장음표시 사용
281쪽
enim,ut lib. et 6. p. 3. Plinius autor est, supra nauicularum, lecticarum,ac hirruum vectationem, lectum pen- silem excogitauit, cuius iactatu aut morbos extenuare, aut somno allicere conabatur. Atque haec sere fuere
spud veteres, quantum e Galeni scriptis colligi potest, axςrcitiorum genera: ὰ quibus nonnulla usq; ad nostra tempora durarunt. Disterunt autem inter se,quod quae Disserendam sunt velocia, in quibus sci licet est mouener celeri- tue exertas: quaedam tarda,in quibus est monendi tarditas: quae- citiorum. dam ualentia, vel,ut Graeci uocant, --x,quae nimirumiVelooia violenter robustexe citra velocit tem sunt: alia inabe Tardacillia, quae iam dictis plane contrarip sunt alia vehemen Valetia. tia, Graecis vocata, quae violenter,& cum celerita Imbecil- te exercentur:alia lenia, miti ave,iis contraria. Exempla tia. singulorum refert Gale. li. a.de tuen. vale. ca. I I .ad que Veheme- locum, ne in immensi 'excrescat caput, lect0rem G. ablegamus. . . t Lenia. Qui sit exercitiorum usus. C A P. II. XERCITIORVM sane, qui sanitatis studio tenentur, praecipuam curam habere e debent, quod illorum,modo quis ipsis r cte utatur, maxima sit commoditas: vico- . . tra temere neglectom summa incommoditas. Quod innuere volens Hippocrates dixit:ασ-ισυγιήης, αοκνίη πόνων : Sanitatis studium est, impigrum esse ad labores. Tria verra potissimum sunt sona inoda, quae Exercἰ- corpora sese exercitando consequuntur,nempe instru- tioru tria mentorum ex mutuo ipsorum attritu durities insiti ca- praecipua loris augmentum, &spiritus citatior vehementiorque cismoda. motus Sequuntur vero hoc reliqua etiam particulatim commoda. Instru mentorum quidem duritiem, tum Vt. minus ex labore afficiantur,tum ad actiones robur. Caloris autem augmentum, tum deducendorum in so pus validus attractus, tum immutatio magis expedita,
tum nutritrio magis felix, tum singularum corporis partium D sio, cuius beneficio solida mollescere humi- Singula via tenuari,meatusque laxiores fieri accidit. At ob spiri- partus valentiore impetu motumve,expurgari meatus ne- mesecesse est,&excremeta expelli .Privatim vero robust ac tritati violentet exercitationes,musculos,& neruos validiores ne4.i . . . p a redddunt.
282쪽
reddu t. Alis quoq; brachia, alie spina tot aut pulmone
tantu,aut thorace tantum,aliae lumbos,aliq crura magis
exercent. Quippe acrochirismi & stia machiae brachio Tu & manuum propria sunt. Rectas spinae partes magis exercent,qui de politis ante se alteribus vince interuallo distantibus, pollea medii ipsi stantes, inclinant se atq; at tollunt,dextera quidem eum, qui ad sinistram iacet:sinistra, qui ad dextram, tum rursum utrunq; in suam locureserunt. Transiuersas, qui hoc identidem deinceps faciunt,iisdem velligiis insistentes.T horacis velo & pub-monis, maximae resipirationes propriae exercitationes. i sunt. Vociseratio quoque supra has additur, quae uocis instrumenta promouet, adeoque asthmaticis, necnon nisi recta ceruice spirantibus confert. Lumborum exercitatio est, assidue se inclinare, ac rursus erigere, idquei aut pondus aliquod a terra tollentes,aut assidue in ma- . r i nibus sustinentes. Itatio autem cursusque,crurum exercestatio- citationes sunt. Caeterum gestatio maxime iis, qui ex nuus V . diuturno morbo conualestunt,t& vires recolligunt,coseret. Somnum item allicit, multisq; aliis morbis, ut lib. Equita - 3.ca. 6. Aetius mostrat,auxiliatur. Equitationis,quae in Dori ter gestationis species numeratur, usus modicus est in-
aegrotis. Habet tamen aliquid utilitatis in valentibus . Supra enim alia exercitia stomachum, S intestina, Celse lib. 4. cap. I9. teste, mirifice confirmat. i . De praeparatione ad exercitationes .
