Ioannis Casae Latina monimenta, quorum partim versibus, partim soluta oratione scripta sunt

91쪽

ET Rus EMBV VENETII snatus est, annis post Christum

ortum CCCCLXX patrem

habuit Bernardum Bembum, hominem , cum vetere nobilitate, tum doctrina , tum etiam dignitate clarissamum nam res Venetum publica a certis nominatim familiis administra tur: fclare habentur reliqui ciues; quamquam sunt eorum multae amplia honestaeq; familiae, neque genus situm magnopere extollunt,&1n sua quique regerenda occupati, ciuitatis procurationem sere non attingunt. Inter eas familias Bembi antiquissima stirpe orti, cum omni tempore in rep. floruerint,ampli in primis, illustresque numerantur erat preterea Bernardus suo etiam priuatim nomine, propter iuris scientiam, qua pluriamum excellebat, apud ciuitatem multum admodum gratiosus; propter summam prudentiam, multiplicemque rerum usum, propterque Vitae grauitatem, magna in homilne erat auistoritas. Hic cum a sua ciuitate ad populum tolrentinum legaretur, qua in legatione obeunda biennium domo abesse Venetorum legibus cogeretur, iaciendum Gia esie existimauit,vtPetrum filium, quamquam admodumis tum puer erat, secum educeret; propterea quod Florer tinorum instituta parum a Venetorum moribus illo te pore abessent: non dum enim sub unius dominatione ill

92쪽

rum erat respublica, sed nobilitatis sere arbitrio regebaturi,

quod ea ciuitas prostare ingeni)s creditur, acui puerum, in quo iam tunc praeclara indoles elucesceret, volebat tum Italicam linguam, qua non elegantissime Veneti, illis praesertim temporibus, Uterentur, emendari in illo, Florentinorum hominum consuetudine, existimabat posse: nam omnium Italiae nationum commodissime eam loqui ciuitatem autumant. Nec Vero patris consilium filiis sellit industria: sic enim excitatum puerile Bembi ingenium Florentiae est, sic tenerae puer aures, animusq; puro ac dulci illo Etruscorum sermone imbutus, tiam inde a prima adolescentia, multa cum Latine, tum Vero Thusce a se scripta ediderit,

quibus nihil hominum auribus politius, nihil omnino elegantius, aut suauius accidere possit Iacebat omnino tem

poribus illis eloquentia inquinate enim loquebantur; nullus erat verborum delectus, nullum scriptorum discrimen.

nam Gise negligebatur Cicero, vel contemptui potius erat; caesarem propter historiam modo cursim negligenter legebant; Terentium, Virgilium, bonos ceteros, inludo tantum, idque perpauci ediscebant: post puerilem illam disciplinam sumebat eos in manus nemo duros,obscuros, asperos scriptores adamabant consectabanturq; abditas, abstrusisque historias, aut sabulas qui ij ineptijs reserti est ent auctores,ij eruditi numerabantur: itaque unus Ouidius de veteribus in honore erat ergo, si verum quaerimus, nihil ante Bembi aetatem Latine scriptum octingentis ipsis annis, aut eo amplius est, quod Romam illam veterem redoleat; aut magnopere lectione dignum sit soloecismuni enim Vitabant, quantum quidem ex arte grammatica didicerant, idque ipsum haudquaquam semper id 6 num praestare qui poterant, Latine loqui sese putabant: nulli, qui purus ille, incorruptus' veterum Romanorum 1ermo esset, nouerant, ac ne suspicabantur quidem Parrat atq; idem eorum error, qui Italice scribebant qui cum duos haberent scriptores, mea quidem sententia , vel cum Latmis,vel cum Grecis conserendos nam sterius versius et suavi

93쪽

suauitatis plurimum habenis dignitatis: variis ingeni,

aut etiam artis luminibus reserti sunt,& animum tape per- mouent atque impellunt; viae amore ne Griaecus quidem quisquam melius; alterius oratio dulcis, copiosa polita, Ornata,mollis faceta, rem ante oculos ponens,Vt geri ea, quae legas, non narrari videantur mos cum haberent auctores duos, utrumque in suo maxime genere excellentem, scribebant ipsi inepte, abiectissimis verbis; nullus erat orationis ornatus, nullae homine crudito digia sententiae, nulla compositionis, aut numerorum ratio licet in manus sumere, tuqtunc multi scriptitarunt: pr ter unum Politianum, illumque ipsum minus dulcem,minus omnino elegantem,quam ut legisse Petrarcae lectissimos versus videatur ceteros ad unum indignos dicas, qui inscriptorum numero habeantur. Vnum scurrile vigebat genus; in eo sane ridiculi nonnulli sed ipsi quoque multis in locis inertes ac languidi.

