Institutiones philosophiae ad faciliorem veterum ac recentiorum ..., Volume 5

91쪽

nempe ex artificiosa rerum structura , motu , quiete , situ partium figura petuntur ea inter veteres Philosophos amplexi sunt Democritus ejusque sectatores Leucippus , Epicurus, naxagoras , Anaximander , aliique qui omnem generationem coalitione aut secretione corpusculorum fieri eredidere. Hoc tantum differt Anaxagoras

a Democrito Epicuro in aliis , quod statuat omnia esse actu in omnibus secundii proprias suas formas cita ut in ligno , v. g. sit actu ignis secundum propriam ignis formam ac rationem atque ita in reliquis Lunde Auctor est Pan premia seu disseminationis rerum mnium in omnibus csim Democritus , Epicurus,' alii non ita defendant omnia esse in omnibus , ut actu ignis sit in aqua secundum propriam formam , sed tantum

potestate.

Eadem principia sectati sunt recentiores massendus nimirum, Cartesius , quamvis inter se non parum dissentiant.

GAssENDus Democritumis picurum in omnibus pene secutus , res omnes naturales ex atomis .inani seu pleno, vacuo constare asseveravit : eamque doctrinam tum ex Diogene

Laerti desumpsit tum maxime ex Lucretio qui Democriti WEpicuri placita latinis versibus in libros sex distributis comprehendit. Per atomos intelligi corpuscula quaedam minutissima cinsectilia , ut pote solida , nulliunque

intra se vacuolum, nullos meatus habentia. x his autem res omnes corporeas coaluisse putat. Cum autem eorum corpusculorum formae seu figura penitus diversae sint non tam apte ea inter

se conjungi existimat in corporum compositione

92쪽

PM A C A P. II. rvin spatiola quaedam omni corpore destituta imrercipiant , quae spariola v cui issimi ι nomine

designantur. Quemadmodum vero ex atomorum conjuncti ne corpora omnia constare existimat ita per earum transpositionem , additionem vel detractionem eadem variari, corrumpici proindeque ex iis alia generari docet. Carte 3.

CARTE' Ius res omnes ex materia certo

motu agitata variisque formis instructa componi existimat.

Per materiam nihil aliud intellisit quam in stantiam in longum, latum .progundum extensam, se extensionem ipsam, quam solidamissubstantialem esse debere arbitratur: alioqui nihil solet risibili autem uita est extensio. Itaque vacuum , quod nihil aliud eget est , quammiati- extensum , omnino judiea impossibile in quo a Democris , Erieuro, Ginendo diserepat, avibus vacuola quaeaam inter atomos dispersa seu aisseminata mercipi videntur. Deinde materiam in indefinitum divisibilem statui , atomosque seu corpustula insectilia re=eit, contra ac videtur Gavindo , qui cum reliquis Epicureis corpuscula quaedam solidarac indivisa tanquam orima rerum initia acriter tuetur. Denique cum Epicurei innumeras propem dum suis atomis formas affingant , ipse triplex tantum materiae genus ponit , nempe meteriam subtilissimam , quae primum elementum materiam globosam, minus subtilem , quae secundum , ac tandem erassam seu striatam quae tertium elememium ab ipso nominatur.

93쪽

Ut autem ostendat quomodo triplex illud materiae genus prodierit, aut saltem prodire potuerit , statuit omnem illam materiam , ex qua hic Mundus aspectabilis est componitus , potuisse a Deo dividi in partes propemodum aequales, angulatac deinde illas celeri motu tam circa vari rum vorticum, tum circa propria centra potuisse agitari. Igitur attritis angulis prima subtilissimus pulvis exilire debuit, quae est materia primi element , omnis figurae capax , nullius i tenax Secundo globuli quidam in medio post angulorum excussionem relicti sunt quae est materia globosa seu secundum elementum, vel aetherea substantia. Τertio denique majuscula quaedam fragmenta occurrerunt ad motum mmus expedita , aliaque aliis implicita , quae materiam crinam seu tertium elementum constituunt.

