장음표시 사용
121쪽
Species expressa dicitii etiam verbum mentis et Onceptus qui non re Sed ratione tantum distinguitur ab ipso
actu intellegendi vel apprehensione intellectuali, sicut rem in Logica iam declaravimus Illud autem, quod primo et directe sic percipit et sibi
repraeSentat intellectus, non est nisi typus quidam indeterminatus, idea abstracta atque universali universali late aptitudinali p. 89 , non autem actuali. Tali enim apprehenSion men rationem illam immaterialem a Condicionibus individualibus percipit quidem abstraCtam, non autem CognoSCit ut pluribus rebus communem. Quapropter ratio vel quid ditas sic directe percepta dicitur universale
directum. Potest vero intellectus refleXione in Suum actum ulterius redire et considerare talem rationem revera l)hi'ribit rebUS Communem SSe e. g. rationem Circuli in tali Circulo apprehensam pluribus Circulis Convenire et tun C
l. c. Principium post med. . Neque tamen ex his verbis efficitur, ut S. Doctor distinctionem illam realem certo docuisse dicatur. Utrum enim illud aliud sit alia res an alius unius et
eiuSdem rei concertus, Satis clare non apparet, PraeSertim cum eiuSVerba quod oportet conside= ari te. alium concessum indicare videantur.
Cf. I 23, . . Ad rem Mercier l. c. IIJ 79): Entre intellections inquit, et obj et intellige, ilis' a pas de distinctionreesse. Les colastique repetent volontiers adage aristotelicien: Intelograns in actu et nul e ibi e D acra sunt idem. nean- molns entre es detix ne distinctio de alueone En esset, connaitren 'est-ce PaS, en uelque inaniere, Se dedoubter, OPPOSer en Soi- meme te connu a connaiSSeur, Pol et a Sujet En realite, acte subjecti qui en face de sol, poSe objet, Si unique, mai PTCSente n oubie speci: ous u aspect i est obe intelii gible, te Verbum uentis, e concepi que e scolaStiques almen a appeterispece intelligibi exprimee, specie intellegibilis expressa mai Sou Un utre aspect, en tant que e iij et re araee o et Pense, acie menta est cognition, DIDVection, conception a rehension, nuntio in rem intellectam. ο
122쪽
ides illa Jormaliter iit universalis et o Catil IDIPcrSalcre ex li. Praeter abstractionem proinde, Ilae plures gradus admittit, aliae etiam ad ideas efformanda Conserunt Perationes, ut re exio, comparatio, In flesse .
Natura iudicii generatim declaratur.
Diversas notiones inter se comi)onendo vel dividendo mens sibi efformat iudicium, quod in Logica definivimus ut sit anus intellectus de duarum dearum comenientia vel res nantia pro nitantis'. Ad iudicium efformandum scimus requiri, Ut men SI' duas notione sibi repraesentet, a notiones deinde illas inter se Comparet, ' denique circa Convenientiam vel repugnantiam illarum notionum pronimii et . Ex tribus autem illis elementis elementum formale diximus esse pronuntiationem Materialiter Ipro iride iam spectatum iudicium infel uuale vel proprie dictum, de quo hic agitur, distinguitur a iudicio
Cf. I so 33 a II qq. Cf. I 23. - De modo, quo T a Dionalis ae efformationem idearum explicaucrunt, non est cur hic dicamus, cum de hac re sufficienter disseruerimus in Criteriologia Ι 87 sqq), ubi etiam p. 75 qq recolere potes, quid I D stire de deis universalibus
: Cf. I 53 3 A philosophis in contentione ponitur, utrum apprehensio Vel perspicientia convenientiae vel disconvenientiae realiter distinguatura pronuntiatione mentali an ratione tantum ratiocinata. De hac revi desis me. Pr, Psychologia rationalis 22 sq: Lemnen-Heci, Lehr-buch de Philosophie I 4564 l. Cf. etiam supra P. 97, item I 25 . .
123쪽
apprehensivo eo, quod iudiCium intellectuale versatur Circa ideas proprie dictas, iudicium vero apprehen SiVum Circa Sensatione vel imagines sensiles' Praecipua autem diis ferentia invenitur in elemento formali.
Elementum formale iudicii accuratius inspicitur.