Hanc igitur inter erroris atque inscitiae caliginem Benabus ad veterum scriptorum tamquam lumen ac lucem resipexit primus, primusque ab hominibus, magnis quidem hortationibus, magnoisito labore, multis reclamantibus ac repugnantibus, impetrauit, Vt Ciceronis, ut Virgilij, ut Caesarissimiles sese indicendo, quam Apuleij, Macrobi; Sta- iij que esse mallent; cum contendere oportere, qui scriberent, eam dicendi formam, quq optima esset, habere animo cogitatione comprehensam .ad eam tamquam ad exemplum aliquod orationem scriptionemque sitam dirigere Demosthene autem, aut Cicerone persectius in dicen do aliquid promere se pos qui profiterentur,sua quidem sententia nimium subire oneris, nimium suis sidero viri bus, quorum etiam iam olim errore ac temeritate factum esse exis imabat, ut malos multos scriptores haberemus: nam, cum nonnulli a Cicerone discedere, suique plane stavellent, cum aliter , atq; ille, dicere studerent quoniam is perfectus, absolutusque esset, deterius dicere cogebantur. H c Bembus cum dictitaret, cumque etiam litteris manda

ret,igre ille quidem, sed multis tandem persuasit , spretos

94쪽

s ac repudiatos antea scriptores optimos illos, repeterent: propositosque sibi ad imitandum haberent . quoquidem Benabi labore, quibusque preceptis, quantum eloquentia adaucta sit , cuiuis facile est noscere me , quae ante hanc illius disciplinam scripta sunt, cum huius aetatis scriptoribus conserantur. Ea obita legatione domum Bembus cum patre rediit, iam bonarum artium studi j incensus, iam eloquentiae, ac scribendi magno quodam amore fagrans itaque in Siciliam usque ad Constantinum Lascarem Graecarum litterarum causa prosectus, trienniumque ibi commoratus est; tantumque ingenio, labore, assiduitate profecit, ut Graece non modo optime sciret, sed etiam post , luculenterque Diberet atque in Sicilia cum est et Latine de Aetnae incendij scripsit ad Angelum Gabrielem inui liber,

ab eo editus, in manibus hominum eruditorum non sine aliqua laude versatur. Post eam peregrinationem celeriter Bembus assecutus es , ut maxima apud omnes Italiae ciuitates, tum apud exteras etiam nationes, eius esset ingeni admiratio ita enim , uti res est, sic homines statuebant perdisiicile factu esse unum atque eundem duabus linguis tam scite, tamque ornate copioseoue uti possse; quodque pauci Uno in sermone umquam pr stiterunt, tir clare scriberent, id ab adolescente Bem bovi in Latina m Italica oratione effici, omnibus, qui de ijs studij alijuid iudicare pol

sient, permirum videri necesi erat: pr sertim id ipsum in

utraque lingui prosia orationed versibus, id quod Cice

ronem ipsum eX pertum, sunt, qui negent ast equi potuisse. Ac miramur profecto interdum, quid causaest, cur, cum

riratori poeta maxime finitimus sit, negent fieri posse, uthdem orator bonus, idem egregius poeta euadat idque non hominum modo existimatione, sed etiam re ipsa comprobatum esse nullos enim, aut certe perpaucos utramque facultatem adeptos videmus sed cum diuturno studio, mas nisque lucubrationibus traque ars egeat, non suppetit ad V-tramque tempus atque otrum: Goniam longa exercitatione,assiduoque usu consuescimus actoratorie dicere, qu vitio

95쪽

vitio maxime datur versus scribentibus, vel poetice . quod contra in prois orationis striptoribus vitiosium in primisi habendum est si quis utrumq; studium copularitatq; cona unXerit, magna cuiusdam intelligentiae, acrisqtie iudicii

est, praestare alterum genus, nem currat in alterum praei frea Oratorum, poetarumq; ingenia atque naturae contrariae

