장음표시 사용
201쪽
1IO DE VERITATE PROBABIL l. eamd in rem mirabilem insolitamque plures , proba . tae ceteroquin fidei , viri, itidem sub cirrum antiis , reserunt & jurejurando quoque confirmant id , quod factum viderunt ; multo probabilius est ,.revera id , quod narratur, contigistb.' 6 411. Ad modum denique narrandi quod attinuet observes ea, quae historice narrantur, plus me, feri 'fidei quam quae poetice Oratorie reconiuntur In historica enim narratione simplicia reperiuntur cuncta, ornatuque , tamquam vellα , detracto , nuda ouae vero contra Poetice commemorantur audoratorie in iis multum a simplicitate ingenua rece di reperies , omnia que coloribus Jmbitiola qua litas, exuriori videbis ; ita quidem ut Veritas multis pigmentis sucoque inani tecta vix ac ne vix quidem
' quidem . quae hactenus de probabili;
tate historica disputavimus , tantum ad testimon nunauctoritatemque humanam referri volumus . Quae enim testimonio divino confirmantur , hoc 1 undcurtiora , quominus Numen veracissimum fallere no Sobol. Ex his denique vides , facta tantum credi . Donmata enim univer: alia certitudinem tuam obtinent ex demonstratiorubus . Si vero quis dogmata univeri alia ob testimonium alterius tantinis. credit , parum solistus de rationibIs internis, quae ipsam: ad a sensum commoveant, eum, dicimuS, occupatum el- se praeiudicio auctoritatis, de quo supra β. 33 Exlia de porro nunc liquet. quam praepollere agant., qui , veritatem confirmaturi , testimoniis , nTl Inde operosius conquisitis , eam stabilitum eunt , auctoritati , Quam argumentis, ponde is plus tribuentes.' 6 4 i. Nunc ad probabilitatem hermeneutielim . Probabilitas hermeneutica inservit nobis in inter nretando sivelin i ensu alicujus octaptoris eruendo . Pit icilii et persaepe ,. ut sermo alicuous scriptoris mul-riplices admittat intre pretationes, quarum quaenam c
202쪽
tidae est definiendum. g. 413. Probabilitas si uteri hermeneutica est, curua quibusdahi, in scripto auctoris obviis, circumstantiis, e. gr. Verborum significatione posita connexio
ne , scriptoris aetate , . fine & assectu , ad 1 ensum
Schol. Sensus auctoris est conceptus ille scriptoris quem per verba in animis legentium , dc audientium scriptori vel loquens vult produci. Si ex legitimis principiis de sensu auctoris, quem Ipse n. ten- F. in. eoque investigando labore , dicor auctorem interpretari dc interpretatio est actus , quo
g. 4et 6. Ut vero, si sensuim alicujus scriptoris cruere volucris , disti lictius scias , quomodo ipsum conjectando allequi possis , sequentes propositiones , tam huam leges probabilitatis hermeneuticae, observes. Corol. I. Cum sensus scriptoris per verba significetur, c g. 4rs. consequens est, ut . qui sensum auctoris eruere cepit , linguam , qua scriptior mentem suam explicavit , probe calleat , ejusdemque linguae idiotismos habeat peripectos: Unde Corol. II. Interpretes illos , in eruendo scriptior ssensu , falli & labi oportet , qui vertionibus sive
translationibus fidunt aliorum linguam qua auctorquis scripsit, minus intelligentes. Corol. III. In interpretando probe attendendum ad scriptoris affectum, sectam, minus , aetatem, se pum, e c. Hinc Corol. IV. Peropus est , ut descendamus in systema auctoris , quem interpretari volumus , illumque dijudi cemus ex notionibus domesticis, atque adeo CaveamuS , ne ex notionibus nostris de scriptorum sermone judicemus.
