Philippi Ambrosii Marherr ... Praelectiones in Hermanni Boerhaave Institutiones medicas. Cum praefatione Crantzii. Transitvs et mvtationes alimentorvm per primas vias, nec non chyli per sva vasa [electronic resource]

281쪽

rnus eam in morbis quibusdam magna copia excerni tiliter, et per eius excretionem morbos curari cum videamus pariter, eam nonnunquam per remedia utiliter

prolici et excerni cum denique videamus, ipsam subinde naturam hanc excernere, et eius excretionem esse

salutarem. Dicam igitur obiectiones, quae inde sor-niari possunt, easque resoluam. Morbi Nota est methodus curandi luem Veneream per saliuationem. Exhibetur aegris intem mercurius dulcis ad aliquot grana cum puluere absorbente, et ita continuatur per dies aliquot vel vivus mercurius externe corpori inungitur pinguedine aliqua subactus. Duni lio per plures dies continuatur, tum incipiunt glandulae saliuales mole augeri, tumescere, oritur sputatio frequens lingua tumet rubet, gingiuae pruriunt, dolent, dentes vacillare et suis ex alveolis assurgere incipiunt. Haec sunt imminentis saliuationis signa, quibus apparentibus mercurii sus mox tollitur Sequitur deinde in aliis citius in aliis serius continuum salinae

proiluuium, quod per septimanas aliquot sustinetur et

producitur pro ratione morbi, vel aegri circumstantiis. Postquam omne virus venereum domitum et e corpore Per mercurium expulsum videtur, sistitur paulatim illa saliuatio, corpus emaciatum vici u bono et eupepto rescitur, donec aeger vires pristinas recuperet, malo Venereo iam liber Uerum si saliuae excretio curat morbum venereum adeo detestabilem, anno merito saliua tumor dicetur excrementitius annon clarum est, eius excretionem non modo innoxiam, sed et tilem

est. Talis obiectio inanis est, et omni fundamento caret. Nam primo sciendum es , saliuam illam saliuantium hominum non esse saliuam naturalem, sed flelympliam foetidam, liquamen putriduni esse, cuimiasma venereum, una cum mercurio inhaeret, et

quod canes enecuisse visum est Mercurius vi specifica

282쪽

venenum illud venereum domat, simul vero humores nostros fundit, colliqua et in foetidum liquamen vertit, quod nunc per vias saliuales effunditur, et minime vera saliua est Seciιndo, non ideo curatur malum venereum, quia saliua excernitu; nam si etiam quis venereus omnem suam saliuam exspuat, non ideo minimum quid morbus emendabitur Sed quod curentur ratio est non tu saliuae profluuio, sed in mercurio qui specifica vi iasina venereum domat et illud de corpore expellit. Nec refert, ut per saliualia organa expellatur miasma perinde est, si per alias vias de corpore eliminetur hinc neque necessaria est saliuatio ad

curandam luem veneream, imo methodus est omnium maxime incommoda, et minime proficua omnium; siquidem etiam alio modo praeparatus mercurius, et nullam saliuationem ciens perinde felicite luem veneream curat Quare auten exhibito mercurio dulci vel externe inuncto, mi asina venereum per vias saliuales potistimum excutiatur, ratio partim in ipso mi asinate est, quod haec organa et muci ossicinas praecipue occupat, partim in mercurio latet, qui cum Lilitia et muco oris ac faucium maiorem, quam cum aliis omnibus

nostri corporis liquidis, assinitatem habet quam posterio reni rationem nemini adhuc medicorum comprobatam, verissimam, aut sitiem omnium probabilissimam osse, experimenta me docuerunt, quae hac super re institui cum amico meo Ios LPHO IACOBO LENCK,

chirurgo Vindobonensi expertissimo, cuius hac de materie libellus legi potest. Io s. AC PLENC Noua et futilis utethodiis mercurii aegris venere labe infectis exhibe)rdi. 766. Remedia. Etiam ex his formari obiectio potest. Dantur nempe talia remedia, quae stimulo suo acri salivam magna copia proliciunt, si masis centur; cuiusmodi

