장음표시 사용
131쪽
CARDINALI coNTA RENI mre. liberorum autem, magnum sane numerum. filios septem, quattuor filias,preterea magna cum multis contracta implicitaque negotia, Aloisus reliquerat. Atque odiosum omnino negotium est homini in cogitationis 3 doctrinae studij occupato , familiaris rei procuratio ut minus mihi mirum videri seleat, Democritum, nobilem quondam philosophum, Ut ea curae, eoque impedimento liberaretur, omnes fortunas sitas, sicuti litteris proditum est, abiecisse. Verumtamen quamquam i uitiis ac maerens discedebat a litteris, tamen Patauio prosectus est: atque eandem illam animi moderationem equabilitatem que adhibens,fratribus partim in Apuliam, partim in Alexandriam ibi enim magnas secietates Aloisius pater habuerat) distributis, partim Veneti)s relictis;
bene domi constitutis robus Patauium reuersus est stu diumque haudquaquam longo interuallo se intermis. sum, cupide renouauit. in ea urbe dodi1siimorum hominum plena, ac liberalibus artibus affluenti, aliquot annos commoratus est cum in principibus iam philoQ-phis numeraretur , atque eius nomen plurimum in dies
increbresceret. Atque hoc loco postulari exigi que amo bis arbitrati sumus ut, qui eius progressiis 'uale tam quam iter ad percipiendas fuerit disciplinas, demonstraremus. A primis igitur dialecticae elementis prosectus scomnem philosophiam perlustrauit, ut illius singulas
tamquam oras non Viseret modo atque inspiceret, quod plerique sacimus, sed in Unaquaque etiam illius quas, gione commoraretur labitaret itaque illud assecutus est, nihil in ea ut arte,ita copiosas magna atque varia,
tam esset magnum atque arduum, aut tam minutum atque paruum, quod eius aut diligentiam lateret aut sugeret intelligentiam nihil autem tam abstrusem aut reconditum, qui promptum illi expositumque quamuis siu-bito esset atque ex tempore. Eius nos rei per magnum quondam specimen cepimusmam cum Florentis sorte essemus, qua ille Roma prosectus,iter in Germaniam habe
132쪽
bat ad Caesarem erant in ea urbe, cum ali complures in ea philosephia. quodenatura est, docti atque exercitati, tum duo pr ter ceteros PETRus Victorius FRA CI serus Medices, quorum erat utriusque natura admirabilis exquisita doctrina tum studium ardens in Vtroque ac peracre vigebat, flagransque tangularis in utrocue industria: sed alterius breue tempus doctrinae augendae declarandae fuit Victorius qualis vir, quan-.tusq, iam tum esset, ea, quae nunc est eius doctrina, librioue ab eo editi declarant: ij per eos dies ad Contarenum sane Ventitabant, a quo nos quoque non sere discedebamus hoc affirmare possiim, cum omnis inter eos sermo esset de physicis, nullius rei mentionem esse factam a sumi ni illis viris, ingenio praestantibus,animo vacuo,otio a bundantibus, studio incensis tempore paratis, abibli theca: litteris recentibus, quin eam Contarenus, is emoria teneret, di intelligentia comprehensam haberet,&oratione tam facile explicaret,quam qu facillima sunt. Prqstabat id non tam credo memoria, qua tamen Valebat, ut antea dictum est natura enim quoque plurimum ille excellenti suit,quam ipsa, via ac ratione percepta,doctrina sic enim eum ipsum dicere solitum esse accepimus. 3Non modo certam artium multarum inter se quandam naturalem si e dispositionem,ut aliam alia suo queque loco deinceps tamquam subsequatur, cum priori poste- o quas coagmentetur sed unius quoque eiusdemque cuiusuis scienti si quis ordinem & tamquam sortem conturbauerit atque resciderit, ad exitum perueniri non posse: magnoque in errore vernatos, superioris clatis homines aiebat est qui multa properantes transilirent; aut ullam artem ediscere se post edisisipatam arbitrarent r, aum utilam atque hiantem amputatis enim interscissisque
