Ioannis Casae Latina monimenta, quorum partim versibus, partim soluta oratione scripta sunt

151쪽

GAspARI coNTA RENI TI1uuἰsient,dubitari non posse dicebat. cum Basilius,Chrysestomus, Naetian Zenus quasi sgniferi huius sancti silmidoctorum hominum gregis suissent, qui pectora nostra

excoluerunt,ac scriptis laboribusque uis veros ritus, explosis inde falsis opinionibus, eo inseverunt quare oportere nos, si grati esse velimus, lapides etiam stirpes' eius

telluris amplexari, ne dum homines, cum quibus tot asectisiimis vinculis coniuncti sumus , omni amore prosequi non debeamus vigebat autem eo magis in animo ipsius haec opinio, quia illos ipse summos theologos, quos appellaui, ut nilosophos quoque eiusdem gentis,

cotidie in manibus habebat.& eorum laboribus, vigilijsque se instructum esse recordabatur Benigniorem eum esse cum res non pateretur, quod proximum erat, fidem diligentissime praestabat,ut ad diem, quibus deberet,semper persetueret quq reia, potentioribus non paucis neglecta,efficere selet, ut multis in locis si fides angustior. neq, hoc tantum maiorib in nominibus custodiebat ad tempusq; his, qui se grandiore pecunia iuvissent, respondebat quod tamen ut faceret gres Vrgente tantum

aliqua necessitate committebat verum etiam aduersus tenues homines, quibus aliquid deberet, se talem praebebat. quae culpa morib eorundem inhaeres, inquinat non parum eorum splendorem; miserosq; illos creditores ad desperationem Jaqueum aliquando adigit. Declarat quato pere maculam hanc sugeret: quamq; omni in re iustitiam coleret, vox edita aliquando ab ipse', quum sorte audisset dioecetem suum iubere minutum quendam opificem cras redire castigatum enim illum iussit pecuniam eam statim distatuere addiditque, si unde id saceret, non esset, sumeret ex abaco Vas, ipsumque diuenderet: arbitrari enim se tenuem illum hominem magis mercede sua, quam se argento illo, mens Que ornatu egere. Eodemq; pacto toto animo abhorrebat ab indignis grauid honesto viro quaestibus non pauci enim ne delitipsis pecunia in minimc necessarijs sumptibus, it in

152쪽

ΠΑnem splendorem retinere possint, cogunt illam illiberalissima quavis ratione ac sordidissima Atempore, quo Bononiam legati ninnine oblita ebat, qui, pars illius muneris obeundi allatarum ruriarurn au

fas audicbat, ita cum c egisset putabat enim Contarenum eiusdem an maresse, cuius plerumque sunt, qui negotijs illis implicantur. Esuribimus profecto nullum enim emolumentum parit imposta mihi cura cuncta que in ciuitate coticordiae atque otiiplena sunt: inquit ille: Voluptatem magnam mihi nuntias, cupioq; hunc statum rerum permanere, videreq; diem illum , quo ego, ut habeam sumptum unde faciam, mulam etiam, qua V hor, cum omni ornatu proscribere cogar. Non putaui autem alienum este has etiam ipsius voces memoriae mandare quum praesertim huiuscemodi breuia dicta, quia ab intimis sensibus prosciscuntur, subitoque prolata sunt, in singulis factis ac motibus animi, ut reliquis etiam cas-bus humanis, videantur in primis mores voluntatemque eorum, Unde erumpunt, indicare e denaque voces multum valere non sine causa semper existimatae sint, ad homines informandos illosi etiam emendandos, qui contrariis viiij tenentur quam causam fuisse puto, cur plures&docti&prudentes viri sedulo multas collegerint, volumina etiam ex ipsis consecerint Saepe multumq; a neunte adolescentia cum iracundia, quae paulo sibi consueui si et est e molestior, quasi luctatum, ad extremum prostratam illam Homitam aiebat oppressis. non modo enim turpe sed etiam misierum sibi semper visum,ira Incitatos a consilio atq; a nobisnet ipsis abscedere quod de se Terentianus se praedicaret, Prae iracundia Menedeme non sum apud me Bibulum autem illum, qui cum L. Libone sui ad Oricum quam hoc scriboni: binimicissimo homine memoris traditum est,&qui quacumque re potuit, existimationem eius semper violauit sibi nullius pretiihominem videri fuisse, qui cum de compo agendum esset cum Caesar arcolloquium n nprol