Dropemodum inter se sint, oportet hi enim ratione atque humanitate regu tur; illos, hiroris assatus ac diuinitas quaedam,impellit atq; omnino proximis, coniunctis' in rebus faciliora recto declinati, ac lapsus est, reprehenso vero vel insignior creat enim errorem similitudo; cum uaria, tum est, celeriter, propter reissimilis comparationem ac prolvi nouitatem, inuerso animaduersa internoscitur ac reprelnenditur. Neque attamen nos sumus, qui aut Ciceronis versus valde improbandos existimemus, aut Platonem atque Aes hineis utrumque enim versus in adolescentia scriptitasse memoriae proditum est malos, contemptosque suisse poetas credamus. Post Siciliensem illam peregrinationem, perpaucis interiectis annis , Ferrariam Benabus pater Prodominus missus est eum magistratum, magnum in primis atque honoriscum,illis temporibus Veneti, virtute belli partum, uictoriaeque tamquam insigne,gerebant in aliena ciuitate. eo quoque cum patrestius exij sicque eo in oppido perdiu fuit, ut cum ab omni iuuentute,ab omnique nobilitate plurimum coleretur, tum uero Herculi Estens, maximo ac sortissimo uiro, qui in ea ciuitate imperium obtineret , Lucretiae Borgiae, quam in matrimonio Alpho isses habebat, gratus in primis, acceptusque es t. Per idem tempus, cum annos natus es thaud amplius xx VI eos sermones , qui Asillani ab eo inscripti sitiat, consecit opus omnium pigmentorum fore atque colore distinctum seminas omnino cum adolescentibus de amore loquentes amoenisiimis quibusdam in hortis facit, ita celisiimis verbis sestiue aevenuste, ita sententiis copiose atque ornate, nihil ut eius Oratione cum uberius, tuni Vero suauius modulatiusve esse possit cos libros tanta hominum, mulierum etiam medius

fidius

96쪽

uer v I T sdivi approbqtione&tamquam plausu exceptos recentes Hse meminimus, ut ea templo etincta eos Italia cupidissime lectitarit atque didicerit ut non satis urbani , aut elegantes iliaberentur, quibus Asulanar illae disputationcs estent incognite erat per id tempus Vrbini Guidusubaldus Feliri

Us, Vir maxime spectata, maximeque nobilitata Virtute is suae ciuitatis tenebat imperium atque cum eo Helisabetha

Francisci GonZagij, qui itidem ciuitati imperabat, sero ,

nupta erat: cuius de mulieris laudibus mira quςdam litterarum monumentis, cum ab ali)s multi tum etiam ab hoc i- pso Benabo mandata sunt Ac datum est profecto Vrbi natum ciuitati, ut non suos domi modo principes omni genere laudis claros atque insignes habeat,sed etiam,vi ex alienis ciuitatibus mulieres, quas illi in matrimonium duxerint, lectissimae sere, praestantissimaeque illi seminarum o-δnnium obtingant: Nam praeteream, quae a me appellata est, Helisabetham GonZagiam, habuit Franciscusmaria huiusGuidlubaldi pater ex eadem familia uxorem Eteonoram,quq proximis diebus mortua est, omni muliebri laude praeter ceteras ornatam atque illustrem Nec vero de Vidi xia Farnesa, quando in hunc sermonem venimus, steri ullo modo potest 'uamquam inuitus facio, ut de i)s, qui 'unc sunt, dicam aliquid cuius quidem mulieris modestiam Mac pudor ingenuus illud profecto praestitis et, quod Periclem aiunt dixisse, primam in muliere laudem esse,ut ne de virtute quidem illius ulla ad viros sim emanet sed nulla ratione occultari tanta primari seminae virtus potest, quin ad viros quoque emergat, ac suo ipsa splendore se prodat. Fortunatus igitur Guidus baldus cum sua illa animi ma- nitudine atquc quabilitate, suaque illa prudentia tum vero hac tali coniuge,vit que socia Sed cum Vrbini quemadmodum dicere incoeperam, Guid usu baldus atque Heli fabellia Gonzagia ess)nt, hominum excellentium peramantes, perque hospitales, conueniebant ad eos ex omni Italia,

ut quis 1, pr stanti aliqua in arte praecelleret: eo cum Bem-bus quoque sorte venisicta, praecipuo pretier cleros in ho