h. ORRo cum exercitatio ipse praedicta comoda haud praestet, nisi qui s. sele ad eas
p recte praeparet, & legitimo tepore ea via tur,principio cur pr paratione opus ii et qualis haec esse debeat, dicemus. Scienduincitatiora itaq; siquis protinus ad valentiores motus e Xercitatio ab eme nesque accedat priusquam totu corpus molliatur,& eπυ crementa extenuentur, & exigui meatus laxentur, me o cum . tus est solidaru quampiam ruptum , aut conuulsum iri . 'ς Timendu praeterea est, ne excie menta spi ritus impetu toriasti- impulsa,praedictos meatus obturent. Vtergo haec fiant, cto. oportet linteolo totu corpus mediocriter fricado prius . . . calefacere, mOΣ Oleo siccare. Neque enim protinus ad. aal. bri. - i oleum Corpus
283쪽
oleum accedendii, ante videlicet quam cutis incaluerit, de meatus laxentur. Ei rei satis omnino sunt pauci manuu ci rcumactus, qui nullo copressu sint graues,& me diocriter celeres, huc demum directi,ut corpus citra co presum calefaciant. Siquide peractis iis cernere licebit floridu rubore per rotant distundi cutem. Tum igitur oleum inducendu & nudis manibus quae medium inter mollem durumcj i modu seruant infricandu. In praeparatoria nanq; ante exercitationem frictione, quae huc spectat ut corpus molliat, mollis duraeque mediam qualita ,- tem dominari oportet , Quod ut rectius. intelligatur, frictio animaduertendu tripliceria esse frictionem, duram, moi ni, dis lem,S mediocre ii Dura est,quae corpus cogit atq; con rentia. fringit. Mollis quς idem laxat &soluit. Mediocris,quq Dura. in qualitate carnem no alterat,sed plane durae ac mollis Nollis. mediu modum seruat. Id quod Hippocrates li. I 3.κ. Qis Nedio hoc est .de medici officio, Apho. 26. iis verbis soni cris.ficauit: Dura frictione alti,corpus ligaturi. molli vero luitur. Ligare enim Hippocrati idem quod coactum red Ligare. de re ac constringere: quemadmodu luer molle red- So luere .dere S laxare denotat Harii certe frictionsi quaelustria. 'fariam dicitur. Est enim dura pauca, multa, mediocris. Mollis pauca, multa,mediocris. Mediocris pauca,mul, ta,mediocris: ut sint in uniuersum frictionis dierentiae noue. Multa vero metio extenuat ac minuit. Pauca,nec Multa. auget,nec minuit carne,nec omnino quid euidens ess- Pauca.eit, sed parum duntaxat calefacit. Mediocris, augendi Medio- vim obtinet. Proinde quae supra modum exoluta sunt cris. corpora, frictione dura: quae contra adstricta,mollisti- i ieanda sunt. Si vero aequaliter habeant, palam est, quod neque molliter, neq; dure, sed quantu eius fieri potest, et utroq; excessu. vitato. Atqui de exquisita ratione frictio . .. . nis nemo Galeno libr. a. de tuenda sanitate, diligentius Galen. descripsit. vi igitur illum accurato studio legat, medicinae tuendas initiatos hortor. Caeterum qui exquisita hanc, quae per nil. accu- frictiones fit , praeparandi rationem usurpare recusant, rase lege
quod in Germanis solenne est, ij id saltem praestare dej dM.
Dent, ut ante exercitia uniuersum corpus, singulasque eiusdem partes, eas praesertim quae vacuandis nuperua--. . .
cuis destinatae sunt, ab eacrementis repurgent ita enim p
284쪽
set ne excremeta, sipiritus impetu impulla cutis meatu obturent, aut ab internis in omnes animalis partes ra piantur. Sed de praeparatione ad exercitationes satis.
