장음표시 사용
71쪽
factum, cum inst contractui atque adeo pars contractus sit, nihil vetat, ut quae actio ex contractu competit, caetiam aliquando vel informata ex pacto dari dicatur, competit tamen ex conuentione, quatenus contractus est, a ruci negotium habet, non quatenus pactum. Hoc enim comproliat ipsum svnalia ina, quod porro, tui ignorant uniuersae iurisprudentiae subiectum, totam ue iuris artem non satis videntur tenere,&haec sunt a uesta Iuris
ciuilis lastigia, qu, inincem diligenter examinabant,quaeque aduerius alios condiscipulos satis erudite disputanda conserebant ambo illi egregii, & si diosi auditorcs mei.
soldsit Luris ciuilis dist lisui.
72쪽
De Via,&ratione iuris Lib. I. i5
s i No auio contrad cendi. Me d JH--,sed risam re a Ium BD stabifixae Ἀ-A-s iam absis Z- ὰ suo se ad mmo extonre,sed etiam civisi, Midam' undare conotu si Os et g A et v ac d subiectuni Iuris ciuilis patefecinius, par -est, ut eius desinitionem quaeras nux, ctim ex subiecti cognitione desinitio eius scientiae selcat Hici. Qiueramus igitur , quid ipsa sit Iuris ciuilis disciplina sitne ais, an scientia, arriti ro potius lamentia, an aliud quippiam liac de re No ui Zanim in sylva nuptiali, C esupius, Pincimbeus, Cia a neus de gloria mundi, alij quedocuti sui, t. iSedite congrediar cum minutis istis, viair I autus, patellaribdiu , ego tanquant Cyclops, istorum Iouem, 3 nempe Cassaneum inani gloria mundi exultantem prouocabo. Cassaneus itaque in catalogo glariae mundi Iuris ciuilis disciplinam non solum artem,priae mundi. sed etiam scientiam, imbis apientiam si eastruere nititur. Primum cibi jcitis verba illa Iustissimi in epistolis Pandectarum: Proscitares legitimae scien ,, tiae eoiistitutός , praeterea': Primaucstigra cuiusque scientiae mediocriter tra sim.
se dentes, cilii iiii rudes ad hanc irimam scientiam capessenda in aspirant, se illan, Nihil legitimae scientiar eis deerit, & hic sola scientia, fidem habet mirabilam, ei. est stantia. t Secundo obijcit Vlpianum dicentem: Ius est ars boni, & a qui ιae i. α iniqui notitiam profitemur: aequum ab ipiqtio separamus licitum ab illicito. Deinde haec ita probat: si ius cinquit est incognitio, quoniam, ut dicit Philosophus primo Posteriorum, Om- Arist. primonis ars & doctrina , fit expi existenti cognitione, sicut contingit in Iure, P0βς prim cuim in eo distinguamus aequum ab iniquo: quae distinctio fieri non potest sine cognitione: & non potest , inquit, capi ars nis pro habitu scientifico .s Tettio id probare conatur, eo quod Imperatores in titulo Codicis de si dij, liberalibus Vibiς Romae; repellant Medicos , & Iuris peritos , prosun-ε dioris scientiae,& doctrinae pii ophos. Qinu to,quoniam leges habent rationes suae , di causas'. quas Doctores pra sci cim iura profitentes venari student, quaerentes dubitandi decidendique rationem : dubitandi inquit rham omnis leto lata est in casu dubio; & quia desiimulis dubitare non est inutilet decidendi ubim, ut pateat, log ma niti ratione. Propterea constat ii quit, ex his, linciuile esse verant scientiam. Quinto aserit, Ius ciuile non Blumesses Rutuitu practicam, sed etiam specubu in probat, Ploniam
73쪽
oportet prudentem iuris, soluere nodos, quaestiones, & controuersias, qui ei nunquam etiam contigerint . quod fieri minime potest, nisi per subtiles in- dagationes,&per speculationem. Quo fit, ut subtiliter indagandum sit,&d procedendum per argumenta, rationes, & similia,& per aliaivaria media i , secundum regulas iuris, quas decet habere notas. Praeterea insere, quod ii moest certii lima scientia, quia habetfinem, quem non habent aliae sciet g tiar: habetque certissimas rationes, causas, & demonstrationes, ut peritis , inquit, notum est.&nititur Philosophi authoritate, primo de anima: scien-1tia dicitur nobilior altera, vela subiecto nobiliori, vel quia est certior, vel , propter utrunque. Sexto ait, non luna esse scientiam simplicem, sed inter caeteras dignissimam: probat, quia est humanarum,&diuinarum rerum t. notitia, iusti, atque iniusti scientia, & a definitione non est recedendum, .
