장음표시 사용
21쪽
qui ι oris imponenda sint praesidia. mae ideo nosen
is, ut sive minor justo eis custodiae augeatur : seu quae non, necessaria rotator: cr ur oportuna loca diligentura custod
antur. Illud vem omnium debet esse primum: sic. efficere, ut situs regionis sit Ib Dial , nec adeo la te dissutus ut neque legibus comprehendi, neque ad auxilia ferenda prompta, neque suis delendendis par esse possit. Hoc nim est, cur maximis ab omni seculorum memoria con- si itutis regnis sua tueri, quam aliena acquirere, tuc iit difficilius. Certis vero cuilaslibet regionis pro magnitudine potestatis & vita civitatis , constitutis terminas,
haud dissicile eris, eam ab externa vi custodire. xl X. Sic qui Imperii nostri Germanici sint termini ac fines , di quomodo is se habeant, quae loca sint munienda, quae milius, quique praesidiariorum debeat esse numerus hoc quoque loco videre esset operae pretium. Fines Imperij vero quod attinci, qui controveis sint iuris, qui non, productis eκ omni antiquitate monuinciatis ac testim ijs nemo unquam melius docuit, quam Clarissimus atque Amplissimus Ian. Praeses , nunquam satis laudato libro de Tollis Imperdi. Fines autem nostri quemadmodum ab exterorum iniuriis possint chi stodiri, ei facile Grit perspectu, qui accurate ad ea attendat,quomodo apud nos se habeant, quae modo sunt dicta & ea addat, qua labello & pacemox dicςmus. XX. Bellum igitur cum non ex libidine dominandi sed publicae pacis ergo geratur; pax vero ineatur, ut cunal via cinis sive potentioribus sive inferioribus amice vivatur.
regio ipsa tuta sit ab exterorum incursionibus, . hinc ad
22쪽
ad curam & custodiam regionis sive bcia sive pacis nego, . tia utique debent referri. De Mago autem se pace atri u- inquit, O Aristoteses praeclare adeo, ut locus sa)i ' quamvis prolixior hic ascribi debeat, primum irim eia 2 'miraris vires or copias tenear,rum quan sint eae, quae nunω pe μη tum quaeprae erea parari os sec in generis uirassor: quomodo se qua be agesseris. Nes vero de sis a , O vicini, civitatibus haec cognoris nec e eis, aut ad iis cum quibus beatam existere posse opimo eis, ut cum porosior quidem quiete pacificesvivatur , adversira inferiores a rem in eorum potestare sit,qui Hoberant, bestum facere velint necne. Sed se copias uiriuris imitet an disimilessent os oporter: nam in hoc quos 'scum es7, ur aut meliora aur inri uiori conditioηepugnetur. haec autem necesse eis non Ire i modo ac dymesica Ea ognita habere oed se alio m is ea exitus consequatur is milium enim smilis plerumque oler.
Praeclaresunt ut omnia, quae hic monet Aristoteles, &.quam maxime observanda a legumlatore, praecipue eo, qui in tali vivit rep., quae & dives est, & vicinos habet, qui divitiis inhiant latem imperitare summum credunt esse civitatis bonum .Quae enim vicinae resp. finem statuunt divitias quaerere , & latum habere imperium , & valent insuper potentia, ab iis necessum est, ut bellum metu mus. Hoc modo nostra sese habet resp. Primum enim non
quod Strabo de Scythis Galaetophagis ita perhibet; H
Externis synt inexpugnabiles se invicti, cum ηίhil possidean/c moirnaria servis ηr, idem de nostris rebus pronunciare licet, quae lautius e habent & vicinis possunt esse materia ac instrumentum lati imperij ac dominationis. . Delata.