97쪽

riore haberi coeptus est: multa enim habuit Bembus, ad laominum animos conciliandos, plurimum valere con stieuerunt: nam in formasimma quaedam oris speclas aci. dignitas inerat, in statura ac proceritate decor mira prael terea in moribus suauitas' usdam lenitas ue amabilis dulcisque cum sermo, tum tota Vitq,Victusque consuetudo mitis ac clemens ad ea cum pr clara ingeniivis ac natura accuderet, expetebatur, scilicet unus omnium, maxime ab illu-stri illo virorum, seminarumq; conuentu quibus rebus es.ficiebatur, ut multum domo abesset, Urbinique serevius rei: quam rem multum etiam vicinitas adiuvabat, atque ultro citroque Pisaurum quidem usque perfacilis atque expedita nauigatio: ita factum est,ut minus domi honores afluesceret admirari, minusque ambitionibus implicatum animum haberet. At vero id pater reprehendere, grauiter serre, ac prope patrio iure,VLVxorem duceret,Vt rem p. ca-ipessseret, atque ex ordine magistratus peteret , imperio. gere sit enim sere, ut qui in libera ciuitate, presertim clara atque opulenta,Viuant, omnia ad honores referri putent Oportere id unum consectenturo expetant,ut dignitates,

ut magistratus adipiscantur: si quisnt laudes, iis alio pertineant, eas aut non agnoscunt, aut leues atque inanes iudicant atque hqc liberorum populorum conruetudo, quamquam per se ipsa)Viq; sita fortasse minus probanda, est nec enim compendij, honorisve causa, s ad veram illam rationem dirigas, petendi magistratus sitiat, ciuibusve ali)s ullo studio, aut ulla contentione pr ripiendi; sed unius rei p. resitio habenda est, eiusque unius utilitati,salutique seruiendum , ut dignioribus concedamus pe delatus nobis

maior aliquis, aut magistratus, aut imperium, aut curatio, si minus ei rei gerendae nos idoneos sentiamus, acci piendus non sit, aut etiam deDonendus nec enim errare

patriam, pati aequum est. Sed, quoniam non vivitur cum persectis hominibus, percommode popularis haec ambitioicccidit honorum enim cupiditate incens, non ad suum se

quisque format atque instituit arbitrium ined ad populi, ci- uita

98쪽

6o uitatisquetudicium, consilia, mores,vitam, Voluntatemque linstituunt; dantque operam, non ut sibi ipsi, aut alias britasse quibusdam probati sint; sed, ut populo, ciuitatique, at qua honores scilicet expetant, placeant ita sit , ut Una eademque perpetuo permaneat ciuitatis forma, atq; Vna, ea- idemque sit omnium ciuium communiter disciplina; neq; singulorum priuatim studi)s, voluntatibusq; variatis, rei p. quoque ratio atq; institutio vertatur atque mutetur; quam quidem cautionem, prudentiamque, Una, praeter cetera O- mnes, Venetorum ciuitas semper adhibuit ut domesticos suos mores diligentissime retineret, essetque plane sua, neque quicquam exterum insundi in ciuitatem, aut ulla infi- ci se peregrinitate pateretur Cum igitur Bembus pater in eum cursum, quem tenuerat ipse, quem l summa cum laude, plausuque consecerat,stium induceret atque com- pelleret, ille contra alia spatia, cursusque alios animo agita

ex quamquam patri obsequi suadebat pietas, ciuium con- uetudo hortabatur, propinqui, necessari)q; efflagitabant tamen sic animo cogitabat, cuius ipse gloriae cupidus esset, cani ad se non suis modo ciuibus, sed ab omnibus etiam pentibus vltro deserri prehensiandum sibi eius rei causa ne mena esse, supplicandum nemini, nullius suscipiendas -

nimicitias , nemini os ridendum: nam enim este,c omni claudum genere, ingeni)gloriam, qua, sine ulla cuiusquam querela,perfrui, ad extremum usque, homines soleant acinores imperatae modo multitudinas testimonium praescser-

ingentilaudem ac simam , etiam intelligentium homi-

lnum, habere comprobationem nec vero aut voluntatum

Inutationem, aut sortune temeritatem extime cere sed sta bilem firmamque etiam ad posteros commendationem ha cre postremo periamitos omnibus elatibus exoriri, quo rum Opera pro sua cuiusque parte, resp. geri possit; at cu- u ingQni monumentis nutas ornotui ne n ulti quidem seculis num extare, aut alterum Tatis vero iam Benm Os honores in re publica,ad illustranda mi uti et 'tatem, est consequutos; atis nobilitatam, maiorum si i

rebus

99쪽

rebus gestis, suae memoriam stirpis esse quando Vetu-lstissima templa istus iam olim gentilibus constructa,casci ilicet, quae Iuliano dedicata sunt Bemborum nobilitatem illustrent,& pietatis in t testes; Francisci Bembi eius, qui,

multos annos ante Patriarcham Venetijs institui im sacrorum antistes ac pontifex suit, memoria, gentis vetustate in

