장음표시 사용
111쪽
alias per satietatem, alias per philosophiam cone ictas ivia
gorem enim corporis relaxans S enectus , nec si velit anima,
illi, j ρὸ misit Loed sicut hostes diuersos recludens, ve- Iis, ta lis a turbis abero coicat, O midiam ei operatur tran
HIN C scripsit Aristoteles iuuenes non esse aptos ad ediscendas morales disciplinas, quia nondum didicerunt,rationis fraeno affectiones comprimere; nec posusunt sibi persuadere, vitia frugalitate, sobrietate, ni inentia superari . Et denique sunt nimi in omni-b ArisAcr. us sere actionibus nimis enim amant, nimis oderunt, R hqr nimis cupiunt b. Quare merito Plato dicebatς Tum maxime mentis e tit in oculus acute cernere incipit, cum primum desorescit corporis oculus. Et Plinius de Iuuenes adhuc cons aquaedam, c=q asi turbata non indecenici Senibus placida omniis, es ordinata conueniunt quibus uis a sera turpis ambitio est. Et graecus poeta inquit Senerius praeclara aetas, quae dominatur seruis,qui dominati uerunt iuuentati. Hinc lue&dietum illud Ethnici sapientis : Noli mihi compati , quod sim Senex sed compatere,quod iuuenis fui.
POST ADOLESCENTIAM ad virilem ξRTVR aetatem ascendamus , quae quo propius ad senectutis i h i
maturitate accedit, e longius ab adolescentiae pertur Mi ,1 Abationibus abesse non est dubitandum; sed non ideo ta AETATE. men negari potest, graues eas quoq; hoc annorum cursu illi contingere, cu haec teste codem Cicerone, com
nibus hominis aetatibus in varias affectiones , in pericu - a capitis, famae, Tortunarum una maXime incurrat laaec enim aetas nunquam est pacata, semper laboriosa, semper anxia, &solicita eoque grauioribus dicti culta- tibus, ac periculis exposita, quo se aptiorem ad reab
112쪽
maiores gerendas agnoscit. laod quidem rerum publicarum ac populorum frequentes calamitates miseriar testantur, quae crebro hoc ipso aetatis , cursu ab illis, qui virtutis, ac temperantia opinione praestare censebantur , in orbem inuecta fuerunt , quas facilius intelligere, quam enumerare licet. At vero cum istae libidinum cupiditatum ac Voluptatum faces refrigescente caloris vi , in Senecitu te minus in Valescant, faciliusque moderationis fraeno sub- ij ciantur, cum haec aetas ad frigidum, siccum ut aiunt 1 ἡφὶ ἡ medici ilὶilosophi tendat, longiusque a concitatio. Ulu . brst. nibus, quibus alia aetates vexantur, absit inuis non
μῆ ' pKV ima nas huic aetati gratias habeat, in entique eam honore dignam iudicet, quae rationi lumen tanta err
rum caligine abduci non patiatur, sed potius tamquam nitidiore caelo, densis fugatis procellis , veluti soli rior splendeat , ac dominetur et iij FARE V summatim dicamus, vocatura no- si14 V, hoc loco Bonum Senectutis, non quia existimemus
p κ Sciae omnino perturbationibus vacuos esses scimus ALI Ira enim ipsos,&dolere,&amare, irasci, alijs ani- TAII mi commotionibus interdum exerceri; sed certe, nisi DyV si deliri sint, de quibus modo non est sermo, tantum interest inter perturbationes enum, Maliarum artatum: ut quantum reliquae aetates Senectuti corporis viribus praestant, tantum enceius animi tranquillitate eas superare videatur, ipsae enim quae Senectuti accidunt animi permotione , quia leuiores sunt, ficilius ratio cohibet. Vnde sequitur , Ut cum Senibus insidiae sensu uinminus obesse soleant, ipsi plus Virtutibus polleant, atque ad ea, quae sibi incumbunt, aptiores multo reddantur. Quei
113쪽
Quemadmodtim autem, quod adolescentium aliqui petulantiae sint expertes, communem adolescentiae impetum, maturam minime immutat. Sic nefaria voluptatis libido, liue foeda intemperantia, licet in Senibus aliquibus interdum viguisse deprehendatur, Senectutis tamen statui notam haud valet inurere, sed illis tantum senibus, qui verecundiam abiecerunt, ac nequitiae fraena laxaverunt prout de Salomone constat, cuius cor,cum iam esset SeneX, a mulieribus fuit depra 'il S uatum . Et pariter de Senibus illis iudicibus legitur . . . , qui in concupiscentiam Susannae exarserant, hunde me 'ritas paenas dederunt.