quia, inquit, secundum Philosophum primo Methapi scorum, definitio est sermo indicans quid est bine rei per esIeii alia: & Philosophi ratione nocontentus ad hoc probandum, adducit Baldum in rubrica Codicis, qui ad--io mitti. Transit postea ad allusionem, transit ad Gymologiam . Septimo eid stilentiain amplificando, addit, non selum dici scientiam, verum ttiam sapientiam: probat, nam . Vlpianus de variis, & extraordinarijs c gnitionibus, ait: est enim quidem res sanistis lima ciuilis sapientia, sed qua pra nimi mario non sit limanda, nec dehonestanda, ergo est hpicut ii Deinde putat longe sortius haec confirmari, quoniam Diuus Thomas LM icundase dae,quaestione prima, articulo secundo,asserit, cognitionem diuersari ini ratam vocari scientiam: sed cognitio legalis est huiusmodi, quialogum authoritas res diuinas , & humanas benedis' est ,α omnem expedii a literrorem , & sic hinsapientia. Octauo, quoniam docet quid sit iustitia ,& eius effectus, ergo in ii uiti diuinarum rerum notitia: probat hiuic iconclusionena, quia iustitia de coelo prospctit,& est scientia Trinitatis,cum Iustitia a iure descendat , di iussit ars boni,&arqui. Ecce quam egregias . 3 consequentias. N O, seipsum regere inquit, est silmina sapientia, ut per Philosophum de regimine principum: Sed luc scientia nedum docet seipsum regere , sed etiana ciuitates, & prouincias xotam rempublicam,
omnem orbem terrarum, Ergo Brtius dicitur sapientia. Declarat, sine ea factum est nihil,&in praecipua omnium aliarum , cum per cam regantur
omnia, quia docet, inquit, Iurisconsultum habere docendi potentiam, dicendi fici vidiam, discernendi copiam, interpretandi subtilitatem , solern htiam, fidem, honestos mores, & laudabilem vitam, notWiamiusti, & iniusti, boni, ct aequi, & sic notitiam ipsius Dei, cum bonitas, & aequitas sint si it essentiae Trinitatis, & ipsius Dei. iam alte molat Cassaneu . Dei ita io i , Ius ciuile est dogma onvitum sipientum,&est vera philosephia, ct non s-mulata, ergo cst sapientia,&icientia. Quod ii upponatur, Iureconsulimis haec dicere, haec asserem,&non alios, respondeo inquit quod illis estis credendum, cum sint periti in arte. Ultimo, quia professo luris cit illis di citur ars liberalis .hEx his concludit vir hic, li0quiprari larus, Iuris facitit teinesse artem, esse scientiam practicam,& speculativam,&opientiam: quam sane opinionem Corasium quoque temere insecutum sutile, posto
Haec porro Cassandi argumenta quam inania, quamque sutilia viroquei tanto indigna, ab ipse animo, atque habitibus eius facilς coniici potest. At ipse ait, Iurisconsultis, viperitis in arte, esse credendum; 'sed tota errat via, atque ei similis est, qui tamelicus panem empturus non pistore, sed a lapici a
