Institutiones philosophiae ad faciliorem veterum ac recentiorum ..., Volume 5

201쪽

UAESTIO QUINTA.

De unitat is distinctione generica , speciasci, numerica, ct aliis adjunctis

numerica. Unitas generica scientiarum om

nium a fine poli1simum repetenda videtur ita ut scientia specusetiva , quae pro fine habent solam ' ritatis contemplationem , sint ejusdem generis: item Practica omnes ad idem genus referantur, speculativae vero a practicis genere dissideant. Unitas specifica scientiarum ab objecto formali deducenda est , ut diximus , quia objectum formale cujus1bet scientiae eam ab omni alia specifice discernit Etenim quaelibet scientia in hoc cum

aliis omnibus convenit, quod scientia sit in hoc est illitias gentis sed discrepat ab aliis per objectuin formales, a quo ipsius disserentia oecifica desumitur. Sic Geometria in eo cum Physica consentit, quod sit scientia. quod circa corpus naturale versetur sed Geometra corpus naturale confiderat tantum quatenus est extensum Physica, ro id spectat, quatenus est naturales, seu quatenus omnibus dotibus seu qualitatibus naturalibus sensibilibus est affectum. Unitas denique numerica scientiarum ab exit' tentia singularum in hominum mente desumitur: nam, principium individuationis, sive rei, sive modi, est existentia , ut inferius probabimus. Hic autem quaeritur an scientia tota sic tot

lis , ut aiunc , sit unc simplex qualuas ans multis habitibus partialibus sit composita. 2 4ς 1 sit

202쪽

CDNCIUS IO PRIMA.SCIE T tota integra non est una e simplex qualitas sed ex multis habitibus partialibus est composita. Probatur. Ibi non est una' simplex qualitas, vel babitus , ubi plures sunt dissicultates supera dae r nam habitus propter difficultates admi

tuntur.

Atqui in eadem scientia totali, V. g. in Logica Physica multae sunt difficultates superanda . Nam in Logica quidem , si quis ea noverit, quae ad perceptionem pertinent, non continuo iis i formatus est , quae ad ratiocinationem spectant et in Physica quoque, si quis olores Iridis uiciis que explicare possit,nondum plantarum ac anima lium vires, proprietates habet exploratas. Ergo scientia tora, integra non est una simplex quali ras; sed ex multis habitibus partialibus est composita.

OB Ire IE primo Scientia est una sim- Plex qualitas aut habitus , si versetur circa suum objectum sub una Headem ratione formalici ac omnes ejus conclusiones ad unum principium c

scrantur.

Atqui verum prius. Ergo posterius. Respondeo negando sequelam majoris Ut enim scientia circa suum objectum versetur sub una eadem ratione formali , oportet tantium eam esse unam unitate compositionis is ordinis , nec necesse est, ut sit una unitate entitatis ' licitatis. Deinde non uuam est in qualibet scientia pri

203쪽

eipium , ad quod reliqua omnia revocentur. Nam in Logica, v. g. multa sunt principia, ex quibuν ipsius regulae pendent. In Geometria multae sunt definitiones , laxiomata , ex quibus theoremata& problemata demonstrantur qui unum axi ma aut definitionem novit, non statim Geometra est dicenduS.

Instabis. Idcirco facultas una est, eadem qu liras , quia objecta sua sub unain eadem ratione formali attingit. Ergo idem dicendum de scientia. Respondeo negando consequentiam. Facultas enim est naturalis in est quid idem , quantum adentitatem , ae ipsa rei substantia , ut Intellectus, Voluntas sunt quid idcm ac ipsa mens quatenus in- relligit, Quult. Sed habitus est acquisitus , id est, repetitis actibus comparatus Actus autem illi diverti sunt pro diversis difficultatibus : unde pariunt tot habitus partiales , imo sunt diversae dif- ficultates. Quamobrem longe dispar est habitus& facultatis ratio.

Objicies secundo Fides divina una est simplex qualitas , liceὲt multa habeat objecta. Ergo, scientia una est ac simplex qualitas.

Respondeo negando consequentiam, parito tem Ratio autem disparitatis in eo est, quod in fide unum sit duntaxat medium , seu argumentum, aut motivum , quantum ad omnes articulos. Nam per unum, idem motivum credibilia sunt, uni mysterium sanctissimae Trinitatis , tum mysterium Incarnationis inempe per Dei revelantis auctoritatem ab Ecclesia manifestatam. Sed non eadem est ratio aut morimum in scientia , quanti m ad omnes propositiones v. g. in Physica non eadem affertur

ratio duritiei , quae est in lapides caloris , qui in igne sentitur luminis, quod a Sole distundi ur. Unde uon est fidei divinae icientiae naturalis par ratio.

