장음표시 사용
191쪽
evidenti principio nititur. Cons. Helvecc. Log. p. a 29. Certo autem falsum illud dici poterat , quod sensioni indubiae , vel evidenti principio, repugnat j. 4ox. Requi ta ad veritatem dicimus ea , percquae praedicatum subjecto tribuendum determinatur a
Exempl. Ex. gr. Ad immortalitatem animarum re
quiritur t in indestructibilitas , et in status idearum di-
stiri tum, ut anima status praeteriti memoriam sonservet . Quocirca si nosti , animam hominis rationalem post mortem non destrui , sed perseverare , eamque simul in statu idearum distinctarum versari , itemque memoriam sui statusque praeteriti conservare; omnia adesse nosti, quae ad hoc requiruntur, ut anima hominis rationalis fla immortalis. g. 4o3 Ex quo patet, quod qui omnia requisita ad
veritatem adesse novit: veritatem certo cognoscat oportet.
x Demon ν. Si quis omnia requisita ad veritatem adesse cognoscat, is novit, omnia ea adesse, per quae praedicatum, subjecto competens determinatur. Qui vero novit,' omnia ea ademe, per quae praedicatum, subjecto tribuendum, determinat , perspicit lationem determinantem , ex qua intelligi potest cur praedicatum competat subjecto . Is autem , . qui distincto tarspicit rationem, quae efficit, ut praedicatum con- venam i ecto , certo novit veritatem . 348. . Ergo qui omnia requisita ad veritatem adeste no-xit , ille veritatem Nerto novit, Exempla Ex. gr. ad hanc veritatem anima es im- 'mortalis, requiruntur hρec tria: α ) i estructibilitas, β perlevemistia in statu idearum distinctarum, γ memoria dc recordatio status pristini, &collatio status praesentis cum statu praeterito . Qui itaque novit, haec omnia requisita in anima humana post mortem corporis adesse , is certo novit , 4nimam esse immortalem . Ex his intelligis , recte nos affirmasse; β. 34ς. illi veritatem esse certam, qui novit rationem sufficientem, cur subjecto convestat
192쪽
De UER3TATE CERTA. , ἔγι praedicatum. Requisita enim ad veritatem omnia de terminant & essiciunt, ut praedicatum conveniat iu jecto , adeoque rationem constituunt sussicientem ex qua intelligi potest . cur praedicatum tribuatur subjecto. o . Colligitur hinc, vi oppositorum quaedam tantum requisita constituere rationem insuffcientem , cur praedigatum subjecta sit tribuendum. Exςmpl. Ex. gr. qui novit , animam quidem, ob simplicitatem suam, ex sua natura S pxincipio interno, esse indestructibilem, ignorat autem, num an, ana in statu idearum distinctarum versetur ; item , num memoriam status sei praeteriti conservet, is alia qua tantum' requisita ad immortalitatem animae agnoscit, atque adeo rationem quidem, sed lassicientem cnovit, cur anima dicatur immortalis. Ex his nunc opinor, tutelliget quilque , quid sit veritas probabi-Jas. De qua exponet caput sequens. .
emadmodum , certos nos esse vel de veritate , vel de salsitate propositionis cujusdam , dixi -Τ- mus , cum convenientiam aut disconvenientiam praedicati cum subjecto tam distincte . perspicimus ut nulla opposita formido locum obtineat β. 34sct cum omnia requisita ad ver;tatem adesse novimus . 403. in; sta contra propositio illa nobis est probabilis , in qua praedicatum subjecto tribuitur ob quaedam tantum requisita veritatis, adeoque ob rationem insuffcientem. Ut adeo judicare probabiliter recte f- 'camus, cum a quibusdam ad veritatem requisitis, si-Ve a nonnullis circumstantiis, ad rei existentiam, concludimus . .
