장음표시 사용
171쪽
, o DE UEM TATE CERTAdere perspectas, qua S antea non noveramus . Ac ipse ex ,erientia testatur , ut supra jam demonstravi mus 333-ὶ . . Exempl. Sic e. gr. notionem ignis, notionem aquae item nigri, albi , rubri dcc. ope sensionum & experentiae tibi formas , & plurimarum rerta in notitiam
sensibus in subsultum adhibitis , tibi acquiris , quas
g. 339. Ut vero hoc luculentius constet , nolope sensuum & experientiae ad ccrtitudinem pervenire, quaestionem , identidem iq medium prolatam, antea definiemus : An nos lentus aliquando fal
g. 36o. Proinde scitu , sensus , positis omnibus adsentiendum requisitis , nos non fallere , si fallere idem est, ac salsum proponere di statuere. Dempnsr. Cum ad sensiones plura non requirastur , quam haec duo momenta. α ὶ ut mutqtio ab objectis externis in organis nostris sensoriis producatur, quod vocant momentum H cum; si ut anima repraesentationem , huic mutationi , in organis sensoriis factae i conformem producat per principsychol. consequens est, ut suo tum demum fungantur ossicio sensus si objecta externa , mutationem in organis sensoriis producentia , repraetentant. Quiqiraque plura non requiruntur ad sentionem , quam ut per eam nobis objectum externum, in nostra organa sensoria agens, repraesentemus: consequens est,
ut, dum sensus mei me non fallant , quia sensus ,
qtra sensus, nec assirmant, nec negant.
Stas. Saepius inter Carletianos , & alios philosophos de eo ε disputatum est , num senius fallant όQuam quidem . quaestionem ideo negamus, quia, non omnia requista ad sentiendum adsunt , sensus non possunt non objectum externum nobis repraesentare. Adeoque dum per sensus objechim nobis repraetentamus, non fallitur. Iudicium autem, quod nimis praecipitanter ex seni bus formatur , multoties nos. sal-
172쪽
DE UER1TA TE CERTA III fallIt; quae vero judicia, ex sensibus formata, neutiquam ad sensus referre debemus. Ne autem mens, secundum sensus judicans, adeo facile fallatur, quasdam subjungam cautiones , circa omnem sensionem
361. Qui sensibus recte uti vult , eosdemque ita adhibere , ut ipsis constet certitudo , illius organa sensoria ita comparata snt, ut nullo vitio vel morbo laborent. Demonstr. Cum organa sensoria suerint corrupta tunc non potest fieri , quin objecta alias mutationes in iisdem producant, quam productae fuissent , ii o gana serent sana. Unde non mirum est , mentem, secundum sensus corruptos judicantem . Si itaque sensibus recte uti velimus , eosdemque Ita adhibere , ut mens , secundum eos judicans , minus fallatur , omana sensoria oportet sint sana . minusque
Not. Ineptus Igitur est ad judicandum de coloribus, qui luscus est; nec qui sebri laborat, aptus videtur ad saporem hujus illiusve cibi recte aestiman-
. a 61. Proinde si quis fuerit , qui habet sensus paulo debiliores , is huic desectui instrumentis , arte factis, telescopiis e. gr. & microscopiis , mederi
363. Ne mens, secundum sensus judicans , sallatur , ea, quae sentimus , attentius Paulo contemplari debemuS. Demonstr. Cum, quo plus rei perceptae attenderis
hoc clarior fiet taea . . r. : dubitari non potest illum, qui, neglecta attentione , rem quampiam sentit , obscuriuscule illam percipere . Unde deinde intelligi potest , quid sit , quod mens, secundum sensionem ejusmodi judicans , nimium quantum sallatur . Ergo si mens in judiciis , secundum sei 1usserinatis , non debeat fasti , & nos nostris sensibus recte uti voluerimus; id agendum in primis est , ut, Κ quic-
173쪽
DE UEasT TE CERTA quicquId percipimus sive sentimus . id jussa contemplemur attentione.