Sebol. optime Clericuq in Arte critica Part. II. Sect. II. Cap. II. g. r. ib, 3. Oportet, inquit, veluti nostrarum opinionum oblivisci, is quaerere, quid vetem a res '
203쪽
ves illi magistri senserint , non quod sentire debuisse
nobis videntur, ut 1aperent. Corol. U. Ex quo porro patet. oportet. ut neque Cum amore, neque cum odio personali, aut praejudiciis quibuscumque ad interpretationem accedamus. Corol. VI. In interpretando , antecedentia & consequentia sollicite iunt conferenda , nec , si probabiliter velis sensum auctoris assequi , extra contextum verba scriptoris sunt consideranda. Schol. Unde non mirum , turpiter' falli eos In interpretando, qui, cum de tensu auctoris alicujus existimare volunt , saepius verba auctoris, ab alio, so te auctoris inimico, allegata, di extra contextum posito, in subsidium adhibent. Fit id 1aepissime in controversis, id quod pluribus coram commonstrabo. Corol. VII. Loca auctoris parallela sunt conserenda studiosius , si, quisnam sit sensum auctoris probabiliter vetus, velis feliciter investigare. Not. Saepius enim id, quod paulo obscurius in uno Ioco dicitur auctor , in altero clarius enunciavit , ut adeo obscuriora lint explicanda ex clarioribus. Cor. VIII. Sensui litterati , & proprio tamdiu i haerendum, quamdiu sensus literatis & proprius cum circumstantiis textus melius convenit, quam τέ vis alius improprius. r. IX. Benignior & san or interpretatio praes venda est odiosae , nec facile praesumendum, aliquem sibi contradicere . Id quod sequitas in interpretando exigit. t. plures regulas adducere non vacat, cum de a te interpretandi peculiaribus compendiis exponi soleat . Has interim politiones , exemplis, & theolo scis, S philosophicis uberius coram illustrabo. r. Accedimus nunc ad probabilitatem discam, quae est , cum ex pluribus phaenomena sive sensionibus concludimus ad causam aliquam physicam ac modum. qui producit effectum . Conc Rudigeri de seu D κ . F. Lib. m. cap. E.
204쪽
DE VERiTATE PRONAB L I. II 3 Exempl. Sic e. gr. probabule est , fluxum & reflu-mum maris a pressitone lunae dependere , quia multa phaenomena adsunt, quae essiciunt , ut ad pressionem lunae, tamquam caulam flexus & reflexus maris, concludere possim. ConfΗamberg. Phsur. I. 737. ω seqq. Haec probabilitas est physica. g. 428. Circa probabilitatem itaqup physicam sequentes observari volo cautiones. a Si causam aliquem probabilitatem physcam vis eruere, requiritur , ut phaenomenon assumatur exploratum , illiusque saltem notio .clara sermetur . Hic igitur observentur , necesse est , regulae , circa experientiam supra β. 334. & seqq. traditae. Quas quidem regulas , . circa experientiam observandas , si minus habueris ante oculos , facile fit, ut foetum imaginationis , adeoque chimaeram pro phaenomeno habeas. β γ Similis cautio est adhibenda in phaenomenis quae ab aliorum recensione , suppeditantur . Hinc in subsidium sunt adhibendae Tegulae , ε quas circa proba bilitatem historicam β. 4xo. tradidimus. v ὶ Si phaenomena fuerint rite explorata, tum omnes causae possibiles phaenomeni sunt investigandae . Ex omnibus causis possibilibus sunt assumendae illae , quae reliquis ιcircumstantiis quam Opti
9. 429. Quod ad probabesitatem politicam , quam
ounc exponemus, attinet, eam. scito, in ea consistere , cum ex pluribus alicujus personae phaenomenis colligimus indolem animi ejusdem personae. Exempl. Sic ex. gr. cum in Cajum statum corporis ad ostentationem compositum gravem incessum, se
quipedalia verba , studium decori & cetera observo, tum ex his circumstantiis probabiliter colligo, catum esse ambitiosum . sive, Cajum secundum hanc regulam agere: i quidquid honorem mihi affert , illud mihi bo. num. & illud suspicio A Item , cum in Titio obser vas taciei hilaritatem , jocandi studium , inconstan giam, prodigalitatem, dc propensionem ad otium se Μ 4 gamque
