Titi Livii Patavino Opera Qvae Exstant Omnia

101쪽

rentur. Qui ubi in Africam transierunt, acceptis , quos imperaverniat, trecentis obstitibus, et armis, omnibusque instrumentis hellicis . si qua Carthagine orant; tunc, quum exauctori tute Patrum i uberent, ut in alium locum , dum a mari decem millia passuum , ne minus , remolum, oppidum sacerent , indigni lute rei ad bellandum Carthaginienses compulerunt. obsideri oppugnarique eo epta est Carthago ab L. Marcio, M'. Manilio consulibu . In qua oppugnatione quum ne- fleetos ab una parte muros duo tribuni temere cum cohortibus suis irrupissent, et ub Oppida uis graviter caederentur, nScipione Africano expliciti sunt: per quem et castellum Romanorum , qu ad nocte expugnaba ut , paucis equitibus iuvantibus , liberatum est ἰ castrorumque , quae Carthaginienses , omnibus copiis ab urbe pariter egressi, oppugnabant, liberatorum is ipse praecipuam gloriam tulit. Praeterea, quum ab irrita oppuguatione Carthaginis consul alter enim Romam ad comitia ierat exercitum duceret adversus Hasdrubalem , qui cum altera manu iniquum saltum insederat , suasit primo consuli , ne tam iniquo loco confligeret : victus deinde complurium , qui et prudentiae eius et virtuti invidebant, sententiis , et ipse saltum ingressus est; quumque , sicut praedixerat , susus sugatusque esset romanus exercitus , et duae eohortes ab hosto obsiderentur, cum exiguis equitum turmis in saltu reversus, liberavit eas, et incolumes reduxit. Quam virtutem eius et Cnto , vir promptioris ad vituperandum linguae , in senatu sic prosecutus est, ut diceret, resiquos, qui in Afica militarent , umbras Militare, Sc*mnem vigere ς et

populus romanus eo favore complexus , ut comitiis plurimae eum. tribus consulem scriberent, quum hoc per aetatem non

liceret. Quum L. Scribonius tribunus plebis rogationem promulgasset , ut Lusitani , qui , in fidem populi romani dediti,

a Ser. Galba in tallia venissent, in libertatem restituerentur, M. Cato acerrime suasit: exstat oratio in Annali hus eius in elusa. Q. Fulvius Nobilior , et gaepe ab eo in senatu acer tus , respondit pro Galba i ipse quoque Gallaa, quum se damnari videret, complexus duos filios praetextatos, et Sulpidii Galli filium, cuius tutor erat, ita miserabiliter pro so loquutus

est, ut rogatio antiquaretur : exstant tres orationes eius; duno adversus Libonem tribunum plebis rogationemque eius , ha bitae de Lusitanis et una contra L. Cornelium Cethegum , in qua Lusitanos proPter sese castra hahentes caesos saletur,

102쪽

quod eompertum habuerit , equo nique hosti ne suo ritu immolatis, per speciem pacis adoriri exercitum suum in animo habuisse. Andriscus quidam , ultimae sortis homo, Persei regis so filium serens, et inulato nomine Philippus vocatus , quum ab urbe roinana , quo illum Demetrius , Syriae rex, ob hoc imum mendacium miserat . clam profugisset, multis ad salsam eius sabulam, velut nil veram, coeuntibus, contracto exercitu, totam Maccdoniam aut voluntate incolentium. aut armis occupavit. Fahulam nutem talem finxerat : ex pellice se et Persco rege ortum , traditum educandum Cretensi cuidam esse, ut in helli casus , quod ille cum Romauis gereret, aliquod velut semen regiae stirpis exstaret: Perseo demortuo , Adran ytti se educatum usque ad duodecimum annum aetatis, patrem eum esse credentem, a quo educaretur, ignarum generis suisse sui r allecto deinde eo, quum prope ad vitae finem ultimum esset, detectam tandem sibi originem suam, salsaeque matri libκllum blatum , signo Persei regis signatum . quein sibi traderet, quum ad puberem aetatem v nisset; obtestationesque ultimas adiectas, ut ros in occulto ad id tempus servaretur: pubescenti libellum traditum ; in quo relicti sibi duo thesauri a patre dicerentur: tum scientem mulierem subditum se esse, veram stirpem ignoranti edidissogeuus; atque obtestatam , ut prius , quam manarct ad Eumenem res , Perseo inimicum, excederet iis locis , ne interficeretur : eo se exterritum , simul sperantem aliquod a Demetrio auxilium , in Syriam se contulisse; atque ibi primum,

