Titi Livii Patavino Opera Qvae Exstant Omnia

151쪽

ipsuin clapide amplexi, convenitque. ut se ipsa uulmsidiarum fraudes in cn ut eius, qui struxisset, Converterentur. Assumitur in conscientiam Andronicus, Ut per eum Attalus, re cognita, iuveni Bithyniae regnunt invasuro arma viresque praepararet. Prioressit iliscesserunt, ita composita re, ut ad Bernicen

Epiri oppidulum est appellenti occurrerent. Ibi

egredientem ex navi, dium quingentis, quos habebat, militibus, Andronicus excepit, regisque appellatum

Ilomine, cuius et hubitum assumpserat, honorifico cum suis comitatu deducebat. II. Menas , ignorantiam antpactorum , et tum, ut in re subita, perturbationem simulans, accurrit ad

suos, et multis quasi per indignationis aestum temere emisis , a porro quid agendum , α inquit, o milites Zω neque enim levis est deliberatio; sed ex cuius

s eventu salus nostra nostrorumque et fortunaes omnes pendeant. Inter duos reges iudicamus, utriusu deinde iudieio vitae necisque nostrae potestatemn permissura fortuna sit. Nam in hoe uno omnis η eonsilii nostri prudentia vertitue, ut illius in par-M tibus inveniamur, cuius imperium approbaturi dii, gunt. Sane quis Eventus negniti sit futurus, nons aliunde rectius, quam ex utriusque comparationeis intelligetur. In itinere nostro iuvenis est; domi η sedet senex: ille carus Bithynis; hic exosus carus,, ut externis ille, de Romanis scitis; Attali Iogatumn Andronicum iam etiam satellitem Nicomedis videtis,M non obscuro argumento, quidquid lio est, Ons siliis Attali geri, gerundumque mox viribus, quasis Di magniss habet, late imperans; et opi'ortunas, is Blilix niae imminens; et promptas, ex veteri contra

s pensiam hi, si portora bella odio. xiiii , vado mihἰ, sateor enim, valde inclinat

152쪽

. animus, ut eum potiorem iudicemus, qui ot propioris nobis, et aetate amicitiisque firmior est: praesertimis ubi Prusias crudelitatom recogita; nequo do quumn tidiana illa pervulgataque loquor, milites; scelu in eSt, quod nequa nuno auspicamini, usque, ubiis dixissem, de alio possetis, quam de Prusi' orodere. is Nicomedem Romae interlici voluit; hoo orat prae

a Cipus, cur Ogo mitterer : ad hoo et naves istas, et in hanc militum manum accepi, Quae si ipsa non ut, ae lima reputandi causa est, quRnto cum periculo striis mus ad tam immitem dominum Povo uri, si anis nobis Ρarsurus videatur, qui filio non poporoprit 'is Quod si quo casu patris crudelitatem effugorimus, is non rninus timesnda erit silii sevovitas, ne tanquatum spretus a nobis poenas exigat: at domus, sum Ohlia visci iniuriam, quam vindicare, indite; tamen hi non notitia, sine gratia πulgus opimus: qt nunc hene, is sicio dando recipiondo quo locus est; ut vacuam, adhuc novi principis gratiam occupamus, cuius lixa beralitatem prae omnibus sonsuri sunt qui antora omnes accessorunt limus, nolimus, Nioomedis mauso, Bi hynias votis, Androniai consilio subseri. - bendum erit, militos, nisi potius videtur, deterrimos regi cum corto sxitio, quam innocenti cum saluto

is si praemio accedere M. Hau oratione quum pormo, tos OInnium animos sensissot, Priusquam mutari Poe,

nitentia possent, ad Nicomedom universos adduηit, proficiscentemque in Attali regnum comitatus ost. IX. Attalus iuvenem comiter exceptum confide iussit; debitumque sibi deum hominumque Dolu'Ials Bithyniae regnum magno animo copessere. Nam et Sibyllae quaedam carmina scrobantur, per quae Atta