153쪽

prodiit,ob eam rem,quod furenter consueuisset irasci; ne res maximae spei, maximeq utilitatis eius iracundia impedirentur. Itaq; non modo stomachantem, sed ne commotum quidem visum illum a se umq esse, qui cum eo samiliarissime vixerunt, assii niant ut nimium prope patiens ac lentus existimaretur: neq; i)s, qui in epulis,in cubiculo ipsi ministrarent, peces antibus, sepe etiam peccantibus , non modo non conuicium saceret,sed ne verbo quidem malediceret. Quod igitur de non nullis doctis viris memoriae prodituni est; ut Socrate, Stilpone Megareon quum illi natura propensi essent ad aliquod vitium, effecis e tantum eos studio ac diligentia sua, ut nullum umquam in vita ipserum vestigium rerun tiarum appareret, id vere de hoc nostro pr dicari potest: in illis que sine dubio Contarenus enumerari debet , qui vitiosam naturam compresserint lac quidquid illic aliquod

maius malum, si creui siet, serre potuisset, tenerum adhuc& imbecillum fregerint,&omnes eius fibras extirparint.

Superbiorem ipsum de quo etiam supra non nihil significatum est copia bonorum, quae aut a sertuna acceperat,aut ipse suo labore industriaque quaesiuerat, non secerat: in quod vitium passim multi, minoribus multo ornamentis decorati, ruunt. sane hanc culpam ille , viscopulum aliquem, magnopere vitabat quod sim si in sermone aliquo aliquid a se sorte prolatum intelligeret, quod tenuem modo Vmbram illius mali retineret, valde dolebat, ut contigit quodam tempore. Cum enim Paulus III loqueretur cum ipse de augendo numero summorum antistitum, ostendis ietque sem animo habere quosdam in eum ordinem cooptare,Contareno minimetrobatosi quod ille etiam preae serebat,atque id tunc paam dicebat videns ipsum suae Voluntati refragari Ponti-llax Max inquit iij ipsis verbis Insitum suitsemper Caria: dinalibus,ut nouis repugnarent, ne sibi allidignitate exsiquentur, respondit igitur ille commotior quam solebat. Noli sanctissime patςrata de me existimare cognitum .n.

154쪽

tibi plane est, quo ego nominarim,idoneam prorsus materiam huic operi eiciendo: inde fingi possint persenae tantae dignitati sustinendae aptae nam quod ad me attinet, notastuto purpura hanc maximum esse eorum, quos in vita aflecutus sum, honorum Extrema haec Verba, illa occasione edita, statim ut domum redi)t, doluit sibi excidis h.ut qui noluis set specimen aliquod se umqda' tum, aut superbi hominis, aut inanis huius honoris gloriae cupidi Quin etiam dictitabat amplissima sacerdotia plus in se oneris, quam splendoris habere quoque maiora illa sorent, eo molestuae plus sollicitudinisque continere quare se sepe vicem dolere solitum corum, qui Pontifices Maximi creati serent quia pondus Aetna grauius humeris suis sustinerent. cuius iudici Seleucus quoque rex quondam fuit: ille namque dixit quae vox eius monimentis litterarum mandata est a doctis viris, Ut errorem eorum coarguerent, qui false putant,opuletissimos quosque homines beatos si te, magnisque semper voluptatibus frui, cernentes splendorem vi tu illius ac sorem; inquit igitur ille,nescire priuatos illius status incommoda: ideoque magia opere falli in iudicio de illo faciendo. quod si scirent tantum, quam arduum sit ac molestiae plenum, tot epistolas scribere ac legere, suturum pror sius ut diadema abiectum iaceret sine laonore ullo nec quemquam inuentum iri tam stultum, qui ipsum tolleret ac capiti suo imponeret . nec tamen non multo maioribus grauioribusque curis preminecessario illos, si munus suum fideliter obire vellent, qui vitam moresque eorum,quibus,r sunt, regendos sus ceperunt, animosque ab omni labe purgandos, quam qui in eo tantum eximio uaturertim suarum regnoque conseruando , occupati sunt Quum agitur hoc crimen Contarenus vehemente reformidaret acini quis uere existimare posset, vacuus prorsus ab ipso foret, non tamen pen spotu da ispicione carere. Erat illena omni suo sermo Ictoo