205쪽
, 34 DE Uεχιτ A TE pCOB Allior gamque laboris ; tum ex his sensionibus . sive phaeno menis colligis probabiliter, Cajum est e voluptuosum, si ve , sanguineum, atque illum maxime secundum hanc regulam agere: quidquid mihi jucundum olf, & sensuqtitillat, illud mihi bonum est, illudque sulpicio . Dahac probabilitate Politica , qua ex signis proponso num ad ipsas animi propensiones concindimus , agitur specialius , dc cum applicatione in othica char
. 43o. Probabilitatem denique practica Rudig rus de sensu V. In Lib. III. Capo VIII. vocat illam, bua ex principiis phy sicis . aut moralibus suturum ali
Exempl. Ex. gr. Cum prsncipis alicujus minister usu rerum subactus , praedicit probabiliter, hanc illamve rempublicam collapium iri , tunς certas quasdam circumstantias observet in repubi ca quam affirmat subversum iri , quas adfuisse meminit in aliis rebuspublicis , quae eversones senestas expertae sunt. Adeoque ex collatione similium circumstantiarum expectat eventus similes, idque probabiliter. bSchol. Quae expectatio eventuum similium in probabilitate practica apud politicos utramque facit paginam ; id quod uberius demonstratum dedi in differt. de expectatione casuum similium in praxi moralisaepiusfallaci, quae in meis exercitat, eademque Ecacholast.. peg. 3o3. repetitur. Ibi quoque cautiones Quasdam alteravi, in expectatione caluum similium , adeoque in probabilitatem practica, observandas. Pertinez huc quoque argumentum ab analogιa desumptum , quod inter argumenta probabilia omnino r serri meretur . Argumentamur hic a simili ad simille , quia similium similis est ratio . Hoc ar gumentum nonnulli adhibent . cum bruta animabus iisque immaterialibus , gaudere, probare volunt: item, cum animam post mortem in statu idearum distinctarum versari , probant, de quo copiosius disseram in recitationibus o Quae de probabilitate vulgari ite;
206쪽
DE FERITAT D PRO EMBILI' Ff item de probabilitate κατ' 8νθρωπον, quam Rudimis rus vocat, dc de probabilitates medica dici adhuc poterant, ea, qua decet, fide & perspicuitate in ipsμ lectionibusnadseremuS. Praetorea Ludov. Mart Ica lilii Elementae Logicae probabilium, Hal. I 3 s. edita , adhibenda sunt. aar. Cum probabili iace est connexa opinio, quae est propositio insulscienter probata. Propositio autem infusole mer probatur, si ex principiis nondum certis
deducitur . . . . - - . . . t x
Exempl. Ex. gr. haec propositior dantur incolae lanae , est opinio. Cum enim haec propositio nitatur principiis nondum rtis, facile videa eam in svisidienter probari , ademus in numerum. opinionum reserendam,
β. 431. Cestigi hinc potest opinionem aliam esse probabilem aliam improbabilem o . Demonstr. Cum opinio si pmpositio , infuscientee probata & prIncipiis incertis nixa s. non au tem omnia incerta sat probabilia, ted quaedam incerita nitantur principiis precariis , quae omni. ratione de-flituta, vel sine probatione sumuntur: sacile vides noui
omnem opinionem esse probabilem, sed dari quoque opinionem impr9babilem. Ut adeo opinio recte dividatus in probabilem & improsa bilem. g. 433. Omnis opinio est mutabilis. . di i Demo x. Cum opinio sit propositio, probatione in sussciente, & Incertis principiis nixa cβ. 431. e fieri potest, ut quis probationem insufficientem .. qua lutitus opinio, peripiciat, & cognita opinionis falsitate, ai- sensum eidem ulterius deneget. Quo ipso k opiniones
mutabiles este kalesligiS . . .. g. 434. Porro hinc liquet , opiniones probabiles pocia esse saepe falsas . . . , , 'Demonstri Si vertim est, propositionem probabilem posse esse falsam . so'. , recte a stirmatur, opini Rus probabiles poste esse fallas .