quis esset, palam ex Promere ausum. .

I. Tertitim carthaginiense bellum, sicut diuturnitate

temporis . et magnitudine Proeliorum prioribus impar, ita longe maximum e Ventu, nobilissiinumque fuit. Siquidem hoc quintum intra annum coepto Gnitoque, non modo gloria roburque punici imperii, sed ipsa quoque sedes civitatis landitus excisa est. Post malam adversus Numidas pugnam. haud magis Praesentium taedio, quam exspectatione suturi sol-

103쪽

I OoIO. FRElNSHLVH SUPPLEM. licita, consiliique incerta Carthago, iam tum imminentis exitii sensum desperatione et luctu praesum bat. Rex vicinus et victor ipsis urbis saucibus cum validis copiis instabat: et graviore adhuc metu sen tus romani nunquam aequus punicae genti animus, et praesentium rerum facie ad vindictam odio speque irritatus, timebatur. Atqui non alia Bomae consilia, quam pro suspicione Poenorum, agitabantur. Quamprimum enim de rebus africanis auditum fuerat, s natus decrevit, ut per universam Italiam , quae quisque populus auxilia consuesset mittere, ea in Parato haberet; non addito, quem ad usum imperarentur. Itaque Carthaginienses, ne tam publico consilio, quam instinctu paucorum bellasse viderentiar, Ha drubalem ducem , et ex magistratibus Carthalonem,

aliosque nonnullos, perduellionis reos publico praeponio pronuntiarunt: missisque Homam legatis, in

hos et Masinissam omnem actorum cuIpain conserentes , non minus de temeritate suorum , quam de iniuriis Masinissae, querebantur: hunc imProbe lacessendo , illos praePropere pindicando , res in eum statum

II. Antiquas referre artos Videbantur. ut prospera publice agnituri, quia fortuna contra dederat, Privato ducum consilio coeptum gestumque bellum videri cuperent. Igitur a senatore quodum interrogati: quid sta damnandis ducibus helli euentum exue lassent, nulla eoosque signo edito , sibi consilia eorum displicere' quum purum exΡedirent responSum , audivere : P ulum carthaginiensem ob illatum contra Medus socio amicoque regi bellum . salis purgatiam senatui Postulo-

bant, siquidem A cauisse revublica sua iudicaretur,

qua ratione corrigi delictum luique posset' neque aliudque romano non Dideri. Ilis perturbati Di iii so by Co le

104쪽

lN L C. LIB. XLIX LITIANII iresponsum auferre potuerunt, nisi dandum esse operam , uti senatui Populoque romano fiat satis. Torsit ea res senatum Carthaginis, quid ea formula Romani praecepissent plerisque ambigentibus: alii, Pecuniam adiiciendam Oideri, dicebant, Gmnrae, quam P. Cornelius Scipio suo foedere imρerasset; alii, Masinissae relinquendam esse regionem , in cuius iure Pugnatum seir postremo sutius visum denuo mitti cum precibus exploraturos , quemadmodum senatus satisferi Delles. Nihil responsum, nisi rem *sis minime ignotam, carthraginienses fustra quaerere. Quod ubi Carthaginem relatum, maior in urbe consternatio pavorque esse coepit: quum perplexis omnium animis, nihiliam, nisi bellum, et hostis, et captarum urbium SP

cies, et extrema Omnia obversarentur.

