장음표시 사용
91쪽
accipit pro ipsa iuris arte. Ideo inquit: Huius studii dui sunt postiones 'publicum,&priuatum ,&hoc est a iustitia appellatum, & illa posterius, quod eleganter Celsus definit, Ius est ars boni, & aequi, perinde ac si Lisset , est id quod plura aequitatis i praecepta colligit, late sumpto aditis vocabulo , non stricth , & proprie, ut artem distingui a prudentia , superius ostendebamus : artem inquam ita sumptam , ut genus propOsuit, ut logica est ars distinguendi verum a false : Rhetorica ars rine dicendi ad persuadendum: ita ius est ars boni, di aequi, decerptum ab illa aequitatis specie, quae a Graecis dicitur, quaeque cit prior, ac nobilior pars, quinimmo basis, & suprema dignitas legum. Licet enim stricti iuris quaedam sint , apteque ius ipsum in ius strictum S aequum, &bonum diuidatur , tamen pleraque benigniori interpretatione ad aequi-io talem diriguntur. Hoc aequum,& bonum nonnulli sit btiliori ratione distinguunt, ut in iure ciuili reperiatur bonum, quod non sit aequum, v luti, usucapio, & praescriptio, ut etiam censuit Accursius, bonum esse ne
rerum dominia incerta permaneant, at non aequum. Nullam enim pori nil aequitatem inter possidentem, & dominum . Praeterea , bonitas est
obiectum siue finis iustitiae uniuersalis : aequitas Vcro est obiectum , & finis iustitiae particularis . Alia insuper cst natura , siue forma boni, ut boni, & alia aequi, ut aequi, si cum Accursio altius contemplari , &iuris genera , vel uniuersalia penetrare voluerimus . Non inficiabimur tamen , priscos illos Iurisconsultos his vocibus uses , in aequo , & b no , solam aequitatem , siue ιππι otiis hidifferenter intellexisse, ut in
Pandectis Budaeus connotauit, quem & alij doctissimi viri postea s
Haec sane aequitas semper est legi coniuncta, & legem sequitur, siue es
mentiae, siue seueritatis sit habenda ratio, adeo ut non secus in legibus aequitas, ac bona fides in contractibus, desideretur, quin immo quacunquera lege scripta, siue ipsis ii re legitimo sit praestantior. Est enim eius quasi mens, ac rogula,jipinio ipsemet legis spiritus: Nam, ut anima se habet ad corpus ,& corpu animam: ita aequitas ad legena, dc lex ad aequitatem se habere videtur . Id in iure ciuili primas partes obtiiret, complures que asseri ytisitates, Hanc non solum a rigore ruris, sed etiam a quocunia que legitimo, ves etiam a iure stricto secernimus. Arigore dissere, vel a iure stricto, benigna quadam interpretatione, ut si, quando contra leges verba fecerimus, nos praeter Legislatoris mentem non secisse, suUeat ata . quitas 4 Esto enim lex capitali poena vetans, ne quis nocte urbis portas aperiat. At belli tempore, dum hostes ducem exercitus cum auxiliis iam G ad urbe aduentantem acriter insequerentur, custos E mrri id conspicatus, portas aperuit, ducenaque ipsum cum militibus intromissum hostibus exclusis o serhauit. Hic , si verba legis intueamur, poena a. legem tituta custium afficiendum, non est dubium, ecita summum ius in sumin iniuriam conuerti: sin autem aequum,&bonum,& legis mentem inspiciamus, pro certo habendum est, quod si L stator tum assuis se totius urbis excidium impendue animaduertens, istinet portas p
resecisset Ideo Celsus scribit, quaestionem cile de bono , & aequo, in quo genere plerumque sub autoritate iurisprudentiae pernitiose ut ipsero inqui erratur. A iure ligitimo etiam differt in ijs, quae desunt scripto iuri. Nam cum .ges seramur,& aptentur ad ea, quae frequentius eueniunt, &illa impossibile
92쪽
De via, & ratione luris . Lib. I. 26