I Q V I s exercitationis commoda consequi velit, huic necesse est, ut ea legiti- Tempus is moviatur tepore. Nacum distributionuexerciι . in corpus adiuuet, non debet quando administratur, crudorum & no coctoru aut ciboruόaut humoru multitudo vel in venis, vel in vasiqccitineri. Periculum enim est,ne priusquam per matura. concoctionem utiles fiant, in omnes animalis partes ram piantur. Quonia vero exiguos meatus expurgat,& ex . trementa expellit,utilius ac melius est, ut ante cibos adhibeatur.Non est etia exercitatio adeunda nisi expulsis. prius excrementis,quae vel in vesica, vel inferiore aluci. - eontii emur.Verendum nanque est,nequid ex iis in habitu corporis,ui caloris,qui per exercitationem accenditur,rapiatur. Igitur ad exercitationem optimum tempus est quum hesternus cibus fuerit tum in ventriculo, tum i asis persecte concoctus atq; iam denuo cibandi tempus institerit. Quod si vero aut prius,aut posterius exercitatione usus fueris,aut crudis humoribus corpus impleueris,aut flauae bilis prouentu in eo auxeris. Qua scholam re Germanorum nostrorum scholasticorum mos repreeoru Ger hensione dignissimus est, qui nunquam se nisi statim amarioru cibo sumpto exercitare solent, aut sitientes,aut currerimo, re tes,aut pilam excutientes,aut distum proiicientes;& id Ire su . genus alia exercitia obeuntes . Ut nihil mirum sit, cumnac ratione magnam crudorum humoru copiam accumulent, illos perpetua scabie,aliisque morbis e vitiosis humoribus natis,conflictaii.Ide enim illis accidit,quod euenire solet iis,qui in cacochymia & humoro vitio se, exercitant.Na & iis ad cutem euocatur maloru humo-6. vide. ru copia, unde ulcera,& scabies procreatur,iuxta illud sectis. s. Hippo. Si impurgatus laborauerit, ulcera erumpent. μρ. 3. Prellaret itaque eos non vulgi opinion sed medicorum potius
285쪽
potici phecepta, is diuini Hippocratis consilium,veluti oraculum quoddam, sequi ac obseruare,qui in Epide s. Epigrim ii sicli scriptum reliquit: Πο ισλων θω-ν: Labores fecit. 4.tibos antecedant. Per labores non tuli exercitia intelli- via. νι gens. Sed sanitatis tutelam a labore esse auspicandam , quε descipere debent cibus, potio, deinde somnus, moTuenu , in iis videlicet,quibus venere est utendu,eodem .etia in libro significauit ijs verbis: Labor, cibus, potio, sectio. s. se in q, uerui S ,omnia mediocria. bibus certe verbis, bo. I. non solum tepuς,ipsio nimirum iermonis Ordine,sed&modu ipsum, addito ad finem dictionis eis theto,medio .cria, definiui de quo sequenti mox capite dicemus. ', exercitationis mensera. c A P. V. /XERCITATONI esse adhibendam
mensuram, ex paulo ante citata Hippod eratis sententia satis constat. Quantisper Quanti-- autem sit exercitandum, Galenus in fine Der σπlibri de tuenda valetudine, quatuor notis cita tum posse cognosci docet,dum ita scribit: Exercitetur dum quatuor& corpus intumescit, & color illis floridus apparet, & notis co- motus pro napte,aequ abit iter,& con inne edi ac sudor gnoscitur eu calido vapore mistus cernitur. Inhibenda vero exeh Inhibeticitatio tum primu est , quum aliquid horum immutatu exercita fuerit. Quippe si contractior paulo corporis moles vi - tionis nadebitur desistendum ilico est. Si enim ultra quis pergat, i etiam boni succi nonihil educetur,atq; ita tum gracidius Leorpus fet tum aridius, atq; ad incrementum minus habile. Non minuς profecto&si coloris gratia vanescat, 2 dis andu est:quando si exerci tationem cotinues,sti siducorpus efficies,& nimium exhauries. Iam motuu alacri 3tas,aequabilitas,vel cocinnitas si remitti,collabiq; cernitur,utiq; statim desinere coveniet. Itide si in sudore acci 4 4 dat ulla qualitatis eius quantitatisve mutatio. Quippe que&copiosum magis & magis incalentem edi par est, ' prout motibus vehemeti plus accesserit. Quu igitur is aut minor intelligitur, aut frigidior,tu scias discuti, exhauririque corpus: piaeterea refrigerari,& plus iusto siccari.Quo magis solicitu attendendu exercitando corpori
286쪽
est, ut quum dictarum iam notaru quqlibet appare pro
6 Epide. tinus cessetur. Sudorem vero & tumorem cor'oris i se 1. 3. ter exercitandum praecipue esIe considerada, Hippocra bor. tes etiam in Epidem iis iis hortatur uerbis: In exercitari tionibus signu ui extenuationis est sudor guttatim emari nans,quique tanquam a rivulis egreditur: aut a tumo, is re contractio . Qua sane sententia Hippocrates duo pol is tiora inlubendae exercitationis signa memorat, nempe . sudorem,& molis corporis contractionem. De quibus quu multa in huius sentetico enarratione dixerimus, no. est cur luccu legentium magno lastidio repetenda sint.
