,quae sunt,Accusare inimicum,& Defendere amicum. Secundus modus cernitur in gradibus grammatimae comparationis omnibus:ac primum in his quos gramatici vocant positivos.Ouidius lib. . de Ponto,

Tam faelix utivam,quam pessore candidus essem.

97쪽

s Exemplum est de eo gradu collationis qui dicitura grammaticis comparativus. Noli minor est virtus,quam quaerere arta tueri.

Quod perinde est,ac si dixisset Ouidius,Tata vinus est

conseruare res partas, quanta est acquirere.io Comparatio parium sic apertius exprimitur Sia pilius tam iustitiae consultus fuit,quam iuris: tatumque cupiebat controuersias tollere,quantum litium acti

ne constituere.

ii Quanto maior est hominis dignitas Lauthois ritas,tanto maius esti excelletius eius crime:est enim princeps velut in theatro constitutus, quem sui ciues spectant. Itaque si quid peccat,propter amplitudinem nominis nullum eius peccatum obscurum esse potest. ii Hic obscurior est comparatio parium, Tam iustus erit honos Sulpitio mortuo in legatione tributus, quam cuiquam tribui potest. ira Catullus laudat Ciceronem ex paribus, Quet o Catullus est omnium poeta pessimus, tanto Cicero est omnium patronus optimus. Qu'd exemplum est de superlatione parium inter se collatorum. i Tertius modus exemplo melius facilius, qu/m praecepto cognoscitur, ubi quoti tot indicant collationem quandam parium aliquantulum a saperioribus exemplis variatam.Ouidius autem exul apud Getas amplificat multitudinem suarum miseriarum sex paribus. is Quartus modus non est vere parium, si principem quaestionem confideres, quia cum altera parte

quaestionis non conferuntur ut paria:vt, Captare coenam neque Martiali, neque Maximos a partes sunt quaestionis)par est,sed effectum utriusque persen rea-ddmque est ratio de matutina salutatione, .comitata honoris gratia. is nato parasitus Thraseni gloriose militi consulit,ne se Thaidi purget de amore Pamphilae:sed po-

98쪽

ritu augeat amorem,par pari relaturus.1 Doctrina de paribus, Meorum modis aliquot concluditur, quorum plures esse possimi, quam commemorati sunt. Aliquando par pari refertur, non tam disputando,quam repugnando ut, Die quibo in terris, Heri mihi magnus Apollo, et reis pateat caeli spatium non amplim ulnas. Cui quaestioni cum Laenalcas respondere non pos set,parem aliam difficultatem reposuit:vt, Die quibus tu terris. seripti nomina regum NascanturFores, , Phollida soli habere. Atque in hoc genere collationis sicut in reliquas Proximis usus, lectio, exercitatio varietatem aliquam nondum praeceptis inclusam animaduertet.

Imparium collatio duplex stri altera ma-

1yxum,altera minorum.

AI Maiorum collatio est, cum ex maioris, bus minora disputantur. 3 Cicero, Noli tam ' 'M- , esse iniustus, ut cum tui fontes vel inimicis dis tuis pateant, nostro riuulos etiam amicis pus, tes clausos esse oportere. Virgilius, O sic :neque enim ignarisumis ante malorii Aenei. . O a se grauioraedabit Dem his quoque finem.' i Cicero Nisi forte nihil est aequum vos de Agrar, a eorum audacia suspicari, quorum cupiditati nimium angustus orbis terrarum esse videatur si Collationes autem maiorum frequen

tes sunt in hac amplificatione, Non solum

99쪽

rana.

PETRI RAMI Sed etiam. Cicero versus citans Ennii, Tollitur e medio, non solum ista verbosa simulatio prudenti Ased etiam illa domina rerum Sarientia,'igeritur res,

Spernitur orator

non solum odiosus indicendo aut loquax,

veru metiam Ionus, horridus miles amatur.

Ex hoc loco sunt quaedam rhetoricae Pro Miri, gradationes Cicero, Neque verd se populo, solum, sed etiam senatui tradidit neque se

enatui modo, sed etiam publicis praesidiis de

armis neque his tantum, verum etiam eius, potestati, cui senatus totam Rempublicam, omnem Italiae pubem cuncta populi Rom. arma commiserat 'aliud etiam maioru ex

emplum illud est, Cum quidem ego eius pe- , titionem grauissimis in Senatu sentetiis op pugnassem , neque tam illius laedendi causa, quam defendendi atque ornandi Catonis. Quod de collatione parium dictum est, idem est hoc loco dicendum Saepe quaestio de qualitate maiore disseritur aliis argumentis: vi apud Ciceronem irae quaestio, an Ca tilinae causa sit inferior optimatum causa, ex adluctis tractatur, quq ipsa sunt alia aliis ma- catil.5. ior . Sic enim Cicero Catilinae causim ex-

100쪽

IN s m. DIA L. LIB. stenuat, ei bonorum ciuium meliorem cau-D sam opponendo , Si, inquit his rebus o a missis ipsas causas quae inter se confligunt contendere velimus ex eo ipso quam valde ipsi iaceant intelligere possumus ' Ex hac enim parte pudor pugnat, illinc petu-D Iantia hinc pudicitia, illinc stuprum hincii fides , illinc fraudatiori hinc pietas, illinc scelus: hinc constantia , illinc furor et ine, honestas illinc turpitudo hinc continentia, illinc libido . Denique aequitas, tempe-acrantia, sortitudo,prudentia, virtutes omnes' certant cum iniquitate, cum luxuria, cum D ignauia, cu temeritate, cum vitiis omnibus: postrem copiae cum egestate, bona ratio cum perdita, mens sana cum amentia bonas denique spes cum omnium rerum desperan tione confligit. In huiusmodi certamine, ac praelio,nonne etiam si hominum studia de, ficiant, dii ipsi immortales cogent ab his, praeorissimis virtutibus tot de tanta vitiadi superato

Argumenta imparia dicuntur duobus modis, alias maiora,quado conferuntur cum aliqua re minore, quae sit in quaestione posita:vt apud Ovidium, fatus Aperi tutos fore reditis illos a dum mihi qmfulmen,qui vos habeoque regίque, Struxerit insidias notus feritate Lycaon. Lycaon struxit insidias Ioui: MFaunis igitur strueis