Ad naturam iudicii intellectualis dignoscendam maXime
nostra interest perspicere, quomodo mens ' pronuntiationem inter duas ideas Ormet. Iam vero I. EXperientia teste, quotiescumque iudicia perfecta vel proprie dicta efformamus, attributum et subieCtum non simpliciter Componimus vel dividimus, Sed componimus vel
dipidimus percipiendo inter auribum et Subiectum Sse eiuS- modi relationem, ut subiectum con Dreatur in extensione atre, buli vel auribu una in conlprehe=isione Subiecti' Idea enim, quae praedicati munere fungitur, ConSideratur ut idea misversalis, in Cuius extensione SubieCtum pronuntiatur Contineri ut pars toxica ' In iudicio autem apprehensivo Synthesis duorum fit a subiecto Cognoscente propter nexum' sicum illorum duorum. Qui quidem nexus duplici modo institui potest et revera instituitur. Saepenumero enim ita fit, ut, quae Xtra mentem physi Ce Sunt ConiunCta, Sive ratione OnCreta Spatii. Sive ratione aeon Creta temporis Conexi Consecu- Cf. I 54
Iudicium revera esse actum mentis Vel intellectus a Cartesio et Malebranchio negatum St, cum affirmare, negare, dubitare diversos modos volendi esse duxerint. Quorum sententiam falsam esse patebit ex iis, quae de voluntatis obiecto proxima sectione declarabimus. Obiectum enim voluntati non est Verum, Sed bonum. Praeterea, si iudicium, ut actus elicitus, esset actu voluntati S, ea tantum aD firmaremus, quae Vellemus. Experientia tamen teste multa affirma-mUS SSe quae notiimus f. Lehmen- l. c. II δ 35.
124쪽
tionis , sive ratione Concreta caiisalitatis Conexio intrinseca, influxus physicus , a Cum a C pSa relatione Con Creta Coniunctioni apprehendantur. Si animal percipit ignem esse ibi, in tali loco et non in alio, item talem Calorem, quem Sentit, procedere a tali igne. Neque raro nexus ille
physicus instituitur in subiecto ex associatione illa physica psychica imaginum, ex qua proCedit motus ille, quem instinuum supra p. 82 VOCaVimuS. 2. Quae Cum ita Sint, non defuerunt philosophi, qui in ipso intellectu talia iudicia instinctiva posuerint, quae
scilicet non ex perspeCta evidentia bieCtiva, sed e caeca quadam Iamrae impulSione procedant. Tales fuerunt Sens,mcntalistae, quo VOCant. Eorum vero dux exstitit Iceid IS Cum Sceptici Sinum impugnare vellet, Lockio et Humio SeSe oppoSuit, negan Omne Cognitione nostra e sola sensatione originem ducere. Sensationes vel simplicissimas
ut perceptionem odoris iam iudicia quaedam ne CeSSaria et universalia adiuncta habere opinatu eSt, in quo genereeSSent principia Substantiae et causalitatis. Haec igitur iudicia primitiva ex experientia hauriri non posse. Eafassus est non esse nobis innata ut iudicia sive principia explicita. Neque civit ea per abstractionem ab intellegentia l)OS experientiam formari posse. Reliquum igitur erat, ut diceret ea a nobis admitti propter instinctum CaeCum naturae OStrae inditum. Eius generis principia, quae ab omnibus hominibus propter invincibilem naturae
impetum admitterentur, numeravit Cto. ΘηDoctrinam similem amantio Scimus esse propoSitam
in iudiciis illis syntheticis a priori explicandiS'.
nas Mid de quo iam supra I 75 n. 2 diximus), in urbibus Aberdeen et Glasgo lihilosophiae Prosessor, Scholae quam scolicam vocant caput exstitit I 475 m. 2. Vesch, Inst. log d 77.
125쪽
Sed talem naturae impiilsum aemul revera XSistere nulla experientia docet, immo ex iis, quae Contra antStatuimus, aperte Cimu omnia iudiCia ΟStra Certa, vel ipsa iudicia necessaria, Oriri non e CaeCa syntheSi, Sede evidentia obieCtiva menti sese manifestantes Si quis tamen nihilominus instinctivum Vocandum esSeduxerit motum illum intellectus, Secundum quem, Om' paratione facta et veritate perspecta, in iudicium eliciendum men Sua natura neCessario fertur, cum eo disputatio non erit protrahenda. Tun enim quaeStio erit de voce,
Tormaliter proinde spectatum iudicium infellectuale iudicio apprehensis distinguitur eo, quod illud fit ex perspecto nexu logico, o autem X apprehen S nexu OSico.
DE RATIOCINIO. Ratiocinium in Logica definitum Si actus mentis, quo
duarum dearum convenientia vel repug nantia ea proportio te, quam habent cum una Iertia notione, infertur'. Eius elementum formale Cimus SSe conSequentiam vel nexum logicum exsistentem non iam inter duas ideas, sed
Quae Cum ita sint, ad naturam ratiocinii dignoscendam hi nexus logicus imprimis prae oculis est habendus. Hac enim nota ratiocinium perfectum vel formale, de quo hic agitur, distinguitur a motibus illis, qui ad instar ratiocinii fiunt in potentia aestimativa, per SSOCiationem imaginum Sensilium et per inclinationem quandam instinctivam, Sine ulla dea universali et proinde sine ulla coxnitione nexus logici qui inter perceptiones illas XSistit. Quales motus in animalibus brutis esse possunt et experientia teste in f. I 457 sqq. f. I 86. sqq.
