장음표시 사용
161쪽
attendere cognoscere, quid boni utrisque aut contra esset; eXplorare itinera regum Consilia et insidias eorum antevenire :nihil apud se remissum, neque apud illos tutum pati Itaque et Gaetulos et Iugurtham, ex sociis nostris praedam agentes, saepe aggressus in itinere fuderat, ipsumque regem haud procul ab oppido Cirta armis exuerat. Quae postquam gloriosa modo, neque belli patrandi Cognovit, statuit urbes, quae Viris
aut loco pro hostibus, et adversum se opportunissumae erant, singulas Circumvenire es ita uatus, Jugurtham aut praesidiis nudatum iri, si ea pateretur, aut praelio Certaturum Nam BOCChus nuncios ad eum saepe miserat, velle populi Romani
amicitiam ne quid ab se hostile timeret Id simulaveritne,
quo improvisus gravior accideret, an mobilitate ingenii pacem atque bellum mutare solitus, parum Xploratum est. LXXXIX. ED Consul, ut statuerat, oppida Castellaque munita adire : partim vi, alia metu aut praemia ostentando avertere ab hostibus. Ac primo mediocria gerebat, existumans, Jugurtham ob suos tutandos in manus ventUrum.
Sed ubi illum procul abesse et aliis negotiis intentum aCCepit, majora et magis aspera aggredi tempus visum est. Erat inter ingentis solitudines oppidum magnum atque Valens, nomine Capsa cujus conditor Hercules Libys memorabatur. Muscives apud Jugurtham immunes, levi imperio, et ob ea fidelissumi habebantur: muniti adversum hostis non moenibus
162쪽
modo et armis atque viris, verum etiam multo magis locorum
asperitate. Nam praeter oppido propinqua, alia omnia vasta, inculta, egentia aquae, infesta serpentibus quorum vis, sicuti omnium ferarum, inopia ibi acrior ad hoc natura serpentium, ipsa perniciosa siti magis, quam alia re CCenditur. Mus potiundi Marium maxuma Cupido invaserat, UUm propter usum belli, tum quia res aspera videbatur; et Metellus oppidum Thalam magna gloria ceperat, haud disi1- militer situm munitumque, nisi quod apud Thalam non longe a moenibus aliquot fontes erant; Capsenses una modo, atque ea intra oppidum, jugi aqua, Cetera pluvia Utebantur. Id ibique et in omni Africa, quae procul a mari inCultius agebat, eo facilius tolerabatur, quia Numidae plerumque lacte et ferina Carne vescebantur, et neque salem neque alia gulae irritamenta Uaerebant cibus potusque illis adversum famem atque sitim, non lubidini neque luXuriae erat.
GITUR Consul, omnibus exploratis, credo, diis
fretus; nam Contra tantas dissicultates consilio satis providere non poterat quippe etiam frumenti inopia tentabatur, quod Numidae pabulo pecoris magis quam arvo student et, quodcumque natum fuerat, jussu regis in
loca munita Contulerant ager autem aridus et frUgum vaCuus ea tempestate; nam aestatis Xtremum erat; tamen pro rei copia satis providenter Xornat peCus omne, quod silperiori-
163쪽
bus diebus praedae fuerat, equitibus auXiliariis agendum attribuit A. Manlium legatum Cum Cohortibus Xpeditis ad oppidum Laris, ubi stipendium et Commeatum locaverat, ire jubet, dicitque se praedabundum post paucos dies eodem venturum. Si incepto suo occultato, pergit ad flumen
XCL ETERUM in itinere quotidie pecus exerCitui per
Centurias, item turmas, aequaliter distribuerat; et e Coriis utres uti fierent, curabat simul et inopiam frumenti lenire, et ignaris omnibus, parare, quae OX Usset forent denique sexto die, quum ad flumen ventum est, maxuma vis utrium flecta. Ibi castris levi munimento positis, milites cibum Capere, atque uti simul cum occasu solis egrederentur, paratos esse jubet: omnibus sarcinis abjectis, aqua modo seque et jumenta onerare. Dein, postqUam tempus visum, Castris egreditur, noctemque totam itinere facto, consedit idem proxuma facit; dein tertia, multo ante lucis adventum, pervenit in locum tumulosum, ab Capsa non amplius duum millium intervallo ibique, quam occultis alme potest, Iam omnibus Copiis opperitur. Sed ubi dies coepit, et Numidae, nihil hostile metuentes, multi oppido egressa;
repente omnem eqUitatum, et Cum his velocistimos pedites
Cursu tendere ad Capsam, et portas obsidere jubet; deinde ipse intentus propere sequi, neque milites praedari sinere.