sunt aromata feruida caryophylli, radices ari, a

283쪽

lanaae imperatoriae, pyrethri etc. sumus abaci ore haustus antis corbutica acria, lepidium, cochlearia, nasturtium etc. Haec saepenumero utiliter exhibentur forma collutorii, aut masticatorii in defluxionibus aquosis, catarrhosis, partes oris assicientibus in odori-

taloia seros etc. et ab his leuamen percipiunt aegri, dum magna copia saliuae prolicitur exspuiturque. Uerum iis in casibus non adeo saliua prolicitur, quam quidem abundans, lenta, inutilis lympha, quae has parte Occupat, earumque functiones laedit, et perinde dato purgant phlegmagogo, quod superabundantem in corpore lympham per aluum expellit, perinde inquam, leUantur aegri, imo magis adhuc, quam ab eiusmodi masticatoriis aut collutoriis acribus. Ergo haec obieci io contra saliuae utilitatem nihil potes euincere. Deinde si ideo saliua excrementitius humor dicendus esset, quia remedia dantur hanc prolicientia, etiam serum sanguinis excrementitium dicendum esset, quia applicatis ad utina vesicantibus foras prolicitur serosus humor etiam sanguis excrementitius dici deberet, quia talia quoque dantur medicamenta, quae sanguinis profluuium per uteri inprimis ac intestini rectivas excitant. Quod certe procul a vera ratione remotum et absonum est.

Cr es. Hoc nomine appellamus subitam illam,

quae in acutis morbis tantummodo contingit, morbi mutationem, dum praegressi in toto corpore aegri perturbationibus, absque causa externa oriundis, natura victrix et viribus morbi superior, materiam morbi scammouere incipit, eamque paulo postea per certa corporis loca excernit, subsequente vel integra sanitates vel morbi levamine tantum, prout perfeci a vel imperfecta crisis fuerit. Et talis euacuatio, seu excretio tritica medici vocatur. Variat autem loco eiusmodi excretio, variat materie, variat tempore, pro ratione ipsius morbi.

284쪽

Iam vero in variolis consuentibus obseruatur critica talis et salutaris uacuatio per vias saliuales, in adultis potissiimum an infantibus frequentius di arrhoe adest, is binde tamen etiam saliuatio. Et hae uacuationes tibinde iam ab initio . morbi adsunt imo diarrhoea etiam in dilaretis variolis. Solet autem persaepe die imorbi vii decimo cessare saliuatio illa s lutaris, ct tunc in periculo summo aeger versatur, nisi aut denuo resuscitetur saliuatio, aut huius loco manuum pedumue tumor superueniat. Hinc posset quis ita inferre saliuae excretio in variolis confluentibus admodum salutaris est, eiusdem suppressio summum aegro periculum

ct mortem ipsam adfert, ergo excrementitius liquores f. Verum qui si tum morbi huius recte nouerit, nunquam ita peruerse ratiocinabitur. Etenim in variolis Coniluentibus tota externa corporis superficies crus a

densa inperspirabili obsidetur hinc retinetur perspiratio insensibilis, quae tamen excerni debet, et quae ex calculo, AN TOR 11 aliarum excretionum aequat,

adeoque maior es alui et urinae excretionibus simul sumtis Ex retenta hac in corpore perspirabili materio oritur inutilis lymphae accumulatio oritur colluuies humoris aquosi et acris, quae magis inde adhuc augetur, quod ipsum malignum connuentium variolarum virus humores etiam reliquos dissoluat et putridum in

liquamen vertat. Si iam haec materies in corpore retineatur, mortis periculum instat, et saepe etiam mors ipsa sequitur. Hinc natura eam inutilem et acrem lympham, cum per superficiem cutis euacuare noli

possit, per alia loca corporis, et maxime per saliuales glandulas excernit in salutem aegri. Intelligitur ergo, hunc liquorem saliuana puram non es e sed corruptam lympliam partim ex retenta perspirabili materia, partim ex humoribus vi morbi dissolutis natam atque