23쪽
iiDeinde vicinos habemus potentes, do in hisce potentiis multi & quasi perpetuum hoste in Turcarum Imperato .u rem, cujus potentia cum hactenus Orientalis Imperii
mitibus contineretur, anno a nato Christo is i. tempore
Friderici IlI. imperatoris , ulterius sese exserere, & ipsum ---ἡ : Imperium Germanicum bello lacessere coepit. is, Ab- ,
chion. lib. hinc funestissimum cum Turca bellum gessimus,conec tan- e, u*- dem sub Rudolpho & vicennales pactae Ferdinando II. repetitae sunt induciae, quibus ruptis bellum nunc recruduit, & ab utraq, parte magnis conatibus geritur. Morsim hic i
notandum, quod consilia& quomodo Turcam Chrisorbis hostem invadere possimus exstent varia in unum corpus collecta monumenta . Quo autem successu olim omnia sint gesta,docent omnis optime Annales iungarici; utpote cum Hungari proximiores semper fuerint irruptionibus Turcicis,& eandem fortunam hodie experiantur. auare in hisce limitaneis locis muniendis maxima opera debet collocari, 't primo hostium impetui sortiter possit i csisti. Illud tamen dolendum, quod jam tum maxima Hungaria 'pars victricibus hostium armis succubuerit, & in tanto insuper rerum discrimine nulla aut sane perexigua oppidorum, quae natura ad hanc rem non sunt inepta, munia endorum habita suerit ratio. Quae anCaesarianorum eulpa, vel aliorum imprudentia aut ignavia contigerint, haud dixerim. De caetero , sicut Populares & Optimatum status bellicas res pro dignitate & usu reip. propter dissiciles Populi ac optimatum coalitiones,& eorundem in v. nam sententiam infrequentes coitiones , tractare haud
in possunt, quamvis jus ac potestas belli gerendi aut pa
, .cis sanciendae optimatibus vel populo in utroque statu salva majestate eripi nequeant: Ita & nostra Germania hac
24쪽
hac quidem parte damna passa est ingentia. Interea erinim dum de modis ac medijs hostem in vadendi anxie d
liberatur, ac serius demum milites&pecunia vis circumlorum, qui in hunc quoque usum sunt inventi, Deputatis consertur, nunquam cessat hostis nos male perdere.
XXII. Sed dictuna hactenus est satis de primo Nomothetiaces subjecto, quod est ipsis cuiuslibet reip. regio, circa quam
praeter ejus qR litates versatur exportandorum & impose tandorum ratio, & consulatio de custodia regionis. Ut
vero ea, quae superius commemoravimus, non sunt propter se, sed propter civitatem & in civitate viventes, ita secundum est, ut de homine dicamus: qui prudenti L sislatori magis curae esse debet, ut deinceps patebit, postquam ejus, quadam quasi anatomia instituta, gener les partes, ac speciatim deinde potentias , passiones, ac habitus perspexerimus.
Partes vero hominis quot sint, ex actionibus eiuspe spicere licet. Quicquid enim agu, git velper se, vel perinstrumenta. Illius facultas dicitur directiva & perfectiva, quae in anima & ratione sedet; hujus facultas estectiva,
quae magis in corpore ,& ijs rebus, quae extra advenire ne cesse est, & corpus quasi umbra quaedam concomitantiam consistit. ut igitur ad bonafactiones requiruntur bona animi, corporis & externa, & ad malas eorundem contraria, ita quoque homini, qui ad bene agendum est natus, has tres principes partes adesse oportet. Quid singulae hae vicissim sint partes, more suo & amore Philoso phiae Platonicae ita diiserit subtilis ille & supra laudatus s. ae . . Hoppeius5 introducens Seduardo primogenito de iuris russi D nomo ih a
25쪽
momen & Iegum condendarum scientia multa iit.
terroganti, ita respondentem filiorum alterum Grego rium: S. Luam vocas animam e G. Aba vivit,siro meis, se qua ex suprema mundi regio e tracta ac deducta, viaralis dicitur, auima is, sensi a. S. Auid corpus' G. A. dex media regione mundi de sumptum, ossibus, inrestinis, orcarne furi apud Homerum constar. Cujus principes partes Jnt capur, ubi praeter paries faculta issensiti ae , etiam me sis, ct rationis, cogitarianis1 eu domicilium: cor, Mi una cum animali saeuisaie, ira quos e anim ias sedem -- Dro se par, ubi eum facultate naturali appetitio sese e 'diras res aer. Secundaria aurem panes seunt externa inser menta capitis, man f ct 'dei. S. Euam umbrame Q. Lua ex inferiora munai parie hausta, tum quidem corpori in harer ut color , rum aurem corpuι sequitur, Vi in selis se auos lumine , tum vero abeo pura, ut in aqua arti s levibus eo 'ruus virire licer. S. Scin. G. Ais μου quidem reo se res inferiores e senis sumptaου describra quos Poeta his ver s π:. Salse sancte Parens, iterum salvei recepti Ne quidquam cineres, animaei umbras pater . . Manat s Loc quia hominis dicuntur esse bona animi, coryoruo externa: seeundum sua , homines o ro humana se rum inter se disserun . XXIV. Partibus modo recensitis subserviunt affectiones, quaedam, quales sunt potentiae, passiones, habitus; quae ab anima profluunt, & in ea sedem habent. Dividitutenim anima in rationalem, & irrationalem. EII in animo ,
Q . ol, inquit Aristoteles, uin quod natura impero es quod pareo, rum diversam ω-- es virtutem, ur scitura ratisne
26쪽
: Iamias, o Grotu ratio . Animae ratione praeditae partes vicissim sunt duae: α; urnisi &-, s. una, qua res eas cernimus, quae aliter se habere non piniant, est ra qua eas, quae hoc vel illo modo possunt contingere; illius propria est sapientia & intelligentia, hujus prudemtia & ars s utraque proquunt a pote nis illis primis, , jabia squae sunt memoria, intelligentia, voluntas. Animae por- H.1λ. Liam irrationalis partes sunt quoque duae una quae omnino rationis est expers, ut vegetativa, augmentativa b genero itiva; altera quae ex se tantum rationis est expers , ut pars concupisti bilii & irascibus. In hisce animae irrationa lis partibus locum tenent re fora, quae deinceps sunt vel voluptatis, ut spes, laetitia, amor in parte concupisci-- .
