장음표시 사용
81쪽
Auth .ri iud. sne quoquo iustias. I. suriosi. de
sola uniuersum genus hoininum destruere. Iccirco, quemadmodum virgini 2 o tas sit virtus inter Iurisperitos Vaconius etiam libro primo declarationum Iuris ciuilis sedulo quaeres, at . Nulla enim virtus moralis per actum licitum corrumpitur: Virginitas Llo actu Veneris, quamuis liccat, vitia legitimis nuptijs corrumpitur: ergo virginitas non est virtus o P ten a: Nulla virtus reudo in pueris: at virginitas maxime in pueris, raro in iuuenibus. Virginitas insuper non videtur esse medium, sed temperantiae intremum, ergo non mi vinus. Antecedens probatur : sciremis voluptatibus mediocritta utitur, quando, quibuscum, & quo modo oportet, temperantiae medium tenet ista qui nimium his utitur, non quando, non quibuscum, non quo, im o opus est, intemperantis Si Maioris, aut aliud huiusmodi nomen
nanciscutar. Itenet, qui in illis penitus deficit, sine sensu stupidus esse dicitur , ct aduersas partes extremas, cum nullam prorsus Veneris voluptatem a t capiat , occupat, & talis est virgo. Verum, ut cana virtutem Vsse,quin citalicroicam ostendamus', dicimus, virginitatc in ipsam, iucunduin rei quan - titatem extremum temperantiae tenere: At secundum rceiam rationem iurnatis ; mcdium inter libidinem, & supiditatem locum possidere. Re tonetii intrenui , Cuia ab omni venerea voluptate abstinens est : ratione virtutis medium possidet. Nam quasi sensit carciis , non absque rectae ratione voluptatem ipsam omnino heroica virtute refugit. Econuerso libidiuolus φ λ' tcr rationem voluptatem solam consectatur: at: virgo secundum racionem
ab in abstinet prorsus, ut Deo optimo Maximo, d rebus diuinis tum con- tonsando, tum orando vacare possit, quales virgine ipsas Vestides, & mligiosos aliquos viros, morum integritate, & vitae sanctitate insignes acuenerandos , in Christiana religione praesulgere intuemur, & admiramur. Sicaa & magnanimus, re quidem extremps, ratione vero medius in 'irtute dicitur : CX tremus re, quia Paruos, & medit,crisi honores alpe ianir, & maximos quosque seinper consectatur: rati9aytamen & honestate medius: ideoque virtus eius supr ema, vel heroica appellatur. unde Paulus ait: Qui virginem tuam matrimonio iungit, bene facit, qui nop iungit metuis ficit. Haeccnim eluin replet animas Deo offert o Virginitas igitur thesaurus dicitur inaestimabilis,& virgines nuptarum priuilegijs potiuntur. Proin-α 3 de, si quis non dicam rapere, sed attentare tantum iungendi causa inatrimonij sacratissimas virgines ausus suerit, capitali poena teneatur,&rapi .l 1 res virginum honestarum, vel ingenuarum, siue iam desponsatae suerint,s a ue non , capitis supplicio plectendosessio , legibus siuacit una est. Liberalitatem etiam atque magnificentiam in pecunia, & sumptibus irrogandis Jeges inducere nituntur, dum prodimilitatem, atque auaritia in , liberalitatis,&indecoram passimoniam, ac Uecori imperitiam , .ma 5ς cntiae extrema detestantur. Hanc siquidem auaritiain malorum omnium matrem appel a s lant, propter alteram vero pro lisis ipsis bonorum ad inmistrati'ne testamentique factione interdicunt: relictilis vcsb , aurum , argentum alijs lega i re, donare, & his magnifice uti perini mihi: immodici tamen ita damnantes , ut in fraenis , cphippijs , caeterisque equorum Omamentis , hya- ntos , margaritas , aliosve lapillos liet here , aut . aliter suis rebus abut insimus ii cere velint. Liberalitas i s cunia danda , & accipienda proi di iit te versatur. Prodigus est, qui nulla neque temporis, neque di , neque faculi tum , neque i hominum , quibus prodesita vult 'γqimitatis habita ratione , sumptus facit: quieta ludendo , scortando,hou ndo omhia profundit. Prodigus igitur, di liberalia conueniunt in m -
82쪽
De via, & ratione iuris . Lib. I. alteria, disserunt in dandi modo & quantitate. Qui vero in dando deficit,a 6 & in accipiendo exuperat, auarus dicitur, de quo Vr e Ouidius:
eueruntes opes, ct opums riosa tibiis: Qui vero dando tantum deficit parcus, & tenax: Qui in accipiendo exuperat, si exstenore, enerator: si ex meretricio lucro, leno: si ex assent tione, parasitus: si ex occulta, vel violenta rei alienae contrectatione , fur, latro, raptor nuncupatur: & illis, qui sub specie liberali tatis sua b ona dii pidauerint, indulgent Imperatores, ne teneantur, nisi quatenus facere pos. sint,& magnificentiae ultima, pollutinum luxum irrationalem, execra tur. Nam glompo Haror opum, cui emper an rens IUelix humili gresὸ comis Mur ege ου. Honoris studium,&magnanimitatem, quorum extrema sint ambitio,& honoris contemptio , tum pusillanimitas, & siilperba animi Hatio, variae fouent leges , praecipue lex Iulia de ambitu, & dignitatun ordo, ut Se-as natorum, Decurionum, albique scribendi. Praetbrea illos, qui sun ah- sueti, vel clementes, ut ne quis pulsetur, ne conuitia in aliquem congerantur, qualia lege Cornelia de iniurijs vetantur, 't inansueti ab ira,& viciscendi appetitu abstineant. Hinc Ouidius
ino quisique est maior, magis spiacabitas ira
Et factus motiis monetenerosa capis.
Corpora magnanimo satis est pro προ leoni :Pugnasum Anem , cum iacis hostis, sal t. 29 Amicitiam demum, veritatem ac dexteritatem fovent leges, dum aduersus inimicos, & litigiosi,s gladio insurgunt ultore, & inimicis inquietis, scilicet ac turbulentis lex lulia de vi publica ,&priuata minatur. Hinc noni uis amicitia sanguinis coniunctioni a legibus aequiparatur, usque adeo, ut
amicitia clausulam codicillarem conlidere dicatur. vrule legata amico relicta , etiam in teli ainetito imperficem utique debentur, veluti ab intestato ret,etita. Praetcica, ad tersus hostes etiam ct inimicos aliqua nobis indulset eges , ut puta patrein cliam aut filium publicum patriae hostem interimere, cum alioqui culeo institiis cum cane, gallo gallinaceo, vipera, &sinita, pamricida in mare ess)t deij ciendus. Et inimici testimonium repellitur a iudicio. Veritatem: dum lex tiuodecim tabularum falsos testes, ac periuros,u saxo Tarpeio deijci praecipit,& Cornelia in falsos inuehitur, di aliae calumniantes, & tergiversantes, praeuari antes, ac delerante acerrime puniunt. De-
steritatem, dum scurris, & ridiculis veteratoribus insuper, seu versipellibus,& id genus multis, iniamia legibus irrogatur: & quo ad has,di ad eis teras virtutes, alia haec iubet , alia illa prohibet. Iustitiam denique pruderii amque praetermittam, cum nemo sit, qui totam iuris rudentiam in his potissimum vcrsari non videat, quique eis Opposita i oret homicid a, iniurias, stiria, rapinas , & hui usmodi alia. P D 3 terrat Diuus Pius de te iud. l. lex Cornelia,de imu. Tad Mul.de vi pub. de vi
83쪽
terea Imprudentiam , negligentiam, astutiam, fraudem, ac dolum. Qua-3o obrem Iurisprudenti cum ciuili Philosophia nobis erit coniungend' Proinde recte colligebat insignis, & magni nominis Picolomineus in prima s de ordinarius Philosophus huius lycaei Patauini, ciuilis philosophiae libro primo,cap. to. eos errarc,qui iuri ciuili navant operam, nec prius accurate addiscunt pertinentia ad virtutes, &summum bonum. Hi namque versantur in rivulis neglecto sonte, & ambulant sine praenotione finis, in quem tedunt. Praeterea, quemadmodum politicus iudicia, magistratus, & reliquas ciuitatis partes contemplatur, seduloque dat operam, ut eae serantur leges, quibus domi militiaeque respublica recte administrari possit, quibusque ad , bene vivendum ciues assuescant: ita Iurisperitus huius ciuilis facultatis tam' multas leges sapientissime latas admiratur, Pompeiam , Iuliam, Corneliam , Flauiam, Aquiliam, Falcidiam, Fabiam , Rhodianam, ac huiusmo di similes: tot etiam Senatusconsulta, Tertullianum, Horficianum, o bellianum, Turpilianum, Macedonianum, Velleianum, ac Syllanianum: totque Praetorum edicta, ac inxerdicta, prohibitoria, restitutoria, exhibi. toria , & id genus alia: quibus addenda tot res,onsa piardentum, quae vim 31 legis habere satis compertum est. Quae sane ciuilis, & legitima philosophia coniunctae, virum undequaque conspicuum,heroem admirandum,nec tam iuris, quam iustitiae consultum , relisiosum , ac venerabilem reddunt , qua
lem profecto Diogenes hominem, se laternae lumine interdiu accens, qui Iae,nta inueniri sani fiςabat ' Virtutum moralium appendi X. . DI
Foelicitas humana finis persectiasiimus hominis. Medium,quo tendimus ad eam, est ipsa virtus, vel quae virtute
Vel cum animi assectionibus vel expertes omni assectione. Sine materia Concurrente materia teriori exteriori
appetitv In appetitu eo Diniti I oppresisset bili cupiscibili Mansitetndo Sui a Ca natura
Serio Ioco Teperatia inci Teperatia Liberalitas, Honoris ap Amicitia, si Dexteritas potu. Venereis Magnificetia petitus,& miliaritas . Vrbanitas.