B exercitatione, quod veteres studiose . . V . Obseruarunt, apotherapia vocata ψvte Apothe- a dum erit. Sic autem Galenus & alii veter ia ii res, omnis exercitationis probe peractAquid. postremam partem nominauerunt. Haec Apothera vero duplici consilio suscipitur, nempe ut excrementa pia cursu expurget, & ut corpus a lassitudine tutum reddat . Icipitur. Prior causa etiam exercitationi communis est, quan- uti do eius quoque duplex omnino, ut diximus, proposi-- i tum est,&vt Alidas animalis partes firmet,& excremen' ta expurget.Proprius tamen apotherapiet scopus est, utri lassitudinem,quae succedere immodico exercitio solet,
. . . submoueat,atque pio hibeat. Quanquam autem qui , tantum bone valetudinis causa exercitantur. iis nec
necessum, nec utile plane est, immodicosaabores adire, a adeoq; nullus etiam lassitudinis metus instat: nihilo- secius tamen iidem apothera pia utentur, etsi nullo last studinis timore , at certe excrementorum purgandi causa . Tutissimum itaque est apotherapia semper; uti. Quae autem qualisque adhibenda sit, ipsa finium, Tria ad ad quos tendimus, demonstrabit natura. Nam quo apothem niam id petimus, ut solidarum animalis partium excre-
piam ne- menta, quaecunque excalefacta, extenuataque per exercessaria. .eitationem in corpore adhuc manent, prorsus eiicia
a tur, & frictiones, quae per alios administrentur, a a hiberi oportebit, cum iis una tum ipsarum, quaestia i cantur, partium tensionem, tum etiam spiritus coli
bitionem. At quoniam om iussionum unica ratio est, . iis . i nec
287쪽
nec spiritus cohibendi,deligendum ex utroque genere quod utilissimum est. At ex se ictionibus quide eam,quq dura est cogere corpora,hoc est, de si ora simul durioraq; reddere, traditu iam est.Itaq; lNec ad apothera pia parum est accomoda, siquidem quod densatur intra se cludit quod laxum fit,liberum excremetis exitum p r bet. Ad eundem modum quod durat,tis,quae tensa sunt, maxime est aduersum, ut quod eorum astectum magis as . ij auget. Contra quod mollit,id est utilis, imum . Si igitur 6, illi , smul S excrementa dileuti,&quae tensa sunt, molliri i , , ii conuenit,durae certe frictiones omnino sunt sugiendae, inec iis minus a lentis cauendum. Nam postquam a se corpus non amplius dimouetur,periculum est ne frige , scat ac densescat,dum nulla ope externa calefit. Hac igi- Apothe
tur de causa,nsis olum cum celeritate est fricandum, sed rupta fieriam quoad fieri potest, pluriu manibus,quo nulla cor Atio quum poris pars nuda maneat. At si nec tarda esse se ictionem is es de
Orte nec duram,oleum nimirusticando corpori largiter circunfundi debebit:id enim ad velocitatem simul& mollitiem frictionis multum conducet: & alioqui liud secum non mediocre commodumJaffert: quando ct quae tensa sunt remittat,& quae inter vehementius laborandum fatigata sunt,emolliat. Atque iis quidem de musis,dura vita da est frictio. Ob alias vero mollis: quippe ea nec alte dimittitur,sed circa cutem ipsam, & ei via
cinas carnes descit,nec ea quae in angustis meatibus co- tenta sunt,excremedia elicit. Cuius profecto causa, tum ipsa in fricandarum partium tensionem,tum spiritus cohibitionem iniungimus. Media igitur mollis duraeque ,
quae eadem mediocris est, ab utriusque ineommodo abest,& mollis inefficacia & durae violentia noxaque . Ea Nego Fero perficietur fricantis quidem manibus vale ter in- cris fi-iectis. ita ut eariun impressio ad duram frictionem pro-- lxime accedati, caeterum pinsuitudinis copia & veloci- perlicteutate moUendi eaten ux remissis, ut plane euadat medro- da.