disciplinis progredi perueniriquc ad scientiam non
autem omnino sibi comitem ac monitorem ad Aristotr
ii iter, mulus saepe obstructum difficultatibui,Thor 2
133쪽
Aquinatem asciuerat, hominem non contentionis sed Veritatis amantem quid subtilitatem habeat,nec Vltra, quam par st, progrediatur acumine; atque idem articulatim parti teq; ac distribute doceati doctus etiam Graecis Latini' litteris erat Poetas Homerum, Virgilium, Lucretium, Horatium lectitauerat atq; didicerat. Itaq; cum non artis factitandae, sed eruditionis liberalisque doctri-n struendς causa, philosophio se dedidisset, Omnes tamen artifices, magistrosque omnes, non scientia modo, sed fama quoque celebritate facile superabat. Erat hominis vita atque victus non tam excultus atque expolitus, quam cum grauitate quadam simplex ac lenis placatusque , oratio inculta illa quidem atq; inornata, sed hoc ipse, quod omni careret seco elegans ac cum auctoritate. nulla mollities, nullae, ne in adolescentia quidem, animi aut corporis deliciar sermo nulla assentatione suffusiis, nulla animus malevolentia insuscatus. Et cum festiuitas leposque haud magnopere deflet, aberat etiam rustici tas atque tristitia. Quin etiam hoc ab eo dici memini, deuorare sese certorum hominum qui in aliqua vite parte claudicarent,incommoda aut etiam vitia solere, simulac
de bonis, quibus illi excellerent, aliquid degustasset Accum Galeatius Flori montius, qui nunc Suessae episcopus est, vir cum omnibus honestis artibus perpolitus, tum praecipue castus atque integer, tum religione ac pietate inprimis incensiis; in notandis autem reprehendendisque amicorum viiij unus om nium maxime acer ac li
ber castigator nonnumquam etiam subamarior, atque is
a Contareno in fratris locum diligebatur. Cum ille igitur nobis audientibus nequire se satis mirari diceret, illum, qui omnium esset mundissimus ac sanissimus, cum
hominibus quibusdam, quos ipse appellabat, id, quod nobis minime necesse est, qui turpitudine aliqua, tamquam morbo, adsecti atque inquinati haberentur, tam si peconfictari. Quae ille cum sane commotus ac stomachans diceret. Quid nos,inquit Contarenus,numquamne absinthio
134쪽
sinthio aut scamonee radice curari nos patimur 'Quidi' inquit ille. Ergo inquit Contarenus earum potio-um exserbemus sapores taeterrimos, 'istico epoto, illius iuvemur vi salutari, horum vitia, si qua sunt, non uorabimus, &tamiamaritiem perseremus atq; exsorbebimus, ut illorum tamquam vescamur virtute atque alamur bonis quid autem ipsis nobis siet, si amandum statuerimus, nisi qui persectus abselutusque fuerit, esse neminem laudare se, quod in quoque probaret, libenter aiebat, quod reprehenderet, Vituperare non se necesse habere. Hanc animi aequitatem, hanc tam praeclaram maximarum artium doctrinam, alia longe ijs maiora bona decorabant. Summa integritas, summa innocentia, pietas,non haec quq sacie, motu, amictu commendatur, quam in multis cernimus, smulata , specie, atque oratione hominum opinionem captans, sed selida, nuda, sinceraque, in mente atque in animo inerat quibus ille, bus instructus, cum magnum eius esset nomen, magnaque non solum laus,sed etiam admiratio, aliquanto citiusquam constituerat Patauio decessiit. Nam cum omnis prope dixerim terrarum orbis eo tempCre contra Venetos conspirasset, aeterrimumque ei ciuitati bellum tulisset afflictis Venetoru opibus,Patauio ipso obsesso, nec multo post amissis, maturius omnino, quamis animo habebat,inuitus,non dum discendi sit scilicet expleta, domum se se recipere coactus est. Erat eius aetas non dum
publicς operam nauare post et itaque in iis
sese studus aliquot annos continuit,cum eius domus tamquam bonarum artium gymnasium quoddam ab i)s,qui