magnani- v itas, vel inito veracitas
84쪽
Internae ad alios Pro qualitate
Iiistitia Internae humano intellectui Practico Speculativo Aequali proportio Inaequali propor- Factibiliu Agibilia lne, qualitate ve- tione, qualitate i l Scienti Sapientia, minaequali vero aequali Ars Prudelia Intelligentia.
De nobilitate praestantia Iuri prudentia. p. X.
In iure ciuia non expetendu es litudo Marhemari . . 8 Auereo ense inpranci aphrasicorum. 9 obfriar Comes Zabarenis Imrision6VIos. 'io Defensis Iariseransiluromularii emis Zadarestae. xi Auam iud clariam mtellexerint ram, o Ariaoteles.s a iudiciaria roueantur Iurision bi nostri temporis.13 Sune Atheniensis, An Romana ilia iud claria. x tonis, Arimulis, Xenophontis,ct aliorum leges cedere legitus Iu iniami. a s Ne principem tantum ,sed eum mortuna , FZortunitatem, ac artem leges condere, Puto existimauit. 16 Monam modo vera seruaritosis OinisaasMellae. 7 Itororquentur Gorgiae telaiauerses Zabaret . I 8 Legesis Deo in idaeuon animam mund=, in animam humanam, senatu seisi
1 9 Iu uia in aeternis,se apa Salomonem,antequam quiaqua eret ali itis, ego ab aeremo ordia Masum. a o Iustulam tacinum Paradram philo astegorice agi auis. a i tauatuor flumν Paradisi es totidem regiae virtutes. a r I uatuor μιαν manant ὼ iustitia, qui toIum aruunt tira ciuiti.
res V A N Y v v Iuris: ciuilis secultas nobilitate, utilitate, atque priadentia , inter omnes ingenuas artes praestet, ab eius subiecto, d finitione, de fine supra declaratis, sicile coniici potest, eoque - sis, quod Philosophorum princeps, citis snem , iustitiam nemim, non alta lalute umptam, sed in usu ad alium, praecla latinam , persectissimam vi .