204쪽

Drs puTAT. I. M AEs T. V. 1 3 Nunc expendere juvat ad quas mentis virtutes, tanquam genera , referenda sit quaelibet scientia

aut Philosophiae pars. Qua de re sit CONCLUs I SECUNDA.SI, AE Philosophiae partes continent Intelligentiam. Probatur. Intelligentia est cognitio primorum principiorum , ut definitum est in Prooemio Compendii Philosophici. Atqui singulae Philosophiae partes , Logico,

Metaph sic , , - , Ethica , ipsaeque Mathem ne di eiplina continent cognitionem primorum principiorum in axiomatum communium , sine quibus nullum extare posset in subjecta uilibet disciplinae materia judicium , nulla ratiocinatio

ut norunt omnes.

Ergo singulae Philosophiae partes continent Intelligentiam.

CONCLUSIO ERΤΙΑ. ΟΜ, Philosophia partes simul sumptae

diei possunt sapientia. Probatur. Sapientia definitur a veteribus Philosophis Rerum divinarum .humanariam scientia : sive scientiarum omnium complexio , ita ut Sapientiain Philosophia pro una eademque re su

mantur.

Atqui omnes Philosophiae partes , simul sumptae

sunt seientiarum omnium complcxio, sive sunt rerum divinarnm humanarum scientia, aut uno

verbo Philosophia. Ergo omnes Philosiphiae partes simul sumptae diei possunt Sapientia.

205쪽

Si sapientiae nomen sumatur pro scientia rerum altissimarum , id est rerum maxime universalism is rerum excellentissimarum, sola Meta- physica diei potest Sapientia. Probatur. Ea sola disciplina dici potest sapientia , quae sola est seientia rerum altissimarum , id est rerum maxime universalium in rerum e cellentissimarum. Atqui sola Metaphysica est scientia rerum altissimarum , id est , rerum maxime universalium rerum excellentissimarum. Nam priore sui parte , quae Ontologia dicitur , de rebus maxime universalibus , primisque notionibus agit 'osteriore vero parte , quae Numarologia , vel Theologia, turalis vocatur, de rebus excellentissimis , nempe de Deoin spiritibus disserit , ut ex Compendio Metaphysico notum est. Ergo si sapientia pro rerum altissimarum scientia sumatur, sola Metaphysie diei potest sapientia.

MEτA HYsic A c Physica sunt scientiae Probatur, Scientia est cognitio Vera, e tat evidens rei necessariae per proprias causas ut definitum est in Prooemio Compendii Phil sophici. qui utraque hae disciplina diei potest e gnitio vera, certa invidens rei necessariae et proprias causas. Nam ostendunt , v. g. Metaphy- Rei mentem humanam nullatenus egere corpore ad subsistendum , quoniam est substantia a corpore plane diversa. Probant Physici liquores per

206쪽

muntur, c.

tiae speculativae. Probatur. Scientia speculativa est ea, cujus finis est speculatio Pseu quae conquiestit in objecti contemplatione, nec tendit ad opus. Atqui Metaphysica, Physica conquiescunt in objecti contemplatione , nec tendunt ad opuS. Nihil enim Metaphysica circa res spiritales nihil Physica circa res corporeas molitur.

Ergo etaphysica, Physica sunt scientiae spe

culativae.

Responsiones ad objecta.

OBII cI 2 primo. Dum quis ' Deum eognoscit, ad illius laudes celebrandas excitatur, Ergo Metaphysica , quae circa Dei cognui )nem versatur , practica est , non speculativa. Respondeo negando consequentiam Licet enim omnem cognitionem eo sensu practicam esse oporteat, quod non sit otiosa, non tamen proprie dici debet practica , nisi quatenus docet aliquid agendum aut efficiendum. Porro Metaphyfica non docet nos Deum ut celebrandum , sed ut cognoscendum : unde speculativa est non practica. Objicies secundo Artes propemodum omnes , quibus homines in laboribus sublevandis utuntur, ex Physica sunt derivatae. Ergo Physica practica est. Respondeo negando consequentiam Tamessi enim artes illae rerum naturalium cognitionem

H iiij

207쪽

supponant, ip tamen hysicae hoc modo sine extrariae adeoque Physica non desinit esse sp

eulati a.

Probatur Seientia est cognitio vera , e ta/ evidens rei necessariae per veras propriasque

causis.

Atqui Ethica est hujusinodi. Nam Ethici mdoeent honorem esse parentibus exhibendum, quia reddendum est unicuique quod suum est , c Ergo thie est scientia.

