Ioannis Casae Latina monimenta, quorum partim versibus, partim soluta oratione scripta sunt

101쪽

PETRI BEMBI. Qeum retinere vellet Ine ulla dubitatione Benabum accers-xi, eique muneri, negotioque preponi iubet. Magnam in spem, magnam in dignitatem vocabatur Bembus munificentisisimus enim Leo iberalissimusque habebatur erat ipsi autem res erat familiaris pertenuis; vixit necesiarios silmptus stippeditaret, idque ipsium magno Caroli satris, quem siti amantissimum,obseruantisiimumque habebat abore atque industria confluebant praeterea ad Leonis famam ac bonitatem, ut quisque in quaque excellebat arte, aut disciplina; ut propemodum homini erudito,Roma abesse, turpe esset. Huc accedebat reprehens res sitos conuincendi studium quoddam cum quanti suae illa artes fierent, quas illi nulli rei es se dicerent, quasque, tamquam nugas ac deliramenta tepe Bombo obiicerent,ostendendi magna data est et occas, nec vero a suo vetere instituto, aut a litteris abduci sese propterea arbitrabatur , quippe qui adscribendum inuitaretur, qua una in re omnis sibi cura atq; Opera posita semper sui siet. Proficiscitur Romam Bem-bus, cum annos natus esset tros quadraginta; pr poniturque epistolis Pont. Max nomine scribendis eoque inmunere gerendo datur illis cius,& tamquam collega, Iacobus Sadoletus is, qui postea Cardinalis factus est. Scripsit eorum uterque eas epistolas cum plane Latine, quod ante id tempus neque acciderat ulli, nec adeo fieri poscillo modo homines existimabant ac, si verum querimus , ne cogitabant quidem in ostri enim homines arpe etiam transalpine nationes, sic Latinesseribebant, ut siue quisque ciuitatis tamen loquendi formam, consuetudinemque retineret ac Latinis verbis, quamquam ne id quidem usque quaque, Gallice nihilominus, aut Italice, nescio quo pacto, loquerentur: sed qcpistolae cum plane Latinea Bembo, Sadoletoque si riptae sunt; tum vero summa doctisiimis, exercitatissimis' hominibus adhibita est elegantia, summaq; dignitas id quod exi)s libris intelligere licet, quia Bemboediti, pistolas a

se Leonis. x nomine sirriptas continent. Cum itaque Pontificilembus , homini nec natura hebeti , nec in sciibendo rudi,

102쪽

rudi, cumulatissitne satisfaceret, magnisab eo honoresa; ciebatur tantum porro in illum suae liberalitatis Leo contulit, ut,qui Romam pauper tandem uenisset, suis ex Ductibus est. amplius xx. caperet, Pontificis plane benesia mentia diues sectus Fuit artas, tempus iue illud humanitatis suauitate nimia prope quadam persusum;vt delectationum multarum studiis culi illius licentiae, propemodum omni- sum permissi, concessa essent nec enim ne uoluptatum quidem quarundam blandimenta nimium seuere asperna-Jbantur; sed multa ad oblectationem, multa ad ludum data erant cuius' ordinis, cuiusque aetatis hominibus nec u ro religioni habebatur, honestos, grauesque homines in hortis uisos esse aut paulo liberiore in conuiuio, symphonia cum caneret, mulieres accumberent, interfuisse.

quam quidem si culi illius nimium plane prosusam hilaritatem eorum temporum, quae sequuta sunt, tristitia ushementer corripuit,magnoque opere castigauit quo magis vereor, id, quod dicturus sum, ne multis siccus, atq; cst, de Benabo, existimandi aliquid det loci. Sed quoniam nobis susceptum id est, vide illius vita, non de laude,dicamus, ne ac quidem reticendum nobis esse arbitrati sumus. Ac fit

stre, ut mores,consuetudinesq, locorum, aut aetatum pro ratione sibi, proque disciplina homines habeant denique quod fieri vident, licere putant; atque id, quod in praesentia manus reprehenditur, in posterum quoque tolerabile concessumque fore arbitrantur. atq; omnino apud omnes 'gentes, etiam, que natura grauia sunt, fieri consueuerunt moribus leuiora in ea igitur morum faexutiq; licentia eximia forma mulier quaedam perpulisse Benabum dicitur neu ue,diu resistentem,continere eum sira lapsu potuisse, pre

poribus illis lapsio, ut hac elate fortasse labes, cum habuit euentuna, ut magno, si modo naturam au evolumus fluctu compensaretur suscepit enim ex ea muliere liberos tres; qui Vt nominentur a me, res propemodum postulat