impossibile sit, Legislatorem omnia prouidere, aiunt, peccatum non e Gin lege nec in legislatore, sed tantum in natura, tumque ex aequo,&b i 1 no, quod vocatur, supplere oportet. Quae sane aequitas, est naiatur is quaedam moderatio, quae in animo, vel pectore residet, & quae ex sua natura non potest lege praescribi, sed est temperamentum iuHs scripti, & emendatio legis ex ea parte, qua lex deficit ob uniuetiale. Eani
16 ob rem prudentes aequitatem lesbiae normae aequipararunt. Erat enim apud antiquos lesbia regula in Lesbo insula ab indigenis reperta, que cum plumbea inci, & in omnes partes flecti posset, non ad regulam suam structuras exigebat, sed cedebat ipsis, &ad lapidis serinam sese accommo dabat: Ita pro rerum natura, persena, loco, tempore, qualitate; quan- titate, futuroque citentu, & alijs huiusmodi, nulla scripti habita ratione, 'lud spectata potius Legislatoris mente, aequitas mutat vim legum, quam
uictioni accommodant Imperatores,&iuris prudentes, quo animo, quo lo-
id actum sit, inuesti guntes, usque adeo, ut eam non posse scribi, sed simul ac scripta suerit, vim aequitatis amittere, recte pu- tent. Eius enim proprium est , legum , & scripturarum sensium perpen- 'eti dere, intellistere, & ad naturalem rationem adducere. Ideo leo in &aequitatem relativa essetensent, ita ut nulla deturaequitas,qΛη alicuius testis 'non sit aequitas,nulla item lex, quae alicuius aequitatis non sit lex. Vnde insuerunt: si aequitra,vel 'ipsa suadeat, scribatur, non amplius aequitatem sutura si aeqfitatis ipsius dignitatem,& propriam rationem, non communem quandam inspiciamus:quemadmodum scietius mortuo domino non est amplius seruus amen idem cst homo: Ita aequulicet scriptum sit,& idem re comm ni remaneat, tamen non fit, ut aequitas sit sua propria ratione, hoc est, benigna legis interpres, iram uis communi iustitiae appellatione res illa 12 aeque iusta remaneat. Contrarium iri iuretiaturali oblemant, quod sim .plex est, non relatum ad legem.' Proinde scriptum penitus remanet idemis Atarquitas cum sit relativa legis, nonpotest legi, scribi, quia tunc lex fisret , nec esset amplius interpretatio , sed e Ter interpretatione, ergo non amplius aequitas. Quod si aequum illiad lege sancitum remanet, remanet, quatenus habet rationem non propriam aequitatis, idest benignioris i sinterpretation Is, sed communem lationem iusti, seb communi, vel istidio uersali iustitia. Exemplum afferatur iuris praetorij, quod quidem erat mciuitas, ad legem duodecim tabularum, quae postquam seripta fitit, euasit' 'lere, & indiguit aequitate , quia nihil tam apte scribi potuit, quin sit aliquando abi recedendum. inamobrem hoc imperiale rescriptum mendo
2 i sium csse existimant. Placuit in inutibus rebus , precipuam esse iustitiae ,, aequitatisque scriptae, quam stricti iuris rationem, propterea, quia, stria in pu ut C se piae, in antiquis codicibus non lambatur, additumque suspicantur abi se peritis, qui viin aequitatis hon intelligentes non poterant id cum capite se primo, C. de legib. conciliare, inter aequitatem, & ius interpositam imis terpretationem nobis solis, di oportet , S licet inspicere. Vnde alij distin Vs ars tantaequitatem scriptam, quae in legibus scriptis interpretandis acti betur,& non seriptam,quq iurigentiuiti, harique non seripto accomm
datur, licet sit cisam ciuilis quitas, ut si actio in factum, ut Labeo inquit, iis M. naturalem potius quain ciuilem habueriit quitatem inccideo usucapio est
quitati ciuili tri buenda, q uia usucapio esti scripto sancita, sed sine Diapto est squitas omnis. At interius striptum ,'&' quitatem I sellam 'Principem uaterpretationem interponere oportet, quod ita distinguunt,' Ea ut in
93쪽
H in iis , quae scripto palam compraehensa sunt, etiamsi perdura vi.