207쪽
CAPUT RDe meditatione legitime instituenda is veritate
HActenus actum de veritate eerta & probabili ἀ
Nunc specialius ostendendum nobis teli , qu modo , operationes mentis nostrae dirigere debeamus, ut veritates facilius inveniamus, Veritatumque con nexionem distinctius perspiciamus, sive, quod adem est, quomodo debeamus tmeditari. induars enim os cimus , cum aereitationes nostras bonae methodi l gibus convenienter ita applicamus, & eo dirigimus, ut veritates ex veritatibus, notiones scilicet ex notionibus, propositiones ex propositionibus eruamus & mediutationem dicimus cogitationum no rarum a plicationem ad veritatem investigandam , bonae me thodi legibus consormiter . e 336. Ex notionibus, quas usu loquendi conlirmara, Coram ostendemus, fluunt hae positiones tamquam consectaria et in Corol. I. Bonam methodum & meditationem ιν- sam ad bonae methodi leges attemperatam, multum
differre. Differt, inquit Cel. Syctius, meditatio a m tbodo , ut iter a tia. Cons. Philos Ration. pag. III. . r. II. Hinc intelligas licet , omnem illum, qua legitime meritari cupit, id agere debere, et Cora rationes suas bonae methodi requisitis, quae lupra 933. di seqq. allegavimus, convenienter instituat, ochoc quemque felicius meditari, quo exactius metho
di bonae praecepta exequitur 3 . . . viscor. III. Colligitur ex his, eos, qui legitime αseliciter meditari volunt, plures jam debere habere perspectas veritates . Quomodo enim veritates ex veritatibus, propositiones ex propositionibus erum ,
208쪽
LEcteti ME IN TITUEἡDA. 18 nisi jam ante veritates & propositiones habueris cognitas: ' Ut adeo hinc videas, cur tirones, & verita- tum, & bonae methodi, ignari, nondum apti sint ad meditandum. . 438. Qui feliciter meditari vult, adserat praeceteris omnibus attentionem, & animam a praejudiciis liberam. Demonstr. Cum quis feliciter meditari cupit, veritates ex veritatibus eruere elaborabit g. 43s. 3. Cum vero veritates ex veritatibus eruere nequeas, nisi verItatum connexionem perspicias ; conlequens est, ut feliciter meditaturus, veritates, prout inter se connexae sunt, contempleris. Qui veritates in suo nexu terspicere cupit, ille alteram ab altera debes
distinguere. & partialia cujusvis veritatis isigillatim sibi repraesentare; adeoque, qui seliciter vult -- ditari, debet veritates distincte sibi repraesentare s L 3. 3. Cum vero distincta repraesentatio acquiratur attentione . 79. ): consequens est, ut qui m ditando seliciter vult progredi, adserat justam atten
Praejudicia sunt iudicia erronea s f. 333. , ade
que ex confusis repraesentationibus oriuntur 9. 331. Cum vero consulae repraesentationes turbent attentionem per princi rasolog. ; attentio autem ad meditandum vel in primis requiratur per demonsr ta : palam est, ad meditandum requiri animum praejudlatis vacuum. g. 438. Qui meditari vult, debet ante omnia de principiis, quibus certas veritates superstruat , esse lollicituS- Demonstri Cum meditaturus cogitationes suas regulis bonae methodi convenienter instituere debeti f. 43s. , inter regulas autem bonae methodi illa Praecipuum mereatur locum , qua docetur , omnes positiones & omnia ratiocinia deduci debere nocinisi a principiis certis I. 33. II. intelligitur, Gmnem illum , qui meditari vult, sollicliam esse
209쪽
debere de principiis, quibus positiones & ratiocIn