85쪽
ri tem appellat, ut neque Idciperus, neqtie Lucifer ita admirabilis sit: & id Biantis sententia comprobat, Magistratus virum ostendit. Nemoque est, cluis otion iiis hae iustiria ad alterum, ocreetius utatur quam ipse Iurisco-i,. sultus in Lycso, in magii: tu, in foro , in aedibus priuatis, quin immo ubia que, & in omnibus: quae sane prudentia, quamuis non praesit sapientiae,poterit tamen ab aliquo princΠri Deorum merito appellari , propterea quod praecipit de omnibus, quae aguntur in ciuitate, quae si non aliis scientiis. saltem de ijs praecipit: iubet cnim ex aliis, quae & quales accipiantur in ciuitate:&quia iubendo maxime dominatur, maximeque rationem subit architecturae αρκιτεκτονικὴ a Philosopho primo moralium dicitur. Iloc autem munus, ta haec maiestas nulli alij magis conuenit, quam huic Iuriston 3 sultorum prudentiae. Hanc quoque medicina praestantiorent asseuerauit, cum haec corpori, illa animo medeatur,una horporibus paucorum, altera uniuersae ciuitati opityletur ,&talicitatem, rectam scilicet an miae operati nem inducti. Non abigitur Vlpianus in exordio tequiti haru protulit ver Ρ-ba , Bonos non soluin inctu poenarum, verum P miorum quoque exhortatione c iscere cupientcs ; verum , inquit, nisi fallor philosophiam, non A,κ. Ti,,u. . sinulatim assectantes. Qu0niam vero aduersus hanc iuris ciuilis faculta- in praecogn. tem , sati contumeliose Angestis Thyias in suis praecognitionibus logicis,&1, sit, et, Iacobus Zabarclla Comes, virque alioquin eruditis sinus Academiae Pa fella tibi, tauinae Philosophus Ordin ari Rhlibro de laturalis scien ae constitutionebimti; ἡ ausi sint, aequii in fore duxi, eandem ab li , c uillationibus, ne dicam
calumnijs s luis vcritatis ergo titeri. Haec citi, obiicit Thyiis: Et sileant, inquit, ut eius verbis utar, tumen es ac veptosi Legistae, cum inter ipsos ac Philosophos tantum intersit, quantum ' diuinis iebus distant humana: ,& carentes vita speculativa aequiuisci , si cutis mortui, & lapidei, non vere homines iudicantur: Aueri 'is aratoritate abusus, tu prologo Physicorum, ista est sempit cina vitai S talicitas , nus homo di fieri ab alijs, tanquam viuus a mortuo, & verus a lapideo: & cum finis .iurisconsultorum sit operari, nullo modo, inquit, nec scientia iacesipientia, poterit esse coriis lex, qu asi nota sierit philosoplata in activam, &. contonplativam. ab omnibus recte divisa. Et tuamquam bene iusteque viuere eius si finis, non ideo tamen excitiditur a philosoplaia, praecipue , cum inicilectus humani duae sint citam sanistates, pyaxis, & spoculatio: illi quidem corum, quae sint agenda, ars & pruditia huic autem intelligibili lini scientia stiniit cum sapientia ascribitur,&oeconomica, moralis, in librico incrito temper partes
philosoplatae sunt existimatae: sed ius ciuilecti ciuibi facultas , vel huius philosophiae legiti mus, & aurcus partus. c d dixerit, coruu quae inici,
liguntur scientiam tantum sumere,nempe habitum per dc monsti ationem acquisitum, ac id Iuriscontultos aequi uoce ho iiiii ires dici, negabitur cons 6 quens. Neque enim in omnibus cxpetenda cst ακμβολογια ma: lirmatica, nec demonii ratione propter quid, vcrum quia utitur ciuilis pii losophus, vires sua postulat: Et Plato uae ipse in Timaeo sitie demolis iratione aliqua,
ut ipse prolitetur, coeli in standit, & propsus a Devin opstitium Maximum, ad aeui aeternitatem. , ad tQtani ue mundi naturam,& machinam
euolat, cpcincti at. Praeterea, non minus propria cit homini prudentia, &secundbin i alienem agere cautore Aristotele quam scientia,&sapien-
'ria, quae ab ista iseiunctae hhilosbphum vilem, inutilem,& ridiculum red diiiii: QuodUlain Plat64n Epimenide insinuare videtur. ec Auetabes, 'cum virium persectum philosephiae nomine vehementer intollit, cum cum
86쪽
Devia.&ratione iuris, Lib. I. 23
