Philosophiae turonensis institutiones ad usum collegiorum atque seminariorum. Vol. 1. 3. ...G. Gley Historia philosophiae, logica et metaphysicae pars prima

151쪽

i, et divivum est, ob camque rem aeternum3, sit i ecesse est i nec Vero Deus ipse, qui in-

, tolligitur a nobis, alio modo potest intel- ω ligi, nisi mens soluta quaedam, et libera,

i, segregata ab omni concretione mortali, om- , nia sentiens, et movens, ipsaque praedita v motu sempiterno. v Ut, cum videmus speciem candoremque, coeli, deinde conversionis celeritatem tan-Μ tam, Paantam cogitare non Possumus : tum, vicissitudines dierum atque noctium, com-- mutationesque temporum quadripartitas, v eorumque Omnium moderatorem et ducem v solem, lunamque accretione et diminutiones luminis, quasi sistorum notantem et Signaui, tem dies, tum in eodem orbe in duodes cim partes distributo stellas ferri, eosdem

is curSus Constantissime scaevantes, dispalibus v intcr se motibus, nocturnamque coeli sor Mamam undique sideribus ornatam; tum glo-i, bum terrae eminentem e mari, sixum in me-

ω dio mundi uuiversi loco; tum multitudinem a pecudum, partim ad vescendum, partim ad η cultus agrorum, partim ad Veliendum, par-n lim ad corpora vestienda : hominemque ly.n Sum quasi contemplatorem cali ac deorum,s ipsorumque cultorem atque hominis utili

152쪽

n lati agros omnes et maria parentia. Haec igi- ω tur, et aIta innumerabilia cam cernimus,M Possumusne dubitare quin his praesit alio quis vel effector, si haec nata sunt, ut Pla- η toni videtur; vel si semper suerint, ut Aris-M toteli placet, moderator tanti oΡeris et mu-

v Sic mentem homiuis, quamvis eam non B Videas, ut Deum non vides, tamen ut Deumn agnoscis ex operibus ejus; sic ex memorian rerum, Et inventione et celeritate motus,n omnique pulchritudine viaetutis, vim divi-n nam mentis agnoscito n. Compositionis argumenta.

I . Tusculanas quaestiones analysi subiicite; quid ibi pertractet Cicero, quibus utatur argumentis, quae sibi diluenda proponat, qua ratione difficultates evolvat, indicate. α'. Forma syllogistica coercete e I'. argumenta quae deducit ex hominum unanimi consensu, ut probet existere supremam intelligentiam et animam hominis esse spiritualem; a'. ea quae memoria et humanae mentis acumine vel in artibus aut scientiis depromit; 3'. comparationem quam hic inter opera supremi Numinis et humanae meniis operationes, illic inter has operationes atque bel-Iuarum actiones instituit. , Q

153쪽

De Natura deorum. Edilbentur in hoc opei e praestantissimo philosophorum antiquorum de natura Dei sententiae. Bruto cum illud dedicaret Cicero,

inquit : it Sunt philosophi et suἔre, qui om-

η nino nullam habere ceuserent humanarum v rerum procurationem deos. Quorum si vera

η Sententia est, quae potest esse pietas quae . at sanctitas P quae religio P Haec cnim omniax pure ac casto tribuenda deorum numini itau Sunt, si animadvertuntur ab his, et si ali- ου quid a diis immortalibus hominum generin tributum ; sin autem dii neque possunt nos 3 juvare, neque volunt, nec omnino curant, v nec quid agamus animadvertunt; nec est η quod ab his ad hominum vitam permanare possit : quid est, quod ullos diis immorta η libns cultus, honores, preces adhibeamus Ps In specie autem fictae simulationis, sicut re , liquae virtutes, ita pietas inesse non Poten rit, cum qua simuI et sanctitatem et reli- v gionem tolli necesse est : quibus sublatis, v perturbatio vitae sequitur, et magna cons ν sio. Atque haud scio, an pietate adversus

η deos sublata fides etiam, et societaa hu-

154쪽

v mani generis, et una exc ilentissima virtus, s justitia tollatur u . In libro secundo, sic effatur Cicero : st Quid n potest esse tam apertum, tamque perspi- η cuum, cum coelum suspeximus, coelestiaquen contemplati sumus, quam esse aliquod diu-χ men praestantissimae mentis, quo haec re-

γ, gantur λ Quod ni ita esset, qui potuisset,

v assensu omnium, dicere Ennius p Aspicev hoc sublime candens, quem inMocarit Omnes v Iouem. Illum v cro et Iovem et dominatOn rem rerum et Omnia nutu regentem, et, ut v idem Ennius, patrem divumque hominum- v que et praesentem atque U'aepotentem Deum.