nec ipsi nolunt Lucilium, Torquatum, Hele an im

103쪽

bam, seminam lectissimam, que cum Petro Gradenago primario adolescente nupta est cui etiam liberos ex se se peperit; totiusque orbis terrarum praeclarissimam ciuitatem ciuibus nobilissimis auxit ut, sequi sunt, qui in eo Benabum

grauius accusandum censeant, meam illi quidem ad suam sententiam adscribant licet sed litamen se meminerint id improbare factum, quod insectum esse, Optare certe non audeant. Nec vero in litteris modo scribendis Bombi dematque eruditionem Leo periclitatus est; sed etiam in rebus agendis hominis prudentiam , sellertiamque plurimum damauit itaq; cum conspirare aduersus Galliae regem cum C sare Maximiliano, cumque Hispaniarum rege catholico, ita rei p. temporibus postulantibus, cogitaret misit de ea conspiratione Bembum ad Venetorum senatum , qui eam magnopere ciuitatem hortaretur, uti a Gallorum, quibus cum consenserat, amicitia discederet, ac sese cum Pontifice, reliquisque conspirationis auctoribus, ducibusque dere sicietate coniungeret. Habita est a Bembo in Venetorum senatu ea de re oratio pergrauis sane perque vehemens, quam etiam scriptam reliquit perlegant eam nostri homines, nihil Italice scriptum, grauius ornatiusve ea oratione,dicent esse. Tenebatur pta eterea impendio magis Bembus studio signorum antiquorum, idque genus rerum reliquarum, credo, quod eam pulchritudinem, ordinem partium conuenientiam, quam mente atque animo in scritiendo Vnus cerneret praeceteris, iis etiam minus liberalibus in artibus cum p opemodum agnosceret, paulo magis commouebatur atque omnino fingendi pingendique a tem poeticq ex altera parte aiunt respondere illa enim animorum, hae sensitum mulcendorum magistrae quam quidem ingeni,doctrineque causam, ij, qui nostra aetate eous que harum rerum cupiditate efferuntur atque insaniunt, magno ut propterea re in alien sint, cum afferre homines sine ingenio, sine litteris, non possint, quam morbi su- rorisque sui rationem allaturi sint, ipsi videant quid enim attinet, cum animum partim per se , ique sua turpem v K demque,

104쪽

demque partim malevolentis, inuidia, perfidiaque inquitiatum gererent: domum modo atq; hortos, villas tritot Versuris faciendis, tot frustrandis Maudandisque creditoribus, affabre factis signis ex marmore, aut ex aere ornatas habere Cumq; indictis actisq; honestatis faciem numquam , ne insemnis quidem aspexerint, decorem pulchritudinemq; tanto in aere ac lapidibus opere adamare equidem nec domum, nec villam, nec vero oppidum umquam, non modo CXOrnatum, sed ne satis quidem mundum dixero, ubi illicum ea sarditate cum i)s animi sordibus habitcnt. Nam sit qui sunt, qui talium rerum intelligentiam,tamquam sue, in reliqua vita, munditiae atq; elegantiq, aut rectarum artium in quibus ipsi excellant, corollarium quoddam adserant, id quod in Benabo usu euenerat, i)s non modo suscensendum non est, sed etiam gratiae habenda sunt: at, qui omnium disti plinarum expertes, in omni vita rudes atque agrestes, huius unius studi; commendatione nitantur, aut in eo non virtutis quasi appendiculam, sed tamquam vitiorum ac scele rum suorum, ut ipsi sperant, integumentum, ut ego in te Pretor, additamentum quoddam, quaerant a non modo acriter vituperandi, sed etiam vehementer illudendi sunt. Sed cum tenui Bembus valetudine atq; imbecilla esset, cumque noctu magnis lucubrationibus, magnis vigili; scribere neceste haberet; nam interdiu, cum a Pontificis latere discedere vestigium vix liceret, cumque multi audiendi, salutandi, deducendi, honestandiq;.Vt Romanus serebat mos,

essent; relinquebatur oti)nihil: grauem diuturnumque in morbum incidit; ex ouo cum aegre ac difficulter conuale-lceret, nec recreari rescique videretur poste, de medici csilio, ipsius Pont. hortatu, caeli mutandi causi, Patauium petiJt atque eo anno Leo moritur. Incredibile dictu est quanta animi alacritate, si bus, curisque liberatus. Onga sane, annorum nouem, ipso auctus sesella nasus rece