M teger ac liber: remotus ab omni b. blati elah, b i

155쪽

acerrimus inimicus vanitatis illius, asientationisque, quae nunc in locum inuasit simplicis veritatis, libertatisq; l quendi, merito quondam magnopere probat . ob quod etiam ingeni bonum serunt eum Carolo Cesari valde acceptum suisie, quum ob alias etiam animi dotes ab eo diligeretur. Haec igitur probitas nuda, expersque omnis suci ac fallaciarum squaeque,Vti eo venerat, ita se Romae in longe alijs moribus,institutisque conseruarat, causa fuit, ut superbi ha non nullis insimularetur . quasi ille contemnens ceteros prae se quidquid sentiret de omni re contra commoda illorum diceret nec se quicquam interesie putaret potentioribus aduersari quam ansam quidam arripientes,ipsit , ut contumacem inhum num apud Paulum III criminati sunt . quod nimis libere in senatu contra ipsum sententiam diceret, atque honestissimos quosque viros offenderet ipse vero id diuerse consito faciebat: neq; ut impediret commoda aliquorum, sed ut religioni suae ii, quod rectum es. sentiebat, seruiret. Vt autem, quod non verum estet, nec ordine factum, quamuis intelligeret se apud aliquos offen-shrum,accusabat, ita gratiam aliorum astuta simulataq; Oratione no aucupabatur: cui rei ostendendar in utramq; partem exemplum hoc satis accommodatum erit Contigit aliquando, ut eo astante in senatu agerctur de Ca- marino in potestatem tradendo uni alicui Pont. Max nepotum,eo genere iuris, quod seudum appellant admonuit igiturContarenus Paulum,ut ante quam de tanta requic statueretur,colendae iustitiae causa, uacuqq; a culpa conseruandae sanctistima sedis, mandaret ut iura Varanq

samille, que diu in os tessione eius oppidi fuerat, diligen

ter noscerentur: ne iniuriae aliquid ipsa in ea re acciperet. Haec sententia, praesenti animo dicta, illa ipsa die per urbem sparsa dis seminataque est quare Hercules Var nus, qui Romae tunc erat, statim domum ad Contarenum venit, gratiasque illi maxima egit causamque ei

suam totam commendauit cui quidem ille eadem animi

156쪽

simplicitate, quod tamen quidam ab agresti inhumanoque ingenio prosectum potius dicerent, respondit. Non necesse erat te mihi isto nomine gratias agere: quod enim seci tunc, ut aequitati officioque meo satisfacerem, seo .nec quicquam amplius cogitationis suscipiam de istare, praeter id,quod mihi fides mea praescripserit, nisi aliquid a Pontifice ipse, quod eo saciat, curtae mea mandatum fuerit Blandus aliquis, illa occasione usus, studuis et gratiae illi, sine ullo suo labore partae, nouam gratiam addere: animumque honesti viri inani spe salsisque pollia citationibus actasset. Quare mihi venit in mentem arbitrari non paucis in rebus smile suis. Contarent ingenium naturae moribusq; Dionis Syracusani ut enim reliqua, in quit, ipsis inter se magnopere conuenit, taceam,

non deerant etiam in regia illa Dionysifilii ut ab eruditisisimis viris memoriae proditum est,qui castissimi illius&integerrimi viri maxima virtutes&fane easdem has, propinquis vitiorum vocabulis deformarent ac grauitatem superbiam est e dicerent libertatemque loquendi contumaciam Vocarent: qui Dion,cum induci non poΩlet, ut una cum alijs peccaret, qui se omni genere vitiorum contaminarent, eorum peccata videbatur di sisimilitudine vitae coarguere. Fertur tamen ille durior suis- si natura, tristiorque unde temperare indolem illam summo studio ipsum debere a doctissiimo viro, studiosLsimoque gloriae ipsius elegantisisima voce dictum est hortatus enim est Plato, Grati)s rostias molaret, suasitqui aliquid etiam daret moribus suorum temporum insti tum est et, sed quia ad congressis hominum frequentan