tali, chjus subjectum habile credi r vulgo hepar; vel doloris, ut metu itrisylia , odium in parte irascibili, quae in
corde est. Hae sunt animae assectiones, quae in parte irrationali locum habent, &sua natura neque sunt bonae neq; malae, sed quasi mediae, ac tum demum discernuntur quando aecedit haesius, qui est vel virtuosus vel vitiosus. Qui quid enim homines vel bene. vel male agunt, si ea, quae forte sortuna eveniunt, a das, ex hisce animi affectionibus tanquam suis causis oriri contax. XXV.
Hisce praemissis, quodnam hac parte sit Legumlatoria
opus prospicere erit in proclivi. Nimirum ut, cum civitas non possit non agere, ita formet eam legibus & instititutis, ut non male sed . bene agat. Ad bene agendum autem requiritur virpus animi, corporis, & bona externa: quae omnia ut insint suis civibus, Legumlator efficiatnecesse est. Quare di de singulis nud specialius dicemus,& ad i egumlatoris opu4 ita propius accedemur. Sunt igituria o viri
27쪽
virilites animi , vel intellectuale qua, in mente cbnsillere diximus, vel morales, quas in appetitu concupiscibili collocavimus. Virtutes intellectuales lunt sapientia, scientia, prudentia & ars. Hae pricticae, priores illae sinit theoreticae, & in rerum solummodo contemplatione vcrsantur ; quas solas quidam dicunt proprias esse Philosophorum, ideoque in rerum adminimatione 'di
ordinanda rep. quae in agendo consistat, non ita essetiE- cessarias. Perperam vero illi statuunt, cum homo utique non solum ad eas, quae externum opus post se relinquunt sed etiam ad internas mentis actioriri seu contempliis dum sit natus: quae contemplativa in luper vita in tantum
inica praestat, quantum mens easteris humani cb
ut securia uti eam nostii partem, quae Helior est vivamus, ominaque sunt agenda ut mortali conditioni nos eximamus. Et hinc legum latores contemplationi dedititos non solum in rep. debent tollarare, sed & maximis ho- horibus , immunitatibus & privilegijs collonestare. Quem admodum & la nostra Germania tot divitia monas eisorum praedia contemplationibus ac piis usibus sacra fecit: quanquam hodie serme non tam scientiae, & sapientiae, quam inscientiae, ignaviae, ac intemperantiae sieminaria esse Bleant. Ut ita, quemadmodum olun monachis pro si Iute rei p., cum integra si eleris lite pura ipsis esset vita, tradebantur, nunc alia lege pro salute itidem reip. eorum
multis pos sint adimi. XXVI Quid singula illa virtutes intellectuales sint late hic agere supersedebo. Pertinent haec enim magis ad Philo laphoa
28쪽
phos morales, & tegumlatoris potius est videre, qu modo haec in civitate agentibus adesse possint i praesertim cum hoc agere debeat, ut resp. non solum a prudentibus ae sapientibus administretur, sed ut & ipsi qui parent sint
tales. Hoc autem fit, partim naturae beneficio , partim consuetudine, partim doctrina: ita quidem, ut natura spe consuetudine aut doctrina, vel hae vicissim sine natura nihil possint. Ita accidit, ut indoles aut ingenium popula quandoque sit optimum , cum autem justam culturam non admittat, maneat sterile atque iners. Deinde natura ut singulis quandoque hominibus noverca existit, ita quoque totum populum omnino stultum & ad prudentiae ac sapientiae studia & artes perdiscendas penitus in stum gignit. XX VII.