364. Porro , qui sensibus rite uti vult , eosdemque in veritatibus indagandis ita cupit adhibere, ut mens, secundum eosdem Iudicans, non facile fallatur, ad tot sensus rem perceptam redigat, ad quoeredigi ponest. Demono . Cum hoc clarior fiat rei perceptae idea , quod pluribus sensibus .eadem usurpaveris . 67. dubitari non potest . mentem non adeo facile deceptum iri, si secundum sensus judicaveris , si pluribus sensibus unam eademque rem perceperis . Recte itaque praecipitur , illum, qui recte sensibus uti cupit, nec in jud ciis, secundum seni us formatis, vult Alli, debere rem perceptam ad tot sensus redigere,
ad quot redigi potest. . 36s, Si judicium , quod sensibus stat , fallere
non debet, opus est , ut ' justa adiit distantia organorum sensoriorum & objectorum Demonstr. Si objecta nilius fuerint ab organis remota , tunc objecta debilius organa assiciunt , adeoque repraesentatio rei perceptae in anima erit obscura. Quo fiet, ut mens , secundum hanc obscuram . repraesentationem judicium serens , facillimo fallatur
. 366. Maxime vero circa experientiam id tandem adhuc cavendum, ne id, quod minime experi mur , fere quod vel ratiociniis ex experientia demum deducimus , vel' quod per imaginationem n bis aliunde succurrit, pro ipsa experientia venditemus. Quem errorem in experiundo qui committunt vitium subreptionis committunt , quod conssilit in eo , si nobis videmur experiri , quod minime experimur is
SchoI. Per experientiam tantum cognoscimus si gularia , sive ea , quae actu existunt. Si itaque plara ex experientia constare , nobis persuademus , quam quae actu existunt. atque causas etiam rerum, quas
174쪽
DE UER TATE CERTA. 'isi quas demum ex iis, quae existunt, deducimus rati cinando experientia probare volumus, & nostras hypotheses & scutus imaginationis iis , quae experimur , immiscemus , hoc vitium committimus. Sic e. gr. per experientiam deprehendimus, Magne-iem ferrum attrahere. Si itaque causas hujus phae . nomeni scitatus , effluvia magnetis in caula esse asseras, atque dicere Velis , per experientiam con- itare , quod magnes attrahat serrum per effluvia, committis vitium subreptionis. Id enim, quod ex experientia demum concludis dc colligis, pro ipsa habes experientia . Plura hujus vitii subreptionis exempla in commentationibus adieram. g. 36 . His regulis dc cautionibus circa sensiones experientiamque observatis, nunc facile via munietur ad veritatem. Uidebimus itaque, quomodo ope sensuum & experientiae notiones atque t judicia formari possint dc soleant.
s. 368. Quascuinque nobis notiones ope exper entiae formamus immediate, sunt, non niti indivi
Demonstr. Cum quidquid experimur, exiuat & sit res singularis . 432. et manifestum est, nos per
expetientiam tantum nobis res exillentes repraesentare. Repraesentatio rei existentis dicitur notio individualis . is r. in . Ergo quascumque nobis notiones ope experientiae formamus immediate, sunt nota
nisi notiones individuales. . 369. Iudicia, quae his notionibus sngularibus. per cxperientiam formatis , nituntur , dicuntur intuitiva. Definit autem Celeia molsus hvulti-mper ejusmodi judicium , in quo enti cuidam tribuimus, quae in ipsus notione comprehensa intuemur . illud autem judicium , quod per ratiocinium ex judicio intuitivo elicitur, dicitur discursivum sive dii
Exempl. Si e. gr. igni tribuimus calorem, Propterea quod notio, quam de igne habemus, ignem ca-
175쪽
a 33 DE VERIT A TE CERTA, lidum .nobis exhibet. Iudicium itaque, ignis est eo fidus, est intuitivum. Si vero Titium vides iratum,.tunc ex hoc judicio i Titius es iratus , & alio, quod memoria tibi suggerit, fratus non es mentis compos, tertium elicis, Titius non es mentis compos . Hoc tertium judicium dicimus discursum dia
. 3 o. A posteriori sive per experientiam judicia
I Atteddas ad rem, quam percipis; hanc sumas pro subjecto. i II in Attendas ad id, quod rei perceptae inest, dc hoc symas pro praedicato. Sic prodibit judicium insultivum . Exempl. Ex. gr. si ignem percipis, πν urere iuigne ψblervas, tunc Ignem sumas pro subjecto, &urere pro praedicato. Hinc emerget judicium intui-φivum, & quidem assirmans: Ignis urit. q. 3 r. Iudicium intuitivum negativum formatur hunc io modum s
Rem perceptam frumas loco subjecti. β γ Sumas id, quod alias in aliis rebus obser
vasti, in re autem percepta non animadvertis, tam quam praedicatum negativum, Ex. gr. Si hanc mensam perceperis, tunc hans mensam, tamquam rem perceptam, sumas loco subjecti, & cum in aliis rebus rotunditatem observaveris, in hac autem mensa eamdem non animadvertas; rotundum sumis, tamquam praedicatum negativum, hoc modo: Haec mensa non est rotunda. . q. 37et. Vides ex his. judicia, quae per experientiam formantur, esse julcia singularia. Demonstar. Iudicia, quae per experientiam serma
yero intuitivis loco subjecti assumitur res illa , quam lensibus percipimus β. 3 C. 3. Res, quam sentibus percipimus, dicitur res singularis , live individuum
s β. yy. ): Ergo in judiciis intuitivis locum subjecti
176쪽
DE U Exi TATE CERTA. 133Mtinet res singularis i sive individuum. Iudicium vero in quo locum subjecti occupat res singularis
sive individuum, dicitur singulare g. 37 . . Ergo
per experientiam sermata judicia sunt singularia.' g. 37 3. Quamvis vero & notiones & judicia per experientiam sermata, sint singularia s 327. nihilominus uti supra, enunciationes particulares iquniversales commutari posse , demonstravimus . a. I o. ): ira quoque notiones singulares di judicia intuitiva singularia in universalia transmutari possunt. Docebimus itaque, quomodo & notiones dc judicia intuitiva in universalia converti possint.