sili

157쪽

contra collegarum suorum commodum sepe suscepit atque perfecit. Vitiosa quadam consuetudine duabus, pectiam pluribus ciuitatibus, unus&idem dabatur custos, qui Graeco verbo episcopi appellantur neque ini; ipsis aetati progrestus expectabatur, qui annalibus Pontificum Maximorum legibus constitutus est; adolescentuli, pe pueri, maximis administrationibus preficiebantur. Has atque huiusinodi alias praua corruptasq; consuetudines sua Contarenus sententia delebat morerque sacerdotum hominum, nimium nonnumquam deformatos em endabat, magnaque sit ipse ossentione comanunem reipublica leuabat inuidiam. Non eadem condicione est collegium Cardinalium ceterarumque ciuitarum senatus aut consilium; nam illae ex ea, quam habent, ciuium copia in suos senatus, qui aptissimi visi sint, legunt . in collegium Cardinalium e toto orbe terrarum , qui aut doctrina, aut nobilitate, aut prudentia aut probitate, religione, pietate excellunt, si Pontifici Maximo visun sit, cos cooptare licet eoque factum est,ut summa is Ordo amplitudine, summa auctoritate, summo splendo-re,omni ille quidem tempore suerit quippee Christianorum fore decerptus atque collectus. Verumtamen

hs, de quibus institutus mihi sermo est, temporibus praecipuuna quoddam in columen enituit propterea quod Paulus Pont. Max magni atque acris iudiciivir, eximia sngularique virtute homines nactus, ad eam illos dignitatem Vltro ipse euocauerat ut ei collegio, quod per se antea esset clarissimum, ea re lucis tamen permultum attulisse uideretur. Ex hac virorum clarisii morum copia, cum mittendus ad C sarem Legatus essset, Contarenus potisiimum ad id munus delectus est causa mittendi ea fuit. Vehementer erat Caelaranxius sollicitusque, quod Germani, qui plurimum armis possunt, neque praesto illi in bellis erant, neque eum pecunia iuuabanta, propterea quod maximis inter se seditionibus de religione contendebant, atque intestinis disjensionibus distenti, nullo

158쪽

illi usu esse poterant. Ablacti quidam perditique ac desperati homines, xxxx sere abhinc annis, iampridem re cepta ratas' disciplinae Christianae sententias in con trouersiam reuocauerunt,multitudiniq; persuaserunt impe stite, uti a Roma no Pont.quod caput Christianfreip.atq; ecclesiae est, desciscerent, se seque in libertatem vindica urent.quod malum tarde initio serpens,abi)s neglectum a quib.opprimi id poterat Hebebat, paulatim infimae F plebis, vulgiq; mulierum, animis,legum vinculis laxan disd dissoluendis, pollicendaq; cupiditatum multarum M licetia in fraudem inductis , paucis annis opinione magis adcreuit idemq; nesarius suror, postipopulare existimari coeptu est pietatem euertere, multos quoq; principes Ginuant. Alios metus impellebat,ueritos ne a suis desereretur , si ab illis dissentire pergerent , partim rerum nouarum studio,paltim leuitate sultitia, quod Deo immor te tali legibusque spernendis, sortitudinis opinionem face Gre sese de se nonnulli arbitrarentur; partim etiam auari Glia,quod sacerdotum maximas amplissimasque possessiones publicatas, inter se partiebantur multi tamen,quibus esset Deus pro sua ipserum pietate propicius, veram integramque pietatem constantissime complexi, nullis permulceri illecebris, nullis illici praemijs, nullo timore i depelli se se passi sunt eaq; a maioribus,quae acceperunt, si instituta ad hoc usque tempus sortissimo animo retinue lorunt. Sed tanta inter utrosq; extitit non modo contentio ac disceptatio, sed iam concertatio atque pugna,iantumque exarsit odium, ut maximae, bellicosissimae, so-rentissima atq; adeo,ante hunc surorem,religiosissimae, ori optimaeque derep. meritae nationis, vires,opes,is copi

absumptae,in sese ipsa conscienda atque de elida, si

Quibus rebus permotus Caesia animo cogitatione in ea cura defigebatur, si per compositionem minui id malum sedariq; di ordiae possent . qua de re cum omni content One cum Germania ciuitatibus ageret primo Christianorum omnium conci una iiiijs maxime Iocis indici postulaquunt,