In Germania nostra, ut sese haec res habeat, illudas firmare ausim, quod ingenium nunquam defuerit nostro populo, quamvis olim in ea inciderit tempora, queis optare quam invenire scientiam magis poterat. Apparet hoc inde, quod cum olim literarum secreta viri pariter ac foemina ignorarinc ut perhibet Tacitus ; ac tamen avide nunc omnis generis scientias arripuerir ,ut quae hactenus ce .ci doctrinae gloria ap. Asiae & Europae multos populos steterat, nunc nostris hominibus debeatur. Notandum taurien quod praeclare alicubi de nostris observat Barclajus rLitera, inquit, by multis in locis culta inter homiris mi o in is r. ηὐ si Mi avidos . quam Grandi. Plura quam legerint stri ''
or, orsuam famam ex voluminum, qua edura, numero ac munimine aestimant. Vis mentium M opaca, ira ad are nitarem laboram eri robusta: ur careri qui em melius scire
gri aurem ur/ ρ M. Haec ille, quorum prima verba, uti
29쪽
haud onmes ex nostris quadrahi, ita nescio, annon potius gentibus iure queant exprobrari. Quod pri dentiam attinet, ea parte jam oli in sic satis bene se ho it hic noster populus, ct quamvis ut inquit Tacit
. s.cori. O VH πσο si nes caris, quod morum dat siti s Mi. plicitati, nunquam tamen a prudentia suit destituta, qua res praeclarissimas sortiter gessit, suasque resp. probe instituit. Rebus gestis enim adeo inclaruit, ut ipsi Roman rum orbi terrori fuerit, r liquique populi ad horum nomen, tanquam ad iram Deorum, gelido prae timore trepidarint. Exercitus Romanorum aliquoties feliciter fudit, stragesque immensas edidit. Quod ipsum non a Ge manis squi facti conscientiam secum gestare satis habuere, easque saltem rudi carmine, quod primum fuit, teste Tacito, Annalium genus , decantarunt sed ab ipsis Romanis non sine ricina gentis nostrae laudum commemoratione accepimus. Resp. quoque suas prudenter satis imstituerunt, & quamvis scriptarum legum & literarum usus aliquis esse sero coeperit, ut infra videbimus; nunquam tamen destituta fuit bovis moribus, qui ibi plus valuere, quam alibi bonae leges, hoc rati me boris esse viri, quod i id i quit, Aristotcles, leget nonscripiat sequi. Ut sese olim po si, pulus noster ii buit, ita di nunc quoque gentem no- stra in a prudentia desituti haud dicere possis. Quod autem
. rerum nostrarum lacturam faciamus, & multa in det xius vergant, illud non tam gentis, quam partim Legui*Iatorum quorundam imprudentia, partim morum viati is , ct hinc indignatione divina accidit, Homo enim disponit& multa deliberat, Deus disponit & ejectum lar situr. Ad virtutes intellactuales ultimo locu retulimus
30쪽
vitam requirantur, atque prudentia & sapientia, sunt tamen necessaria atque alia alijs utiliora. Germania autem nostra ad haec utique facta esse videtur: ita ut alios populos multis paras angis post se relinquat, & in tota Gaulia, di Italia, & Hungaria Germani praecipue, aut Germanorum posteri artificia exerceant. Invenit Cerm nia quoque artificia varia, quod utique indicium est seli cis ingenij. Ex illis hoc loco recenseri meretur typogr Phiae inventum, pulverisque nitrati ; illud cum arterno ibteratorum emolumento est conjunctum, hoc insuped perquam est ingeniosum, quamvis tamen nesciam Deo atruato, vel propitio sit productum.
Ex virtutibus animi recensuimus eas, quae sunt intel- Iectuales & in intellectu sedem habent. Quoniam autem animus constituitur non solum intellectu , sed & appetitu sensitivo, quae in hoc dominantur, virtutes dicuntur morales, & ab Ethicis recensentur: fortitudo, quae ci O terribilia quaeque in vita publica & privata, temperantia quae circa voluptates concupiscibiles ; liberalitas& magnificentia, quae circa divitias; magnanimitas&m destia quae circa honores; mansuetudo, quae circa voluptates irascibiles versatur; & cenique justitia, quae omnibus dominatur , ac reliquas sub se complectitur. Pari autem modo, atque virtutes intellectuales quasdam gentes propius sibi addicunt, ita quoque singulis populis, alijs quidem virtutes, quae dicuntur morales, quali esse ingenitar, aliis earundem contraria naturae quadam tabe, aut si non a natura, saltem a doctrina & bona educatione