164쪽
Quae postquam oppidani Cognovere, res trepidae, metus ingens, malum improvisum, ad hoc pars civium extra moenia in hostium potestate, Coegere, uti deditionem facerent. Ceterum oppidum incensum Numidae puberes interfecti alii omnes venumdati praeda militibus divisa. Id facinus contra jus belli non avaritia neque scelere Consulis admissum, sed quia locus Iugurthae opportunus, nobis aditu dissicilis genus hominum mobile, infidum ante, neque beneficio neque metu
XCII. OSTQUAM tantam rem Marius sine ullo suorum incommodo patravit, magnUs et ClarUS antea major atque clarior haberi coepit. Omnia non bene Consulta modo, verum etiam casu data in virtutem trahebantur; milites, modesto imperio habiti, simul et locupletes, ad coelum ferre Numidae magis, quam mortalem, timere; postremo omnes socii atque hostes credere, illi aut mentem divinamessse, aut deorum nutu Cuncta portendi. Sed Consul, ubi ea res bene evenit, ad alia oppida pergit pauca repugnantibus Numidis capit plura deserta propter Capsensium miserias, igni corrumpit luctu atque sede omnia Complentur. De nique multis locis potitus, a plerisque Xerciti incruento, aliam rem aggreditur, non eadem asperitatate, qua Capsensium, Ceterum haud secus dissicilem. Namque haud longe a flumine Mulucha, quod Jugurthae Bocchique regnum disse
165쪽
jungebat, erat inter Ceteram planitiem mons saxeus mediocri castello satis patens, in immensum editUs, Uno perangusto aditu relicto : nam Omnis natura, velut opere atque Consulto, praeceps. Quem locum Marius, quod ibi regis thesauri erant, summa vi capere intendit. Sed ea res sorte, quam Consilio, melius gesta. Nam Castello virorum atque armorum satis, magna vis frumenti, et fons aquae aggeribus turribusque et aliis machinationibus locus importunus iter Castellanorum angustum admodum, utrimque praeCisum. Vineae Um ingenti periculo frustra agebantur; nam Uum eae paUllUm processerant, igni aut lapidibus Corrumpebantur milites neque pro opere Consistere, propter iniquitatem loci, neque inter vineas sine periculo administrare : optumus quisque Cadere aut sauciari, Ceteris metus aUgeri. XCIII. id Marius, multis diebus et laboribus Consumptis, anXius trahere Cum animo suo, omitteretne inceps tum, quoniam frustra erat, an fortUnam opperiretur, qua saepe prospere usus fuerat. Quae quum multos dies noCtesque aestuans agitaret, forte quidam Ligus, ex cohortibus auxiliariis miles gregarius, castris aquatum egresctus, haud procul ab latere castelli, quod adversum praeliantibus erat, animadvertit inter saxa repentes Cochleas; quarum quum Unam atque alteram, dein plures peteret, studio legundi paullatim prope ad summum montis egresctus est Ubi postquam
166쪽
solitudinem intellexit, more ingeni humani cupido dissicilia
faciundi animum advertit. Et forte in eo loco grandis ilex Coaluerat inter saxa, paullum modo prona deinde flexa atque aucta in altitudinem, quo Cuncta gignentium natUra fert: Cujus ramis modo, modo eminentibus saxis nisus Ligus, in castelli planitiem pervenit, quod cuncti Numidae intenti praeliantibus aderant. Exploratis Omnibus, quae o usui re duCebat, eadem regreditUr non temere, Uti s Cenderat, sed tentans omnia et CirCumspiciens. taque Marium propere adit acta edocet, hortatur, ab ea parte, qua ipse escenderat, Castellum tentet pollicetur se itineris periculiquedu Cem. Marius Cum Ligure, promissa ejus Cognitum, ex praesentibus misit quorum uti cujusque ingenium erat, itarem dissicilem aut facilem nunciavere. Consulis tamen ani mUS paullulum arrectus. Itaque e Copia tubicinum et Cornicinum, Umero quinque quam velocissumos delegit, et cum his praesidio qui forent, quattuor Centuriones, Omnis Ue Liguri parere jubet, et ei negotio proxumum diem Constituit. XCIV. ED ubi ex praecepto tempus visum, parati Compositisque omnibus, ad locum pergit. CeterUmilli, qui ascensuri erant, praedocti ab duCe, arma OrnatUmqUe Utaverant, Capite atque pedibus nudis, Ut prospectus nisusque per saxa facilius foret super terga gladii et sCUta; verum ea Numidica, ex Coriis, ponderis gratia, simul
167쪽
et offensa quo levius streperent. Igitur praegrediens Ligus saxa, et si quae vetustate radiCes eminebant, laqueis vinciebat, quibus allevati milites facilius adscenderent interdum timi dos insolentia itineris levare manu ubi paullo asperior adscensus erat, singulos prae se inermis mittere; deinde ipse cum illorum armis sequi quae dubia nisu videbantur, potis- sumus tentare, a saepius eadem adscendens descendensque, dein statim digrediens, ceteris audaciam addere. Igitur diu multumque fatigati, tandem in Castellum perveniunt, desertum ab ea parte quod omnes, sicuti aliis diebus, adversum hostes aderant. Marius, ubi e nunCiis, quae Ligiis egerat, Cognovit, quamquam toto die intentos praelio Numidas habiterat, tum vero Cohortatus milites, et ipse Xtra vineas
egressus, testudine acta succedere, et simul hostem tormentis sagittariisque et funditoribus eminus terrere. At Numidae, saepe antea vineis Romanorum subversis, item incensis, non castelli moenibus sese tutabantur; sed pro muro dies noctesque agitare : maledicere Romanis, a Mario vecordiam objectare militibus nostri Jugurthae servitium minari secundis rebus feroces esse. Interim, omnibus Romanis hostibusque praelio intentis, magna trimque vi, pro gloria atque imperio his, illis pro salute certantibus, repente a tergo signa Canere: Cprimo mulieres et pueri, qui visum processerant, fugere; deinde, uti quisque muro proXumus erat, postremo Uncti armati inermesque. Quod ubi accidit, eo acrius Romani instare, fundere a plerosque tantummodo sauciare dein super
168쪽
OCCisorum Corpora vadere, avidi gloriae Certantes Urum petere, neque qUCmqUam omniUm praeda morari. Sic forte correcta Marii temeritas, gloriam e Culpa invenit. XCV.