ρdeo inde arsumentum fornirari non posse, quod con

285쪽

tra saliuae utilitatem tuidquam euincat. Accedit quod perinde sit, siti ea lympha per saliuae vias siue per

aluum evacuetur, et diarhoea diutius protracta essantem saliuationem tiliter suppleat nec manuum pedumue tumor molestus et periculosus semper exspeci andus sit, modo lenioribus eccoproticis aluus ducatur, quod contra SYDEN HAΜv demonstrauere viri clarissimi Angli, REIN et II1sON. Ergo neque

erises per saliuales vias factae saliuam excrementitium humorem esse probant. Profecto etiam sincerus sanguis excrementititis humor dici ex eadem ratione debe iret, quoniam et ille quandoque critice euacuatur in morbis quibusd)m.

. LXIX.

Interim eadem ope aere, cibis, Iathsa, misco palatim, simio linquae , intime missis, et inriseatis simul pondere riosis Νιiditate, et elasticitate, calor corporis, et in riata omni momento pressione, fit attentiatio buxilitatis prodictio, totus intestini inducti continumtio . in tota hae mas a. Absoluimus nunc ea, quae de saliua dicenda erant. Verum praeter saliuam et mucum. oris sub manduca tione cibis etiam immiscetur atque inuis catur aer; unde nunc huius quoque utilith expendenda est. Plurimum ille ad digestionis negotium confert Etenim cibis in sticatis copia satis magna inuiscatur, dum cum iis, ad ventriculum de fertur in loco hoo calidiore expanditur, expansus repagula, quibUS GercetUr, Umpit, nexum partieularum, quibus interclulsus haeret, soluit eas iam saliua emollitas discerpit, attenuat, O tum intestinum in tota massa suscitat, continuat, ipse demum sese extricat et per superiora vel per inferiora erumpere conatur, uetus et latus producens. Et ista

s 3 qui,

286쪽

quidem perseete conspirari cum physicis et hemicis

experimentis. Prioribus enim euictum est, aerem frigore aut mechanica compressione in minimam molem redigi posse eundem vero contraria ratione immaniter expandi calore et eo maius volumen adquirere, quo 1naiori urgetur caloris gradu. Ergo haerens in ventriculo, cuius calor 9 aliquot gradus thermo metri ali-renheltiani aequat, eo calore expandetur et, cum cibis intricatus permixtusque sit, maius assumens volumenae omnino in ipsas ciborum particulas coercentes aget,

has dimouebit seiunget, mouebit, agitabit, viam quaerens, qua effugiat nec tamen adeo libere estugere potest, cum muco satis lento ac viscido retineaturi ergo hoc magis aget in massam ciborum, cui intricatus est, eoque magis hanc agitabit, attenuabit. Atque adeo aer non immerito considerari potest tanquam is illum cibos intime diuidens, attenuans, discerpens,

non adeo vi ponderis sui, quod exiguum est quam

quidem elasticitate. Verum praeter hunc aerem cibis immixtum et inuis catum etiam considerari debet ille, qui inter ipsas solidas a cohaerentes ciborum particulas interceptus haeret et qui principium constitutivum

corporum est. Notum enim est e B o Y Lia et Η A L E-s II experimentis aerem copiosum inesse corporibus vegetabilibus et animalibus, qui inter ipsa horum elementa latet, intime absconditus, non elasticus, sed solutus quasi et fixatus 11bc vllo signo se prodens nisi quaedam accesserint causae, quae illum in motum deducant, cuiusmodi sunt calor ebullientis aquae, conge- . latio, atmosphaerae incumbentis ablatio, solutio corporum putrefactio fermentatio. Unica harum causarum praesente quietus ille et fixatus in cor Iribus aer vim suam elas icam denuo recuperat et X pansas rumpit repagula corporum, horum elementa mutuo neXusolvit,d iscerpit. Exemplum euidens habemus in ser