126쪽
ipsi insunt, it ex iis Cimiis, tiae supra de instinCtu
venatur, plura iudi Cia imperfecta inter se Componunt et operationes eliciunt, quae ratiocinia initantur, Sed tamen ratiocinia formalia non sunt, quia motus illi non sunt vi cognitionis nexus toxici inter plures ideas exsiStentis, Sed vi associationis naturalis imaginum Sensilium ope memoriae
Scholion. - diversis inumnus denominationibus. Intellectus, pro diversitate operationum quas elicit, diversis insignitur nominibUS. I. Ratione modi, quo Cium suum Xercet, distinguitur intellegentia et ratio. Iem entia dicitur intellectus, quatenus prinCipia Perse et immediate nota perCipit. Ratio vero dicitur intellectus, quatenu e noti ad ignota per ratiocinium discurrit. - Ratio autem pSaduplex distinguitur.
I. se Parte obiecti, circa quod versatur, dividitur in Superiorem et in seriorem. Ratio superior dicitur ratio, luatenus intendit aeternis Contemplandis et Consulendis. Ratio inferior vero est ratio, quatenus rebus intendit temporalibUS. 2. EX Parte inis, luem ratio in veritate CognosCenda intendit, dividitur in l)eculativam et praCti Cana. Ratio speculatis a dicitur ratio, luatenus SiStit in Ontem l latione veritatis, inquirendo quid sis crum. Ratio practica vero dicitur ratio, quatenus Cognitionem Suam ad opia applicat, inquirendo tradsit faciendum. II. Ratione obiecti, circa quod intellectus versatur, diStin'guitur Conscientia et memoria. Conscientia dicitur intellectus, quatenus operatione SilaSintellectuale cognoscit ut praesentes Haec Con Scientia
127쪽
intellectiva, quae dicitii etiam conscientia intellectiva pyc toxica, distinguenda Si a ConSCientia Sychologica sensitiva a sensu intimo et a conscientia intellectiva morali, quae S intelleCtus, quatenu pronuntiat Circa Convenientiam actuum OStrorum Cum lege morali. De Conscientia morali sermo erit in Ethica. emoria dicitur intellectus, quatenus speCies intellegibiles Conservat et, per refleXionem in Suum Ctum, ut quondam habitas recognoSCit. Cum autem operationes illae omnes, intellegentiae, rationiS, OnSCientiae, memoriae, verSentur Circa idem obiectum formale immateriale , non est cur ipsas ad facultates diversas specifice distinCta referamuS. Plane enim eorum Omnium ratio Sufficiens explicatur, si admittimus intellegentiam, rationem, OnSCientiam, memoriam esse functiones diversa unius et eiusdem facultatis, quae dicitur
OBSERVATIONES CIRCA APTETITUM ATTONALEM VEL VOLUNTATEM.
DE OBIECTO VOLUNTATIS. Obiectum voluntatis Simpliciter declaratur. I. EXperientia teste, in rebit extra no exsistentibus non solum tale bonum Corporeum Con Cretum, individuum, Sen Su apprehensum appetimus, sed ope intellectus in rebus materialibus ipsam rationem unipersalem boni detegimus et ad ipsum inClinamVr.
De formando intellectu Verstandesbildung egregie disserit Meschiar in libello periodico Stiminen aus Maria-Laacha LXXI
128쪽
a. Sub lumine autem et influxu huius rationis uni versalis boni omnia bona singularia et parti Cularia appetere possumus, et illa quidem non solum materialia sed etiam spiritualia. Volumus enim Vel amamus iustitiam, Sapientiam, bonum, pulchrum, ratione illas Omne immateriales, quas
intellectus ex iis quae Supra p. 80 diximus, Secundario apprehendit. FaCultas Vero, quae hae Omnia Sic appetit, dicitur
Assertio Obiectum proprium voluntatis es ipsa ratio boni latissime accepta seu bonum unipersale indeferminausumptum.