Cum enim materia primi elementi spatia trianis gulari , quae in medio trium globulorum secundi elementi reperiuntur,a centro vorticis ad polos usique compleat, simulque cum ipso vortice move tur debuerunt majores illius particulae, quae minus celeriter moventur, induere formam in sua latitudine, profunditate triangularem qu niam non recto motu sed per gyros cum ipso vortice feruntur , necesse est ut ex iis concretas m loculas concipiamus , tanquam exiguas columnas tribus striis, in modum cochlearum intoriis , X- cavatas Hinc crassa illa materies simul& striat Iocatur et ex eaque magneticam potiuunum virtutem repetit Cartesius.

94쪽

pRisciva sensibilia vocantur quae sensibus obvia sunt, ex insensibilibus constant:

eaque sint tum Peripateticorum tim Chymic rum elementa , quae per primam magisque obviam corporum naturalium, mixtorum analysin se reselutionem deteguntur. Igitur elementum

sensibile eonstat ex principiis insensibilibus principia vero ex aliis prioribus non componuntur.

Elementum autem sensibile definitur ab Aristotele libro . de Coelo cap. 3. orpus quoddam in aluod eater corpora proxime dividuntur seu resolvuntur , in quibus inest potentia aut actu , ipsumantem in specie sua est indivisibile. requis dici potest corpus sensibila quod in partes sensibiles dime se speciei dividi non potest , is ex quo alia corpora

qua dicuntur,mna componuntur. Sic aqua in partes sensibiles diversae rationis dividi non potest;& ex aqua , terra, ac caeteris elementis nunt ea corpora quae mixta dicuntur , ut lignum, frumentum, ruinas, c. De elementorum autem sensibilium numero non eonsentiunt Philosophi. Alii unum duntaxat admisere, ut Hesiodus terram Thales Milesius aquam; Diogenes aerem, Heraclitus ignem. Alii quatuor propugnarunt, ut Empedoclec, ignem a erem aquam ct terram quae fuit etiam sententia Aristotelis,Hidi pocratis , Peripateticorum Galenicorum. Ex iis autem tria duntaxat retinemus elememta, nempe aerem , aquam, terram Ignis enim

95쪽

proprie dici nequit elementum , cum ex diversaσxationis Dartibus constet sed illius loco tria peti possunt e Chymicorum ossicinis , nempe sal , αἰ-phur Mercurius. Vulgata autem Peripateticorum elementa sic definiuntur ab Aristotele libro x de generatione corruptione cap. 3. ignis quidem , elementum calidum issiccum : aer elementum humidum ct calidum aqua elementum frigidumo humidum aerra denique elementum siccum 'igidum. Quas definitiones expendemus inferius , cum de calore, frigore, humiditate, siccitate verba faciemus. Illud modo observandum est ex Aristotele libro x de generationei corruptione cap. . ex et

mentis alia esse Hymbola , seu diss)mbala, quae nempe in nulla prima qualitate conveniunt,ut sunt ignisin aqua haec enim frigida eihi humida ille vero calidus Iceus olia vero θmbola , quae in

una prima qualitate conveniunt ut aer inqua in humiditate; ignis, terra in siccitare conveniunt. Nihil aliud a natura elementorum nos docuit Aristotcles Sed qui mechanicam Physicam sectantur , quiddam specialiusis ad elementorum notiatiam adipiscendam magis accommodatum tradere

solent.