III. At eodem tempore, quemadmodum rigide cum Carthaginiensibus , ita cum Achaeis clementius actum: Principesque eorum Iongo exsilio absoluti , post septimum decimum, quam evocati fuerant, Rnnum, minus trecenti rediere: ceteros supra mille initio fuerant partim morbus , ullos, quum evadere ex custodia tentavissent, poena absumpsorat. Dimissos in Polybii maxime gratiam, annitente P. Scipione, Constat, Cui et antea et postea vir ille ob virtutem et egregias artes fuit gratissimus. Tum quoque Pietatis aedes in circo Flaminio exstructa est, memorabili de causa. Multor ingenua ob delictum tradita triumviro capitali suerat, ut in carcere necarctur. Eam quune same constituisset occidere, mulieris silia puerpera obtriuit a praesecto custodiae, ut ad matrem Visendam admitteretur. Hoc quum suetum aliquoties esset,

105쪽

I OaIO. FREINSlIEMII SUPPLEM morsque mulieris ultra, quam humana natura pati inediam possit, protraheretur, admῖratus rem praesectus, quamVis puerperam minime suspectam haberet, quam semper diligentissime, ne quid ciborum . inferret, eXcusserit; tamen attentius observare illam statuit; deprehenditque exserta mamma lactis alimenta reddentem amfi, cuius ipsa lae aliquando iuvenculae insans suxerat. Dignum erat spectaculum , quod ad triumvirum, et ab hoc ad praetorem rese Tetur. Praetor ipse quoque re ad consilium iudicum velata , ut Poena mulieri Condonaretur, impetravit. Addidit senatus utrique perpetua de publico alimen a ; locumque carceris mutari iussit in sedem Pietatis, velut ab ipso numine delectam.

IV. At in curia per eos dies sententiis de puniet inlli sitis certabatur, nobili iam inter duos civitatis

principes controVersia, quum M. Cato, saluam essere ublicam Posse , stante urbe Punica, negaret; Ρ. Nasica, ne Carthaginis excidium romanis quoque rebus perniciem asserret, relinqui illam πDriere testaretur. Quod enim videbat, antiquos mores non iam paulatim exolescere, sed amore Peregrinae luxuriae abiici expellique, verebatur, quod evenit, ne, remoto urbis Romulae timore ,. veluti vinclis exsoluta imprehilas in omnia magnorum imperiorum vitia, et ex his in calamitates praeceps rueret. Carthaginis autem opes minores esse iudicabat, quam ut Romanis nocere pos- 'sent; ampliores, quam ut deberent contemni. Atqui hoc ipsum Cato anceps esse reputabat, si morbis intestinis laboranti reipublicae, urbs antiquitus nobilis

106쪽

potensque, et rebus adversis non tam Dacta , quam ad prudentiam et severitatem erudita , immineret. Senatui nequaquam facile erat statuere, utrius sententiae standum esset. Nam et maiorem imperii glo-xiam innioremque Ductum inde redire videbant, hi maximarum urbium domini, quam si eversores ESU dicerentur; satisque prospiciebant, crebriora deinceps Pertinucioraque domi lauara certamina; neque socios magistratuum rOinanorum avaritiam superbiamqu'

pari patientia perluturos. V. Vicit ad extremum propior metus, adiutus insuper invidia , quod , post duo gravissima bella , non