287쪽

mentatione ac putrefactione, quibus coiporum nexus plenarie soluitur, calore potistimum et aeris illius sese extricantis actione. Verum alimenta, quae assumimus, eius naturae sunt, ut vel fermentescere, vel putrescere incipiant in loco calido humidoque, qualis ventriculus est. Ergo etiam ille aer qui cibis inest solutus ac fixatus, motu intestino tali suscitato extricatur, quod fieri nequit quin particulae ciborum a mutuo suo nexu soluantur et fatiscant.

Mansi, subacti permisti, attenuati, Hunidi, Iubricati,

cibi protruduntur versus fauces detina musculi omnes hiιζ-tarisin et labioriιm, simul, ve sisefessive, omnem ei-hum potumque per interuallum dentium utriusquρ maxil- ae premunt in cauum oris palato, et eauitate sublinguasi, factiuni mox actione linguae, et maxillis urticem oppressis, dorso linguae impositi cibi potusqrte coarctantur intra cavum famin ungii simul expansa sex suis muscillis, serie

dentium maxillae superioris, et palati fornice dein inter palatrini fornicatum, fustisque adfauces determinantibus ornatum, et dorsum inguae premuntur, dimi geniogis,

dors longitudinales stylogi sili, cerat0glossii Dccestuo

dentibus ad fauces motri agrint sed et timc cauum for-1natur ad radicem Iinguae jub vel palatino, utila tonsillis, supra Iuryngem pharyngem, et ante membranas, quae cory0ra vertebrarim colli, et misyculas phoryngis po-

seriores, hucingunt Dima enim geniogkissi, mylogio si, logio si ogim simul, dilatatae in contactim omnium dentium sup riorim linguae radix sursum, et antror- sim ducitur; et actione simul tersi aphylinorum velam palati tensim aperturam faucium in nares claudit;

musculi

288쪽

x scrιsi proprii rimam, lottidis arctant; ninscrtius ἄζυγ' viιuloe gurgureonem introrsum. Ursin iratu glottidi applicat, ut cum epitullide concurrent iter iu ulm0ue omne utercludat Deglutienda sit deducun-Du in hoc alium, ne guttitia 4rιidem excepta. Iam iuuat Phic describere latam ne veli Θnduli pa-itati, et partium ad illiud perlinretium ut aliquot abhinconuis aditoribit explicui. Ore aperio, in ua deprese a himine in fauces dire Io, apparent eius dua Inferalis solumnae anteriores posteriores ite tonsiliae intι hos mediae, cohramae superius tu bi1ω arcus si xae in medio supremo utilam formantes suo conciti su quo secensita partes omnes Mobiles valde arcus, et Duula, Iiber in aere pendiιli tantum haerent imbria postrema amemini ossium palati. Consat membrana in seriore, prona et superiore, supinor, i yysis metιe s harum membranara ς, lubrana laterali cotti vitias in tomente, et tonsillas cryptis vim cosis hie ubiqlte, maxime in mutas gyrn , patrilis ton- Iartini viιula cryptulis vite is donata vasis 1;insculis variis, mira dictas membranas omprehensis. Perio Dimi callosum, ero sum, stiliatum, fornicatum, cautim ud latera, in medio arcus instar protriberans, Fr0rsum singiuaris naturae hoc Ioco, inuesiens bases binas oriricatas istum maxillae juperioris in ore, et ossium palati ibi rivi, gracile sic ns, mollescens, et positius sum , ad posteriora , retrorsum procedens a marginibus arcuatis ossium putati, dat tunicam in viam, externant, fu, Ubi-qrte ibi osciuis cryptarum murum erudrantibus psi tufam, maxivi circa uti m membrana oris a lateribus hieloti coalfit in unam cum priore. crio eum glabrtivi, hιbricam, molle, tenue, inrisiens superficiem superiorem ossitim palaticia naso, gracilescens ad poste lora, et retrogredim ab extremis, arctι-