I. iussitia. in ufine, de iust.
74쪽
De via, & ratione luris, Lib. I. ir
a lapicida quaerat eum. nam si quaerimus hoc, si ne hic, an ille habitiis animi. non Iureconsultos , scd cos maxime, qui potestatum, virtutumq; aniami peritissimi sunt, quorum propria haec videtur esse scientia, consulere debemus , ad quos saepe saepius sese reserunt Legislatores, nihil aut parum asmodum respicientes ad ea, ouae summi viri improprie, & non ex prosta verum obiter tetigere, sed ad ea quae proprie, & cx prosesse tractauere. Nasaepe fit, ut incursu orationis, dum sensui communi nos accommodamus multa dicantur improprie. Ideoque non est mirum Iuris disciplinam modo artem, modo scientiam appellari,inodo sapientiam appellatam esse, quamuis non sit ignotum eam proprie nec artem, nec scientiam, nec sapientiam esse. Quod ut manifeste pateat, Aristotclem, qui in hac facultate caeteriS . - .. omnibus facile praestitit, coiisulamus. Is habitus intellecti uos antimae has ι j. 'dio esse demonstrat, artem, prudentiam, scientiam, sapientiam, & intello. ctum : ouos ad duas animi potestates refert: ad activam, artem, &pruden-αi tiam, illam effectibilium, hanc agibilium : ad speculatiuam scientiam,s, . pientiam,&intellectum, quorum aperit definitiones, qliae cum ei essent . . ignotae, Cassaneus sic eas tractat res, ut doctis irridendi sui potestatem se .ciat. Iuris ciuilis itariue doctrinam . non esse artem, non scientiam , non sapientiam, non intellectuin dicimus. non esse artem, probamus.cum Ariastotele: nam vis illa animi nostri , quam activam dicimus, aut in inciendo aliquod opus versatur, aut in agendo: a qua in effectibilibus ars, in agibilia a bus prudentia orta est. In ciliciendo enim statuaria circa statuas, aedificatoria circa domos construendas, ars proprie dicitur , quae addit adimitque a 3 materiae,&zam prout libet mutat,&λrmat. In agendo vem, cum agittantum, nullo inde opere proueniente, quae actio in iure aequym ab iniquo, licitum ab illicito disternit, totiusque reipublicae tranquillitatem tuetur,liare nil ut mutat, nihil addit adimitque materiae . caret enim materia, diluas exercet actiones immanentes: proinde itisti est atque iniusti diiudic
tio , eamque non solunt ab Aristotele, verum ab ipse quoque Vlpiano Pru-α dentiae nomine insigniter declarata fuit, Nam iurisprudentia, inquit, est l. iustitia. s. humanarum diuinarurnque rerum notitia , iusti atque iniusti scientia. Est autem prudentia , ut inquit Philosophus Ethicinum sexto, habitus agendi I. ἡ 'μ' vera eum ratione circa ea, quae suntlio su bona, atque mala. Qimcirca Ana. Ethic. Perielem ,& viros tales prudentes esse arbitramur, quia, quae sibi ipsis,&as aeris hominibus sunt bona perspicerepossunt: Ars vero non est habitus
agendi, sed ericiendi aliquod opus, mutando: materiam. Ergo Iuris ciui- . , . α ε lis disciplina ars nullo modo esse potest. Ves, cum Acciaiolo hoc syllogismo utamur: inorum habituum operationes tulit diuersis, & ij liabitus sunt diuersi, ergo habitus diuersi di sed prudenti csi habitus acti0itis, ars vero effectionis , ergo prudentia non est ars, nec Ο mra ars in prudentia. P - h. 2 terra, actio est persectio agentis, ct in eo cuius est actio: cffectio vero ad opus externum terminatur, ut operis illius, & rei fabricatae persectio. Sed iam non esse scientiam probemus, & semper in quaestione quaeramus rei v et 8ritat ,& proprietatem, non autem, quod aliquando improprie asseritur. Tunc dicamus: stientia non est de his, quae se aliter habere possunt: Ius ciuile est de his, quae te aliter habere possunt, ergo Iuris ciuilis ficulta non est scientia. Maior, & minor probatur a Philosepho Ethicorum sexto ανcap. 3.& s. S: mssim et vel a definitione cum ipso argumentemur scientia in . habitus Wr demonstrationem acquisitus: Iuris ciuilis doctrina sue pruden- '
tia non is habitus per demonstratiouemacquisitus, ergo Iuris ciuilis facul
75쪽