eris. Nam S pingu=tudo ipsa, valentioris,contractio Curre nis non leue praesidium est,& breuitas ipsa contactus dedae par, tantum demit de violentia, quantum etiam de tempo- tes ira opore.5 Porro tendendae obiter dum fricantur partes sunt, therapi quo
288쪽
quo quicquid inter cutem & subiectam illi carnen es:
crementorum residet, per cutem expellatur. Quippe ambabus iis laxis, nori magis soras, quam intro serri excrementa continget. Distentis vero iis,que sub cute sunt, omnia soras eliduntur, ceu gemina manu ex pressa una foris, eius utique qui fricat,altera intus, ipsis scilicet, qua tenduntur particulis, manus ulcem sup-shirtim plentibus. At propter hhc quidem excrementa, noneesubitio exigua portio apotherapiae est spiritus detentio & coonis utili- hibitio. Appellant uero ita, ubi omnibus thoracis mutaου. sculis,qui circa costas liabentur, intentis coactisque ex, viritus pirationem continemus. Accidit nanque tunc, ut spi
cohibitio ritus,qui a costis premitur, dum efflari perlarynga propud. hibetur, uniuersus pessum ad transuerium septum detur,atque ut cum hoc quae ipsi subsunt omnia, simul at
tollantur , iecur, lien, ventriculus, & quaedam alia. Oportebit autem interim musculos , qui in abdomine sunt,leuiter contrahere,ut ab iis una cum septo, ceu ge mina manu pressis, quae intersunt partibus,excreme
tum, si quod intra se habent, foras elidant. Sed de apotherapia, quod ad institutum nostrum pertinet, satis multa. Neque enim hodie obseruatur,& Galenus qualis hecesse debeat, inaestio de tuenda valetudine librs copiosissime docet. Ad eum itaque locum,qui plura de spi ritus cohibitione scire vult, ablegamus.
U EMADMODUM exercitium comode ac suo tempore administratum ad tueri
q dam sanitatem plurimum momenti habet, ita quies immodica & perpetua no Q lum corporis, sed & animi vigorem obtundit. Oti; hia Quod enim ad corporis rationem attinet, quietem modici tu & otium immodicum cruditatem parere,& vitiosorum
c odia. humorum copiam constat. Nam ut per exercitium calor innatus augetur, adeoque ciborum concoctio fidexpeditior, ita per otium extinguitur,& ciborum concoctio impeditur.'Hinc est, quod Galenus capite tertio
289쪽
tio libri de morborum causis rectis sitne otium inter seipidorum morborum causas recenset. Et inter Poetasee te Ouidim haud latuit otia plurimum bonae valetudini obeta, qui in primo de Ponto ita cecinit:
Cernis vrivravum corrumpant otia corpus e Vt raptant Pttium, ni moueantur, aquae 'Cum itaque Otium sanitati non parum ossiciat, ideo natura mouendi studium nobis adhuc pueris insevit, ut qua uis ea in late constituti occlusi cireumseptique simus parietibus domus, disturrimus tamen,& bruto rum molis lasciuimus. Qui igitur sanitatis studio tenetur, is otium immodicum, tanquam ipsissimam pestem fugiat. Est autem non solum hoc nomine otium immodicum detestandum,quod sanitati plurimum officiat, sed & quod animi torporem inducit. Id quod inter Poetas Ouidius iis versibus, pulchre indicauit, m-quiens, Adde quod ingenium longa rubri ne usum,
Torpet, Cr est multo quam fuit ante minus. mitto a tire' niua renestetur aratro ,
Tempore qui longosteterit, male curret, . inter Carceribus mi os ultimio ibit equus .
vertitur in teneram cariem, rimisi, delusit, Si qua dissolitis cymba vacabit aquis. Quum itaque immodicum otium S corpus & ani inside prauet, prudentissime Draconem celebrem apud Athenas legumlatorem fecissi fateamur oportet, quod eos,qui otii damnati forent, capite mulctandos censuerit. Neque enim talium hominum usus aliquis in republica esse potest, ut quibus pulchru est in medios, ut ille dixit, dormire dies, nec aliud illorum studium est nisi ut edant,bibat, dormiat,& fruges cosvivat. Accedit quod varia semper, ut preclare Lucanus dixit, Dat otia mentem. Quapropter ad quaevis perpetrada flagitia dediti otio proni sunt. vi no temere Ouid. ita cecinerit, Quaritur Aeg nus quaresitfactus adulter 'In promptu causa est, desidiosem erat. Hinc illa fuit olim A reopagitarum quoque sunctio, ut unde quis se aleret accurate scrutarentur, inque de
remedio amoris. Diuiti e crate
290쪽
sidia compertos non citra mulctam transmitterent. - rVerum habet etiam otium mediocre, suoque tempore usui patum,sua commoda. Nam si quis ex multa motione corpus defatigauit, huic ocio & quiete utendum erit,de Hippocratis etia lentetia, qui ita in Aphorismis scriptum re hquit: In omni corporis motu quum fatiga i quispiam coeperit, quies conseitim lassituditus renaedium est . Notum etiam hoc est Ouidij. odiaret alterna requie, durabile non est. Haec reparas Hres, sessus membra nouat. lAnimo denique cui is de studiis sel ,sua relaxatione ac remissione opus est.Quam n li concedas,non est,cur diu vigorem eius consei uare possis. Vt rectissime dixerit Ouidi Osrotia corpus alunt, animus quoque pascitur illis: