Cremonensium orationes 3. Aduersus Papienses in controuersia principatus

131쪽

AC ΤΙ Ο ΙΙ. ssiaternum i illum opificem, ffas est dictu . aemulari. Si hominem aspicias, nihil minus q in eo ingenii a- crimens piceris, ita rudi, informi, ais Vr sti est facie formaque lyei re adeo illiberali, in q nulla dignitas, nulla indoles, nulla industriae spes. indignita rem auget, qu'd eum semper uideas multo cinere, O incocta fuligine os, et capillum barbaml inspersim infuscatumque, manibus, digitisque laris, atque 'grandibus .arrugine semp plenis, incomptum, male, ct incommode uestitum.ut Brontem aliquem , aut Steropem, aliumve quepiam Vulcani famulum credas, qui suis manilius omnia. qfacit ad incudem informat, ad laborem in opificina natus 'qi quis putet ei aliquem magistrum in Mathematicis excellentem orbium. aut motuum, derumue rationem

scribere ac y finire nidit harum rerum intelligeti, sed in arte fabrili tantum perito, omnia nullis adminiculiis aseipso suo ingenio, sua inuestigatione, suo,

ni aiunt, Marte instituit, ct fabricatur, ideminuentor, ct essent0r, unus e0rum nostrorum ciuiu, quos supra memoraui in Astrologia inter oes excellere cum illi tamen nunquam literas didicerint inullique pceptori opam dederint. nonsuum in hoc genere callet coeli ipsius etfrctas, sed etiam intelligentia causas ipsas p numeros deprendit, ct cognitas' habet, quinetiam saepe numero eos, qui habiti doctissimi in Astrologia libros scribant, recte, docteque co. arguit,

132쪽

duxit, ct eos c nati nonnunquam conuincit necessariis rationibus , errorem ipsimq; lateri coactos . Memini illam Mibi dixisse Venetos maximam cri-ram, et diligentiam ponere, ne paludes illae, q missisam manuiorem, tutioremq, r udunt, exi ccntur, adjecta quotidie p assutionem noua terra, easqr, a s di is opis humum egerendo detegere, atque in ea resve esse esse magnum,iugemque sumptum acere . IDeum esse, qui, quicquid illud es operis, laboris,

decuplo minore impensa exhaurire pst. Ulaimus .etiam M admirati fuimus supeloribus anuis eunaue hominem imatoris iussu aenea tormenta mirae magnitud nisi ac ponderis e fossa admodum profunda ullo negotio extraxisie, quix centum robullorum boum paria ceruicibus mouere potuissent. Hac partem ego Iudices Isecutus sum latius, quam proposueram, nam ita facere coactusfui. ut quemadmodii potus sum. ab hoc uno, qui uobis est omnib' pquam notus, de ingeniis caeterorum nostroram artificum, qu0s n0n tam bene nostis, in uno quoq; genere iudicare possieris. Demum mihi deuenieanin ist ad mari suetiores Mi fas id ut ad ea literarum fluuia, quiae non tantum ad eloquentiam sed etiam ad omnem humanitatem inst mur, ac polimur. De Poetis inquam, atqi oratoribus methi instituendus es sermo, deq; caeteris siriptoribus , qui uaria, ac multa librorum lectione erudjti parriam sempiternis monimen

133쪽

M illustrarum . Hoc in campo tam latos. et spati9so posset exultare oratio. tot.nluiusmodi eruditio-

homines fsantissimos genuit gignitq; quotidie

cremuria, ut non inconcinne ciuitatem ipsam diceo postis eruditam. At ne diutius laboremus in t cI- latione nostrorum cum uestris, compendio studens ita mihi rem aggrediendum duxi. Carolus V. Romanorκm Impator, Omnium gentium , atque omnis memoriae clarissimum lumcn, cuius Mictoriarum fama indem, quibus solis cursus ri gionibus, ac termi-riis continetlir. cilemque omnesgentes. populi nationes, ιb bestisto Isimos populos eius uirtute coissilis, clicitate, superatos coiremfiunt, impleust orbem