modo stabat adhuc Carthago, sed valebat. Irritatos etiam maximopere Catonis artificio Patres sexunt, qui praecocem aliquando ficum in curiam intuIit, quumque senatores magnitudinem pomi pulcluitudinemque mirarentur, intervbgavit eos, quando demptum ex arbore putarent' illis, recens Mideri, uilirmautibus, Atqui, inquit, tertium ante diem scarie decer-ρtum Carahagine: tam Arme ab hoste assumus. Ilis machinis expugnati Patres, quibus in is erat non nisi iusta bella suscipere . diuque ac multum considerare, ne quid temere decerneretur, quum in Capitolio coactus senatus esset, bellum Poenis indicendum censuem, quod contra foedus naues hiaberent; quod extrasnes exercitum duxissent; 'quod socio et amico Populi romani arma intulissent; quodsilium eius Gulussam, qui cum legalis romanis fueras, non nomissent. Hae iust-xendi belli causae in publicum au it editae. I. Ad senatusconsultum faciendum quum ullgo senatus inclinaret, magnopere quoque impulsum s

107쪽

mnt ab uticensibus legatis, qui, non exspectato adventu consulum L. Marcius C. F. C. N. Censorinus, M'. Manlius P. F. P. N. iam inierant ), se suaque omnia in populi romani fidem potestatemque dediderunt. Peracerbum id Poenis accidit, urbium libyc rum post Carthaginem maximam, Portu idoneo, puS- suum sex millibus paulo amplius distantem, odio

superbae dominationis in tempore detegendo, rerum Punicarum imbecillitatem desperatione sua prodidisse. Romae etiam, tanquam certe et iacilis victoriae omen, accepta deditio est. Neque diutius moram nectere consules iussi, praeparatis omnibus Lilybaeum transiecerunt. L. Marcio classis evenerat: pedestrem exercitum M'. Manilius Sortitus: equitum quatuor erant millia , peditum octoginta, lecta iuventus, quod ad uberem claramque militiam civium sociorumque maximae copiae Concurrerant, plerisque ultro nomina dantibus. Hic exercitus quinqueremibus quinquaginta, hemioliis centum, vehebatur; aphractis Praeterea, et Cercuris , et onerariis permultis. Consulibus secreto mandatum , ne quem bellosinem , nisi diarum Carthagine, face rent. VII. Interea domi animis, ut in magnarum rerum exordiis consueverunt, ad religionum Curam Versis,

decemviri, iussu senatus libris si hyllinis aditis, ex iis ediderunt, Diu Patri ludos facisDdos ad Terentum loei ad Tiberim , haud procul Vrbe , nomen est ,

quiades ante centesimum annum, flagrante Primo bello, punico celebrati fuerant. Hae omnia quum Cartha ginienses idem nuntius edocuisset, qui et Senatus-

108쪽

seonsultum belli indicendi, et classem iam prosectam

attulerat; maximis in angustiis constituti, quomodo PraeSentibus . uterentur, . deliberabant: ad bellum erant imparatissimi: aequas ciniditiones pacis omnes desperabant Ane iniquas quidem Vticensium factum reliquerat, a quibus praeventi, etiamsi urbem dederent, parum habituri gratiae ad promerendam misericordiam videbantur. Post multas secretas consultationes, consilium, quod ipsa necessitas Suggerebat, tenuit; delectique sunt ex primoribus triginta, quibuslibet conditionibus pacem impetraturi: quem ad sinem liberam eis agendi, quae ex usu publico viderentur, potestatem concedebant. Horrim principes Gisgo , cognomento Strytanus, tum Hamilcar , et Misdes, et cum Magone Gillicas suere. VIII. De hac quo sie legatione inter se commissi

SNnt, consuetum his certaminibus par, P. Nasica, et M. Cato. Cato, neque reuocasti decretum de bello , n que admitti legatos, volebat: Νasica obtinente, admissi sunt, et miserabili oratione, urbem Carthaginem, Wrumque, et omnia sua PVulo romano Permittere dixerunt. Non improbabile est, quod quidam sentiunt, minime hane sententiam legatis aut populo Carthaginiensi fuisse neque enim prioribus bellis, quamquam ad extrema redacti, mentionem deditionis aut facere aut accipere sustinuerant : sed quia parum referre Putabant, quantum promitterent, resilire a pactis, quamprimum occasio suisset, atque intexim praesens periculum quoquo modo aVertere, Certi. Revocatis in curiam oratoribus, senatus sententiam Praetor exposuit: quando ad optimum tandem consilium