deantur, ideo scripto non sit recedendum , sed solus Princeps eam duritiem emendare possit: in ijs autem, quae am is ipto non sunt comprar hensa, iudex aequitatem potius, quam ius scriptum sipectare debeat. Vt si poena statuatura lege in eum, qui serro percusserit, non eam irrogabit ei, qui percusserit clauicula, vel, ut Aristotcles in Rhetoricis inquit, si quis es ta manu, digitoque annulo ferreo exornato, quempiam percusserit, quia aequitas rigori semper est anteponenda . Nam nihil aliud est aequitas, quam ius, quod a lege scripta sit praetermissum. Quod si casus novi eme i suis ,rities. gant , lege indigentes, solius est Principis legem condere. Reliquum est vi L .actus, nil a 3 aequitatis utilitatem ,& essectus consideremus. Primus est , ut in legibus
ηi s ex aequo, & bono interpretandis , .mωμω. utamur, illas recta rationi accommodantes . Secundus eandem ad leges ampliandas, di adsimiles species extendendas, quae legibus non contineantur , summopere exigit. Tertius cogit nos, ut in his, quae neque cx verbis, neque ex sententia legis
collisi possunt, id sequamur, quod aequitas suggerit, etiam si iure scripto dea stituamur. Quartus, ut contra Verta legis, non contra mentem eius albis quid interpretemur, ut exemplo Alpheni Caesar cum insulae Cretae colarias scin .r de is localet, legem ita dixerat, ne quis praeter redemptorem post idus Mattias rubi. cotem ex insula Creta sodito , neue cximito, neue euellito. Cuiusdam nauis onusta cotibus ante idus Martias prosecta , vento relata in portum erat:
Deinde iterum post idus Martias protrita erat. Consyllabatur , num comtra legem post idus Manias ex insula Creta cotes erijsse viderentur 3 Et, via in illa quaestione tamdiu coram centumvirali iudicio, Romae inter Crausiani, ac Scaevolam agitata: posthumum mihi nasi iturum haeredem ficio. Quod si posthumus nasciturus moriςtur quod abominor priusquam in sui tutelam venerit, Caium ei substis M. NRllus inibi nascitur postilumus . Quaeritur, an locus sit substitutioni t Vnum enim persuadere videntur tabulae testamenti: alterum mens ipsa testatoris Hanc Crassus : illam veto
Scaevola defenkb t sic passim de vulgari, & pupillari quaeritur in iure ciuili: siillius meus imp erit haero, Hruium haeredem ficio: quid si fuerit haeres, brin pupillari aetate deccilerit, vel si filius meus in pupill ui aetate d cesserit, Titium substituo, quid iuris, si filius non fuerit haeres λ An trali tur hac siibstitutio ad cata scripto non contentum ξ quae postea Diui Pij 26 GK itutione 'inicita esse vi tur, di de quibus postea suo loco abunde
dimemus. Et, ut apud Rhodios: Si qua rostrata nauis. in portu &prohensassiepit, publicetur. Tempestate autem in alto maxime urgente, nauis limitis nautis in portum delata est. Quorum similia propemodum in- o. iii finita interpretandi rationem Iurisprudentia nos docet, quemadmodum in--- sta dilucidabimus. inamobrem ab Vlpiano ars boni, & aequi definitur, cuius merito quis nos sacerdotes appellet. Religiosi enim appellantur e-2iai' ii, i qui ius profitemur. Iustiti m namque colimus , boni, & aequi nou lain profitemur, aequum ab iniquo separantes. Semper respicit Vl-a 7 pia aus, quem sex & triginta tib ad edictum perpetuum scripsisse serunt, eg pquus, quae ad aequum, di bonum l rtineatu, quam ea, quae sint stricti .,mishuri Eni mucro summa haec est iuris ciuilis diuisio, quemadmodum ac num aliae bonae fidei sunt,siae stricti linis. Bonae fidei sunt x empto, vedito, βψη locato, γnducto,ncintioru gestoru reli quae,a Iustiniano conummis ina 8 titulo de actionibus. Stricti iuris, ve mutuum, stipulatio, & huiusnodi, qui P praestantur usurae, Misaactus, non a vi morae ,sed post litem com
94쪽
De Via dc ratione iuris, Lib. I. 27
testatam, quemadmodum postea declarabimus. Licitum inquit ab illicito discernentes , quae .c lege permittantur, & quae vetentur, veluti transit pere, vel pacisci de crimine capitali excepto adulterio prohibitum non est. In aliis autem publicis criminibus, quae singuinis poenam non ingerunt, transigere non licet citra sals accusationem. Bonos, ait, non solum metu poenarum, verumetiam praemiorum exhortatione essicere cupientes. . io supra diximus, Democritum, duos esse Deos, qui respublica rTerent, M EA Ethia. bi tum: poenam delinquentibus, dc praemium iustis: quae fidem ad bene regendum Plato quoque,Solon, & omnes prudentes necessaria iudic, oueret At, qui possunt isti inde fieri boni, cum cauti potius,&cupidi fiat' sa i Nam oderunt peccare mali formidine poenae boni virtutis amore.Animaduertendum tamen, leges poenis , praemiisque homines ad iusta peragenda allicere, ut sic honestis assueti, & in habitum virtutis paulatim indueti, qui i , iusta sint, sponte agant. Subdit, veram nisi fallor philosoρhiam, non si-3a mulatam affectantes, moralem innuens ohilosophiam. Quinimmo hane nostram iurisprudentiam, ciuilem nempe philosophiam, vcram inquit non simulatam, hoc est, non tantum diuina contemplantem, ac etiam de rebus honestis disputantem, sed ad eas peragendas semper nos promptos reddentem accincti. Nam, ut praeclare inquit Cicero omnis virtutis laus in actione consistit, eaque ad hominis persectionem multo propius accede. dis re videtur. Vnde Socrates animaduertens, nati resis plusosophiae nullum esse tactum, eamque ad ossicia vitae nihil esse necessarsam inuexit primus Ethica Athenas . deque illi , & in ossicinis, & in publico quotidie philosophans, ea potius inquirenda hortabatur, quae mores instruerent,& quorum usus nobis domi esset necessarius.