nim e rerum, aut desiciarum desiderium in eo res iste quido

105쪽

si casus eos sorte aliquis a Notio ad agendum euocauer latque traduxerit, nae illi rem totam, quam incognitam dum haberent, admirabantur, expertam atque perspectam, prae suo vetere studio, contemnunt quid enim in se continet, quod magnopere aut laude,aut etiam appetitione dignum sit, praeclara ista agendi sollertia si modo rem inspicimus,

ac speciosa illa vocabula, communitas, utilitas, salus hominum, paulisper ab hac disputatione facessant, rogamus: qua enim tota in re non ratio , sed , maximam partena, brtuna dominatur, quamque non prudentia cd plerumque non

enim libet semper dicere halitia, regit, quid aut gloriae, aut iucunditatis inesse possit ' quasi enim cum ludas i ste

ris, neque contraeeius ludi formulam ut venias, aduersariu'que ut sucum sacias, animum inducere velis, si te is, qu cum ludas, contra sine ulla dubitatione circumueniat atq; decipiat, numquam tu tantum scientia atque arti scio profeceris, ut cum illius dolo atque fallacia certare possis; sic in hominum vita hac, tamquam alea, cum viri boni, ut aiussitis certa quadam praescriptione, ne latum quidem vngvcm, discodant, abduci sese nullis aut honorum, aut pecunio praemij patiantur, alij autem vulgo fraude, praesii gijs se peperiurio, perfidiaq; pugnent, vincitur nimirum simplicitas calliditate, ingenuitas impudentia, pudor molestia, fides scelere, veritas mendacio itaque tardi , parumq;csscaces habiti boni in ter in probos, ludibrio sepe sunt. Careant igitur insigni hac rerum gerendarum laude homines litteris dediti, animo non modo equo, sed etiam hilari iac sic habeant , nihil sere honestati hominum, invita hac communi, ese relictum loci sed scelus pleraque, ac turpitudinem inuasis. quamq, operam dare se rei p. maximam plerique x dicent, eam omnem, communis rei simulatione, in sita quemque priuatim tilitate augenda positam, occupatam Q habere. VnOS Omnino excipio Venetos Nam

106쪽

6 v I Christiana quidem res communis Romae, non hominum consilio, sed dei immortalis mente, regitur . nos igitur

Venetos excipio, quorum preclarissima in rep. optabile statuam esse versari quam quoniam peregrinis nobis non licet capessere; nec vero ea ciuitas, post hominum memoriam, prudentissima ac fortunatissima, nostre, aut cuius quam opis eget, illam, ut pote libertatis arcem, prudentiae gymnasium, iustiti domicilium, veneremur otium autem hoc ignobile litteratum, adolescentes senesque retineamus. Quam quidem Bembus prudentiam studio ac voluntate huius sententiae auctoribus praeclare emensus, re atq; xitu ad extremum usq; prestare non potuit: nam,cum Patauiimultos iam annos esset,in ciuitate quietis ac tranquillitatis plenissima, ab omni contentione, ambitioneq; longe

ac multum remota cumq; omnem curam , cogitationem,

Operam, ad ea studia que a puero adamasset, celebranda, contulisset, vel in ijs iam consumpsisset potius, magno quodam cassi clementem illam vitam, quietam, tranquillamq;, prope iam decurse spatio, atque aetate iam sere exacta, recusans atque ingratis coactus est mittere. Erat Rome temporibus illis,uir summus atq; clarissimus, singulari prudentia,admirabili animi magnitudine reditus, Alexander Farnesus Cardinalis is, qui Paulus III appellatus est, qui Uimula Pont. Max factus est,extemplo tanto imperio ac potestate accepta, ut initium rerum actionum ue suarum ab illustri aliqua laude duccret, facicndum sbi es existimauit, ut, qui quaque in ciuitate, quibusque in terris homi ncs essent, illustri quadam aut pietatis, aut prudentiar, aut doctrinae laude, celebrati illos ultro ipse, eam dignitatem haudquaquam petentes, ac ne tale quidem quicquam suspicatos, amplisisimum in cardinalium collegium cooptaret ea re sperabat cum pontificatus, collegij que, tot clarissimorum hominum accessione facta laudium iri maiesta-

pocimen se quoquesu virtutis maximum cum

dedi flat, magnam de se famam, opinionemque s. facturum itaq; semel atque iterum, magna cura , magna adhibita