ETERUM dum ea res geritur, L. Sulla Quaestor
Cum magno equitat in Castra Venit quos uti ex Latio et a sociis cogeret CXercitum Romae relictus erat. Sed quoniam nos tanti viri res admonuit, idoneum visum est, de natura Cultuque ejus paUCis dicere. Neque
enim alio loco de Sulla rebus dicturi sumus, et L. Sisenna, optume et diligentisium omnium, qui eas res diXere, perse-CUtus, parum mihi libero ore locutus videtur. Igitur Sulla
gentis patriciae nobilis fuit, familia prope am exstincta majorum ignavia literis Graecis atque Latinis juxta doctissume
eruditus, animo ingenti, Cupidus voluptatum, sed gloriae cupidior otio luxurioso esse, tamen ab negotiis numquam voluptas remorata, nisi quod de Xore potuit honestius consuli facundus, callidus, et amicitia facilis ad simulanda negotia altitudo ingenii incredibilis multarum rerum C maXum pecuniae largitor Atque illi, felicishmo omnium ante Civilem victoriam, numquam super industriam fortuna fuit multique dubitavere, fortior an felicior esset; nam postea quae fecerit, incertum habeo, pudeat magis an pigeat dis
169쪽
GITUR Sulla, ut supra dictum est, postquam in
Africam atque in castra Marii Cum equitatu venit, rudis antea et ignarus belli solertissumus omnium paucis tempestatibus factus est. Ad hoc milites benigne appellare multis rogantibus, aliis per se ipse beneficia dare, invitus accipere; sed ea properantius, Uam 32S UtUUm, reddere, ipse ab nullo repetere magis id laborare, ut illi quam plurimi deberent: oca atque seria cum humillumis agere in operibus, in agmine atque ad vigilias multus ad esse neque interim, quod prava ambitio solet, Consulis aut cujusquam boni famam laedere : tantummodo neque consilio neque manu alium priorem pati plerosque antevenire. Quis rebus et artibus brevi Mario militibusque caris imus factus. XCVII.
T Jugurtha, postquam oppidum Capsam aliosque
loco munitos et sibi utiles, simul et magnam pe- cuniam amiserat, ad Bocchum nUncios mittit, quam primum in Numidiam copias adduceret praelii faciundi tempus adesh. Quem ubi cunctari accepit, et dubium belli atque pacis rationes trahere : Ursias, Uti antea, prOXUmos ejus donis Corrumpit, ipsique Mauro pollicetur Numidiae partem tertiam, si aut Romani Africa expulsi, aut integris suis finibus, bellum compositum foret Eo praemio illectus Bocchus
170쪽
Cum magna multitudine Jugurtham CCedit. Ita amborum exercitu Conjuncto Marium jam in hiberna proficiscentem, vix decima parte die reliqua, invadunt, rati noctem, quae jam aderat, et victis sibi munimento fore, et, si vicisssent, nullo impedimento, quia locorum Cientes erant Contra Romanis utrumque Casum in tenebris dissiciliorem fore. Igitur simul Consul ex multis de hostium adventu cognovit, et ipsi hostes aderant; et priusquam XerCitUs aut instrui, aut sarcinas Col ligere, denique antequam signum aut imperium, ullum accipere quivit, equites Mauri atque Gaethlli, non Cie neque ullo more praelii, sed Catervatim, uti quosque fors Conglobaverat, in nostros Concurrunt; qui omnes trepidi improviso
metU, C tamen virtutis memores, aut arma Capiebant, aut
capientes alios ab hostibus defensabant pars equos Oseendere, obviam ire hostibus pugna latrocinio magis, quam praelio, similis fieri sine signis, sine ordinibus, equites pedites permixti Caedere alios, alios obtriincare; Ultos, Contra adversos Cerrume Ugnantes, a tergo CirCUmvenire : neque virtus, neque arma satis tegere, quod hostes numero plures et undique circumfusi erant. Denique Romani veteres et
ob ea scientes belli, si quos locus aut Casus ConjUnXerat, orbes DCere atque ita ab omnibus partibus simul tecti et instructi hostium vim sustentabant.