193쪽
1E DE VERITATE PROBABIO Exempl. Qui e. gr. in adolescente quodam obser
vat s a ) ingenium excellens & alacre , Σὶ discendi eupiditatem, 3 Πaborem indefectum, subsidioserum ad studia tractanda copiam , s fidelem insti,
tutionem , atque , Ob has circumflantias , judicat hunc puerum fore aliquando virum eruditum , Mevasurum elle ornamentum reipublicae litterariae is probabiliter judicat . Aliqua enim tantum requisita ad veritatem novit . . Nescit enim , num Ingenii vigor, morbo vel a 'Io c tu facile corrumpendus, coa-tinuo si permansurus; nescit eraeterea, num adolescens , in vitia secti cereus diligentiam si continuaturus. Aristoteles probabile quondam vocavit illud, quod videtur omnibus, vel pluribus, vel fastientioribus . Quam vero notionem probabilitatis esse rejiciendam , coram commonstrabo.
Schol. Clar. Rudigerus, qui in doctrina de probabilitate egregias affert meditationes, omnibusque palmam praeripit, probabilitatem generatim vocat rati cinationem , qua ex plurium sensionum convenientia
in suppositione seu hypothesi quadam, sensuI Immediate. haud obvia , concludimus certitudine omni exc pi cine haud majore. Cons de Sensu veri DI .
Lib. III. Cap. I. . Io. Convenientia autem plurium sensionum in hypothesi quadam in eo consistit', quod
Opothesis sit veluti principium, & plures illae sensiones, tamquam effectus ex sua causa, & conclusiones inde explicantur . 'pothesis enim est propositio , quam ideo pro vera adsumimus, quia proprietates & effectus rei inde commode explicantur . SLve .pothesis est, secundum molfium, sumptio eonim quae esse , demonstrari nondum potest , tanquam essent , rationis reddendae gratia. Fx. pr. si quis Medicorum hanc propostionem assii meret , auima essective, pbyfice agere in corpus, Ore corpus effecti-τς , pissice agere in avimam ; quia phaenomen in corvore humano ita commode possent explicarii tunc haec sumtio propositionum , quae nondum demonstrari
194쪽
Copernicani assumunt hanc propositionem terra mo-
Cetur I tunc haec propositio dicitur hypothesis C pernicana , quia inde sensones & phaenomena , m xime in corporibus caelestibus commodisssime explicari possunt. Quiae hypothesis est probabilis , si nulla sensionum & phaenomenorum : ipsi repugnat , sed.
xiam ea, optime convenit. Si vero aliqua phaenomena repugnant plane, tum hypothesis est salsa . .
s. ηο6. Ex definitione β. 4os. suppeditata patet: I. Me probabiliorem esse propositisnem, quo plura requisita ad veritatem alunt . ob quae traedicatum D ecto tribuitur. II. Omne probabile esse debere quoque possibile. Cum enim in omni probabilitate quaestio sit de existentia rei . 4os. ); omnis autem existentia supponat possibilitatem per princip. meta γ. γ : manifestum est , omne probabile debere quoque esse possibile. III. Non omne autem id, quod est possibile, esse γωβabile , itidem hinc discis. Cum enim a posse ad exbstentiam nulla sit consequentia per princ. metaphs in probabilitate autem rei supponatur phaenomeni existentia g, oue. e palam est , illud , quod mere possibile est, non esse statim probabile.
Propositiones has illustrabimus exemplis. Exempl. E. gr. si in Titio , adolescentulo , obsee-va s discendi cupiditatem, fidelem item institutionem, ingenium excellens, subsidiorum copiam; tum probabilius est, Titium fore doctum, quam cum tantum in ipso observas diu endi cupiditatem , nullam autem ingenii dexteritatem, nulla subsidia , nullam-xiue institutionem . Haec ad primam propositionem .