95쪽
AM ius psum in sua genera ,&.species distribuamus, quod Ilpsenus primum in publicum, & in priuatuin diuisit, deinde priuatum in ius natural gentium, ac ciuile : cui se obiicit Agricola secundo de inuentione dialetica, fieri non posse astannans, ut publicum ius ex naturalibus praeceptis, genitu,n accivilibus non constet. Cui sane obiectioni Matius. Pa- non esse laicis uisum simpliciterius, sed Gota nil, is ypo naturalia iuris gentiu procepta, nihil ad statum populi Romani pertinebant. Nec enim ex eis ma- es imperuina Romanum in alienas gentes concedebatur, quam aliaru sem
, Quamuis cnim ex iuris gentium preceptis non extenderetur Romanum imperium in alios , non tamen sequitiar; quin ius etiam
qum Codem modo ius quoque publicum in tres parte, di i o serere . sed quia in animo habebat priuatum, non publicum iid nisi id obi
tripartitum in Collectum cst enim ex naturalibus praeceptis, Lat uentium aut cit illi rae M.,
propterea ab ea tripartita diuisione exclusum, silentio 1 te eum Vcrum, qu eun .cnascentem, ac Romae millulantem Christiari α
nem anno a partu Virginis quingentesimo vigesimoseptimo vel circiter intueretur, non erat, ut de iure publico, de sacris de sacres , in id, fit' --,- rstratibus trifariam conscriberet, sed priuata tractaret: idquemax d se tquia ad cundem moduni, quo ad edictum perpemum Pandostaemmpositae, sunt, omnia congessit. Constatautem Praetores in edictis inhiobnendis
cies Ostendat, subdit: Ius natural gentium, ct ciuile . Ius in 'umlo ri
proprium est, sed omnium animaliti, quae terra marii uenascuntur: uium quoque commune est. Hinc descendumaris, atque i
rciat, iurisperitiac Li dixerit. Quibus iuris interpretet
96쪽
De Via.&ratione iuris, Lib. I. 28
eum varijs lationibus defendentes. Alij enim ius in brutis admittunt: alii nullo modo . Sunt qui improprie ius in brutis esse existimant, sed illinc re sic breuiter nobis explicaretierat. Liberos procreare,&educam, vim vi , i i repellere, nemo in homine iuris esse negauerit. A beluis procreantur iiiij,
& educantur, vis vi repellitur, sed quia ratione carent, id iure agere non putantur. Animadueriendum est, Ulpianum , quod est commune omnibus animalibus, id hominibus ius naturale esse , non intelligere. Isto enim latiori modo,&edere,&bibere, quae communia sunt omnibus ani mantibus , nobis etiam iuris esse dicerentur, quamuis circa haec omnia, corim modos, siue limites, ius etiam versari videatur. Sed conuerso or- dine ostendit Quaecunque iure faciunt homines eadem quoque belluae sectant, iuris este naturalis, ut procreare, educareque liberos,vim Au repellere,in nobis est ius, est ratio: At si quaesiero, an hoc insit homini contra naturam,&an hoc sitius naturale in belluis equid quae isti respondebuntὸ Natura quae ut Averroes ait) ab illa intelligentia , neutiquam creante; lvmquit Iustinianus, a diuina quadam prouidentia regitur; etiam' animan- Aue,ai. metia bruta ad generandos filios , siemque Euendos, & nutriendri, ac ad raph. illatam vim repellendam instituit, si non simpliciter eo iure, quod homini incit, si non discursiua ratione, saltem iure naturalit Quod in brutis Ut in tu. n. ikei. subiecto , incile posticimus , eaque iccirco iuris ponia censeri, bdition ' S iuris perita esse dixit. Sed videmus Onquit ira tera quoque animal hi istius iuris peritia censeri, hoc est, victi rica tera qtioque animantia celebrari istius iuris peritia. Quod si quis ius in homine, ut qui rationis sirpam liceps , se cernere peltinaciter di xctit, in brutis vero nullam quouis modo rationem, & ob id haec non intelligere , eodemmet respondebl mus modo , quo a Platone Diogeni responsum ficile serunt. Nain Platone de idaea mensae, quam lappestant quidam mensalitatem disser e,