Gassendus is Epicurei omnes, ignis naturam in atomis quibusdam rotundis constituunt quae atomi cum sint admodum mobiles , summa celeritate volvuntur, atque in omnes partes Vibrantur, ita ut obvia corpora incidere dissipare valeant. Hunc autem rapidum motum ignitis atomis congenitum esse docent, adeo ut semper moverinitantur is nisi quid eas prohibeat , continuo moveantur. Quod quidem cum recta ratione vid tu pugnare cum nulli corpori id concessum se ut se moveat, cum quiescit vel sistat se , cum

movetur. Dj0j ipso by COOste

96쪽

Cattesius subtilissimam suam erim elementi materiam in perpetuo nec interrupto motu , jam inde ab ipso Mundi exordio perseverare statuit :quod quidem ue hypothesis rationi maxime consona videtur admittendum. Cum igitur materia primi elementi crassorum corporum meatus sic pervadit, ut nullas tertii elementi Iarticulas secum abripiat, tunc nullo esseetu sentibili se prodit, nec ignis rationem habere tunc videtur. Sed ubi majore copia intra hujusmodi corporum meatus admittitur , ita ut vires exercere possit, & terrestres seu tertii elementi particulas abducere is quoquoversus agitares tum ignem excitat , Qui materiae globosae, seu seeundi elementi, vel aetherea substantiae impulsione futiget , obviaque coryora divellendo accendie. Cui quidem sententiae facile acquiescimus, dummodo per eas partes crassiores tertii elementi intelligantur partes sulphureae nitro. nam ea sola per subtilissimam primi elementi materiam in omnem partem agitatae ignem efficiunt. Aeris naturamin vires aliter explicare non posisimus , quam per effectus, experimenta , quibus

quantercumque hac nostra aetate inuoluere.

Hunc ex aquosis exhalationibus constare non concedimus nam magna in eo deprehenditur uetusticis , seu vis qua compreulus aer sese in pristinum statum restituit. Haec autem vis in aqua non satilis dicendum cum Cartesio , quemadmodam crassiores tertii elementi particulae in primo elemento natantes ignem efficiunt , si easdem in secundo elemento seu aetherea substantia fluitantes aeremis caeteros liquores efficere. Hujusmodi vero tertii elementi particulae, quae in secundo et

mento natantes aerem constituunt, videntur esse

oblongae, instar pilorum , aut lanae filamen-

97쪽

' COMPENDIUM HYSICAE.

rorum , ut comprimi possint ac dilatari oliter quippe vis aeris elastica non facile posset intelligi. Aquae natura non uno modo a veteribus 4ecentioribus Philolphis fuit explicata. Gassendus post Lucretium M alios Epicureos aquae naturam in particulis laevibus, rotundis aut certe ad formam rotundam accedentibus constituit quae partes interstitiis vacuis discretae facile actui cedunt; cumque lubricae sint, nisi contineantur , diffluunt. Quamvis autem admodum sint tenues , non tamen ad eum tenuitatis mobilitatis gradum accedunt, qui in igneis particulis reperitur.Multo minus ad puncta mathematica,omnis plane extensionis expertia sunt producendar,ut

visum est Galilaeo insigni Ducis Hetruria Math matico Hujusmodi enim puncta a vera sinceraque Physica eliminari oportet. Cartesius probabilius existimat aquae particulas oblongas esses teretes , laeves flexibiles , alias aliis anguillarum more incumbentes. Hac enim constituta partium dispositione omnia aqua phaenomena satis commode possunt explicari. Terra denique est id quod inter elementa maxime fixum est, solidum , eum ignis vi sursum non efferatur. Sed cujus figurae sint ipsius partis

lae, divinare non possumus. Chymici aerem inter elementa non annumerant: sed praeter aquam, quam phlegma is terram, quam caput mortuum nominant, tria recensent sementa, scilicet salem sulphur seu oleum, mercurium seu stiritum. Mercurius seu spiritus est pars mixti sebtilissima, mobilissima, quae proinde sursum evolat. Oleum sive sulphur est pars mixti pinguior ex particulis ramosis ac inter se implexis constans. Sal denique est corpus rigidum ex particulista tioribus, aculeatis compactum.

CAPUT

98쪽

PARS RIMA CAp. IV.