Non omne id , quod est possibile , esse probabile , hoe ex exemplo discas . Possibile e. gr. est , te hae
hora I o. Mummos aureos accipere ab amico C
joi non enim involvit contradictioncin . Sed non est probabile, quia nondum circumstantiae quaedam
195쪽
Fac autem, i Cajum esse divitem et Crium da bere tibi et o . nummos aureos, 3 promisisse sancte , se velle solvere hac hora summam debitam tum nonnullae apparent circumstantiae, ob quae judicare probabiliter queas , te esse accepturum h c hora ro . nummos aureos . Probabile itaque est , . te. accepturum esse summam pecuniae debitam , & quia probabile est, est quoque possibile . . Sollicite prosecta to possibile debet a probabili distingui , quia i moralibus haec differentia persaepe multum nubis usum praestat. Stolidam, e. in speciem illam esse, do cemus in moralibus , quae nititur possibilibus ; illam autem affirmamus esse rationalem, quae nititur pro
β. 4o7. Hactenus de propositione probabili a SyIlogismum dicimus illum probabilem, in quo alterutra praemissarum est propositio probabilis. . . Exempl. Exempl. gr. Plebeji homines , qui secundum conscientiam probabilem actiones instituunt ,
atque bonitatem vel pravitatem. actionum ex ra tionibus externis aestimant sic saepenumero ratioci
schol. Hie syllogismus est syllogismus probabilis ,
quia major propositio probabilis . Aunc syllogiimum veteres vocabant syllogismum dialecticum , item topicum. Loci enim topici erant apud veteres argumen lationum probabilium quasi promi condi . De quia hus quidem locis topicis, quid existimandum sit , quidve , stet philosopho . Vel oratori prosit , sincere
in ipsis lectionibus exponetur. ἱ r. 4. q. 4 8. Discrimen itaque , . quod inter demonstr
svum sive apodissicum syllogismum p dc syllogismum
196쪽
DE VER iTATE PRO BABILe. prsiabilem sive dialecticum , reperitur , non in se ma, sed in materia quaerendum est . . Demonstri Cum demonstrationem sive syllogismum demonstrativum non nisi ingrediatur praemissae cerintae & indubite g. 386. 3: syllogismum autem probabile sive dialecticum ingrediantur , tamquam praerimissae, propositiones probabiles o . ὶ Praemisia fae autem constituant materiam syllogismorum s 246. , conlequens est , ut ratiocinationis demonstrativae &probabilis discrimen sit in materia quaerendam , neque adeo syllogismus demonstrativus & dialecticus sive probabilis differant nisi principiis r . . 4O6. Propositia, quae nobis probabiliter vera est, potest esse falsa. . Demonstr. Cum propositio illa nobis probabiliter vera sit , in qua praedicatum tribuimus iubjecto ob quaedam tantum ad veritatem requisita .& ob ratio
nem insuffcientem . 4os. a. facile vides, posse etiam praedicatum illud , quod ob quaedam ad verbiatem requisita, & ob rationem insuffcientem. subj cto tribuitur . subjecto repugnare . Nondum etaim Tationes adsunt compleetae , quae .essiciunt, ut praedi catum necessario competere debeat subjecto . Si itaque praedicatum , . quod subjecto ob rationem insui cientem in propositione .probabili tribuitur , potest etiam subjecto repugnare tunc autem , cum subje'cto repugnat praedicatum , propositio dicitur falsa g. 33o. patet, propolitioi em , quae nobis pr habiliter vera est, pesIe esse falsam. Exempl. Ex. gr. Rusticus judicat , saltationem eo se licitam, quia pastor, discrimen boni malique opti me sciens, saltat . In hac propositione : sinatio esscita, rusticus praedicatum to licitum est . tribuit ob rationem insuffcientem . Ita enim sententiam fert:
ι astatio est licita , quia pastor saltat . Potest igitur propositio rustici saltatio eis licita , quae ipsi proba-hiliter vera est , revera ei te salsa . Hactenus de probabilitate in genere , Nupe ad species piobabilitatis s D .