terrarum n0minis fulgoria, eas .n id aeraris res gessi, quas nAnc omnes gentes Io urent: r. nli anz chaniscetur poscritas, milla obmutescet urtunas .s aeternitati, literis pclaris cuiuspiam dccti hominis monimentis ad memoriam eius nominis sempitcr- nam commendata Derint, licet ille sit eraditus potius uictori', ac triumphis, quam literis , solque contentus sit sua conscientia, testimonios; Abdac ue laudis. non tamen arbitratur indignum, sua uir me, dignitateve , ac mai state cupere, ut qipse p- clare g Ut pleniore ore laudanda, claris is ljicra .ram montinentis, uel Graece, vel Latine ad omnem Mem0riam mandentur, ut tot trophaiς. tantisse ui-Sorqs, nulla unquam finem sit aetas allatura, uod

134쪽

etiam mestr Imperatores i lari, magni ante elims cerunt. Cogitemus igitur , atque fingamus ipsisu Caesarem huic Ferdinando Gonῆagae, qui .puin i sipere, in Italia summam imperii tenet, pu- publicis literis scripssse , ut in sua ditione hominum in re literaria Istantium deletium quodammodo habear deq; omnibus sellat aliquos, omni literatorsibilantia excellentes, qui tantum, ac tam pclarum nrmus egregie explere possint, tum uersu, tum sol ra strati0ne. Papienses explorate omnes a- ademiae uestrae angulos, ine scholas scrutamini, excutite omnia literatorum uestrorum umbracula, atque latibula, scubi aliquii, aut se ultro offerat, aut certe deprendatur. 4 tantae luinc suppeterest idoneus. Agite inquam postulate a Caesare, ut ipse ad uos transmitti mandet rerum suarumcumentarios, quo eas ille uester ex omni eruditorun mero delectus mox ornet diuinis literarum monimentis . cui is tantum munus mandabitis φ. Igite aliquem tandem addacite . ne quem tamen moneoi fediolanensium attingite, quos sepe pro uestris i itiare, ac ydicare consueuistis. Quod unus omne ranti Imperatoris ut lorias complecti nequit esis t.n.in niti prope negotη tantumq; onus humeris suis reformidat, muItae fuerunt, ac diuerse eius uitiloriae . nullus pene locus, quocunq; penetrauit, qui mri eius trophais, monimentisque illustratus fuerit,

135쪽

rotis triumpbos habuit,quot oras terraru cum ex ' citu peragrauit.' omnem antiquitatis memoriam

uirtute superauit. I ria tamen eius pclarisme facta ab omni egregie factorum numero eximunt, qMkιs omnes alios impatores, quot quot ubique gemiufuerunt, uirtute , ac belli gloria adaequavit . unum saltem ex bis tribus literari uestri excerpant quod liternum monimentis commendent, uestrorum optioni nostri relinquunt, quod eis magis collibuerit , quodue eorum animis magis arriserit. quodcunquo horum uestri detrecitabunt, nostrifuscipient. Cum

trux Turcanrum tyrannus omnem Pannoniam in

barbaram seruitutem redegisset, Germaniaque immineret iamp multos dies in Austria obse Ia Vienna tantis armatorum copiis quantas ullus Impator ulla non modo hominum, sed etiam annalium in moria habitis e traditur, cuque iam bi totius orbis ut 'ctoria animo exultans repromisi et, indomitusque , ac ferox urbabus christianorum exitium intenta

'cepsferretur, qui torrens Dii boni, qui turbo, quae r mpestas,qlcella, ct mmma, quod incendiu ' hic noster asscillimo reipub. tpe, dura conquisitione

paucis diebus conscripto , coparatoq; exercitu incredibili animi robore obuiam faetus est, siquo modo illum exultantem, atq, impune volitantem retardare posset. eius uotis non defuit optabilis exitus , nam tyranni pcipite cursis, atq; impetum repres