Iurisprudentibus comparauit, sed cum homine ad perficiendum4nepto,qualis certe non est prudens. De persecto igitur viro, & de inepto ad perflaiendum locutus, aiebat, nomen hominis imponi huic aequi uoce, illi uni uoch, ut rationali, atque lapideo: nec virum illum perseetiam intellexit Iuris rudentiae expertem , tum quia subdit, tales paucos, aut nullos suisse ea tempestate Philosophos, tum quia virtutum moralium ab eo seiunxit nullam. Subiungit enim tenentes eam scientiam omnium virtutum moralium speciebus p editos esse: eij cient, inquit, voluptates omnes, leges obseruabsit diuinas , ordinem imitabuntur natu et legum igitur cognitionem, & tota iuris prudentiam, una cum reliquarum bonarum artium peritia, huic vim S perfecto ascripsit. Clari nominis etiam Comes ille Zabarclla, quem honoris causa nomino, aduersus lurisconsultos his verbis talia obiectat: Guilis ,, facultas inquit,&Legislatoria ambae ad actiones diriguntur. Ergo utra- 'que animae medicina appellari potest , cum eo discrimine, quod ciuilis uni- , , uersalia priccepta tradat: legislatoria vero ad particularia descendat. Aliud
si autem est legislatoria, aliud iudiciaria , qtiae est illa iurisprudelia quam pro- fitentur illi, qui his temporibus Iurisconsulti appellari volunt. Hanc mim,, legislatoria ignobiliorem esse manifestum est: idque aperia testatur Plato inis Gorgia, & Aristoteles primo libro deartet R hetorica. Est enim simplex quς-M dam peritia, quae nec scientia est, nec prudentia, nec ars appestari meretur, ,, cum sine ratione sit . hanc enim callem aliquis potest absque ulla ciuilis , aeis legislator es cognitione. Sed ita vidctur esse sub legislatoria, ut empirica se sub arte medica: Empirica enim cum rationem ignoret, ars nominari non ,, potest, cum ars non dicatur, nisi quae cum ratione est, ut inquit in eo locos Plato. Hactenus ille Sed quam iacitime unusquisque poterit respondere, Platonem ibi de natura adulatoria locutum csse, quam ne dicat artem, appellat peritiam quandam sine ratione, quae suco potius, quam iure aliquo medicinam Isyirmasticam, legalem, &iudiciariam aemulari conatur: invesane peritia Puel imperitia , ita se habet ad medicinam, ut cocus ad medicum , si de optim scibis disputare eos inuicem contingat: ad D mnasticam, ut fucator ad symnasticum : ad legislatoriam, ut sophista ad legalem : ad iudicium , ut rhetor ad iudiciariam. Pro ut ipitur coquinaria ad medicina, ita rhetorica ad iudiciariam. Quam tamen rhetoricam, & Eloquentiam vni uoce, & non aequivoce sumptam, in Phsdro summoperd telebrat idem mei Plato, &medicinae comparat. At Iurisconsultorum disciplina, qtiae iuris est prudentia , non suco, sed rationi & summo iuri innititur,tum quia priscidentia est ratio agibilium, tum quia ius est ars boni & aequi, quae saia ars habet suuin genus, suas species, & differentias, sua propria principia, stras
magis ac minus uniuersales theses, ut res ci subiecta patitur, & infra etiam declarabimus:&splendet sicci ueconspicuam reddit Pandectarum libris quinio quaginta, ut alios omittamus. Deinde libenter sciscitarer ab ingenuo lioc
Philosopho, quam iudiciariam intellexerit Plato, & Aristoteles Θ illam ne, quam hi profitentur, qui hodie volunt appentari Iurisconsulti, an aliam, legislatoriar non coniunctam, an distinctam, ac prorsus separatam ξ Demum, ii Atheniensem ire iudiciariam, an vero potius Romanam Θ Nam si Atheniensem, seiunctam que a legislatoria respexerunt, de illa prosocto non suntl cuti, quam profitentur Iurisconsulti nostrae tempestatis, Platoni ,& Aristoteli prorsus incognitam. Quid ita λ quia haec est proprium inuentum Romanorum , qui licet decem tabularum lege a Solone, & Graecis ciuitatibus acceperint, eas tamen postea partim negligentes, partim earum rigorem,&asperitatem
87쪽
asperitatem tempetantes, & lenientes, per innumeros fere annos post Platonis,&Aristotelis obitum tot pnetorum edictis, tot Senatusconsultis , tot Principum constitutionibus, tot demum prudentum responsis, qui omni philosophiae denere clarissimi coruscant, Papinianus, Paulus , Scaevola, Alphenus, Ulpianus, caeterique laracsiummo studio , longa praxi , diuturnaque Rei publicae, ac priuatae administratione insignem pepercrunt iuris- prudentiam ,&in lucem omnibus gentibus mirabilem, ut doctissima eorum monumenta testantur ediderunt, quam tamen hodie non puduit philosi phum unum alioqui praeclarum, non artem, sed imperitiam appellare, &omnibus Iurisconsultis, tutis ciuilis laesar maiestatis ob imperitiam, diem dirur e . O , o mores. At ipse inquit: ut se habet empirica sub medicina : ita iudiciaria sub legislatoria:'Illa sine ratione, & arte, erilo & ista. Quaenam cithaec tua iudiciaria Θ Atheniensisne, an Romana si Atheniensis , ergo 't ipse ais, Graeci, qui Solone, & Lycurgum sequebantur, carent