O Quod qui dubitet, haud sane intelligo,

cur non idem, sol sit, an nullus sit, dubi- η tare possit 2 Quid enim est hoc illo eviden, tius P Quod nisi cognitum, comprehensum-n que animis haberemus, non tam stabilis η opinio permaneret, nec confirmaretur diuturnitate temporis, nec una cum seculisn aetatibusque hominum inveterare potuisset. v Etenim videmus coeteras opiniones sicias atu que vanas diuturnitate extabuisse. opinion num enim commenta delet dies : naturae ju- , dicia consirmat.

η Quod si omnes mundi partes ita consti-

155쪽

v tulae sunt, ut neque ad usum meliores po-n tuerint esse, ncque ad speciem pulchrion res : videamus utram ea fortuita sint, anu eo statu, quo cohaerere nu Ilo modo potues rint, nisi sensu moderante, divinaque prinis videntia. B Si ergo meliora sunt ea, quae natura, γ, quam illa quae arte persecta Sunt, nec ars, essicit quidquam sine ratione; ne naturan quidem rationis expers est habenda. Quin igitur convenit, signum aut tabulam Pic-χ tam cum adspexeris, scire adhibitam esse N artem : cumque procul cursum navigii viis deris, non dubitare quin id ratione at- η que arte moveatur : aut cum solarium velis descriptum, aut ex aqua contemplare, i , telligere declarari horas arte, non Casu zn mundum autem qui et has ipsas artes, et Μ earum artifices, et cuncta complectatur, , consilii et rationis esse experiem putare

, Quod si in Scythiam, aut in Britanniam,s sphaeram aliquis tulerit hanc, quam nuper, familiaris noster essecit Posidonius , cujusu singulae conversiones idem ericiunt in sole, , et in luna, et in quinque stellis erranti-n bus, quod essicitur in coelo singulis diebus,

n et noctibus; quis in illa baxbarie dubitet

156쪽

v quin ea sphaera sit persecta rotione 3 Hi au- , tem dubitant de mundo, cx quo et Oriunn tur, et fiunt omnia, casune ipse sit essecu tus, aut necessitate aliqua, an ratione, acu mente divina : et Archimedem arbitrantur η plus valuisse in imitandis sphaerae conVer-n Sionibus, quam naturam in ossiciendis, proen SertiIn cum multis partibus sint illa persec- η ta, quam haec simulata, solertius.

η Praeclare dixit Aristoteles : Si essent quin Sub terra semper habitavissent, bonis et il- , Iustribus domiciliis, quae essent ornata si-n gnis atque picturis, instructaque rebus iis

v omnibus quibus abundant ii, qui putan-n tin' beati, nec tamen exiissent unquam Su- a Pra terram; accepissent autem fama et au-v ditione Numen esse quoddam, et vim deO-vrum; deinde aliquo tempore, patefactis v terrae saucibus, ex illis abditis sedibus eva-v dere in haec loca quae nos incolimus, atqueu exire potuissent : cum repento terram, et v maria, coelumque vidissent, nubium mul-n titudinem, ventorumque vim cognovissent, v adspexissentque Solem, ejusque tum magni

n tudinem puchritudinemque, tum etiam EDs siesentiam cognovissent, quod is dicvi essin ceret, toto coelo luce diffusa : cum autem

157쪽

n terras nox opacasset, tum coelum totum cedin nerent astris distinctum et ornatum, lunaes que luminum varietatem tum crescentis,n tum senescentis, eorumque Omnium ortusn et occasus, atque in omni aeternitate' ratosi immutabilesque cursus : ea cum viderent,

x profecto et esse deos, et haec tanta operan deorum esse, arbitrarentur.