doctrina: desiderio tenebantur, frequentaretur. Verumtamen ad rempublicam ubi primuna accessit, eius in IV
135쪽
GAspARI coNTA RENI. 97nus magnam apud Venetos liabet dignitatem, magnam ad summos honores magistratusque adipi scendos com-ranendationem; sepe queam ultis una petitur, in comitio suffragiis oratores magna ambitione creantur. Gerebat illis temporibus in Italia bellum aesar cum rege Galliae, cum quo illi antea quoq; continentia bella intercesserant,atque cum eo Pont Max Leo X se se coniunxerat cum rege Veneti conspirauerant , atque omnis impetus belli ad Mediolanum consederat; nam eam urbem Gallis Venetisque defendentibus, Caesaris ac Leonis copiae oppugnabant. Ad eum, qui cum bellum siuae e ra ciuitati, saneq, ad hostem irescContarenus intelligebat, apud quem exploratoris, non legati locum obtinere eum necesse es et, atq; ipsa res cogeret. Accedebat etiam quod Caesarem quibuscum inimicitias exerceret,i)s solere esse amariorem audierat illisque maxime , qui Gallorusauerent rebus. Itaq; animos me comoto ad Caesarem
adijsse dicitur; nam sponte ipse sitia verecundus , ingenuo quodam , quod tamen sine segnitia esset pudore suit Veru eadem illa doctrinae, castitatis, ingenuitatis,innocentie opinio, multo ante eius aduentum ad exteras quoque nationes perlata, Caesaris illi animum voluntatemque conciliauerat; nam amare ille plurimum ingenuos apertosq; hominum animos dicitur. Itaq; ut semel
in primo illo, qui ei cum Caesare suit, congressu, hilari vultu acceptus comiter appellatus cs , saciles ad eum deinde semper aditus habuit: cillo, quamquam ciuitati rat iratus, non modo pacato, sed etiam propicio usus est. Ac paulatim cum eam, qu antea de se fuerat,opinionem magis ac magis in dies confirmaret atque augeret, iam ipsi Caesari non modo gratus,sed etiam familiaris erat. Itaque cum certior factus esset, Gallorum Venetorumque copias in Insubribus usas superatasque, Gallos ex oppido esse expulses caede dc fuga tuorum, qui eam rem nuntiarent Contareno misis te dicitur, atque ij praecepisse, ut de incommodo , quod Veneti accepis ni retice-
136쪽
98 Arent, neque illorum copias in eo ira oelio dicerent intersuisse: eam in illo sese corporis illabecillitatem aspicere,Vt excruciari eum illam nominiuce tanta illa patriae clade nuntiata nolit. In Hispaniam Cesar constituerat reuerti, neque per Gallorum sines, qua proximum erat iter, quod exercitum non habebat, ire poterat itaq, per Belgas prosectus ad oceanum perrexit, atq; ibi nauibus conscensis in Britanniam appulit, paucisque intermissis diebus rursum naues seluit atque in Hispaniam contendit. toto hoc itinere eum Contarentis prosequutus est, cumque in Hispaniam peruenissent, biennium apud eum est commoratus, atque in ea legatione omnino quinquen- nio consumpto Venetias redi)t Cum illud re consi I
y brin n. Nam cum omne id temporis spatiunt inimico Haterdea -- Alimo C sarci Veneti Lent,a sere continenter bello in 'xςrsς contenderent:multa ille tamen obeam, qua suo no m mine erat apud C Larem, gratiam, obtinuit multa suae ciuitatis mandata consecit: magno quoque usui rei publi
' illud est assequutus, ut multarum m
gnarumque rerum diuturna tractatione ac consuetudine tot nationum naturis, moribus, institutis cognitis atque perceptis, magnum rerum agendarum sium, ma-bgnamque haberet prudentiam. Itaq; cum diligentiam, operam, curam, prudentiamque suam ciuitati mirifice
probasset absens in senatum lectus est qui honos Venetorum legibus non sere diuturnior anno dc mensibus quattuor est: &quod olim, exiguis etiam tunc ciuitatis rebus,yxecibus rogandi erant, qui domesticis suis relictis negoti)s, ad consilium de publicis capiendum conuenirent Ogatorum concilium appellatur eiusque perna
gna&potestas est dignitas uippe cui Pis respu-