197쪽
υε DE PER TAYR P OB Ast L . sigillatim pertractandas descendemus; atque hic d etas Cel. Rudigeri meditationes secuti, probabilita.
practicam denique distincte exponemus. g. Axo. Ad veritatem Vel experientiae ope, vel per demenstrationem sive a priori pervenimus, 3so. . Cum vero ipsi nec omnia experiri S a posteriori invenire possimus , neque etiam nexus omnium nostrorum assertorum cum suis primis principiis introipicere . opus est, ut musta etiam, quae alii Iunt experti, aut ab aliis reseruntur, credamus. xx. Ex quo vides , recte ex finitudine intellectus deduci. originem fidei Mn ophicae qum nihil aliud est , quam assensus , propositioni datus ob t
β. 4x x. Si itaque fides est assensus, quem propos-tioni cuidam praebemus ob testimonium alterius f. xx. )r perspicuum est , rationem, cur. in fide quid
pro vero habeamus , esse auctoritatem personae nam
g. 4ι3. Cum vero personae narrantes, & ob im xantiam dexteritatisque desectum possint, et ob m litiam velint nos saepenumero decipere , falsumque pro vero obtrudere a requiritur , ut cautiones quamdam tradantur, doceaturque , . quodnam sit probab, liter verum ., quodnam probabiliter falsum in nari tione sectorum sive historiarum . Regulas igitur pr habilitatis bifora a perceniemus oportet. q. 414. In omni itaque fide humana & probabilitate adeo historica, attendas ad sequentes circumstantias I Ad testem, sive personam. , quae factum aliquod narrat II. Ad rem ipsam , quae resertur IlI. Ad modum narrandi .
. Ais. Testium sive personarum narrantium non eadem est auctoritas. Adeoque ad hominum, factum narrantium, diversitatem debet attendiis . . 416. Quod ad diversitatem testium attinet , di-
valitas illa conspicitur et . ratione intellectus, et
198쪽
Fatione voluntaris, 3 in ratione denique sensuum. g. 417. Ratione intellectas alii sunt testes prudentes & intelligentes , judicandique docte instructi , alii sunt simplices, vecordes, & de fece plebis.
. 4rg. Ratione voluntatis testes sinit vel neutrarum partium, vel uni parti magis obnoxii, &, uti
vocantur interes sati , item sunt vel probi, vel i probi & mendaciis assueti. . 419. Ratione denique sensuum testes sunt vel testes oculati , qui factum coram intuiti sunt , vel sunt testes ausiti, qui, quidquid factum est, ab aliis
acceperunt. Atque hi testes auriti vel sunt coaevii. e. eis tempore vixerunt , quo factum evenit ;vel sunt recentiores , qui, quidquid narrant, a
Not. Hac diversitate testium perstrucia, nulκ facile inde 'sermabuntur regulae & leges probabilitatis historicae. g. 42O. Regulae autem & leges probabilitatis histori--cae commodissime his comprehenduntur positionibus . I. Probabilius est testimo is urn viri prudentis , &judicandi maturitate gaudentis quam hominis sim--plicis & rudis , si res narrantur , quae attentionem aliquam judiciunque requirunt.