tas non est scientia'. Maior est Philosephi libidem, confirmaturque ipsa
rei definitione: minor patet, quia ius , omnesque leges, versantur in materia contingenti, proinde mutabili, quales sunt hominum actiones, non au-3o rem in necessarijs,&aeternis. Nec obiiciat alio uiscum Christophoro emio, dari demonstrationem in iure ciuili, ut si dixerimus, lege caueri, absentiam a Republica eius causa, neque sibi, neque alijs damno esse oportere: Sed miles Reipublicae causa abest, oego militi absentia non debet esse damnosa: nam hoc secundum formam quandam sylloeismi, non secundum at materiam contingere, dicendum est. Si enim miles ille perfide se gesserit, puta, quod transfuga aut desertor suerit, nonne statim falsa redditur conclusio ξ quae prius erat necessaria, necessitate, ut aiunt, logicae consequen-3 et tiae, non consequentis. Quam rem quaestio propter quid ,vel ipsa demonstratio a nobis in his te ibus pertractandis, non cxigitur vera, & propria, quae rerum est, & conclusionum, quarum principia sinat necessaria, sed probabilis, vel secundum formam syllo isticain ,& prout res ipsa patitur, ne 3 3 ut ait Philosophus moralium primo, a Mathematico suasionem, ab Orato-3 re demonstrationem expectemus. Non est insuper mens, nec intellectus. Nam intellectus est habitus praecipuus principiorum, quorum nulla est d monstratio , licet ex ipsis principijs deducatur: Haec iurisperitia, non estas huiusinodi, propterea non est intellectus. Hanc itidem non este sapientia demonstramus: Sapientia squidem est scientia,&intellectus, seu tertium ex his conssatum, quae natura maximo honore digna iunt. Quapropter a 36 Anaxagoram, & Tnalctem, ac similes, sapientes quidem, sed non prudGates vocant: At Iuris disciplinain non esse scientiam, non intellectuin, iam olfendimus, ergo non potest dine tertium ex eis compositum. Accedat huc, sapientiam haberi de uniuersilibus, prudentiam vero de uniuersalibus,&singulat ibus. Accedant quoquc disterentiae aliae a Philosopho ibidem cor 3 numeratae. Ex his aperte concludimus, in is disciplinam non esse artem vere ac proprie, non scientiam, non intellectum , non sapientiam, sed eam ita definimus: Iuris ciuilis disciplina, est prudentiae, vel ciuilis iacul-.tas humanas actiones, ad ius, ct iustitiam, legibus Principum dirigens de 38 moderans. Est prudentia : sic eam appellat Vlpianus, dum inquit, Iuri L
prudentia est humanarum diuinarum rerum notitia, iusti atque iniusti
scientia: Prudentia inquam, vel ciuilis facultas . Nam ut Aristoteles ait: as Prudentia, & ciuilis iacultas unus, & idem est animi habitus , sed ratione duo. Nam talis habitus ea ratione, qua est principium agendi bona ad seipsum cst prudentia: qua vero ratione in principium agendi bona erga Plu- eres, praesertim in Republica communi nomine dicetur ciuilis facultas: talis o est habitus Iurisprudcntia Q ia enim ratione principium internum est, ut quis iuste & pie vivarici iusta di iniusta ad se moderandum cognoscat, est iuris prudentia: sed qua ratione talis est habitus ad alios moderandos iu- ere, ac legitima iustitia, communi nomine est Iuris ciuilis facultas. Quamob- i rem recte quoque potest definiri, ut sit philosephia activa,&vere ac proprie nuncupata suit ab Vlpiano Iurisprudentia. Cuius sane Iurispru- :dentiae definitio huic nostrae quam maxime concinit, veluti si quispiam dixerit, Iuris ciuilis disciplina est Iurisprudentia humanarum, & diuinarum i rerum notitia, iusti atque iniusti scientia. inae quidem omnia, ut longe clarius remotis cauillis nobis elucescant,placuit cum Aristotcle ab exordi sexti moralium potestatum, vel habituum animi humani arborem ob inius visendam, ita inserere, de inscribere Intellectus
76쪽
Factibilium Agibilium Scientia Sapientia Intelligentia
Itationalis Realis Factum Mathematita Physica Arsi Methaphysica Acti Prudentia
Grammatica Logica Ethica Politica Oeconomica Iuri rudelia. R hetorica Poetica.