Probatur. Scientia practica dicitur ea -- Ius finis est praxis , seu quae non conquiescit in objecti contemplatione 1ed tendit ad opus. Atqui Ethica est hujusmodi. Non enim spectati V. g. irtutem ut ean tantum cognoscamus, sed ut ad praxim illius excitemur xtendamus , c. Ergo Ethie est scientia praetica. Dices. Scientia ramea magis discitur exemplis qua miraeceptis. Sed thie non discitur exemplis r nam qui eam docent , non semper exemplis praeeunt. Ergo Ethica non est scientia praetica. Respondeo negando majorem, Non enim Ethi- ea magis exemplis distitur , quam praeeeptisci sed tantum utile est , quae praeceptis tradita sunt, exemplis confirmare Ea autem exempla peti posisunt vel ab iis ipsis , qui doeent vel ab aliis. Nam qui docem, non semper exemplo praeire possunt, eum non semper iant occasio. Verbi gratia , si

208쪽

Dis p UTAT. I. II AEAE T. V. 17 cmis doceat subditos erga Regem esse debere semper fideses in regni tumultibus non statim re ulionem aliquam concitare debet, ut possit fidelitatis exemplum in seipso postmodum exhibere sed satis est si proponat exςmplum boni vir , qui legitimo Principi in publica defectione semper adna erit.

neralis.

Ρrobatur. Prudentia generalis est eosnitio Nneralis eorum, quae ad moresin vitae institutionem

pertinent.

Atqui Ethica est cognitio generalis eorum quae ad mores pertinent. Docet enim quid sit agendum&a quibus abstinendum. Ergo Ethica dici potest prudentia generalis.

OBII cI E primo. Eadem disciplina diei non potest scientia simul, prudentia. Sed Ethica est scientia , ut antea ostensum est. Ergo dici non potest prudentia. Respondeo negando majorem Eadem quippe disciplina diverse modo spectata, dici potest scientia trudentiam scientia quidem , quatenus demonstratira est prudentia vero , quatenus vitarei vilis offici generatim praescribit. Cum ergo dicuntur prudentia μ scientia distingui inter se respondendinae eas distingui officiis , non natura sive potius eamdem disciplinam pro diversis functionibus, officiis , modo scientiam , modo prudentiam appellari : nam prudentia generalis revera scientia est rerum agendarum , non aliarum.

209쪽

Instabis. Objectum eientiae est necessarium Eimmutabiles objectum vero prudentiae est contingensin liberum , idque a nobis pendet. Ergo idem habitus non potest esse simul sciemtia trudentia. Respondeo distinguendo primam partem ant cedentis Objectum scientiae est necessarium neces- state essentiae, concedoci necessitate existentiae, nego unde nego consequentiarns Igitur ut scientiae, sic prudentiae generalis objectum est necessarium , quoad essentiam , nec a nobis pendet nisi forte quantum ad existentiam. Sic vitium esse fugiendum , propositio est sempiternae veritatis, tametsi pendet a nobis divina gratia adjutis , ut fugi mus vitium virtutem sequamur. Objicies secundo Prudentia moralis non ea di nisi in virum probum. Sed moralis disciplina reperitur etiam inim--

probis. Ergo non est prudentia.

Respondeo distinguendo majorem Prudentia particialaris , quae dicitur virtus cardinalis mori cadit nisi in virum probum , concedoci prudentia generalis, nego. Simili modo concessa minore, dii tinguo consequens o dico uitlierem hoc uico distingui solere prudentiam i alteram ge/eratem

quae generatim praescribi quo pacto se instituenda

ita , alteram particularem , quae est cogniti practica eorum quae in quavis occasione a viro proboesunt agenda. Posterior quidem non adit nisi in virum probum sed prior etiam in improbis reperitur. Quanquam alia est adhuc prudentia panismI- , quae ruaens a carnis dicitur, per quam filii Mnebrarum prudentiores stinesiliu lucis haec ait improbos etiam pertinet. Ditcipima autem motans non est prudentia particularis , sed generalis 5ed inquies plerumque evenit , ut mi sint

210쪽

Dispur ΑΥ. I. M a T. V. I sseientia morali diligentilis exculti , iidem sint in rebus humanis imprudentissimi, imo aliquando nequissimi. Ergo moralis scientia dici nequit prudentia. Respondeo distinguendo consequens. Dici qui prudentia particularis , quae est virtus cardinalis , qua quis in quavis occasione bene agit,conce-

dici nequit prudentia gencratis, qua qui novi generatim quid sit agendum , nego. Ut enin multi sunt viri optimi, prudenti uim absque studio moralis disciplinae sc multi esse possunt nequissimi particulari prudentia destituti , liacet generalibus Ethicae praeceptis sint insermati

CONCLUsIO DECIMA.LO Oic est scientia.

Probatur. Scientia est cognitio Vera, certa, evidens rei necessaviae, immutabilis per proprias ejus causa. rationes. Atqui Logica est cognitio Vera , certa in evidens rei necessariae, immutabilis per proprias ejus causas, rationes Demonstrant enim Logici perceptionem intellectus per se falsam non esse , quia nihil affirmat nec negat. Item definitionem constare debere ex generes differentia quia rei naturam , quae gegere differentia continetur , exprimit. Atque i a de caeteris.

Ergo Logica est scientia.