Nam proprium voluntatis obiectum illi est, ad quod appetendum nata est Oluntas, et quod primario et per se appetit. Atqui, X perientia teSte, 1. Voluntas ad rationem boni latissime accepti ap-
Petendam nata St, i. e. Poluntas nostra amratifer inclinatur ad univerSale bonum. Nemo enim est, qui non Xperiatur Se ad universale bonum ita Semper anhelare, ut at , insatiato illius appetitu haud l)ossit temperare. Et re quidem Vera, quotquot bona poSSidemuS, quantacumque Si felicita qua fruimur, Semper phira desideramus et ad alitora ascendere CupimuS. Immo,stu maior est Copia bonorum, eo vehementius fit in nobis desiderium ad maiora. Sed haec universa Ia et motus illius necessisas aperte probant Ohlntatem OStram, dum
illa bona particularia appetit, naturaliter inclinari in rationem boni latissime acceptam Seu bonum univerSale, quod ad omnem loni rationem cindeterminate sese extendit ,
I 'animal juge certaines choses bonnes our tui et a VerSeneS, certaine a uires malivat se poli tui et 'en carte, at Sora attention St abSorbe par a realite concrete, est incapable de
129쪽
sicut ratio entiS, et Cui in Concreto CorreSpondet Summum
bonum, iuxta illud a S. Augustino tam praeclare dictum c Fecisti nos Domine ad te, et inqHelim est cor noStrum, donec requiesca in Ie L Quo S. Doctor his verbis declarat et ObleCtum autem voluntatis, quae St appetituS humanuS, est univerSale bonum, sicut obiectum intellectus eSt universale Verum. Ex quo patet, quod nihil potest quietare voluntatem hominis nisi bonum universale quod non invenitur in aliquo Creato, sed in Solo Deo. δ2. Bonum universale voluntas primario et per se appetit. Intime enim experimur, quoties olimtate aliquid volumus, nos illud velle sub lumine et influxu rationis universalis boni volumus bona parti Cularia, quia Sunt bona,
quia habent aliquid de ratione boni univerSalis, quod
Proinde, sicut intellectus nihil intellegit nisi sub lumine
notioni universalis entis ut veri, ita etiam voluntas nihilla domine et ' considerer a part e qui ais a bonu des culose S tu' i trouve bonnes, a deferetiosis de choSes hi 'it trouve au-VaiSeS. Gue conti e=ation abstraire assartient en profre a Phomme ramour de a boni est propre a a volonte humaine. 'objet forme de a volonte aisonnable est te bien, omine et, 'eSt-a-direce a raseon de quoi es hoses son dines samour. - Des que laraison a abstrati, elle generalise. En dehor et au-dessus de biens particuliers, elle conςoit don Nn ien Mea qui retintractum, fotirce tιU F a de onte dissemine Eans es bie=rs articuHerse et ideat, quin tessenc de biens finis, on appelle ouraminent te bien genera te hien niverset. De prime abord, a raison 'en aperςoit a larealisation, elle 'est meme pas assure qu'il est realisable elle se consense de te consi erer a Perat abstrait, indefer Ninement. Un ravati de reflexion est requis, i appartient a la Morale et a la Theodice de te decrire, our montre que et idea est reel en Etre
130쪽
vult nisi sub influxu rationis universalis entis ut boni. Bonum universale vult primario et propter Se bona autem particularia secundari et propter bonum universale. Iam Vero, quod Volumus l)ropter Se dicitur sinis, quia est id, quo obtento operatio Voluntatis desinit ea autem, quae appetimus propter finem dicuntur media . Quare univerSale bonum, Cum tale Sit, Ut totam Voluntatis CapaCitatem X pleat, ne aliud quicquam extra ipsum inveniri possit quod appetatur, dicitur etiam ni ultimus, quia in ipso voluntas ultimo quiescit, vel etiam beatitudo, quae est Statu Omnium bonorum aggregatione perfectus η . Proinde recte dicitur etiam: Finis ultimus hominis est universale bonum vel beatitudo in genere. ηδ
DE OPERATIONIBUS VEL ACTIBUS VOLUNTATIS.
De actibus voluntatis generatim.
I. Notio Voluntarii. Motus vel actus appetitu rationalis dicitur noluntarium. A Schola definiri solet et actio ab inferno principio procedens cum Gnitione suis a M. Ad rationem igitur voliuntarii constituendam duo re, luiruntur I aliqua cognitio finis, vel eius luod olim lasintendit, e parte intellectus; et et exercitium olim talis
ACtu appetitus sensitivi, quoties fiunt in nobis sine coxnitione rationali finis. i. e. Sine intellectus advertentia,
CL I 37 sqq. uhius, De ConSol Phil OS. I, 2. Huius beati luctinis uberior explicatio siet infra, in lutius tractatu Parte synthetica. Cf. S. Thom. S. theol. I, 2 q. 6-I7 item Suarea, De VΟ-luntario et in voluntario disp. I, ecl. -4 MeFer, Inst iuri nat. I 64 Sqq Marc Inst. morales I n. 27 sqq: Lehm tihi, Theol.