Schol. Prius Vero, quam modos notiones univem sales per experientiam formandi commonstremus rinaxime opus est, ut doceamus, quomodo a posteriori live per experientiam investigari possint cc attributa & accidentia, sive modi rei perceptae. g. 373. Si vis a polleriori sive per experientiam nolle, num aliquid, quod rei perceptae inese observas, sit vel attributum, sive essentiale ejus, vel
accidens, attendas ad id, num idem, quod rei perceptae inexistere observas , constanter dc perpetuo competat ipsi, vel non competat. Si itaque A uno tempore in re percepta observas , quod tamen Λalio tempore In re percepta , vel altera ejusdem generiS, aut speciei non reperitur; tunc A est inter accidentia mutabilia , sive modos subjecti percepti , reserendum. Exempl. Ex. gr. Observas ceram liquidam . Si ita, que scire vis, num Φα liquidum esse sit accidens cerae attendas, num irquidum csse cerae perpetuo conveniat. Quia vero observas, ceram, igni admotam , liquefieri, ab eodem autem remotam non esse liquidam; vides, ni liquidum esse ad mutabilia cerae, adeoque ad accidentia, sive modos ejusdem referri debere . . '' g. 37 3. Si vero A in re percepta perpetuo observas, idemque A in iis objectis. quae cum re percepta
177쪽
. 36 DE UEx ITARE CARTA.tepta sunt eiusdem generis vel speciei , constanter reperitur; tum merito id pro essentiali rei perceptae sive pro attributo habetur , quod ab eadem au serri non potest. Exempl. Si ex. gr. observas, igni inesse calorem, idque perpetuo nec contrarium ignis exemplum proferri potest, in quo non constanter observetur ca Ior, Cadorem merito pro essentiali sive attributo ignis habemus .i g. 376. Hi ne nunc intelligi potest , quomodo aposteriori sive ope experientiae notiones distinctae universales formari possint, i. e.' ejusmodi notiones in quibus notae characteristicae sistuntur β. et s. , qua omnibus ejusdem generis vel speciei subjectis competunt β. io 8. . 9uae notiones distinctae univer-1ales cum sint definitiones Σή . ): intellectu nune erit facile, quomodo ex casibus individuis eruantura posteriori definitiones . g. 7 7. Ad formandas scilicet notiones distinctas universales, conducit sequentes observasse regulas.
- Tot sic iudicia intuitiva, quot in re per cepta distinguis. β γ omitte praedicata accigenialia, sive quae Variari possunt. praedicata, quae In omni casu non eadeiri sunt a determinationibus particularibus libera. Facilius procedet negotium, si plura exempla inter se contuleris, atque solicite attenderis, in quo exempla perpetuo conveniant, in quo item a se invicem differant. t. Ut hae regulae, in formandis notionibus sive definitionibus a poaeriori apprime utiles, ii ne dissicultate intelligantur es rite applicentur, suppeditabo exemplum perquam perspicuum . Fae, . te Velle Icire, quid sit laudare altertim, lac, tua interesse , ut noscas, quid notio laudis generalior & unive salis involvat; tunc attendas velim ad casum quem ispiam individuum, in quo alterum alter laudare ducitur s
178쪽
DE U Exi TATE CERTA. 137citur. Ponamus itaque , Cajum in scripto aliquo narrare, quod Titius si eruditus, modestus , perspicuus, pius &c. Hic Cajus laudat Titium. Tot itaque sic judicia intuitiva, quot casus praesens tibi suppeditat.
II. Cius narrat in scripto quodam . III. Cius narrat, quod Titius fit doctus. IV. Cius narrat, quod si Titius modestus. V. Cius narrat. quod fit Titius perspicuus. VI. Cius narrat, quod Titius fit pius. Schol. Si hinc cognoscere vis, quid sit generatim Iaudare alterum, dissiculter id fiet, ἀ quia multa adsunt peregrina & accidentalia in hoc casu, quae ad laudare alterum non pertinent; si in quia ea, quae notionem laudis necessario ingrediuntur, multis adhuc particularibus determinationibus sunt involuta, quae ab iis abesse debent. Ut igitur intelligas, quaenam hic sint peregrina & accidentalia, & quaenam sint determinationes particulares , in meminriam tibi revoca alium casum, quo alterum ab alte ro laudatum suisse, percepisti. Ponamus, parentem
praesente filio , narrare , quod filius ingenio excellenti gaudeat, item, quod si 'obediens , diligens, item, ac bonus poeta; hic casus sequentia tibi sistit judicia intuitiva.