equidem , inquit Diogenes , o Plato , mensam di cyattium video , sed menta atque Vathi idaeam non video .esCui ille inquit , rei in quidem. Quibus enim cyathus, mensaque conspicitur, oculos habes sed qua mensae, cyathi ve idaea intelligitur, mentis aciem non habos. Et Plo-hitinus quoque egregio demonstrat, intelligentiam equi di plantae, in coelo tibi, I Fe, easque intelligentias ci as appellari, utpote, quae nimium recedunts a prima. Quod autem, ut inquit Caius, naturalis ratio inter omnes gem tes constituit, id apud omnes aequo oblestiatur, vocaturque ius gentium, l .
quasi quo iure omnes Utantur, & quia Oritur a naturali ratione, lus natu-io rate appellatur : unde iis natura dcbet, quem iure gentium dari oportet, quod duplex este visum est Bariolo,&alijs, reclamantibus tamen Fortunio' Coraso,&Didaco, primaevum scilico, & secutidaeuum , ac alterum ab de gAur. altero tolli, de quibus inserius in propria sede iuris mutationis. Et pomquam iure gentium seruitus inuasit , secutum est beneficium manumissionis, &, cum vno naturali nomine omnes homines appellarentur, iure gentium tria hominum genera esse coeperunt, liberi, his contrarium serui,&tertiit 'genus libertini, quid serant taeserui. Aduertendum itaque, quod plu- .Li.n Ores dantur gradus in natura ,&in iure. Humana siquidem natura absoluteri.considerata, quemadmodum hic ab Vlpiano perpenditur, a prima rerum origine, hominta simpliciter producit, non liberos, non seruos: at si in ordine ad finem aliquem pensitetur, ut puta , ut regatur quis ab alio, vidue tempore belli seruetur potius captiuus , quam occlidatur, tunc homines nomodo iuris gentium, sed etiam naturali liberos, & seruos appellamisti Dii . a plex
97쪽
d. l. bonae s. de sexepto loco latro Lex hoe tu.
eap.dilectissie. quo iure, distinct.4. m. s.
plex est enim struitus, a naturalis, altera legitima .i Naturalis, qua s eunditin Philolbphum, primo I liticorum minus sapientes nascuntur, ut sapientibus serviant, & obediant. Ex hac ut Plato tertio de legibus r in . prima dignitatis ratione inspecta, oriuntur genitores, ut ubique natis imperent : secunda, ut ignobilibus generosi: tertia, ut iunioribus seniores :quarta, ut domini vernis r quinta, ut imbecillioribus potentiores e sexta , v tignorantibus prudentes perpetuo imperent, regant, ac dominentur. Legiatima velo, quae quidem & ipsa a naturali iure prorsius non recedit, legibus se constituta es f. Ius vero ciuile est, quod nec in totum a nare naturali, veli 3 gentium recedit, nec per omnia ei seruit, ut cum aliquid addimus, vel detrahimus iuri communi, ius proprium, idest ciuile essicimus: quod constat aut ex scripto, aut ex non scripto. Has itaque iuris species declarauimus, naturalcm,gentilem, ac ciuilem. Ex his oriuntur naturales, & ciuiles obibi gationes potentes ad agendum, & naturales tantum, impotentes quidem
ad agendum, at potento ad cxcipiendum, vel ad impediendam soluti r petitionem . Illae in omnibus passim: hae vero in aliquibus tantum persenis locum habent, ut puta si agatur inter patrem & filium, fiatrem ac fratrem in eiusAcm parentis potestate, inter dominum, & seruum, ac similes. Nec minus utilis, quam iocunda est Iurisconsillio haec trina iuris indagatio. Ecce, quam egregias binas Triphonii species. Bona fides inquit, quae in contractibus exigitur, aequitatem summam desecrat. Sed is eam virum a timemus ad merum ius gentium, an vero cum praeceptis ciuialibus, ac praetoriis, dubium est. Primam offert speciem: reus capitali iudicij deposuit apud te centum : is deportatus cst, & bona eius publicata sunt. Utrum ne ipsi ea reddenda, an in publicum deferenda sint λ Si tantum naturale ius, & gentium intueamur, ei qui dedit, restituenda sunt: si ciuile ius, & legum ordinem, magis in publicum deferenda sunt. Nam male meritus publice, ut exemplo alijs ad deterrenda maleficia sit, ctiam Og state laborare debet: Inde secundam : Latro spolia, qtuc mihi absit ulit, d l posuit apud Seium inscitum de malitia deponentis. Vm in latroni, an mihi restituere Seius debeat e si per si dantem, accipientemque intueamur, haec est bona fides, ut cominis iam rem recipiat is , qui dedit: si totius rei aequitatem, quae ex omnibus per nis, quae in iacgotio gesto continguntur, impletur, mihi reddenda sunt, quae s icto sceleratissimo adempta sunt. Ex hoc