153쪽

Ius sato destinatam Nicomedi Bithyniam interpretatus, eupiditatem hominis fiducia inflammabat. Missi deinde ad Prusiam legatis postulavit, urbes quasdam concedi Ilio et agros, quorum reductus aleretur: ille, Paulo post totum Attali regnum ei daturum, nequctalia menis nuper in Asiam se irrupisse, respondit. Certos deinde homines Romam misit, de Nicomedispariter Attalique iniuriis questum, Contra quos auxilium fidemque populi romani invocabat. Neque illi segnius in Bithyniam invasere, subinde descientibus ad eos multis. Vndo Prusias universis diffsus, et Romanorum ope insidias evasurum sperans, exercitum

opponere supersedit: tantum a Diegyllide socero petitis acceptisque Thracibus quingentiS, eorum Pra Sidio, et arcis Nicaeae munimentis salutem tutabatur. X. Νon suit id consilium felix Prusiae: nocuit praeter alia praetoris urbani Baetum, qui por absentiam consulum de legatione bithynica referre quum debuisset, quo gratum Attalo saceret, Per quam multos dies neglexit: deinde quum senatus decrevi Set , ut G ψso Araviore legati tres nominarentur ad res Bithyniae com onendas, tales delegit, ut causa Praeberet Μ. Catoni dicendi, legationem a Putati romano misti, quae nec caput, nec Pedes, nco Cor haberet: unius enim legatorum caput cicatricibus deforme erat; alter laborabat ex pedi hus; tertius ad stultitiam que simplex habebatur. Νec meliorem igitur eventum haec legatio, quam pro hominum opinione, habuit. Quum enim ex compacto Nicomedes Attalusque, se in μοι tale Senatus fore, respondissent; Bithynorum Principes prius edocti negaverunt, se yrodi dia Scessu eorum debere, quorum Mem sequuti, bellum

154쪽

ad, resus Prusiam su sissent: neque enim μαει Professa odia, detectumque animum suum, sub ditionem crudelissimi regis redisuros. Ita legati, ut qui ad Bithyn

xum istas querelas nullum a senatu mandatum attu- Ierant, rebus eodem in statu, quo repererant, relictis, discesserunt.

XI. Destitutus unica spe Prusias, cuius fiducia nihil aliunde praesidii paraverat, Nicomediam Pe fugit, munire urbem, et, si Venisset hostis, serre. obsidionem per tus. Tum vero Vices suas Plane Peregit publicum odium; apertaeque ab oppidanis

portae Nicomedem Cum exercitu admiserunt. Prusiae ab omnibus, etiam servis , deserto perfugium in aedem Iovis suit: ubi religione se tutantem, quam Sampe violaverat, immissi a filio percussores interemerunt. Λmhiguae aestimationis scelus, ut nescias, uter suerit deterior, qui filium interficere voluit, an qui patris parricidium alio parricidio ultus est. Quum enim euiuslibet hominis sanguinem haurire, nisi imstissime fiat, inhumanum sit; etiam serarum itum nitatem superat, eripere vitam, cui dederis, aut a quo acceperis. Neque mitior deinde in Datres fuit; quorum unuS Cognominis patri, raro naturae Iusta pro superiore dentium ordine, os unum continuum ita habuissa dicitur, ut negue aspectu deformior inde . nequct ad usum ineptior fieret. . Quum hic bithynicarum rerum Status esset, iis Syria nihilo mitiora tempora fuere, quum regem inertia socordiaque Prusiae simillimum haberet. Alexander is suit, quem pro silio An biochi se gerentem, ad regnum Demetrio extorquendum, Ephesi se pa-

155쪽

Io. FnElNSI E ill livm LM.ravisse diximus. Qua ab illo tempore sequuta sunt donec vita regnoque Demetrius exutus, ab instituto minime alienum est exponere. Demetrium Iuxus et ebrietas, qua maiore diei parte Iaborabat, neque minus vitium superbia, invisum suis reddiderant: nam, et conspectum Sui Populo denegans, vitam agebat in regia, quam sibi prope Antiochiam struxerat, turribus quatuor munitam, Sine Cura negotiorum regni, suis tantum voluptatibus intentus: unde non materia magis odii hominibus, quam occasio proditionis suit: qua usus Alexander Ptolemaida , tradentibus, qui in praesidio erant, militibus, occupavit. Haec audita veternum Demetrio excussere; collectoque ingenti exercitu, ad confligendum cum hoste properavit. Iudaeorum eo tempore gens ducum suorum victoriis ex magno contemptu, in famam vim

tutis et fidei se vindicaverat: ergo Ionathanem is tum praeerat genti amicis literis Demetrius ad auxilium vocat, et oblivisci acceptarum a Syris iniuriarum iubet. Praevaluere Alexandri promissa, qui, nullis exosus maleficiis, proniores ad credendum sibi ani

mos invenerat.