in iudicijs ratione, & arte. Si Romana, aut ante reges Roma exactos, aut
postea: a ante, nihil ad nos: si post, hoc esse minime potest.Nam haec Platoni , & Aristoteli semper suit incognita, quia nondum orta i & haec iuridica potestas, nunquam seiuncta a legibus inuenitur,nec in or nec in calamo
iurisc5siilli, aut iudicis. Hic senis leges ipsae legislatoriab; ipsa eiusde pares
cocom statur et qui de leges, si Romet a Senatu Praetorious, a Principibus, a prudelibus sapientissime latae suerunt, & per diuturna experientia orbi ter 1 3 rarum insitae. Proinde his legibus illas Platonis, Aristotelis, & Xenophontis cedere non erit indecorum. Netun ut Aristoteles refert, legislatores alii leges serunt, sed illis nullam moderantur ciuitatem: alij vero non modo legcstulerunt, veruinctiam Rempublicam illis condiderunt: quales Solon,& Lycurgus : es ctiam suerunt Romani, & hi profecid cxteris praesei rendi. Et Plato quarto de lcgibus non principem, vel hominem tantum, sed Deum, tortunam, opportunitatem, atque artem leges conore profit tur. Ecce, quantae molis sit ciuilem philosephiain de potentia ad actum deducere : quae ad actum non deducta inanis,& proprio fine destituta,quasit mortua caeteris videtur; Ecce quam arduum. sit, iurisprudentiain arte, ac lege condere , ipsamque cxlegibus Romanis elicere. Merito igitur dubitabat Plato, possit ne beata Respublica sua in turris uspiam, vel in mari, an vero potius in coelo iniiciliri Θ Proindc iudicate vos cxim ij legum coryphari,
an ego omnium minimus, caulam vestram iure optimo, &recte tuear, necas neὸ Neque enim video, quomodo philosoplius hic , vir profecto praesta
tissimus, nobisque amicissimus, hinc salua rei dignitate, & veritate possit euadere: nisi fateatur, se Platonis scomma imitatum, tabulam in foro, non Iurisconsultum intellexisse virum eum, quem sine arte, & litoris tinperitissimum cstinxit. Fasque hic mihi sit in eum, qui naturalis philosophiae peritia gesticias, Iuriscoiisultos aspernatur, tela a sicle in philosephum ibide i. emisia retorquere. Quando , inquit, grandiorem natu philosophantem mi inaduerto , necdum ea sudia deserentem, verberibus iam hunc viarum, Socratis indigere censeo, quippe cum quemadmodum modo dicobam , huic accidat homini, ut etiamsi ingcnuae indidisset, tamen seruilis ieuadat. Fugit enim mediam ciuitatem, serensesque consuetudine in quib. poeta inquit viros fieri praestantissimos, absconditque sese cum tribus, vel aluor pueris, & in angulis susurrando vitam ducit, nihil unquam libem, i sile, aut magnificum prolaturus. Iam vero, quantum nobilitate emineatar iurii prudentia, ostendit etiam ipsum ius, ipsiusque iuris origo illa aeterna.
88쪽
De Via. & ratione iuris . Lib. I. a
Quid enim aliud os iis, quam ratio summi Dei, a quo in idaeas,& anima mundi, orbes, cursus, & recursus stellarum iure scientem, deinde in naturae semina, in animam humanam, & tandem in primam profunditur malo colla. bon. Ham Quo sit, ut I urisconsulti non modo legislatoriam illam, & iuridicam ι. '' ficultatem speculentur, verum etiam per omnia ius ipsum naturale, gen- meed. tium, ac ciuile, ut etiam actionem pariat, set utique impediat repetitione: Cuius sane iuris origo est aeterna, ipsumque ius ac iustitia in aeternis etiam 18sulget. Nam, ut apud Salomonem est, antequain quicquam fieret ab initio, ego ab aeterno ordinata sum,& quando praeparabat coelos, aderam :quando certa i se, & gyro vallabat abysses, quando aethera firmabat lium, quando appendebat fundamenta terrae , cum ipso eram cuncta componens. Haec profecto omnium rcrum aequilibrium esse videtur: quandoquidem non istum virtute& inter extrema, verum etiam, ut aliqui aut mant, terram in centro, de clementa in suo proprio loco