159쪽

GAspARI coNTA RENI 2Istulauerunt, quo adire tuto ipsi possent;is erat locus nusquam gentium quippe cum ab omnibus desecis ient,

nec ullis sese sentibus committere auderent,pr terquam in eorum plorum finibus;ad id concilium venturos, eiusque decretis iudici)sque staturos se se pollicentur. id eo ab illis consilio fiebat, quod Pontificem Max numquam eo descensurum sibi persuaserant verum ubi probaria Paulo II condicionem, ac ne de loco quidem,cuius iniquitate deterritum iri eum maxime sperabant, recusari senserunt; paulatim regredi, neque in eo quod ultro ipsi postulauerant, manere; dirimi controuersias per colloquium posse; id breuius, expeditius, certiusque este, dicere longum esse expectare,dum ex ultimis terris conueniretur. Omnia sibi Caesar experienda existimabat,si ulla ratione mederi ei tanto malo posset. Itaque deliguntur homines docti ex utroque numero undent ad coli ciuium venitur; magna contentione, magna pertinacia, si ijs 'qui se ipsi Protestantes appellant disputatur,atq; in omni genere calumniae delitescitur: eos ij, qui ratas veteres sententias esse volunt,Catholicique appellantur. criter refellunt, constantisiimeque in sententia perseu

rant. Ad extremum, cum concertationum exitus nullus reperiretur, nec quicquam inter eos conueniret, prorsus disiunctis discordibusq; opinionibus,insecta re, colloquio discedunt quod, quoniam se absente factum erat, Cesar sperans Germanos suum aspectum atque auctoritatem reueritos, aliquid de pertinacia atque calumnijs remissuros, iterum deligi homines iubet, qui colloquendi causa Ratisbonam conueniant atque eo ipse proficiscitur, ut maiore auctoritate de concordia ageretur, simulque magnopere a Paulo III per litteras petit, eg tum ut ad se mitteret, qui ad rem tantam jam grauem maxime esset idoneus Paulus e tanta praeclarissimorum hominum sacultate iopia Coniarenum sine ulla dubi tatione delegit, atque hominem in Germaniam mittit; duodi, magnum iam antea eius gentis propter eas cau

160쪽

122 v I sis, quae commemorata a nobis sunt, haberet usum. Cesari esset gratissimus idemque innocentiae, doctrinae, prudentiae, facilitatis, animique moderationis, magna apud

Germanos opinione excelleret quiq; id quod Caesar magnopere postulauerat, maximeque ad rem pertinere ambitrabatur in disputando minime esset ambitiosius,mmi- meque pertinax: eo cum venisset mirabiliter acceptus a Germania est, magno in honore apud Caesarem fuit. Nam cum omnes Germaniae principes, tum rex' manorum ipse, officii, honorisque hominis causa, domum ad eum venit; in sacris cerimonijsque blemni bus, datus ei locus cst secundum Caesarem primus nihilque earum rerum, quae ad homines magnos honestandos adhiberi consueuerunt,in eo prςtermissum est. qua tametsi ordini scilicet debebantur dignitati, tamen cum alacrius aliquanto, tum etiam cumulatius, quam antea lita sint, personae dicuntur esse per luta. Accedebat quod Caesar, iucundissima eius consiletudine dermonibus delectatus, tape hominem ad se extra ordinem Vocabat cumque de grauioribus negotijs, deque republica collocuti inter se essent,multa ad eum Caesar de sius priuatim rebus reserebat , multa de Geometria, multa de Geographia quorebat ovibus ille scientijs, quod eae ad rem militarein quo illi spectanda erat maxime pertinent, operam multam illis temporibus dabat illa autem cum in promptu Contarenus haberet, quod puerili disciplina erat in )s artibus studiose versatus,omnia scilicet certa,dilucidaque respondebat. Que cum de Contareni apud Cesarem familiaritate ac gratia apud omnem autem Germaniam auctoritate fama, Romam essent allata ventum est in spem fore, ut rcs conueniret, mitisatiΩque ontarent lenitate&piudentia Germanorun animas taeterrimae discordi. e tollerentur quae res quoniam

maiorem in modum illi gloria sutura crat, homini vehementer inuideri coeptum est. Nec deerant etiam Ronas, qui dicexent, nulla alia de causa ipsum Germanis gratum