η Quia enim hunc homihoen dixerit, gurm cum tam certos coeli motuc thm ratos as-n trorum ordines, tamque omnia inter se con-χ nexa, et apta videret, neget in his ullam n inesse rationem, eaque casu fieri dicat, quae , quanto consilio gerantur, vix assequi Pos-n sumus p cum machinatione quadam mu-n veri aliquid videmus, ut sphaeram, ut hon ras, ut alia permulta, num dubitamus quinx illa opera sint rationis p Cum autem impc- , tum coeli admirabili cum celeritate moverin vertique videamus, constantissimo considi, cientem ulcissitudines anniversarius, 'cum , summa salute et conservatione Periim om- v nium, dubitamus quin ea non solum ra-

ου tione fiant, sed etiam excellenti quadam, v divinaque ratione 3 Licet enim jam, remota v subtilitate disputandi, oculis quodam modon contemplari pulchritudinem rerum earum,

158쪽

n quas divina providentia dicimus consill

, Haec omnis descriptio siderum, atque hic χ tantus coeli Ormatus, ex eorporibus huc etn illuc casu, et temere concursantibus po- ω tuisse effici, cuiquam sano videri potest s Aut vero quae alia natura, mentis et ration nis evers haec essicere potuit, quae nons modo ut fierent ratione eguerunt, sed in- ου telligi qualia sint sine summa aeritione non ' PossuntP. Iam vero animum ipsum, mentemquen hominis, rationem, consilium, prudentiam,n qui non divina cura persecta esse perspicit, , is his ipsis rebus mihi videtur carere. De η quo dum disputarem , tuam mihi dari ve- η lim, Cotta, eloquentiam. Quo enim tu illan modo diceres Θ Quanta primum intelligen-

η tia, deindo consequentium rerum cum aliis η conjunctio et eomprehensio esset in nobis is Ex quo videlicet, quid ex quibus rebus ens siciatur, idque ritione concludimus : sin-s gulasque res definimus, circumscripteques complectimur : ex quo scientia tutelligitura quam vim habeat, qualis sit : qua ne in , Deo quidem est res ulla praestantior.

s quanta vero illa sunt, quae vos, Acade

159쪽

n inici, infirmatis et tollitis, quod et sensin bus, et animo, ea quae extra sunt percipi- n. mus atque comprehendimust Ex quibus cou, latis inter se, et comparatis, artes quoquPr, essicimus, partim ad usum vitae, partim ad

n Iam vero domina rerum ut vos soletis x dicere), eloquendi vis, quam est praeclara, i quamque divina P Quae primum, essicit ut ea, , quae Scimus, alios docere possimus. , Deinde hac cohortamur, hac Pexsuademus,n hac consolamur afflictos, hac deducimus, perterritos a timore, hac gestientes compri . v mimus, hac cupiditates iracundiasque res- ω linguimus. Haec uos juxis, legum, urbium o societate devinxit : haec a vita immani et

v Quid vero P Hominum ratio non in coe- , tum usque penetravit Θ Soli enim ex ani-

ω mantibus nos astrorum Ortus, Obdus, cu B Susque cognovimus, ab hominum generex sinitus est dies, mensis stannus, desectiones, solis, et lunae cognitae, praedictaeque in omne η posterum tempus, quae, quantae, quaudo su-B turae sint. Quae contuens animus, accipit ah, his cognitionem deorum : ex qua Oritur Pies tas : cui conjuncta justitia est, reliquaeqtie

160쪽

n virtulcs : e quibus vita beata existit par et v similis deorum : iuilla alia re, uisi iniIno v talitate, quae nillil ad bene vivendum perisv tinet, cedens ccelestibus. γ, Quibus rebus expositis, satis docuisse , in deor hominis natura quanto Omnes ante-χ iret animantes. Ex quo debet intelligi, nec x figuram situmque membrorum, nec ingen nii, mentisque vim talem effici potuisse sor a luna, restat ut doceam, atque aliquandon perorem, omnia quae sint in hoc mundo, B quibus utantur liomines, hominum causa χ facta esse et parata. v Iam vero circuitus solis et lunae, relin quorumque siderum, quanquam etiam ads mundi cohaerentiam pextinentes, tamen B spectaculum hominibus praebent : nulla estn enim insatiabilior species, nulla pulchrior, v et ad rationem solertiamque praestanti cx:

B eorum enim cursus dimetati, maturitates D temporum et varietates, mutatiouesque con gnovimus. Quae si hominibus solis notaen sunt, hominum facta esse causa judicanda

s Sunt.

η Terra vero feta frugibus, ct vario legu-n minum genere, quae cum maxima largitaten lauditi. ea seratumne, an hominum causa