vel recensetur peculiaris aliqua & paradoxa viri eru diti opinio; tunc tutius credes Gija, cuius dexteritas & judicii ἀκριεκα tibi -jam perspecta est , quam
Titio , qui cum iit homo ε obesiae naris , ni iniumquo simplex, ea cum attentiose , qua debebat , phaen mena , in regno physico obvia , opinionemque viri alicujus eruditi, neutiquam considerasse praesumitur. II. Cum vero facta narrantur, quae nou uili usum sensuum, nec mu tam adeo attulationem requirunt,
testimonium h minis plebeji & rudi; eamdem meretur fidem, quam eruditi cujusea ira 3c prudentis viri; quin immo nonnunquam majorem, si scilicet &soctus suspieio ad ut, di partium studium metiatur. - Baum. L. M Ex
199쪽
1 8 DE UER TATE PROBABILI. Exempl. E. gr. Cum homo plebejus & simplex na .rat, Titium Gajo inflixisse alapam; tunc ipsus testimonium , ceteris paribus , eadem gaudet probabilita-. te, qua gaudet Sempronii, tamquam hominis docti , narratio . Quin etiam , quia homo eruditus & prudens , perspectis narrationis consequentiis, veritatem saepe retinet , int plaribus casibus homini simplici secti consecutiones nescienti, adeoque factum fideliter narranti, tutius creditur. III. Testi , quem partium studio occupatum esse jex nonnullis circumstantiis colligimus parum fidei
haberi debere , ratio edocet; cum contra ea Viro , quem neutrarum partium esse, ex narrationis circumstantiis concludimus, maior sit habenda fides. Not. Si vero scire vis . num testis studio pamtum sit occupatus, & vel amori, vel odio, aIiquid det; attendas , oportet , ad complures περι- ad patriam scilicet religionem , sectam , semi
Exempl. Si e. gr. ephemeridibus aut annaIibus, ab homine Gallicae nationis conscriptis , . percipis Germanos a Gallis esse' sugatos victoriamque Gallos reportasse; tun fallax adhuc est scripturis fides. Hinc itidem intelligis cujus sidei sint ea ,. quae de Luth
m, o iusque ortu & obitu, maxime reseruntia Plura
IU. Auctoritas testis oculati potior est testimonio testis auriti, illique semper tutius creditur,. quam huic schol. Ratio in promtu est . Quidquid enim' quis per auditum & famam accepit , id plarumque est ejusmodi se ut veritatem multum abludat. Cnm enim jus narrat factum aliquod Titio tum Cajus, de suo quid addere solet . Titius idem factum, refert Sempronio atque itidem, de suo quid immiscet et
Sempronius 'facit similiter , ut tandem factum nomvideatur esse idem o Fama enim Crescit eundo Quo fit, ut testis auritus eam fidem non mereatur se quam
200쪽
DE UERir A TE PROLABILI. 279V. Si qua tamen fides nonnunquam tribuenda testi aurito : attendas , num testis aurituς sit vir prudens aut sit de faece plebis . Sin illud , tutius credes; sin hoc, sulpectior est fides. VI. In testimonio , quod exhibet testis auritus , vel maxime inquiras , quoad ejus fieri potest , in auctorem primum narrationis , ix a quibus tandem incunabulis prosecta sit fama . Sic , lolicite investigata historiae ultima origine , sacile , cujus sit fidei testis auritus, perspicies. VII. Quod testes coaevi narrant , probabilius judicatur , quam quod homines, qui multo post vixerunt, reserunt.
VIII. si idem, quod testis coaevus narrat, plures, eodemque modo iisdemque circumstantiis, narranti tum nescio an probabilitati testimonii, a coaevo lati ,
Schol. Hae sunt potiores regulae , quas oportet, ante oculos habeamus , si quidem in credendo minus voluerimus salti . Atque hae quidem , ut vides, spectant ad testem ipsum . Nunc quae cautiones, ra tione facti, sive rei narratae, observari debeant, strictim percensebimus. 11. I. Si quod factum narratur , in quo circumstantiae occurrunt, sibi invicem repugnantes; tum vero nulla adest probabilitas. Not. Quoties enim circumstantiae facti sibi contradicunt , toties impossibilia adseruntur . Cum vero omne probabile debeat esse possibile g. 4o6. J ', intelligitur , ubi repugnantia sive contradictio circumstantiarum locum habet ibi nullum locum habere possibilitatem, adeoque etiam nullam probabilitatem. II. Si factum insolitum mirabile narratur; idem-x: num probabiliter verum sit, nosse cupis, atten- ad sequentia: Cum rem mirabilem unicus testis narrat, non adeo multum ipsi fidei habetur . Potuit enim , quodiaepissime fit, imaginationem decipi. a Cum vero