107쪽

bita diligentia, summos vii os pervestigauit atque delegit, quibus grauissimam illam dignitatem, nimio a plerisq; opere Carpe frustra ac nequicquam expetitam, ultro mandaret: quo facto, opinione maiorem est gloriam consequutus bed, ut vi alijs ea res euenit, Benabo quidem perincommode cecidit, quod suo ex otio, suaque solitudine dulci illa erutus, rursum in eam turbam, molestiamque senex raperetur, a qua, vix dum inclinata tale, se se tamen cupidissime vindicasset: etenim cumir stantes denuo gloria viros Paulus conquireret, atque indagaret, quos in collegium leg ret occurrit in primis homini Bembus is sorte Veneti; serat Gaudeo, gaudeo, optima post homines natos, atq; amplisiima ciuitas, cum inuestigaretur perquirereturque

virtus, ad te iterum potissimum Ventum esse. etenim cum

bonorum, prudentiumque hominum res Christiana publica egeret sumpserata te scilice iam antea, Gasparem illum Contarenum Italici nominis lumen; in quo, cum limina probitas, castimonia, moderatio, prudentia cum summa doctrina atque eruditione contenderet, eius ipsius insignita pietate ac religione longe eae laudes omnes vincebantur crigo de tua magnorum Virorum copia bis suppeditatum paucis annis rei Christianae communi est semel in Contarenos iterum in Benabo. Ad eum cum Pauli mictu Carolus Gual

terutius Fanensis, vir apprime bonus, nauusque industritis, venisset cum diplomate, cumque eius dignitatis insigni)s, ille enim uero recusare ac deprecari, neque abduci, nunc demum aetate consecta, pati se posse dicere, a quiete aesolitudine illa, quam unam , rerum omnium iucundissimam, antiquissimamque, iam inde a prima adolescentia habuisset magnas tamen sese Pontifici, magnas collegio gratias agere atque habere quod senectutem sitam honoriscentissimo de se iudicio,clarissimoque decreto tantopere honestatam voluissent cum in eo, multos iam dies, perseueraret, neque de sententia depelli pos. Videretur, nihil propius factum est, quam, Ut Romam Gualterutius, rem feci a,rcuerteretur. Non sum nescius multos fore, qui nostro

108쪽

rationi hac in re parum fidei habeant pleriq enim omnes, quid de aliena voluntate credendum sit, desua coniecturam saciunt: itaque incredibile multis visum iri intelligo, Bem-Ἐum id vereatq; exanimo aspernatum esse, quod omnes, ere summa cupiditate, expetendum atque optabile esse exiliment, tametsi scribimus h c recenti huius facti memoria, multisque, qui in agendo adsuerunt, superstitibus, quos, mendaci atque impudentiae nostrae conscios ac testes, habete, cur velimus causi nulla est. Sed quoniam par eorum peccatum este censemus, qui mentiri in historia audent, atque corum, qui dicere Verum reformidant mendaci Seciem, verum cum dicturi essemus, non horruimus. Erat perinuidiosum futurum, respui tantam dignitatem , praesertimque non honoris modo splendorem sed etiam muneris con tineret officium Deam enim ob causam collegium dicitui Vardinalium a maioribus institutum, ut ijd adsint Pontifici,&ad omnia rei p. tempora praesto sint egerrimeque laturus eam rem Paulus erat; quod minui Christiana ciuitatis maiestas, cuius ipse princeps constitutus esset, videbatur,atque eius priuatim&consilium condemnari, auctoritas contemni, qui non beneficium modo Benabo sedatum

stimaret, sed etiam onus quoddam officii pro sua potesta te impositum it si de suo ille honore putaret sibi liberum cste recusare. dicto certe pontificis audientem non fle, inco vero&collegium, quod sanctum esset. Pontificem violari itaque adcurrunt ad cum undique amici acnccesta- iij; agunt,hortantur,obsecrant, si sita ipse gloria minus moueatur, gentis ac posteritatis tamen memoriam nomenque respiciat ac tantam dignitatem in domum sitam illatam ne ipse a sese abiudicet. Parum primo Bembus eorum moueri oratione; utpote qui eadem si penumero audisset iam olim prope omnia, ac resutasset ubi vero ad eum Petrus

Landus adiit, qui ciuitatis, haud multo post, princeps fuit; l qui unus apud Venetos magistratus amplis simus cst domi que perpetuus; isque longa atque accurata oratione cum s Q dgere coepit, cum ostenderet quantum ea re subiturus esset