3 Ex his pro sto Catanei argumenta corruere, & pessum ire, necesse est, quae tamen exactius singula considerare placuit. Primum ex prooemio Ditigestorum deductum est, ubi haec iuris peritia, ars, scientia, & sapientia a pellatur . At facile est respondere, Legislatorem ibi, vel sibi summos viros obiter, & improprie esse loquutos,& gratia huius facultatis honestandae. . - Praeterea arsumentum contra Cassaneum retorquetur, cum ibidem non scientia simpliciter, sed legitima scientia appelletur, unde improprie scientiam dictan esse apparet.' Secundum nititur Vlpiani autoritate, dicentis , Ius est ars boni, & aequi, at nos dicimus, Vlpianum ibi artem intellexisse , s non eam, quam supra dissem a prudentia ostendimus, sed artem gener tim,hoc est collectionem multorum piaeceptorum, ut si quis Logicam, vel 5 Rhethoricam artem appellet: & hoc modo potuit ars apyllati. Deinde male insere Castaneus, Ius est ars, & co nitio , ergo non potest capi ars nisi pro habitu scientifico. Somniat, aut delirat Cassaneus, cum impossibile sit , artem pioprie sumi pro habitu scientifico, ut antea demonstrauimus. Sed ipse hoc confirmare conatur ex propositione Philosephi, quoniam omnis ars , inquit, & cognitio fit ex praeexistenti cognitione; sicut, inquit, contingit in iure, cum in eo distinguamus aequum ab iniquor qiue disti ctio fieri non potest sine cognitione. Peccat in omnibus vir iste, in materia, scilicet, ut aiunt ,& forma. Omnem enim cognitionem habitum scientificum intellisit, quo nihil ineptius. quasi Grammatico, Rhetori ,&sit libit, lenir hiatus stientificus. Nec Oxit Aristoteles, omnis ars, sed om- Arist i.posse. nis doctrina, omnis disciplina fit ex praeexistenti cognitione :& nos quaeria *p. mus,an haec doctrina, vel disciplina legum, sit ars proprie sumpta, an scien- itia, an prudentia: ipse vero scmpcrabutitur arte. Tertium nihil concludit, tquamuis Philosophi ,&luris niuiti comparati prostabribus humaniorum litterarum viri nuncupentur profundioris scientiae, & doctrinae. Quarti consequentia negatur . Quintum nihil concludit, toria moue abnegatur, ' cum eadem res id uiue habitus non possit cile scientiae speculativae,& .actiug
77쪽
actitiae , quippe quae specie disserunt. Sextum, ' timum , octauum, nonum,&decimum una excepta Iuris ciuilis dignitate ex praemissis nulla inserunt, nec probabilem conclusionem,&puerilibus , ac nugatorijspi 48 na sunt, ut ex seperius adductis liquido constat. Confugit demum ad artes liberales, nec animaduertit . Grammaticam quoque,Rhetoricam Logica, Mathematicam, Ius ciuile, Philosophiam omnem, Astrologiam , Theol giam , ac Medicinam quoque inter eas c5numerari, ubi non proprie artem,' prout nos in proposita quaestione disputamus, sed abusive, ut rem libero ac p ingenuo homine dignam stimi, manifestum est. Haec igitur sunt ea , quae nos examinanda duximus, non ut studio contradicendi iniuriam Cassaneo irrogaremus, quem virum alioqui doctissimum sua nobis ostendunt commentaria, sed ut veritatem amplexi, quid ipsa esset Iuris ciuilis disciplina,
nam ciusque statum, & conditiones ab eis defendimus, qui ipsam ab eius propria natura ad sublimiora,& impropria extollere anhelabant. Deinceps vetd eandem enixe tuebimur ab corum telis , qui ipsam a suo statu ad inseriora depellere, & omnino pessundare tam temere ausi sunt, ut eam, nec attem, nec peritiam esse profiterentur.