P sit,

136쪽

sit,furorem coercuit, ardorem restinxit, ferocitas illam barbaram comprust, audaciam fregit, neς modo a Viennae iam fesae propeque expugnatae maxis auulsum detraxit, uerumetiam hostem supbi is reum incredibili uirtute .pstigato pene eius exercitu rebus suis tandem timere coegit, atq; in turpissimam fmgam potius animi virtute, e exercitus roboFe, o copiarum numero conjecit . ite Papienses .pdear tandem aliqs e uestris literatis, qui huic 'vicitoriae tam pclare ppetuis monimentis tradendae se idoneum . reatur. ρd haeretis ' excitate rande

'oliquem ex tota academia uestra,quam tantope iactare soletis, sem* academias, sempgymnasia i

quentes. nemo .pdit - Silent omnes, credo hercle

'rei magnitudine deterriti. Intelligo, hoc primum caesaris egregium facinus scriptoribus nostris facile relinquunt. Proponam alterum. forte Papienses huic magis historia enarrandae aptiores esse se sentiant. Fuit multos annos ex omni aditu nostris lGgionibus clausi, o inaccessa Africa , eiust litora nostris mercatoribus, nauiculari s erant infestissma, ct parum tuta omnib' p illud mare baciem snauigatio fuerat ob Castellum, quod incolae Gideta uocant, positum in angviijs, ct tot tur Africae fan cisus. quod erat spocula, et a pugnacula Afrorum, tum natura ipsa, et situ, tum aggerib', opibusque matisfactis munitissmuim obiectum contra copiarum

137쪽

mstrarum impetus. ea .n. arce in mare admodum

p iecta portus, qui ibi cs angustissimi aditus, rectus

erat, ct clausius, atq; ex omni aditu natura regionis

uallatus . hic alioqui magnum, ac firmum ladium tenerisemper 'olitum erat, custodk1sque, 9 usi ijs:die noctuq yn magnitudinem periculi seruabatur. Tune uero Iorannus isse, qui Tuneti regnum eiecto p urm reZe iuno. legitimoli occupauerat, audita sma aduentus Caesaris cum exercitu, non ivnarus istius illius regni salutem a Guleta pendere, in ea amplius decem milia armatorum collocauerat. sed qarx tam munita am inexpugnabilis, q Caroli V uirtute non expugnari possi' quis locus ta arduus, inaccessus, qui eius legionibus, o copjs tandrinon ip uius ' Appulsa igitur porrui classe, legioni kusque inrerra partim postis . partim in naurb' retentis,ui, atque imprissse utrinq; facta, .ppugnatorum maxima caede temporis uestigio portum, arce ppugnacula. castellaq; omnia incredibili, ac . pediuina uirtute in suam ditionem redegit ustoq , atq; Ie timo rege in regnum renituto, sibi da Gulata retenta, ne omnia barbarorum fidei crederent, ibiq; collocato Italorum Hispanoru-q; satis firmo praesidis, Daenum quodammodo, ac capistrum toti Africae iniecit clauomque nostris legionib' patefecit, qsegregium Iacinus, ac pclarefactum cum quouis ue- rerum impatorum tritimpia comparabile nunq pom

i' ij sterituris

138쪽

neritatis gratissmus sermo coniice set 'Ecquens Papienses habetis doctissimum uirum, qui flumen , aureum orationis se fundens dicendi tanta copia 3ydiiussit, ut i rei maiestate haec literarum moni- ῆMentissempiternae memoria tradere ualeat peret Qque se satis pose conssequi dicendo quanta illa Caesaris celeritas, quanta cura, quanta uirtus fueriti, ique hic Hercule quenquam surgere uideo, qui Caesa 'rem ornandum suis laudibus sus e ausit. Intelles in Cremonensibus hanc etiam partem intactam, atquct exortem relinquunt, seq; fortasse reseruant ad re- centem ipsius Caesaris de coniuratis totius fere Ger imaniae populis uictoriam suisscriptis celebrandam, 'Oe ex trib' eius pcipuis dimicationib' maximam ditis cse arbitror. Ecquis uelirum audet tantam rem a