iure gentium introducta sunt bella, discretae gentes, na condita. De ret 6 rum etiam diuisione aliqua tangamus. Isidorus, communis inquit,omniurcrum usus erat omnibus, sed per iniquitatem hic dixit, hoc est meum: ille, ii id esse si iiiiii. Ilcm, iure diuino omnia communia: sed iure Imperatorum, haec villa est mea : Tolle inquit iura Imperatorum , quis ausus suit di-ccre , haec villa est mea Verum enimuero a iure, non ab iniuria em ignauit rerum diuisio , ne ignavia , atque secordia homines , qui dilia gunt propria magis , quam communia , torpeant. Nam in sudore, im quit lex diuina, vultus tui vcsceris pane tuo. Et: reddite, quae sunt Caesa
i 9 ris , fari: & quae sunt Dei, Deo. Prima diuisio inter Abraham, & Loth
legitur esse facta. Ecce uniuersa terra coram te cst: recede a me obsecro: si ad sinis iram tueris, ego dexteram tenebo: si tu dexteram elegeras , ego ad sinistratia pergam. Alter Iordanis: alter Canaam fines elegit. Alij vero io Adam primam rerum diuisionem fecisse tradunt, que adeo ut non tantucum homine, sol ctiam cum natura, &coelo, rerum diuisio cspisse videatur . Et cum propter morum ac legum & linguarum diuersitatem, tum propter
98쪽
De Vla,&ratione auris. Lib. t et p
pter diuersis propensiones, quas de ccxilique natura ha itidistin a i Guntur gentes quam facili mε. Hi enim natura, celeri agitantur motu: illi pigritia quadam naturali torpetit. quidam ingenio acuti, alij tardi esse videntur: nonnulli sunt fideles, & eonstantest alij inconstantes, & fidistagi: Sunt ouos delectet ut mercatura: his arma,illis distiplina coicli est. 1-obrem calliditatem Poenis, numerum Hispanis, robur Gallis, artes Gncis, sensum Italis,pietatem Romanis, aliquies bebant. Et idem Cicero, Car ciς- 2 taginienses, inquit, fiaudulenti,& mendaces , n genere, sed natura loci, quod propter portus suos, multis, & varijs mercatorum, de aduenarum contra Rul sermonibus, ad studium fallendi, studio quaestus vocabantisti Ligures montani, duri, atque agrestes. docuit ager ipse nihil serendo, nisi multa cultura, & magno labore qua situm. Campani semper sit perbi bonitate a rorum ,&stuet una magnitudine, urbis salubritate, descriptione, & pulsiritudine. Ante rerum diuisionem omnia communia misse ferunt, quod statum innocentiae, vel naturae non deprauatae, aureum ve illud seculum respicit, quo ipsa quoque in imis rastroque intacta, nec ullis saucia vomeribus per se dabat omnia tellus. ax Et hoc modo, inquit Isidoruς;di insonem rerum, ac dominia ab iniquutate esse mos , quia post illum inlinentiae statum . hominum malitia crestente ) a deprauata natura haec orta sint, quae tamen non immotito iuriss gentium esse putantur. Licet enim dum feruitistis iugum homini imponitur , primus illa naturae, & iustiti ordo euertatur, tamen quia hominem inseruitutein redigere, quina occidere, sanctius est, id iure gentium non iniuste fieri existimamus. Et haec quo ad rerum proprietatem, non quoad usum. Quia, si quis victui suo neeessaria, surto abstulerit, sirti iudicio non tenebitur. Hinc stoicorum sententia a Cicerone relata tQuae in terris a 3 gignuntur,omnia ad usem hominis producta sunt. Sunt autem Hiuata natura nulla, sed omnia communia. Quamobrem ius ipsum ab omni caus rum penere diuidendo deduximus a causa cfficienti, naturali, gentium,& c ulli.Α qualitate materiae publicuti se priuatum: scriptum,& non scriptum.