lica permissi sit, vicissimque in hac ciuitatis amplitudi- ο cdisnuatea clarissimais quibusque ciuibus siummis pibu , unam contentione expetitur Magnae praeterea
137쪽
is at auctoritatis est in ea ciuitate magistratus, cui ab eo nomen inditum est, quod praecipua magna atq; ampla procuratio demandata illi est, aerari,ac vecti alium , quae in
continenti,Veneti magna atq; ampla habent; nam eum magistratum illi Sapientes terrae firmae appellant hanc quoque potestatem Contarenus statim renuntiata legatione, maxima totius ciuitatis voluntate, omnibus suffragijs adeptus est. Habuit de ea ipsa legatione, more maiorum orationem in senatu uberem ac plenam , cum de Cesaris ingenio,voluntate,institutis, opibus,copi; sq; dissereret earumque nationum,ad quas adi; sse mores, leges, facultates, consti exponeret quq cum ab eo distinctius scilicet atque eruditius dicerentur, quam Venetorum hominum aures audire ad eam diem consuessent; tanta diligentia, tantoque flentio atque attentione audiebatur, ut vocis bonitas, qua ille sane exili suit, non magnopere desderaretur. Non sum vulgi opinionis, iudicij que nesciusci arbitrantur enim philosophiam,hominum, Viteque huius communis quas corruptelam esse quandam fatq; eos qui in studijs cogitationis ac doctrinae, paulo ulterius progrediente aetate versatirint, homines in selitudine atque in angulis educator, curie lucem aspicere , aut in huius ciuilis turbet, ac seri strepitu
concursatione, Min rerum agendarum tumultu, jam quam acie e magna animi titubatione negant ausuros esse consstere, hominum consuetudinis imperitos, legum, morum, sermonum, Voluntatumque ignaros, atque a communi vita et hominum sensibus, victuque longe multumque abhorrentes: sc vulgo existimant. Sed falluntur sane, multoque id aliter euenit. Nam, qui, tamquam inermes, ad proelium & pugnam si nullis aut leuibus doctrinς praeceptis, quasi armis, instructi ad rempublicam accedunt, Lartem, quam sacere intendunt,v- nam quidem omnium maximam ac difficillimam, reipublicae patrisque periculo discere coguntur atque ut invetere Graecorum prouerbi cst,dolio faciendo figlinam
138쪽
aggrediuntur percipere idque ipsum de malis auetori bus, in agis, sciue sine insciis atque ina probis, vulgo dcctro. Quamquam nobilitari homines i)dem rcci in soroaiunt qui si hoc sentiunt, virtutem, ut maiore in luce posita locataque si ita magis magisque splendescere atq; illustrari, ipsi sane videant, ubinam eam potissimum in bono lumine collocent: sia illud recipiunt, populo,
bene vivendi rationem, tuendarumque ciuitatum disciplinam peti oportere, aut in foro cum reliquis mercibus expositam, virtutem venire nae go, mihi locum modo demonstrari, magno emere possum. Sed non est ita. Nam sponte quidem sua,aut prudentiam hominum ani- naus atque ingenia non magnopere gignunt aut huius nobis artatis, tamquam sterilitas quaedam vehemenreri mentanda est quibus autem opinionibus imbutae co-Tum mentes. tamquam consitae,ad rem p. populi disciplina,' quas cultura prodire soleant operaepretium est attendere. Nam i), qui animum philosophi praeceptis excoluerunt, regendarumque ciuitatum artem edidicerunt; neq; timidi sunt, quod scientia earum rerum Quas quisque tractet, animum addere, non adimere solet neque audaces ac temerari), quod stultitia ac temeritas plurimum ab arte ac sapientia dissident. Reipublicae vero gubernator ille depopulo, nec agna uiam a verecundia segregare, neque pr. ecipitem aut pertinacem ciuem
seiungere a sorti atque constanti magi opere nouit nig
eu demum atque experientia doctus, cum saepe lapsu sepe deceptus multa in rep. offenderit, ciuitatis ta /η 'phy-RVxς M, qu vel maxime in silinia
139쪽
uitates subleuentur, tenet;&ad eas, que non optimis institutis ac legibus temperata sint, accommodari se se tamen