l dum morules mirtutes in iure ciuili conm
78쪽
De via.&ratione Iuris Lib. I. ip
ay AMYus in dando deficit, in accipiendo exuerat. 3o De horiris naeo,cta Arione. at De mansuetudise , ct clementia, de amiciua , veritate, ac dexterisau.
33 inalem rim uot vir , o quam ad inundum ciuitas, ct legitimis philos
V xj, ciuilis disciplinae subiecti ina,& partes, qui dilue ipsa& philosi,phiae generi sulficiatur , declarauimus :
1 Nunc qui finis, quaeqtae utilitas iuris sit, & quomodo mora- virtutes in iure ciuili contineantur, explicandi ina duximus. Quam quidem utilitatem finem ipsum concomitari, vesa consequi man festum cst. Hunc aut sinetia duplicem csse cernimus, 3 ternum, scilicet & internum. Priori mouentur ij, qui sola lucri potius cim aetate, quam iustitiae adipiscendae gratia Iuli sibi incumbendum, vel qui seli medicinae potius, quam philos phiae,& leuiter quidem, operam nauandamiputant. Nam sicut apud Graecos artifices, qui cithar di esse iasqucunt , tibicines fiunt: se ex his nonnulli, qui sua spe lucri allecti in Iuris consultos, vel praestantes medicos,& philosbphos euadere non possunt, pragmatici, vel empirici est untur, quique illis carminibus, veluti pro prio oblectantur obiecto:
Iccirco Ulpianus ait, Philos bi hos in professerum numero non habedos non quia non religiosa res sit, sed quia hoc primum' eos profiteri oporteat, mercenarimn se operam spernere. Piv inde inquit, nec Iuris ciuilis pro foribus ius dicent. Est enim quaedam res sancti illina ciuilis sapientia, sed que pretio nummario non sit aestimanda nec dehonestarida. Quaedam enimcishoheste accipiuntur, inhoneste tameti petim tiir. Sed nos posteriorem finem,nempe internum, qui non verbis, sed re iuris religiosia efficit, sinu dum putamiis,&cum dicit sesse iustitiam,&arquitatem: quam, vi l ra corpus, sici equitur hominum salus, & tranquillitas Reipublicae, v qui domum aedificat, id pre latcrea iacit, viseresque suas ab imbre, ventis, m-gore, ab aestu, alijsque tueatur incommodis; finiue autem, cui aedificium struitur est ipse homo: eodem mei modo, veri Iurisconsiliti finis , ad quemltendunt responsa cius, est adoptio iustitiae ,&legitimae aequitatis in iudicijs conseruatio : seopuς autem, cui haec iuilitia quaeritiar, est res ipsa publica,&c 'cietatis ciuilis conseruatio: quae quidem iustitia est posita, tanquam principuus scopus, & meta, ad quam Legislator, Iurisconsultus, & Magistra. tus, sed vijs diuertis pcru re contendant, Nam Legislator ex optimarum
79쪽
tace. primo de orato. Pli. nat. hist. It. e.de uncti
Eihi αε. cI. l. desertore., in bello st. de rel. militis Mproinde. detestamen. mili t.bello amis. s. de excitis
