Titi Livii Patavino Opera Qvae Exstant Omnia

341쪽

I. Scipioni, ad numantinum bellum proficiscenti,

nullae ex novo delectu copiae datae: num et pluribus tum locis bellabatur; et Hispania nam erant in ea priorum consulum legiones) non tam exercitu, quam duce indigere videbatur. Submoleste id serebat consul; et quum etiam pecuniae pracsentis nihil,

sed vectigalia, quorum dies nondum venerat, decreta essent; hoc quidem incommodum suis et amicorum copiis A ri Posse, dicebat: celeriam de negato delectu. rum esse, eo bello , quo toties seselus exercitus esset, siue uirtute hostium, stoe sua ignauia hoc ei contigisset. Igitur permissum senatusconsulto. ut a polentibus sOciis acc*eret auxilia : civitates enim, regesque privatim ei amicos ac hospites , honoris eius causa, Iabenter missuros apparebat. Etiam ex necessariis aciclientibus delectos ad quingentos unam in alam,

quam amicorum vocabat, contribuit.

H. Sic ad millia hominum serme quatuor essecta :quae fratris filio Buteoni, quaestori suo, quum in Hispaniam ducenda tradidisset, ipse cum paucis ad

exercitum citatis itineribus perrexit: Nam ibi omnia Iaxu et discordiis servere compererat, praeter insumem illam adversus hostes ignaviam, quae per tot annos timiditate, aut ambitione ducum, paene inconsuetudinem evaluerat: neque igitur dubitabat, pari omnino via sibi ad Numantiam struendum iteΓ , qua usus in Carthaginis obsidione fuerat; neque priris sibi de hoste sperandam victoriam eSSe, quum exeΓ citus sui vitia devicisset. III. Itaque, ut primum in castra Venit, statim omnia luxus instrumenta removit: institores atque lixas

342쪽

ingenti numero , duoque praeterea scortorum millia

castris expulit: expulit et sacrificulos vatesque, metum militum vana superati tione augentes : edixitque, ne in posterum victimas diuinationis causa, nere alia non necessaria imp.rtare liceret. Sed et plaustra maioremque partem sarcinarum, item iumenta , exceptis maxime necessariis, ne militem onere levarent, vendi iussit: vasa cibi Causa, praeterquam Veru et aeneam Ollam, Et poculum unum , habere vetuit; itemque alium cibum . nisi carnem aSSam elixamve parari.

IV. Prohibuit et lectos, primusque dedit exemplum

humili toro recubando: neque passus est, inter eum

dum mulis insidere milites; quin etiam fluminum vada pedibus cogebat traiicere. u Quid enim exspectes, is aiebat, in bello ab eo homine, qui ambulare nonis possit is Calones etiam dimitti iussit: et quum nonnulli causarentur, in balneis ad fricandum et ungendum famulorum opera indigere, Scipio, ut erat acuti ad iocos ingenii facetique; re Mulis quidem, D inquit, ignoscendum est, si alieno labore fricantur,

is manibus enim carent: sed tamen et horum solertiam is imitantes, alter alterum despicate. M His rationibus iactum est opinione citius, ut totis castris intemporantia luxusque pelleretur, sensimque ad Iahorem et parcimoniam homin s reverterent. V. Neque minus studebat conservandae auctori

tati suae, conciliabatque sibi reverentiam dissicili aditu, neque promiscua in meritos immeritosque liberalitate. Solebat enim dicere, austeros et tenaces recli duces suis, faciles ac liberales hostibus miles: nam apud hos laeta quiadem avectu, ceterum i Ma obsequi.

343쪽

castra esse; apud illos tristia, sed morigem, et ad Omne imperium intenta. Quumque hac ratione magnam Partem vitiorum in exercitu rescidisset, ne sic quidem ad Numantinos Propius accedere ausus, multo prius

labore durandum sibi militem existimavidi Igitur quotidianis forme itineribus propinquos agros obeundo ,

ut luto inquinarentur, qui sanguine nollent sic enim dixisse ipse traditur), nova subinde castra Communiebat, quae mox dirueret; fossas ducebat prosun- dissimas, et statim complanabat; muros struebat. Pauloque post iterum demoliebatur: his omnibus ipse ab incipiente luce ad desinentem praeerat. VI. In itineribus autem, ne quis, ut antea solebat, ordines relinqueret. agmine quadrato semper ducebat: ita, quum quisque Ρrimum acceperat IOCum, deserero non poterat, quin statim deprehenderetur: deprehensus. si Romanus esset. vitibus; si sociorum aliquis, virgis caedebatur. Circumibat agmen impexator , et inter postremos plerumque incedens, infimmos in equis collocabat, descendere iussis equitibus: iumentis, quae nimium gravata Videbantur, demebat onera, imponebatque militum cervicibus: quos alioquin complurium dierum cibaria portare cogebat, et interdum triginta dierum frumentum, ac seΡtenos palos. ferre. VII. Annotataque vox est, quum militem propter onus aegrius incedentem Vidisset, dicentis, ra quum is gladio vallare te scieris, vallum ferre desinito is taliique scutum elegantius solito gestanti dixit, se non re Arehendere, quod tanta Cura ornasset, in quo Plus

spei, quam in gladio haleret; iussitque scutum a Lus

344쪽

iusto ferre. Ita subinde timiditatem et mollitiem exprobrando , simul Iabore subigebat, simul contume- Iia stimulabat ad desiderium recuperandae per vi tutem famae, quam per ignaviam perdiderant. Ne a nobilioribus quidem severitatem abstinebat: ex quibus C. Metello, quo tribuno militum utebatur, stoma chabundus aliquando dixit, si quintum PQeret mire eius, asinum fuisse Pariliaram: et C. Memmium tribunum increpans, quod in expeditione vasa delicatioris usus secum ferret, ex Mihi, inquit, paulisper, tibi etra reipublicae semper nequam eris. MVHI. Nam et hoc more utebatur , ut inter proficiscendum , sarcinis suspectiorum replicatis , reperta vitae mollioris instrumenta Confringeret, abiiceretque. Stativorum porro ponendorum hic erat ordo; ut quique inter proficiscendum in primo agmine fuerant, ita locum, ubi castra erant ponenda, armati cingebant; circum hos Iaxiore paulum spatio campos circumibat amicorum equitum ala : interius, diviso inter se opere, reliquus exercitus ducebat fossas, aedisicabat muros, tentoria erigebat: eratque praesinitum tempus, intra quod quamlibet operis partem perfici

necessum esset; instabat enim imperator, iubebatque

segnes ad alia helii munia, olli labore demungi. IX. His artibus quum obsequentem sibi militem , patientemque laboris, et ad imperia promptum esse-cisset, tum vero propius Numantiam coepit accedere: quumque in ipsorum agro Castra posuisset, omnes

copias intra vallum habuit, nullis per castella, ut assolet, praesidiis aut stationibus antepositis. Valdo enim vitandum putabat, ne inter initia, quamquam

345쪽

modico incommodo accepto, contemptibilis hosti

fieret; qua in re maximum victoriae impedimonium lare providebat, contra sortissimos viros, et militaris rei peritissimos: sed neque tentare ullius certaminis fortunam volebat, donec ab diuturno Contemptu vindicare exercitum suum potuisset; id vero, quo maturius assequeretur, rationem totius belli, suasque occasiones, et hostium ConSilia quo Vergerent, attente speculabatur. X. Inter haec a tergo castrorum pabulatum mittebat, frugesque, licet nondum satis maturas, ubivis desecabat: quod ubi persectum est, ulteriusque promoveri castra placuit, ut reliquus etiam ager, unde Numantinis copia aut spes Commeatus erat, Vastaretur, concilium vocari iubet. Ibi quum plerique Praeter urbem numantinam ducendum Censerent, quod ea bre- Dissimum in camPos, qui petebamur , iter eras: ci Non γs repugnarem, ait Scipio, nisi mihi non de eundo is tantum, sed etiam de redeundo deliberandum viis deretur: nam certe uti viam istam ingrediamur, in si nostra manu est; sed ingressos nisi sortuna servet, is quod in nostris Consiliis est, perire meruimus. XI. . Ducimus exercitum, qui paulo ante vix con-M Spectum. aut vocem hostis numantini sustinebat: νὴ neque dubitari potest, quin acerrimi mortalium D non patiantur nos praeter muros urbis suae quietum M iter sacere: pugnandum igitur erit; sed, qua utrorum- . que conditione, considerate. Illos leves et expeditos, is ubi occasionem suam viderint . emittet urbs munita , , et, ubi voluerint, recipiet: nos, a frumentationera adhuc sessi, multumque impedimentorum untientes,

346쪽

υ non incipere Pugnam, non sinire, nisi ex hostium

XII. a , nde neque aequum nobis aut periculum in certaminis, aut praemium erit; victis enim imma- D nis exspectanda clades est, victoribus perquam mo- , dica utilitas: magnum autem periculum exigui H commodi causa suscipere, extremae dementiae essera puto : mihique magnuS Semper imperator Visus est, is non qui ante Occasionem eum hoste poterat con-,a fligere, sed qui, provisis omnibus . tum demum is experitur armis, quum ulterius dis terri ratio non pa- is titur. Ne medici quidem serrum et ignem, nisi is sollicite prius perpurgatis corporibus. admovent:

is et nos adverSUS praecocem vim contumaces hostes is inopia prius et sume attenuemuS. DXIII. Haec ubi dixisset, longiore circuitu duci copias iussit: statimque, qui castris oppositus erat, ager vastatus est. Flexit deinde in Vaccaeos, qui Νumuntinis sorum rerum venalium praebebant: ibi quoque demessa omnia, servatisque in usum exercitus, quae idonea erant, cetera in susciculos collecta, ignique supposito, consumpta sunt. Accidit autem,

ut in campo pallantini agri, cui Coplanio nomen, quum messoribus hostes improvisi incubuissent, Scipio tribunum militum P. Rutilium Rufum, qui

Torum harum historiam scripsit, cum equitum alis quatuor subsidio frumentatoribus mitteret: ibi Rutilius, pulsos acriter insectatus, quum ad sublimiora loca et impeditiora pervenisset, consurgentibus insidiis, quas hostes ibi collocaverant, subito in pericuIum incidit. XIV. Neque succurrebat alia ratio, nisi ut eodem in loco proloctis hastis consistentes exciperent irruituros ; ipsi neque laceSserent hostem, neque Ceden-

347쪽

tem persequerentur: nam secus si fieret, distrahebantur ordines, quod summa contentione Rutilius, tanquam praesentis exitii, vitabat. Sed immoti equites a velitibus hispanis impune vulnerari poterant: neque diu restitissent, nisi diligentissimi imperatoris

providentia suissent erepti. Quippe Scipio , simul atque Rutilium longius iusto provectum vidisset, id

quod erat suspicatus, confestim sequi instituerat. Viso igitur praesenti statu rerum, bipartito divisis equitibus, alternatim procurrere, et consertim tela coniicere, deinde se recipere iubet; non eundem in locum, unde prorupissent, Sed aliquanto versus campum longius: ita quum semper altera pars Submoveret hostem, altera retro legeret viam , evolvit se Io- eorum dissicultatibus, planitieque recuperata incoImmes xuos abduxit. XV. Moventi deinde castra, quum ad vadum amnis, quem transiturus videbatur, exspecture eum hostiles

insidiae dicerentur; nolens in dissicili et coenoso traiectu cum hostibus confligere, flexit iter, et longior via, minuscyae insidiis opportuna, nocturnis itineribus

regressus est: urgebat enim aestus et aquarum penuria , cui ut subveniretur, passim sedi puteos imperavit, in quibus amara plerumque aqua Perta. Quare magno cum labore servatis militibus, equorum tamen aliorumque iumentorum pars interiit. XVI. Hinc ad Caucaeorum fines perventum : hic , quia profugerant incolae, Luculli memores, a quo decepti vastatique fuerant, Proclamatum est, Caucaeos reuerti ad sua e Scipionis posse. Transiit deinde in Numantinorum fines, ut eos potissimum hibermis premeret: ibi Iugurtha ad eum venit Masinissae

q. x s. veil. II. 13 - Appian. - Sallust. Iugurtii. e. p. 7.

348쪽

IN LOC. I. u. I,Vis Livi Am 345 nepos, quem auxilis Scipioni cum duodecim elepham

iis , et contributo his sagittariorum et sunditorum numero Micipsa miserat: non honori eius studens, sed ut gravem aetati suae liberorumque iuvenem, asperrimis hostibus obiectum, citra invidiam suam periculumque amoliretur. Sed id consilium seni in contrarium vertiti et Iugurtha consilio manuque strenuus brevi permagnam virtutis opinionem sibi peperit, et ab imperatore multis honoribus assectus est. XVII. Mira enim humanitate viros ille sortes complectebatur ; et, prout tempus aut occasio erat, modo munificentia donisque , modo verborum honore Iaudibusque eximiis Itheraliter esserebat. Nam et C. Marium , qui satalis mox hostis Iugurtae , tum iisdem in castris tirocinium et ipse ponebat , ob singularem viri virtutem, et ad pericula ac labores impigram alacritatem , vehementer carum habebat: multaque eius erga Marium honorifica memorantur. Nam proverbio, quo muli mariani appellantur , hanc originem suisso volunt, quod inspicere volente Scipione, quemadmodum ab unoquoque iumenta curarentur, Marius optimum equum, pulchedirimeque habitum, et mulum robustissimum eundem mansuetissimumque produxisset : inde tactum, ut imperatore. Marii iumenta mirifice commendante,

mariani muli pro praestantissimis dici coeperint. XVm. Sed longe amplissimi testimonii excepta vox

est , quum sorte post Coenam Sermones sererentur,

dixissetque aliquis, si quid Sc*ioni accidisset, ecquem

nam alium similem imperatorem habitura reviablica esset ' Scipio enim, percusso leniter humero Marii, fortassis istum, respondit: aiuntque ab illa voce, lan-

349쪽

quam divinitus omissa, Marium ereotuin, dignos rebus, quas postea gessit, iam tum spiritus Concepisse. XIX. Lvim ad hunc' modum in Numantinis hibemnatur, M. Mucius Scaevola, L. Calpurnius Piso Frugi

consulatum iniverunt, magnarum rerum Eventibus

nobilem. Nam et belli expugnata Numantia est, et domi seditionibus tribunitiis ultra veterum turbarum exempla laboratum. Ti. enim Gracchus et M. Octavius inimici tribuni plebis totam civitatem odiis contentionibusque miscuerunt. Sed antequam domesticae Calamitates reserantur , externa Sella memorabimus. Igitur P. Mucio Italia, L. Pisoni Sicilia provinciae evenerunt. P. Scipio, D. Brutus imperatores nam et Brutus nondum ex Lusitania decesserat ΙΙispanias proconsulari imperio obtinere iussi. XX. Quorum Scipio, qui tempore et inopia Commeatuum frangendam sibi Numantinorum pugnacissimam gentem Statuerat, quum per hiemem, et Sequenti ere, quidquid ad propositum suum iacere videbatur, diligentissime administravisset; in multum aestatem

usque hoc unum maxime agebat, ut omnem non CO

Piam modo, sed etiam spem annonae, hostibus co rumperet. Itaque Numantini, quum agros suos impune vastari non servent, insidias ad vicum quendam collocaverunt, maxime opportuno ad eiusmodi fraudes situ: quum enim maiori ex parte vicus limosa palude Cingeretur, qua sicco itinere adibatur, vallis profunda subsederat; in hac occulta hostium manus occasionem

exspectabat.

I. Itomani quum ad eum locum venissent, alii, relictis ante vicum signis, ad diripiendas domos irru

Diuiti su by Corale

350쪽

pere; alii, manus non adeo magna, eminus circum-

equitabat: in hos impetum secere, qui conditi in insidiis suerant; neque dissiculter, ut paucos, et taI nihil opinatos pepulerunti Sed Scipio, qui sorte apud

signa restiterat, revocatis Classico, qui vicum intra- Verant , quum pauciores mille accurrissent, opem serre laborantibus coepit. Conserta pugna. Puri aliquandiu marte certatum est, donec, subinde pluribus. ex vico succurrentibus, hostes fugerunt: neque C dentibus institit Scipio. contentus, a se tandem es- sectum esse, ut rem prodigio Similem, numantini militis terga victor Romanus adspiceret. Pauci utrinque desiderati reseruntur. Numantinos, quum ad urbem refugissent, acriter increpantibus senioribus, quod is iisdem illis pelli sustinuerant, quos tolles SVera erat, responsum a quodam esse dicitur, oues quidem easdem esse, sed alium hiabere Pastorem.

XXIL Sed imperator, his successibus laetus , et militi iam fidens, proxime urbem numantinam addu-Cere exercitum instituit ; geminisque castris dispositis, alteris fratrem Q. Fabium praefecit, altera servavit sibi. Numantini, frustra tentata spe pacis et conditi num, certare Prius Cupientes, quam hostibus magis etiam ut quotidie siebat animi crescerent, instructa acie progressi copiam pugnandi per multos dies s cere non destiterunt. Fixum contra haec destinatumque Scipioni suit, sei re potius suum publicuinque dolorem, quam ancipiti remedio sollicitare malum, quod patientia moraque non dubitabat expugnari

XXVI. Didicerat enim, eos non tam ad Ρugnam,