sua s i perstruat. . 439. Ex quo conficitur ad meditationem requi ii praecipue, ut rem illam, de qua meditamur, a C curate definiamus, singulo1que terminos rite deter
Demonstri Curn meditaturus de principio quodam ρCX quo ordiatur ejus meditatio, debeat esse solliciatus . 438. in . ad principia autem veritatum reserantur quoque definitiones u. 29. 38'. 1: apparet , ad meditationem id requiri in primis, ut earum re-ium, de quibus meditari volumus, accurate formentur definitiones. Quo ipso simul patet , terminos singulos, qui in materia, de qua meditaris, se tibi Ollerunt, esse rite dc terminandos, maxime cum id bonae methodi leges requirant. g. 33. g. 44o. Si vero rei, de qua meditaris , accuratam definitionem sermare velis, experientiam & casus plures in subsidium adlitheas, ex quorum collatione , definitiones, secundum regulas, β. 3I7. traditas
g. 44r. Definitione rei, de qua meditaris, rite constituta, singulas notas, in definitione occurrentes, denuo definias; atque ita ex novis notarum partialium
definitionibus exsurgent divisiones s β. 18 o. schol. I,
quarum veritatem 2 bonitatem dijudicabis ex regulis supra β. 184. t aditis. . 442. Si definitiones regulis definiendi supra
6. 148. & seqq. expositis, convenienter sermasti, nullo negotio ex definitione consecta novas elicies positiones, quas ex unica definitione immediate deductas, dicimus axiomata g. 11. . Sunt haec axiomata magni omnino usus, cum per ratiocinationes legitimas aliae veritates debent inveniri . Quare , quomodo meditando eliciantur ex definitionibus axiomata, paucis ostendemus, regulas praecipuas tu peditaturi. I. 443. Quoties axiomata ex definitionibus imme-
210쪽
diate' deducere vis; toties α partem. definitionis, genus nimirum vii differentiam specificam omittas ,
ct emergent propositiones axiomaticae. Exempl. Ex. gr. Sumas definitiopem . Legis . Lex est decretum superioris, oblitans inferiorem . Omitte genus, & emergent hae propositiones 'axiomaticae
quae immed ate in /esnitione legis continentur. α Lex supponit superiorem, βὶ Lex obligat. γγ Lex datur a superiore inferiori. omittas differentiam, &prodibit haec thesis: Lex es decretum. β Eruitur axioma, si definitionem ita invertis , ut praedicatum in subjecti sicum, b subjectum in praericati locum substituatur. Exempl. Ex. gr. suidquid es decretum superioris, obligans inferiorem, illud est lex. Item: Ubicumque habes decretum superioris, quo obligatur inferior , ibi habes legem. τ Detegitur axioma, si definitiones Girmativas
convertis in propositiones negativas aequipolientes. Exempl. Ex. gr. et Ubicumque non adest decre-
sum superioris, ibi non adest lex, I ubicumque non est luperior, ibi nullam locum habet lex, 3 ὶ ubi nulia lex, ibi nussa obligatio, quicumque non gaudet vi obligavdi, non habet potestatem leges ferendi irc.
Not. Plura omnino axi hia se sponte tibi offerunt , si attentionem tibi habueris commendatam, aciemque meditationis, quantum fieri potest . intenderis, . 444. Atqae eodem sera modo eruuntur ex unica definitione poclulata , qRae sunt propositiones practicae, ex unica definitione conceptibiles g. et 23. 3, 1. e. ejusmoti Propolitiones, quas exponunt modum, quo aliquid'fieri debeat vel postit g. in o. Postulata vero commodissime eruuntur ex definitionibus genericis, de quibus vid. ix I73. Exempl. Sumas e. gr. hanc definitionem genericam commiserationis. Commiseratio est taedium vehemens, xx alterius infelicitate ortum. Hinc fluit hoc po-