XIII. Tandem quum summis uterque viribus sese armavissem, proelio Commisso, anceps primum victoria, deinde, cadente Demetrio, tota in parte Alexandri fuit. Nam dextrum Demetrii cornu ita spΙendide vicerat, ut oppositos sibi hostes non modo averteret . ac diu persequeretur. sed etiam castra capta spoliaret: at in laeva acie Demetrius Superabatur, suorum ignavia; nam ipsi ad extremum virtus et robur

animi superfuit. Diffugientibus enim. qui cum ipso fuerant, sortissime pugnans haud paucos interfecit: donea

156쪽

alios impetum eius declinantes insequutus, egrio in paIudosum Ioeum adacto, explicare se non potuit. Tum reversi, qui cesserant, regemque iam peditem circumsistentes, coniectis undique telis non segniter se defendentem obruerunt. Hic exitus Demetrio suit, undecimum annum Syris imperanti. XIV. Alexander, ducta in uxorem Ptolemaei PhiI me toris filia, sortunam faventem ignavo animo tulit. Tanquam enim voluptatum, non virtutis et gloriae officina regnum esse deberet, segnis et excors, inter scortorum gregeS, in ganeo et lustris, Ammonio cuidam , crudeli et perfido homini, permissa regni administratione , infamem vitam transigebat. Vnde non per civitates modo atrocia multa gerebantur, venali ad omnium Acinorum auxilium Veniamque Ammonio; sed ipsam quoque regiam omnia saevae absurdueque dominationis mala circumvenerante donec Praeter alios innumeros, amicis regis omnibus, et regina Laodice , et Antigono , Demetrii filio , intersectis , spoliatus consilio , privatus amore Syrorum . Alexander externis simul armis domesticaeque proditioni obii

ceretur.

XV. Haudquaquam pari vita famaque per idem tempus in Africa Numidiae rex Masinissa decessit: vir non tantum armis, quibus nobilissimus fuit, sed etiam ingenio et artibus regnandi maximus. Ergoni riens quoque rebus filiorum et regni optime providit, donis Iuculentis inter naturales liberos, quos habebat multos. distributis; Iegitimisque, quorum ingenia moresque valde diversi erant, P. Scipionis arbitrium exspectare iussis, ut id unusquisque eorum haberet,

157쪽

quod ipse tribuisset. Et hunc quidem vivus adhucta essiverat, avita propriaque amicitia cognitum. ut eo in hereditato siliis distribuenda consultore riter tur. Praevenit satum: sed tamen rata sanctaque liberis etiam morientis voluntas fuit. XVI. Hic non modo a Poenis et Syphace regnum Paternum armis receperat, sed etiam multiplicaverat;

hinc ad vicinam Oceano Mauritaniam, inde usque viscyrenaici agri terminos ditione prolata. Sed et mores gentis, quod maxime regium opus est, humaniores, quam invenerat, reddidib; pro vagis et latronibus, civilis atque militaris disciplinae capaces, et urbium agrorumque bonos cultores ossiciendo. Supe Pioribus enim annis per ignaviam incolarum tellus, suo ingenio sero, sterilitatis opprobrium immerito tulerat; quum homines, otiandi et praedandi dulcedine agri culturam negligentes , agrum seris relinquerent. ipsi herbis et lacte vescentes, inter sese potius do vili et aspero Victu, quam adversum seras de optimi agri possessione, dimicarent. Horum desidiam et imporitiam Masinissa ipso opere arguit, ingentes divorsis locis agros conserendo, qui omnis generis frugibus Ructibusqua , haud minus. quam ulla felicissimarum toto Oxbe regio cium. abundarent. Unicuique filiorum agros eiusmodi reliquisse dicitur, denum millium iugerum singulOS. XVII. Vitam ad haec et valetudinem, necessaria

rebus magnis instrumenta, supra nonagesimum aetatis

Unum, temperantia et labore propagaverat; ex quibus Sexaginta reguavit. Argumentum liaud vulgarium in sene virium suit, semper plena liberis vegia , quorum numerus postquam primum superare denarium

158쪽

Coepit, nunquam Postea fuit minor; quum in dest-

cientium locum plerumque plures subnascerentur et in quibus annotatus est robusto corporis habitu puer, quadrimus admodum , quum Vita pater excederet. Sthemba ei nomen fuit, quem post communis Paremus obitum Micipsa scater adoptavit. Sie tradidit P Iybius; aIii Methymnarum appellarunt: de re non dubitatur. Praeter hunc filios reliquit sex iusto matrimonio quatuor, ut idem Polybius scripsit: sed