sistit: adeoque ex.t; tollitur virtus hec, ut eam in lcgis allegorijs Philo paradisum diliciarum esse significet. Fluvius enim exit ut irriget paradisum, & in quatuor capita diu. sunditur. Nomen uni est Phison. Ipsucst, qui circuit omnem terr*n Houilat, ubi aurum, carbunculus ,& lapis Prasus iniicnituri: Nomen suuio secundo est Geon. Hic circuit omnem, terram Acthiopis: Tertius in Tigris, qui labitur aduerius Aegyptios: Quartus fluuius ipse in Euphrates. Ex his autem quatuor fluuijs aqituor signita ntur pra ripuς virtutes, pru-ao dentia, temperantia, sortitudo, iustitia. Caeterum maximus ille fluuius, unde profluunt quatuor reliqui, virius est uniuersi ijs h*c iustitia , . illae quatuor regiae virtutes scatent: prudentia quidci0,quae quida schim; Ortitudo,q sid sustine tu : teperatia q qu eligedu; iustitia,quae scui' Ribuedit,curat .Hac Plotinus homines Deo similes fieri existiman Os tu ne autem, tae quandam fisam ab inferioribus ad saeum,ost 'ndi iuvirtutis via ad Deum ipsuin optimum Maximum peruenireconiati abrint .ai Nos vero Iuri prudentiae arcana demum reseran es, ex hac tultitia qu3tu' fluuios emanare, Oceanumque urisprudentiae ingredi, toti uiue ius civile ialluere, ipsasque line migare, infra abunde ostendemus. Hata: est igitii Iurisconsultorum nostrorui' peritia: Haec est, inquam , ars illa boni & squi. V auictu doetius mi viri , qui hanc nostram necessariam, adpropellendana cinuuinctam , apologiam Iegistis : haec gyatiori a jpite
89쪽
ai Arquira repta. se non scripta.
a 3 Exemplum Alpheni L Caesare. δερ θ. 2 Profunda quae, fio posthumi nasi turicia Scaevola, ct utarinas Lex Rhodua sirostrata nauis m8ortu reperta fuerat, sublueturia 6 Ulpianus aequorem maxime sequebatur. a Amones . Gίon dei, alient niti iuris. 28 Democritus duos in Republica conituebas Deos, paruam , ct beneficium . as Oderunt peccare misi ueremiaeme pinnae. 43o Cur leges pinnas , premraproponant 3i diuonam modo Iuris ciuilis ius plinasit veraphiosophia.
3 a Socrares omnium primus ethicamveam Athenas. , .
V AE e v N in v f prolimur Iuris peritus, ea secundum ius consulere,&ad Icopum, nempd ad iustitiam omnia dirigere, superius Ostendimus'. modo videamus exactius, quid, quatinue sitius ipsum atque iustitia, coriim 'accidentia, α effectus diligcnter indagantes I e quibus, hoc est, de iustitia, atque iure,Tribonianus agit in his artis primordijs, quae τὰ πρασαι ab ipsi nuncupantur, ut ex his notioribus, ea , quae deinde de haer ficultate traduntur, facilius percipi post int . Ius a iubendo , quod omnia iubeat, dictinnexistimauere nonnulli: alii a iuxta, quod ferum aequitatem significet, deductum puta itere. At Vlpianus a iustitia denominatum es Iea censuit. Ius autem tribus potissimillia inoctis, ut obseruauimus, accipitur. Primum piri do quod ratio d:ctat siue prudentia, quodque hrysippus iustorum, & iniustorum regulam appellat: atque eam esse aequitalcm iustitiae, quae regit ipsas leges , pro certo habendum est, de qua in his agemus diffutius. Deinde pro ea ae tu te, quae iustitiae obiectum in praecipuum, quamque iustitia ipsa constituit in rebus, ius situm unicuique tribuendo . Demum pro arte praecepta iuris colligente, quod ex Celit icti nitione paret: 3 Ius est ars boni, & aequi. Quamobrem Paulus ius analogum csse coiisi Lis ciens, illud ita descripsit. Ius pluritas modis dicitur, uno quidem modo, lis id quod semper aequum&bonum cst, ius dicitur, vi cst ius namialc : alte- - ro modo, quod omnibus aut pluribus in quacunque ciuitate utile est, ut in ., ius ciuile, nec minus recte dicitur in ciuitate nos a ius honorarium. Prae o tor quoque ius reddere dicitur, cum iniquum decernit relatione scilicet se, dia non ad id , quod ita praetor facit, sed ad illud , quod praetorem faccre, conuenit. Alia significatione ius dicitur locus, in quo ius redditur, appeti, latione collata ab eo, quod fit, in id, ubi sit: quem locum determinare hin , modo possumus, ubicunque prstor, Ialii a mii: state Imperijsiti ius dicere, constituit, is locus recte ius clipi dilatur 'Et Mattianus noniiquam, inquit , t
90쪽
De via.&ratione iuris, Lib. I. as .