99쪽
de interdi. e.de inuε. Cleale inutatione lib. 2. Litae flum. l. a. de excep.
i8 Arbitrariae in mim d enmt a bona fideles Encti iuris actionibus. E ia .r T A s non modo opponitur rigori, vel severitati , cui sane seueritati aliquando maxime congruit, verum stricto etiam iuri sepius obiicitur. Propterea qt dam aequitate, quaedam. vero ipse ri ore, strictoque iure decreta, & recepta leguntur in iure ciuili. Quamobrem Iustinianus acti nes diuisit, ut aliae sint bonae fidei, aliae stricii iuris. Bonae fidei : ex empto, vendito, locato, conlicto, negotiorum gestorum, mandati, deposti, prosoci', tutelae, commodati,&aliae a Iustiniano visinti connumerat , si directar, & contrariae computentur, quod his maxime ubiae humanae societas conseruetur. Nam bonani fidem hic intelligimus bonum , &aequum: Strictum vero ius rigoris plenum, perdurum, & scre inia quum. Erat enim apud veteres modus dandorum iudiciorum huiusmodi, quo Praetor formulas iudiciorum concipiebat, quas litigatores, & iudices ab eo datos omnino sequi oportebat. an his ergo addebat illa verba, ex bona fide. ut in fiducia, inter bonos bene agier, in rei uxoriae actione, quod aequius, & melius, ut ostenderent, iudicem in his amplis sinam habere pina testatem, ex bono & aequo. tia strictis vero iudiciis, ex stipulatu,&alijs, non licebat iudici nec ungitem ut aiunt ) transuetium a verbis datae si, ulla recedere, nihil amplius pronunciam, quam, quod nominatim, &. prcsse in er contrahentes conuentum cisset ut put , si p tet, Titium Seio centum mutua dare oportere, Caius condemnato, non poterat Caius ab hoc rescripto iudicando recedere, sed eius omnis potestas inter huius formulae terminos concludinariir tale olerat' cipere Titi us pictum de non petendo, propterea quod purum dat tim esse , di sine cxccptione iudicium, sed oportebat formulam impetrare a Praetore, qui actionem,& iudicium cum exceptione dabat in hanc fbrinam: si patet, Titium Seio centum mutua dare oportem, Caius condemnato, extra quam si paruim conuentum, ne ea pecunia mutua peteretur, factum fuerit. Talem iudici j formam dabat Praetor in stipulationibus , in omnibustae,ntractibus si icti iuris,& in il lictis , puram, vel cum exceptione. Ex qua sane iuris , 'adisonumque diui 3 sione, pii iresciscetus, multaeque scatetit utilitates. Dolus ina in contra
ctibus bonae fide , ipsis quidem iure , idest, ciuili vindicatur. In strictis ve-
ia, iure tantum praetorio. scilicet pre actionem; vel per exceptionem dori. Nam olim apud priscos Romanos contractus dolo initi, erant escaces, nisi in bonae fidei iudicij s ageretur, aut nisi minor circumscriptus csset, ant quam Aquilius sormulas edidisset, quibus aduersiis dolotos Praetores ut rentur, quemadmodum omnium primi Duarenus, & Aeguinarius Baro , ab ora re mutuati, vere interpretati sunt. Dolus itaque contractum bo
s nae fidei si causam ei dederit ipse iure vitiare sole videreptus re existen-
100쪽
De via.&ratione iuris, Lib. I. 3 o
re integra non teneatur ad emi perficiendum. Re autem non integra, nempe traditione non secuta, actio doli competat ad rescindc ndum contractum, quatenus de secto processit. Tunc autem causam con tractui dare