legum lation: , ad rempublicam conseruandam hanc nititur adipisci: Iuris consultus in legitima earum interpretatione: masistrariis ex aequali, & iusta earum ex cutione eandem consequuntur iustitiam,verum ,& nobili ili 7 mum iuris prudentiae scopum . Vnde praeclare Cicero Iurisconsulti dignit tem magni iaciebat. Emine dubio inquit domus Iurisconsulti totius ci. uitatis oraculum : testis est ininti Mutij ianua,& vestibulum, quod infirmissima valetudine affecta iam aetate, maxima quotidie frequentia ciuium ac summorum hominum celebratur. 8 Iam vero, quae morales virtutes, & quemadmodum in iure ciuili habeatur, diligenter perpendamus. Hae autem praeter iustitiam, & prudentiam in moribus praesulgere videntur: sortitudo, lcmperantia, liberalitas, m gnanimitas , mansuetudo, vel clementia, amicitia, veritas, & dexteritas. 9 Quarum omnium fortitudo,& tem Kraiuia hominem internum ,& appetitum eius irascendi & concupiscendi recte componunt, in externis vero , vel aliena concurrente materia versantur: aliae in pecunia, & diuitijs, liberalitas,& inagnificequa: in paruis, vel magnis honoribus, honoris appetitio, & magnanimitas: dc mansuetudo, vel clementia in irae mediocritate: caeterae vero in congressibus hominum, vel sermonibus serijs, aut iocosis. io Has profecto virtutes morales philosisphus ita contemplatur, ut unamquamqtie mediam inter extrema vitia statuat, & medium virtutis habitum sponte induat,& humanam denique s licitateni attingat: Iurisconsultus vero, vel Legislator, Democritum potius Philosephum mutatus, qui ut restri Pliniusὶ duos omnino Deo esse constituebat, poenam scilicet &b neficium, extrema potissimum uniuscuiusque uirtutis intra insequitur, ut sontes poenarum acerbitate perterriti a viiijs abstineant:.msontes uero, praemiorum exhortatione, honoribus ac magistratibus sibi delatis ad uim ii tutes, ad iustitiam, ad bonum publicum alliciantur. Nam,ut inquit Cicero , in contractibus aliter leges, alitin philosei tollunt astutias: leues, quaenus manu tenere possunt: philosophi, quatenus natione, & intelli gentia. Cui concinit Vlpianus, Bonos cinquit non ibium nactu poenarum, sed praemiorum quoque exhortatione cilicere cupientcs. Hoc insuper insinuati a Aristotcles, ostendunt etiam Iurisconsulti. Nam ut a sortitudine cxordiamur , cuius extrema sunt igia uia audacia, i , ut ipse inquit, praecipit, ne locus in acie deseratur, ne terga uertatitur hostibiis, ne clypeus, ali aliearma abijciantur: ii namque legibus dorc militari, capitali poena icnentur:& qui in bello, ut Modestinus ait, rem a duce prc ibitam fecerit, aut mandata non seruauerit, capite punitur, etiamsi res bene cester: t. Adeo autem leges soletitudinem, ipsosque uiros fortes magnifaciunt, ut si miles in pra lio cadens, ipuagina, aut clypeo literis sanguine suo ritulantibus adnotauerit, aut in puluere gladio itiser i serit: Titium, S ZIevium mihi haeredes secio, huiusmodi testamen tuin haud irritum , se s sertissimum liabeant.Qui 33 nimmo, ut ad sortitudinem, magnanimitatem,&quaincunque aliam ui tutem heroicam milites excitent, haec eis semino cum honore proponunt: Quicunque pro patria, pro Republica strenue pugnantes ceciderint in bello, in perpetitu p gloria vivere intclligutur: inter supstites liberos numero tur: horii paretes ab onere tutelarum, a censita, a decimis pro numero filiorum excusentur, peculia etiam castrensia, & quasi filijs praecipua ei te voliterunt, & tales demum pei optant viros sortes, quales cecinit Poeta. v I Hora, it Dein his quoque suem, nate,Qvosmet reri eratives inis. Iubent