289쪽

vens ori incipartes reliquas. Intra has membranas, formantes id inuolacrum, arteriis venisque numerosissnlis 1 Iesu dilana dem0nstra tis onytantes, et emissariis mascos cryptarum, Iocanturto illae crypsae liticoso e vitulo, vasa diuίrsa et muscivi. Tonstllae inter binas columnas latent con ut mem brana illa mitto D iu spiras maesas complicata, ut ingeat supersciem pro distinctis, liberis, non impeditis, plurimis hic emissariis cryptormn mucosarum hic semper muco spumante o uentibus ut tonsiliae modo appareant corpora adita ex cryptis, harrina vos adferentibiis secer

hentibus, reducentibus, emittentibus, in una membrana disium locatis, quae in gyros et μι0sa volumina, Omplicatur, ut ardio loco latam supersiciem an ciscatur et ut exprimi commoti queat mutit circa Eglutienda, Io tantur intra columnarmi mn sulas. Crypta mucosae, alibi satis descriptae, vix usquam numeros lares, pateu'

tua conica glaberrima, flexiliissma, subpellanida, plena cryptis πηrtis mucosis, et fibris langis muscidosis,

in uniιm punctum collinis, caeterum tota vaferius inanime rabilibus contexta.

Vnis hic plurima arteriosa venos , omnium fere se plerum, tam uisus communes, qrsam potissimum ad offficium cryptarum. Mujcidi, mobili huic machinae proprii a Gabriel Fallonio, Volsolita Morgagni, Savt0rm0, descripti, modo citabuntur suis ex Iocis, ut adliones, iam primuni re. censendae, intelligi possint.

290쪽

s ore aperto hominis fani, directim opposito ad inradians lumen, motus vel ob eruatu, et intellectu digni fisimi, diuersi si specillo dorsum posremum inguae deprimitiιr, cernuntur hoc ordine.

s. Si enim more consueto sibιre, ponte . nihil moniatus respirat; apparebit trimque ad latera linguae posita et ad processus cor0n0idis anteriorem, acutam, faciem ais a membrana, in velum producta, ibi evanescens. Statim, post hanc duae coh nae, anteriores, ex fundo laterali ad pol trema linguae usurgunt sursum tendant in velam, formant binos fatis angustos arcus, inque medio pendentem vuulam. Keiro, post has anteriores, duae aliae posteriores columnae , fere similiter fuctae ab inosissurgisnt, in arcus, et UmιIam, abeunt, et superius cum prioribus, anterioribus, fere evanescunt. Inter illas co- minuas puteriores , anteri0resque, in quodam interuallo 1nedio tonsillae inprimis locatae videntur. Tum faucium pars postrema, anteriori faciet 0rporum vertebrarunt supremarum colli obducta, lacunis naucosis, valde conspicuis, stet,scula mentientibi I, ornata in imo pictatur. a. Si tunc conatur essare aerem per Dium os adhue apertum manens, utqiιοquam per nares, ipso illo temporis Vticulo munifestissme videbis aulam manere tιi rim pendulam, ut cute, sed MEDEM, et valide, attolli j ιrsum, iniri longior ιm reddi a. Simii velum subito, et Jortiter eleuari parte sua anteri0ri ita, ut curvatara artuum, Daiae minuta, in segmenta abeat circulorum longe maiorum qitam prius, hinc arcus longe magis patidos seri et ductis sursum anterioribus, partes alias, post priores sitas, et pariter arcuatas, iam mani risius conspici, retroduci, sursum abduci clarius disingui, ibique tum quiescere. M. Laterales columnas eodem tempore, et actu, etiam fumum attrahi. 1. Postica faucium iam amplius d nudata patescere ursi , ibi longe magis tιtofa apparere ic, ut imperiti, specie decepti albescentis pitui-