109쪽

se offensionis atque inuidiae inuam indigne poni Max quam grauiter omnem sacerdotum amplissimum ordinem

eam ignominiam ferre necesse esset; cumque adderet numquam haec, sine nutu arque consilio de immortalis, accidere solere, diligenter videret, ne diuino numini refragaretur; tum Vero, animo sane suspenso ac perturbato hominena

Benabus m praesentia dimittit, rem in i cm posterum dis fert; , quoniam religionem sibi iniecitizet, diligentius deliberaturum sese pollicetur. Postridie eius dici, cum res homini in religionem plane venisset sui enim hon versuta hac, atq; ad hominum opiniones captandas simulata, quam in multis videmus, rugis supercilioque horridam, tristitia;

sed,Vere atque ex animo, pietatis colentissimus proximum in fanum mane ingressus est . Erat tum forte sacerdos ad a, iram, atque hi se oriam dei)s, quae a Christo dicta, aut gesta iterris sunt, quod euangelium appellamus clara Voce , mos sacrificium ficientibus est,essari incoeperat uixdum pedem in templum intulerat Bembus ac sacerdos Petre, at sequere me ea uero illi uox, dei prope ipsius ore mit ti,uisse est. Itaque, cum omnem exanimo dubitationem sustulisset, quasi dei accitu Romam proficisci statuit .magnus fit domum eius omnium hominum atque ordinum concursus, requens gratulatio, maximus totius ciuitatis plausus. ille uero, paucis post diebus, siluas, reces iusque tuos, in quibus placatam, tranquillamque vitam prope omnem traduxisset atque exegisset, crebro appellans, atquidentidem respectans, Romam ire perrexit. Vere hoc dicire possum sic homini hoc discessu hilaritatem prorsus excultam, ut eius pristinam iucunditatem , sitauitatemque amici, familiaresque ex illa die desiderauerimus, atque, in omne tempus amisiam es , doluerimus i Cultus est Rom Bembus cum a bonis plerisque omnibus Contarcno, Sadoleto,Cortes. Morono cardinalibus amplissimis, homini busque eruditissimis tum Vero praecipue a Reginaldo Polo, homine, de immortalis dubio pr ut, benescio, exil-

tima usque Britannia ad nos vecto,vel de caelo potius, si iris do

110쪽

do dictu sis est, lapso cuius de laudibus, quamquam de

tam praeclara ac plane diuina virtute nemo satis digne m-

quam loquetur, alius mihi prosccto dicendi lccus dabitur. hoc certe haud facile in presentia dijudicare audeam; plusne eam insulam, muliis vulneribus Christians rei p. per summam impietatem infligendis, nocuisse dicam an, quod in illo solo talis, tantusque vir ortus procreatus si, unde vere , planeq; Christianae pietatis , it que exemplum peteremus promisse. Is igitur cum Benabo amiliarissime vixit; cumque senis optimi multas, magnasque animi dotes maximi secit; tum vero apertum, simplexq; hominis ingenium, suae ipsus voluntati atque naturae consimile ac par plurimum semper adamavit. Sed, cum diligenti sit me Benabus coleretur a multis, summo etiam a Paulo honore afficiebatur; tantaque apud eum sui fle gratia dicitur, ut nullam umquam rem ab eo postularit, quin perfecerit atque abstulerit sedenim hoc non selum auctoritatis, gratiaeq; fuit, sed etiam moderationis&pudoris . Tum ea erat Bcmbi, in dicenda sententia,libertas, ea simplicitas, eaque in omni vita clementia atque ingenuitas inerat ut, sante eum Paulus mortem obijsset, quod natura postulare videbatur, aliquot enim annos illum Paulus antecessit aetate, creatum iri cum Pont. Max plerique compertum haberent. Sed, cum equo Bembus sorte veheretur, Daulum in ostio ad parietem latus of endit qua ex plaga, homo senex ac debilis, in febriculam incidit atque ex ea, cum sensim extenuari, conficique semielligeret, cumque mortem multos dies quasi praestolatus esset, animo non modo sorti, sed etiam aequo ut de sua illa migratione cum amicis .interdum etiam iocaretur; diem suun pie sancteque obijt ultus erat iam pridem

omni o ficio Benabus ab Hieronymo Quirino Ismerii filio.

homine parti genere ac nobilitate, partim fide, munificentia, humanitate, morum suauitate ac dulcedine, claris simo. Is illi statuam mortuo posuit nobili artificio faciam ex marmore, atque eam celeberrima Antonii in aede Pax umlocauit inscripsitque in basi in hanc sere relatentiam: propterea