dicitur, cum aliquis dolo inducitur ad vendendum, qui alias distracturiis minime fuisset. Dolus vero dans causam contractui striini iuris, non cum perimit ipsis iure, sed datur a Praetore actio, vel exceptio doli, ut ei succurratur. Quod vero contractus ipso iure, ves ope exceptionis infirmetur, cias sectus est non leuis. Namsipl. iure infirmatur, tunc, etiamsi per adue sarium non opponatur, sufficit, ut de eo iudici quoquomodo constet.Nam ex officio repellit a 'ntem. Et si quis fieret ulterius processus, irritus erit. Si vero ope exceptionis illidatur, oportet, ut in iudicio nominatim obijs ciatur: aliis iudicium valebit. Quod si dolus non dederit causam contra tui bonae fides , sed incidat in eum, ut, si quis erat quidem rem venditurus, sed circumuentus minori pretio vendidit, contractus iure quidem firmus sed dolum pasib saccurritura tione illius contraditas: quia iudex ipse I.fiqui, assiebona fide liberas habet habenas. Sed in contractibus stricti iuris, si dolus m verit de
incidat, vitium non emendatur per contractum, sed cliditur, vel remouexo tur per acti opem ,& cxceptionem doli, Praeterea in bonae fidei contra- ditor. deaructibus, usisti a tempore mone sunt praestandae: &aelitinatio rei deteriorat 'i'
ad tempus morae reducitur, & fructus ex eodem tempore in iudicium ded cuntur. At in stricti iuris, iasteniunt, nisi a lite contestata & urgente stipulatione: &aestimatio rei ad tempora cinaeestationis reduci selet. lnsu per, in actionibus bonae fidei, veniunt ea, quae neque dicta, neque cogitala i ta sunt: in strictis veto iudieijs ea tantum , quae per contrahentes expresia i . sunt, aut quae verisini liter cogitari poterant . Deinde in bonae fidei iudi-
cijs, in litem iurari silet, ob dolum ,&contumaciam non restituentis. Se-yn Od.glo in 1.
lia cus in his, qus stricti iuris. Nisi sene ex cause legitima id fieret, ut si iu-13dex rem non extantem aliter stimare non posset. . Pr terea actionibus bo .iur.
ns fidei propius accedere videntur, quotquot euaserint arbitrariae, etiam si prius fuerint stricti iuris. Vt, siquis certo loco dari sibi stipulatus fuerit. Mikend.l.TII Nam arbitrariam, non actionem , sed actionis qualitatem significare aliqui ' i' dicunt, eius tue eam esse naturam, ut iudex in ea sententiam definitivam. d. non serat, nisi prius tanquam amitabilis quidamcompositor, arbitretur in aedil.edi.
terloquendo, quomodo ex bono,& squo actori satisfaciendum sit. Cui 2''ari. I. I
interlocutioni, siue arbitrio, si reus paruerit,absel uitiari sin minus, con tur.
demnari debet,&iudicis arbitrio satisfactionem fieri oportet, non actorisas voluntate. Nec Manes action ob contumaciam rei, arbitrarii dici possent, sed eae tantum, quas enumerat Iustinianus,&si quς sunt aliae harum smiles. Iniem, inquit, veluti Publiciana, Semiana, de rebus coloni, ς' p, e M. Mius Semiana, quq etiam hypothecaria vocatur. In personam, veluti, duactio. gibus Hagitur, quod vi aut metus causa, aut dolo malo factum est. item cum id quod certo loco pmmissum est, petitur. Ad exhibendu qu que actio ex amittis iudicis pendet. In his enim actionibus,& csteris G nilibus, pennittitur iudici, bono,&squo, secundum cuiusque rei,de qua actum os naturam, si limare, quemadmodum actori satisfieri oporteat. ales etiam esse rei vendicationem de eo quod certo lisco,&noxales , ilia tenuaret,ugiatis erudiae declarat. Arbitrarit porro sermula lisco. 64, Si patre Titium per metum rem illam Sempronio abstillisse, neque de in litem eam rem arbitrioCasiij, restituat, is eum in quadruplum condemnato. Hic
Pntor 'non couelpit tutatum vi bonet fidei us strictum, puta, si patet, - . Titium