80쪽
De Via, dc ratione iuris Lib. I
Iubent etiam leges ita, quae sinat temperantis, ut ne adulterium committatur , aliudve quid libidinose agatur . Sic lex Iulia de adulteriis eos grauiter punit, qui adulterium, stuprum, incestum , vel alia committunt libidianis scelera. Huius virtutis extremassint intemperantia,&stupor. Temperantia enim est voluptatum molestiarumque gustus, ac tactus mediocritas, abstinentia in cibo, in potu sobrietas, circa Venerem, & venerea pudicitia,& castitas. In temperans in cibo helluo, & vorax: in potu ebriosus, & via nolentus : circa venerea impudicus ,& libidinosus est. Qui vero nulla prorsus horum sensuum voluptate tangitur, sine sensu dine dici potest ob stuporε, is seu αναι δησιαν:qualis an sit virgo, dubitari contingit. id emperantis igitur nuptiae sunt, siue matrimonium. Hinc iura dotium, hinc libreorum procreatio,&educatio : hinc haereditas,& bonorum possessiones liberis,&parentibus delatae: hinc nuptiae primae, hinc nuptiae sci undae. Vnde tot loges , totque poenae latae ac indictae fuerunt aduersus mulieres inta annum luctus,& post annum etiam secundo viro nubentes, tum proptoe seminis ac stinguinis commixtionem,& illegitimi partus faspitionem, quapropter notantur infamia, ae eis interdicitur: italainenti factio aliqua pro parte activa,&passiua, bonaque tibi a primo uiro relicta auseruntur, & viri prori, mi oribus deferuntur: tum quia secundae nuptiae temperantia, pudicitiaim 16 quam,&castitate longe inseriores sunt primis nuptij x. Olim enim, quae uno matrimonio contentae erant,pudicitiae corona decorabantur. Viden tur enim miterata coimubi euidens intemperantiς signum praes erre. Qin-obrem secundas nuptias antiqui legitimain intemperantiam appellabant. Hinc Poeta:
Et iure pontificio primae tantum, non secundae a Sacerdote benedicuntura nuptiae. Proinde renubentes mulieres bonorum proprietate, quae a primo viro acceperunt, legibus priuantur ,& eadem liberis primi matrimo- e.de .it: nij conseruantur , ut mater non possit liberis suis pleno iure succedere, cum ' ad secundas euolauerit nuptias, nisi unicum tantum genuerit filium, quod viro defuncto & liberis etiam, reiteratis connubijs, iniuriam secisse videa. l.hae edi ei 18 tur. Intemperantis vero sunt stupra, adulteria, incesta, & id genus muti iista, a quibus ut ciues abstineant,&appetitui concupiscendi recte moderentur, insurgunt leges gladio ultore, quod sane quam dissicillimum este ubdetur. Nam,ut Ouidius canit:
Luxuriant animi rebus plerumquestramis: Ne aclia in aequa commoda mente pagi.
is Sed virginitati sensus omnino deesse videtur, ut de altero extimo huius virtutis loquamur,nempe de ipsa δεπιδησια, vel stupore. Verum nuptiae te iam,virginitas coelum ipsum replet,quae sime contrariae esse videntur. Ni ptiis enim virginitas dessoratur, & corrunmitur,& illae perpetuo quidem conseruant genus humanu,iuxta illud,Crescite,& multiplicamini, & replete terram, sicut arena maris, di sidera coeli. Haec vero potens, & apta est