Primo Mensuranii tantita 'Secundo motus, ciuies Tertio, Figura, situs. Magnitudinem sive ovans in

Figura, ut ante distin est a-- -

ris terminui. innitur minis, situs est dispositispaniam ramoris in loco

99쪽

τι COMPENDIUM PHYSICIE.

rentii id est , ut vulgo interpretantur , perfectioentis alicujus , quatenus tendit ad aliam perfectionem aut terminum quem non habet.

Quae definitio ut intelligatur, observandum cum Aristotele ibidem , quaedam entia esse in potentia tantum , ut aqua frigida, sive potius glacies est in potentii tantum respectu caloris r quaedam essem actu tantum, ut aqua calida est in ipsi adhucaloris quaedam denique partim esse in actu, partim in potentia, ut aqua quae calefit, qua que tendit actu ad calorem. Haec entia quae sunt in potentiavi in actu simul dicuntur moveri. In omni mutatione seu motu generatim duo sunt termini, inquit idem AristoteIes lib. s. hysicorum cap. 1.ac proinde ex istis terminis vel solus reminus a quo fit motus , est realis vel lus terminus ad quem fit motus vel ambo sunt reales.

Quare mutatio vel est a non esse ad esse,in dicitur generatio vel est ab osse ad non esset dicitur eo rupties vel denique ab esse ad esse laicitur motus specifice ac proprie sumptus , qui adhuc triplucis est rationis apud Aristotelem. Primus est a loco in locum .dicitur latio eumotus localis.

Secundus , a qualitate ad qualitatem , ut a frugore ad calorem in dicitur alteratio seu variatis. Sed si variatio omnis partium transpositione , additione , vel detractione fiat, ut revera fieri existimamus,non est sane secernenda alteratio a motu locali, tanquam diversa motus species. Tertius denique est a quantitate ad quantitatem;& duplex est, nimirum vel a mino; e ad majorem, Qvocaeur accretio, seu incrementum vel a m jore ad minorem, & decretio seu decrementum nominatur.Sed cum isti motus additione Vetraetim ne partium fiant,non sane diversam a motu locali speciem constituunt. Ea tamen est mens ristote-

100쪽

is , ut ad tres Categorias fiat motus, nempe ad x antitatem , ad qualitatem in ad tib Motui opponitur vel ouies j de qua modo dictum est, vel alius motus. Sic in motu locali motus sursum opponitur motui deorsim motus antrorsum motui retrorsummotus dextrorsum motu snistrorsum. In variatione,motus a frigore ad calorem opponitur motui a calore ad friguς. Inmorua quantitate adinciantitatem,opponitur incrementum decremento vicissim.

Qui Physicam Mechanicam amant , ut Epicu rei omnes nassendus inse Cailesius , solum motum localem in corporibus agnoscunt, quem diverso tamen modo definiunt, explicant.

Gassendus quippe sectione prima Physicae lib.

. cap. I. post Epicurum definit motnm loralem rationem de loco in locum, hoc est, in ipsius mente, de spatio in spatium. Cartesius qui nullum in Natura vacuum, ne

possibile quidem , judicat spatium omne seu

extensionem promiscue cum corpore Physico u- sena , motum localem aliter quam per spatium vacuum definit secunda parte Principiorum articu lo 23 nempe tranflationem unius partis materiasmemnius corporis ex vicinia eorum corporum qua illud immediate contingunt, tanquam quiescentia θη- matur , in viciniam aliorum.

Quae quidem definitio secundum varios, quibus intelligitur , modo , nunc vera , nunc falsa videri potest. Primo , est vera si corpus dicatur moveri eum

transfertur ex vicinia corporum , quae quamvis reipsa moveantur , spectantur tamen ut quiescentia , per vim imaginatricem fixa redduntur ut cum

sol ab ortu ad Meridiem in systemate Tychonico transferri dicitur, discedit ab Orientis punis