109쪽

adiecissent animos Poeni, Patres *ris Ligerialem, leges

Suas, agrum omnem, Sacra, s ulcra, quidquid denique ullice prωati e Possiderent, concedere. Quae quum

legati, ut in eiusmodo rebus satis optabilia , laeti audivissent , adiecit praetor, ita compot. horum fre, si, antequam in Africam consules Prosciscerentiar tinginta dierum spatio id tempus definitum est) obsides

trecentos ex Senatorum aut seniorum ligeris Lilybaeum misissent, et consulibus dicto audientes fuissent. Quod postremum quamcis angebat homines, quam habiturum interpretationem esset. nescios, tamen, quia potius sperari nihil poterat, confestim ad renuntianda acta in patriam vena igarunt.. IX. Senatus, auctore Catone, insistendum Proyssito nihilominus', censuit, misitque ad Consules, ut Pro ferasenem maturarent; neque aliter fac rent, quam in urbe praesentibus senatus Praecem vi. PoenoS tamen celeriores ad redeundum timor, quam Romanos ad solvendum cupiditas , essecerat: itaque, non exspe clato die praestituto , eum obsidibus assuerunt. Nam Carthaginienses, cognito senatus P PonSD, cetera

quidem haud male per legatos peracta credebant uno mirifice asiligebantur,. quod inter multa , quae

Romani concessuros dixerant, omissa fuisset urbium mentio, quum alia nominatim referrentur. Ibi quidam inter eos Mago, cui Brutio cognomen erat,Ρrudenter et animose monuisse sertur: ex duobus tem oribus deliberandi, alterum iam cessisse, alterum nondum penisse ; nam et Priusquam se suaque in ius et duio rem Romanorum de rent, quaerendum fuisse, quid i eraturi consulas, quo consilio Praetermissa urbium mentio esset: nunc nihil restare, nisi ut patien

110쪽

ter ferant, quidquid i eratum fueris, donec alterum illud tempus aduenerit, ubi plura sibi sentientes iniungi,

quam tolerare possint, Periam constitient, habere tale

bellum, an facere i erata , malint. X. Ita non dubitatum est diutius, Din mitti obsides oporteret; conquisitique trecenti ex principibus

iuventutis, qui Lilybaeum .uveherentur. Eos mn uomnium tristitia dimissos reserunt, prosequentibus propinquis necessariisque, miserabili punecipue matrum eiulatu , quae , matronalis decori parum inter hanc calamitatem memores , tanquam lymphatae discurrebant; modo liberos amplexi . modo naveS, Rdhaerendo ancoris, praecidendo funiculos, retinentes: merunt, quas ipsas in aquas adigeret dolor, ut, quoad possent, nuta v insequentes, Velut POStremo Suorum adspectu potirentur: omnes profuso fletu, evulsis comis , Percussis pectoribus suam Pariter --blicamquin vicem miserabantur: nam et inter Pro scuas querentium Voces non desuere, quae Pruedicerent, Icterorum se suorum iacturam gratis fa me,

nullo inde ad Patriam redituro emolumento. Vt Lilybaeum Venerunt, acceptos a legatis obsides Q. Fabio Maximo , qui praetor Siciliam rogebat, tradidere consules; Poenisque dixerunt cetera, quae ad Pacem pertinerent, Vticae se imPerest os. Q. Fabius obsides in Urbem misit. Consules navigarunt in Africam, exercituque iis in locis constituto , ubi olim P. Scipio castra habuerat, classis Portum Uticensium ingressa

est.

XI. Eius rei nuntio Carthaginem perlato , plena

erant omnia luctus et timoris ob mala, quaeque Passi, quaeque Passuri erant; nec quidquam satis