non recussit: remediaque temporum, locorum, casuumque incommodis adhibet alutaria. eadem multa de hominum iti)s,qusque eorum cautioncs snt recipit eadem qui, cuique arti, cuique sertunae, cuique animi aut corporis affectioni, mores sensusq; comitari soleant, commonet. Ad eam doctrinam tam fructuosam, tamque Opimam ubi usus quoque atque exercitatio accessit, tum
Iero praeclari illi ac singulares ciues existunt qualis vel in primis Contarenus sua in republica fuit: qui cum ingenuarum artium in gremio educatus iam quam philo phie alumnus quidam, ad agendum descendisset, maximoque sibi usui ea pr cepta , quae olim imbiberat, est intelligeret, suos ciues hortari non desistebat, ut expcruestigarent, quae de naturis humani generis, deque rerum publicarum gubernationibus a philosephis explicantur. Nec vero occultabat hoc ipse de se; nam a prini pio,cum primum in senatum lectus suit, pefactum esse aiebat, ut in suggestum ascendere, sententiae dicendς causa, cum cuperet, austis non sit; quod pudore quodam & rei in
lentia retraheretur: eamq; rem magno sibi dolor esto litam; itaq; in animo habuish, nisi eum animi timorem ac Verecundiam peruinceret, ad rempublicam posthac non accedere, suumque locum alijs concessurum, quibus ad dicendum animus non deest et nec enim verum esse, sortibus ac strenuis ciuibus ab ignauis timidi siue locum praeripi verum nihil neces fuit,talis ciuis prudentia ac consiliorem p. privari. Nam paucis mensibus, cum sese animo facile confirmasset, sic sententiam dicebat, ut neminem magis prudenter, magisve composte loquutum umquam fuisse constaret. Docebat ille quidem verbis, quam maxime poterat, propriJs, cum partite ac distincte, tum memoriter ac copiose animos autem cum oratione minime conaretur impellere, auctoritate ipsa vehementer permovebat: fide,lingua celeri ac volubili le-
140쪽
porem atque ornatum illum oratorium neque adhibebat, neque adhiberi aequum esse censebat animos enim ciuium inflecti atque incitari, quo maxime tempore sedatos rectosque eos esse oporteret, cum consilium capturi de rep. essent, turpe atque inutile esse existimabat eosq;, qui magno quodam conatu orationis vim ad sensus atq; impetus animorum& motus commouendos admoue rentis id suae priuatae utilitatis causa susciperent, improbe , si rei p. causa, arroganter sine controuersia facere aiebat quod tantum si, stimant, ut non communi rem p. consilio regi velint, sed suo , quamque ipsi probarent sententiam, in eam ceteros ciues non adducere,ssed compellere studerent. Eodem tempore Contarenus Brixiae praesectus renuntiatus est. eum magistratum Capitaneum Veneti appellant quo cum proficis: cogitaret iamq; impedimenta imposita inhiati cm haberet, repente horribilis nuntius adsertur, Romam a Caesaris militibus captam, Pontificem Max.in arcem compulsum, urbem ipsam diripi ac vastari quibus rebus Venetias nuntiatis, magnus subito cum dolor quin etiam terror inuasit. Itaque mutato consilio Contarenus, cum vereretur ahjs armis Brixiam egere, quam, quibus se se ipse assuefecerat, consito atque auctoritate eum magistratum recusauit atq interim otium a rep. nactus, stud ij scilicet suis illis pristinis obsequebatur Bellum, cum grauis haec plaga accepta est, cum Caesare Veneti, ac Clemens VII. Pont Maxcommuniter ὐerebant; sed totius imperi summa radi 'erat Franciscomaria Vrbinatium principi, quem illi ducem appellant eum Veneti suarum copiarum seorsum ducem habebant; nam ciuem terrestres copias ducere, per leges non licet ac cum deditione facta, Clemens
Mna complures mense m custodia a Caesari militibu a seruaretur, cumque urbis depopuland ,vastanta: dendae modum homines seri ac barbari sibi si Pheri