II. Parens narrat, praesente filio. III. Parens narrat, quod filius fit ingenio excellenti praeditus.
IV. - quod filias fit obediens. V. --- quod filius si diligens. quod filius fit bonus poeta. Quod si hos duos casus inter se confers; Intelli
priori casu individuo esse peregrina , quae non ad notionem laudis pertinent. quia in altero casu non adsunt. Item intelliges, In posteriori easu con ne
179쪽
cellarium quid esse, ut adsit - parens, )Lius praescas , - ut filius praecise fit obediens bonas
foeta ire. Hinc haec omnia quia sunt praedicata accidentalia , notionem laudis generalem non ingrediuntur, vi regulae II. g. 37 . Sed narrare est utrique casui commune, siquidein in utroque casu narrantur perfectiones, quae vero in utroque casu particularibus determinationibus sunt involutae, pietas scit. & diligentia ἰ item eruditio , perspicuitas
dcc. sunt ejusmodi praedicata, quae, si determinationibus particularibus Iiberantur, generali nomine per sectionum enunciantur. Quia itaque τό narrare dc perfectioris sunt ejusmodi praedicata, quae laudi cor stanter competunt, merito haec pro ellentialibus sive attributis laudis habes 37s. J. Dum vero attributa sive et sentialia debeant desinitionem ingredi
β: iso. patet, notionem distinctam universalens sive definitionem laudis ita hunc sormari: Laus est nartatio persectionum ; & laudare alterum est nihil
aliud , quam alterius perfectiones enarrare. Schol. Si unus alterve casus non suffcit, ut pos-ss convenientiam vel disconvenientiam perspicere: sumas plures casus pro libitu. Exercitatiores pol sunt unico etiam casu esse contenti. Cel. moistus iaLM. Lat. pag. 492. secundum regulas suppeditatas notionem generalem furis a posteriori eruit, & Clar.
schlosserus cogem modo ex unico casu format notionem universalem libertatis in dissert. De genuitia latione libertatis, Uitembergae clacla CCXXV. ha
β 378. Vides nunc, quomodo notione ς distinctae universales sive definitiones a posteriori vel ope cxperientiae' iarmari soleari t. Requiritur vero ad id; ii quid aliud, abstractio 3c reflexio', ut supra demonstratum dedimus . Di. in . Dum enim int notionibus , a posteriori formandis , ita procedimus , ut ea, quae accidentalia sunt 3c variari possunt, omit-camus , nec simul consideremus . 37s. γ. tum auitam i
180쪽
sem , cum quaedam non consideramus & omittimus edicamur ab iis , quae non consideramus, quaeque iacontemplatione nostra tantisper sὰponimus & omittimus, abstrahere g. m. : perspicuum est, arsit eium abstrahendi in notionibus a posteriori sermandis , utramque facere paginam. . 3 q. Nunc jam dispiciemus, qua ratione ope experientiae sive a posteriori perveniamus ad judicia universalia. Experientia habet pro objectis res singulares g. 332. adeoque etiam judicia intuitiva quae experientia formantur g. 3 o, ), sunt singularia I. 3 2. . Quas in universalia commutari' debent, attendas; nutar praed7catum in judicio' intuit, vo sit attributum vel essentiale rei perceptae. Quotiescumque enim praedicatum fuerit attributum rei perceptae, &. ex essentia' sive natura subjiecti fluit, toties habes ςnuneiationem, adeoque judicium universale . 2ος. Cum' vero per experientiam ea demum rei perceptae attributa sive essentialia esse observamus, quae contanter institit rei perceptae, ab eaque, re salva, auferri non possunt g. 3 4. : ad judicium intuitivum universale pervenis, si ope experientiae observas, praedicatum judicii intuitivi constanter eidem inesse, nec ab eo auferri polle. . Exempl. Ex. gr. Experientiae ope constat, calorem'
igni inesse attributi instar g. 37s. 3. Enunciatio igitur ignis es calidus, est universalis. Experientia
porro eonstat , ceram esse nonnunquam liquidam. Dum veso liquidum esse cerae non perpetuo &constanter insit, adeoque inter accidentia sive m dos cerae sit reserendum . 374. : non potes inferre inde judicium sive propositionem universalem: Omnis cera est liqtitia. Conferas hic velim ea . quae supra de propositionibus in universales commutan
q. ato. philosophus debet causas & rationes rerum pernoscere g. iet. . Permagni itaque refert, nosse modum, quo ope experientiae investigari queat,