Ostentat; tum maritima imperia, clarisimaeque Francisci itidem Benabi vietoriae, tum Marci, quia Cyprijs interfectus est aliorumque multorum ob rem p. suscepte calamitates, interitusque, Bemborum et virtutis,&in patriam caritatis testimonio sint nec vero ne in praesentia quidem defuturos , qui stirpis,gentisq; gloriam tueantur atq; adaugeant: habere sese Carolum fratrem, in quo mirificam ingeni indolem, maximam virtutis spem inesse intclligat esse prς-terea cum alios nonnullos, tum Ioannem mattii eum Bom-lbum summa itidem virtutis cingeniispe praeditum adole scentem. Et vero hic quidem, nec Benabi de se iudicium se sellit, multis, magnis' in rebus domi forisque perutilis

rei p. ciuis est, semperque fuit: nam Carolus, priusquam a trie prodesse per elatem potuisset, extinctus cst unam hanc litterarum atque ingenu laudem minus illos adhuc esse adeptos eam se in suam gentem in serre cupere, ac propem dum etiam se id perficere, ac praestare post compertum ha bere si honores sectari velit, certo scire, minus eam sibi rem ex sententia successuram, quam inuitus suscipiat, iniucundam existimet di multa praeterea a natura impedimenta habere se, sibi ipse sit conscius nam blandiri ei qui possit, quem fortasse minus aut probet, aut diligat, pu dores se quodam ingenuo impediri existimationei suam vulgi voluntati,comitiorum q. casibus, tamquam undis, quotannis commis ames , propter animi quandam aut libertatem, aut, si quibus ita videtur , fastidium, pati non posse nullam al-quim inuitus facias sci me illan alter in honorum atque am- sitionis incertam, ac periculorum plenam viam, plus fortasse utilitatis,plus apud parui,angustiq; animi homines splendoris

100쪽

61 v doris polliceri sed eam se sejui malle, quae plus vera sol

daeque dignitatis habeat ut enim fructuosos sundos para utilius sit voluptarios autem, atque animi modo causa institutos, honestius ac magnificentius sic illam ambitionis rationem uberiores in vagus fructus fortasse ferres, hane certe bonarum artium ac litterarum institutionem, plus apud praeclara hominum ingenia magnificentiae, plus hon statis ostendere ac, ne multa, nihil aegrius factum cst, multis filij contentionibus, multa contra patris, matris quoque Helenae Marcellς, primari femin q,castigatione,ispe etiam Obiurgatione, quam,Vt ne singulare ac prope diuinum embi ingenium, ad bonarum artium studia atque ad has mansuetiores musas natum, vulgo atque imperitae multitudini proderetur sed peruicit tamen,ut, per parentes ac necessarios, perque ciues sibi suos aliquando vitam in litteris agere, idque unum, relictis rebus, curare sibi liceret. Sed paucis post annis dum sese Bembus libris, litterisq; obruit, dum solitudines, recessusque sibi pro soro sibi pro curia,proque comitijs per summum otium, summamque tranquillitatem habet Joannes Medices Cardinalis, is cui Leo X. nomen postea inditum est, Pont. Max.Romae creatur Mos,

consuetudoque Pontificum est, ut si quid publicς priuat ve rei incidat, quod prolato opus non sit. quodque secreto

per litteras agi oporteat, siquando,aut regibus, aut ciuitatibus respondendum, aut siquid postulandum abi; sit, si quid denique paulo maioris negoti,implicitum cum aliquo est, id, quasi per familiares epistolas, transigant eas litis teras cera obsignant; nam publicis decretis in plumbo signum est: earum litterarum scribendarum negotium da tur hominibus,obscribendi prudentiam, atq; elegantiam. cruditissimis ob muneris,locique dignitatem, grauissimis atque honestissimais, ob autem rerum pondus ac magnitudinem jummas de luminaque probitate praeditis ii magna cura ac diligentia conquiruntur, magnis praemiis euocantur Eum Leo morem cum vehementer probaret, cum

que ad dignitatem pertinere arbitraretur, diligentissimeq;