is Ius etiam pro necessitudine dicimus, veluti . est mihi ius cognationis , vel affinitatis. omista igitur aequivoco iure , ut puta sententia Priet ris iniqua , loco Iuris dicundi, & necessitudine , Paulum secuti ratio- .ih ne finis in duas species ius diuidimus . Aliud enim est, quod aequitatem tantum, siue aequum, & bonum: aliud, quod utilitatem tanquam scopum sperit. Alterum dicitur a Paulo, quod semper aequum, & - 4 Lius plur, num est, ut est ius naturale. Hoc porro est illud ius immutabile, quod 'λμ' apud omnes gentes peraeque custoditur, ut apud Indos, Gallos,
manos , Italos , caeterasque nationes urit ignis eodem modo . Cuius generis sunt,'ut vim atque iniuriam propulsemus, ut ea erga alios viamur aequitate , qua illos erga nos velimus uti, deposita ut reddamus ,1 ut nemo cum alterius iniuria locupletetur, & alia multa . Alterum est ciuile, vel p tori uin , ius te itimum , siue ius scriptum . Hoc pro lin uile. de tu. ει co, tempore, & euidenti utititate saepius mutatur. Nam in rebus nouis constituendis Vlpianus ait euidens esse utilitas debet, ut recindatur ab eo iure, quod diu aequum visum est . Patet etiam, ius praet rium esse, quod Praetores introduxerunt, adiuuandi, vel supplendi, corrigendi iuris ciuilis gratia , propter utilitatem publicam : quod & praetorium. honorarium dicitur. Multa insuper in iure ciuili, contra strictam rati nem disputandi, pro utilitate communi recepta esse , innumerabilibus
6 rebus probari posse, affirmat Iulianus . Sed iam virum ius prius iustitia, an vero iustitia prior iit iure , in controuersia est . Quinin modo iii , modo illud affirmant . Nonnulli rem inutilem existimant, rarintus.f. s ad
minus , quam si quaeramus , prior ne sit nox , an dies ; strior somnus an vigilia ; ouum , an fallina . ino quidem loco viri sapientes diem
nocte, somno vigiliam, gallinam ovo natura priores ii autumant: ouum
autem non natura prius est, sed generatione particulari , ,t est puer se ipso viro prior. Quaeritur igitur de iure prius, an de iustitia sint verba ifacienda Θi Proinde non. ab re fuerit, liaec legis priinae Vlpiani verba
se subnectere, ac inta' retari. Iuri operam daturum prius nosse oportet, tiis unde nomen iuris destendat. Est autem ius a iustitia appellatum. Nam, i Me.
,, ut cleganter Glsiis definit, Ius est Ars boni, & aequi . cuius merito
se quis nos sacerdotes appellet. Iustitiam namque colimus N i &aequin se titia profitemur, quum ab iniquo separantes, licitum ab illicito secernentes: ,, bonos non selum metu poenarum, sed praemiorum quoque exhortatione effi,, cere cupiente veram nisi tallor philos phiam,non simulatam affectantes. Ius ostendimus trifariam sumi: at, si in hac quaestione sumatur id pro aequitate illa , quam iustitia inirebus constituit, dum suum cuique tribuit, quemadmodum passim a Iurisconsultis proprie colligitur: satis constat, iustitiam, tanquam causam, suo effectu esse priorem , quemadmodum &Aristoteles,Moralium quinto, ius ipsum posterius accepisse, mihi videtur. Verum quia haec arciuitas', iustitiae est obiectum,& eius definitionem ingreditur, ratione obiecti,&cognitionis,prius esse censeri poterit .'Ideoque prius de eo diconduin arbitror, ut prius dicitur animal homunciquia homo animal esse definitur, ita describimus testamentum per voluntatem testatoris, contractum per consensem contrahentium, iustitiam per ' d.
ius. Ideoque ius hac ratione prius, ut habitus, ab obiecto speciem sertitur. Quid igitur ipsinn ius, quidque iustitia sit,ita colligi potesti Ius est aequitas, 'quam iustitia constituit, suum cuique tribuendo . Iustitia est constans, &perpetita voluntas ius suum unicuique tribuens. Sed Vlpianus hic ius