gredi antam inq, quantam uix animo cogitare pos sumus. nemo erat, qui non penitus esse actum der Germania existimaret, My nouam sed, uitae, osciorum Osumpturbatricem, paucorum quorunda scelere, qui animis ambitione corruptis traducti ad mala considia impure, ct fagitiose uiuendo magna reipub. uulnera imposuerant . quicquid.n.ent tenebraru am impirae multitudinis animis luderant, o nobiscum de omni fere religionis rone dissentirrcoegerant. uocabantur ab eis in controuersiam ea, q publica oram gentium,mnationum c onsensimne, conflantes aque assertione tot ecul0rum approba i

139쪽

ta, ct c0Mecrata eram . nec tantum deDiis immor

labb de ceremon: s, deque omnisanctitate praua, impia sentiebant, uerumetiam cupiditate rerum

mutandarum, aut potius euertendarum capti longe aliena de moribus, innitutisque maiorum, deq; omni

disciplina ct rempatione christiauorum impune pdicabant, conuulsaque religione, o aris eueos, diuorumque mortalium pollutis templis , sanctissimili, dirutis, atque puratis delubris summa dementia, ac

temeritate pulti, et nihil prorsus pens habentes populos fere omnes a repub. Re.Impi' legib' male suasos, atq; seductos sceleratascessione deficere fecerant, usque adeo ad id dementiae uentum erat, ut nusqfere in tota Germania impatoris iussa, atque imperia audirentur. At Caesar Dei Op. Max. beneficio ad haec .a .pcreatus, cum iandudum oes fias curas in rempub. tuendam, propagandam conrulisset, ne aliae ceremonia nobis essent, alij diuorum immortalium antistites, aliique religionum interpretes, existimans non pse ne nefario scelere, ea tatetra, tam tristia diuelmulare, causam religionis a miranda animi magnitudine suscepit. coparato igitur Italorum militum, atque Hispanorum satis firmo exercitus, una cum Germanis illis, qui in officio, o fide pmansierant delissimi diuina, atque eximia vi tute sua bellicosissimarum gentium crudeles, ac fu ribundos impetus primum retardatur, mox scuan

140쪽

s cura Dii boni quanto labore patientia, uigil''Iomnibus exercitus sui ducibus diuturnitate belli det fessis suadentibus ab incoepto de Heren magnirum dinem periculi, multiplicem difficultatem, psertim alienissimo annive accedebar.naid frigidα luincia naturam si ma Dems, frigidissimaque uum tempestas, qua iure gentium omnia bella quiescere solent, cim etiam ferae latibulis se tegant ipse lucuilla pclari, atq; excellentis ingenii quam omMes di vinam toties, ac sngularem experti sumus, eius beLli exitum Ionge isticiens nunquam psuaderi potuit, quamuis assectus ualetudine, ut uita suae cos lens se cum exercitu ad tutiora loca reciperet, ubi possetsaltem Demem, frigorum uimsub tecto, ct 'pellibus uuare, quam nos sub urbium tectis Ia culento camino hux sustinemus. Ipse uero nunqua des e deledius eundia coeli, aliaq; incommoda α qui1smo animo perferens nunquam de litit hostem persiequi, sed in opere tam necessario usque ab belli exitum singulari patientia perdurauit, considuoq; p rius, conflantiaq;, ct animi magnitudine, ferro, o copiis cum gente sibi multis non nibus alioquis coniuncta felicissime decertauit, nec tantum populos ferocissimos, foedamq; illorum crudelitatem a

corporibus nos iris auertit, ueruetiam cofertissimas copias contriuit, contudit, domuit, omnemq; Germaniam nullis fere pl*'sed magis uirtute, impi colido,