trium modo nomina et gesta noscuntur. His omnibus, ceterisque , quos ex concubiniS Susceperat , adeo semper venerabilis eius maiestas suit, ut domus ilia nullo unquam motu, quales in regiis famiIiis ciere . iuvenum cupiditas, aut suspicio Senum solet, concuteretur : quum et pecuniarum vim maXimam, et egregios haberet exercitus, maiorem interdum novandis, quam continendis rebus, materiam, nisi magna d minorum auctoritate Custodiantur. Scipio, dimissus a Manilio proconsule , post tertium diem, quam e spiraverat rex , Cirtam pervenit. XVIII. Ibi cognito Masinissae testamento, cui et filiorum unanimis Consensus acqMieSCebat, ceterae

quidem liberorum turbae quatuor et quadraginta relictos quidam numerant praeter accepta a parento dona adiecit oppida quaedam ugrosque; Penes Iegi-

limos vero thesauros , et vectigalia, et regium nomen communiter esse voluit: Seorsim autem, uti cuiusquo moribus congruum videbatur, MicipSae, Cui ann

tum pater moriens dederat maximus is natu, et pacis eirat amans Cirtam cum regia , vectigalium Ita tractationem; Gulussae, viro militari, Pacis et belli

159쪽

arbItrium : Manastabili, ob Graecarum artium et lia. stitiae studium, iudicia dedit. XIX. Revertent m ad castra Scipionem statim Gu-

Iussa cum equitatu numidico sequutus est iam enim hiems remissa, quas noque longissima isti Paeto, neque acerrima esse Solet, rebus gerendis opportunita tem aperuerat. Praesertim adversus Phamaeae incursiones magnum auxilitim in Gulussa fuit; cuius equitos equique, noe audacia, neo patientia hostilibus inferiores , non minus apti ad distu obandas insidias, quam ad struendas illi erunt. Ita multa, quae in parte Carthaginiensium suerant, oppida expugnata; uitalia

voluntate incolentium, maxime per Scipionem, recepta sunt. Sed aliorum obseura est memoria; TEZagno urbis expugnationem occisorum captorumque numerus illustrem iacit. Duodecim enim Afrorum intersecta ibi millia, sex capta reseruntur. Urbs in navatas

operae prasmium diripienda militi data. XX. Maximum deinde Carthagini praesidium, Ilimilco Pharnaeas, consilio Scipionis ademptum. Suhidem tempus, quum sorte ingens tempestas oborta essat, hinc Scipio , inde Phamaeas, suis quisque castris egressi, ita sibi mutuo occurrerant, ut invia vallis interiecta conspectum non adimeret, saeuituto invicem laedendi minime permissa : tum Scipio solita providentia, ne quid insidiarum porro absconditum esset, tribus Omnino comitatus speculatum Processit. Hoc animadverso Phamaeas cum fidissimo amicorum contra se tulit obvium t unde Scipio in colloquium venit e velle Virum snspioatus , et ipse, relictis duobus, Cum uno comite adequitavit. Ex intervallo duin-

160쪽

lN l. . .lli. L Livi Νιde. urule percilFi vox poterat, et Te vero imprudensa toni, uit Scipio, qui suiu te publica desperata, is si item de tua non cogitas i is tum illet u Ecquid, b, inquit, salutis esse reliquum potest, siquidem Camis thaginis haec fortuna salvum me praeSture nequit, , vos a me tot aflecti detrimentis non voletis 2 n re Atra ego, excipit Scipio , si meam fidem sequeris, non - υ modo salutem et veniam, sed etiam gratiam a Bois manis spondeo. M Ad haec Pharnaeas : et Te quidem ,, Romanorum omnium fidei tenacissimum esse prae is dicant ι sed lamen considerabo; et, quum fierix, posse Putavero, saxo scias. N Sic in praesentia quisdem discessum.

XXI. At Manilius, ut prioris expeditionis dedecus

novo successu dispungeret, iterum ad Nepherin castraque Hasdrubalis signa movit, quindecim dierum commeatum portare iussis militibus: adveniens deinde, castris cis amnem, uti Scipio nuper Suaserat, Communitis, quum oppugnando hostium munitiones nihil

Ρromoveret. magnum in metum coniectus est, ne

iterum recedentem Hasdrubal, siCut prius, adoriretur. Interim ab auxiliari Numida literae ad Scipionem deserunturi quas, ut erant obsignatae , quum ad proconsulem pertulissent, in hanc sententia criptas invenere. Illa die, illum locum: utroque desinis

o sum occva tumse m rem, Cum quo νODS numer morum, adesto, uigilibusque praecipies , vi renientem Moctu rec*iant. Quamquam nullum erat adscriptum

epistolae nomen, Scipionem non fallebat, a Phamaea illam proficisci. Timebat callidum Pham: hae ingenium et saepe expertas Daudes proconsul: sed fidenti animo Scipionem esse videns , ire iussit, Iidemque dare se