SECUNDA RATIO quae Bonum Senectutis
astruit , ea est, quae ab usu rerum, longae aetatis e X perientia ducitur. Nam cum ad aliquid agendum opus sit id bene nosse, in quo vers indum est duplexque haec scientia dicatur altera, quam speculativam altera, quam prac ticam vocant longaeua aetas sine dubitatione, maiorem hominibus facultatem largitur ad utramque eXercendam , atque ordinandam inuam caetera breuiora vitae spatia. Sed nos in praesenti speculatiuam omittentes , ad quam non omnibus facile licet aspirare, cum ingenio opibus, libris, praeceptoribus, alijsque multis indigeat adiumentis,quae non cunctis sunt communia; verum de ea , quae eXperientia tantum comparatur, loquente , quae solo sere aspectu, rerum qua quotidie in magno hoc mundi theatro accidunt , obseruatione, sine ullo pene labore potest acquiri; Dicimus e sapientum traditionibus' , hanc, magnam similitudinem cum arte habere,&memoria praecipue inniti, cum ex multi Sme
morijs eiusdem rei confietur experientia, ex multis
114쪽
experimentis , scientia in nobis efficiatur. Quocirca tanti es e csperientiam nonnulli asseuerant, Vt non minus ipsi,quam demonstrationibus censeant tribuendum, cum haec rerum principia in tuca a tur'. Hincque non solum vulgo dicatur, experientiam k - fererum magψiram , sed etiam ad vim cognoscendi ι .s , apii plurina an apertinere constet; cum virtus intellectualis, ad eius illustrationem .corroborationem , indigeat e Xperimento, tempore, ut in Ethicis relatum est
Vnde carmina illa Aphrani in Togata',
V in me genuit, mater peperit memoria, Σοφιαν vocant me Graj, uos sepleutiam.
Id serio EX QUO etiam pendet, quod inexperti facilius venis sipo, delinquunt, quod eorum delicta leuius plectenda ι ὰ, i, se suri lconsulti responderunt Vnde prouerbium apud. Gr*ς' , Vγγνώμληῖπω πρ ροὰ Millud non absimile , - , ' γλυκυς ἀπειρω ἡλεμος, Dulce bellum inexpertis..io ctis vero eo etiam manifestius quantus sit experientiae 'sus, quanti ea sit aestimanda, constare possit, ac proinde quantum Senectus hac in parte reliquis aetatibus ita antecellat,opera pretium duXimus, nonnulla praeter sa- ιιὸ pientum virorum authoritates, de mirifico illius fructu Tti 9 lioc loco inserere. Ri ruri x meis omnia serξ complecti no i ii Cret, Hae adi anc Vitam pertinent, siue ad propul-ΡM 41 pcricula, siue ad vitandas insidias, ad serendos la-C A A bores,ad tolerandam paupertatem, ad despicienda denio M' que haec omnia terrena caduca, spectant ex quibus V , , Hic ilisci cimus, res etiam dilis cillimas, de quae summam Issene molestiam solent, illius ope, valde leues, ac nonnunquani cum delectatione conium stas reddi.
115쪽
Loquemur tamen nunc de ijs, qui Rempublicam ad ministrant, ac publici consili principes habcntur: mirum est enim , quanti ponderis sit in his publicis muneribus experientia , quantumque excellant homines superiti ijs, qui rudes ad Civitates gubernandas accedunt. Fateor sane magni esse momenti eruditionem, di plurimum conducere rerum ma Ximarum scientiam, sed nescio quonam modo in his rebus politicis scientia ipsa experientiae primas concedit, estque velut lucernae lumen, si cum lumine solis conferatur. ITAQUE VIDEMUS saepe, homines eruditissimos , qui de Reipublicae statu copiose, ornate disserunt , librosque in atonis, Aristotelis, aliorumque nobilium philosophorum in manibus habent Oanaen in negocijs arduison consilio dando, in Republica tractanda, ab hominibus expertis , in hoc genere rerum Xercitatis , longe , multumque supe
Imo occurrunt frequenter negocia grauissima , in quorum meditatione , licet quis diu versatus fuerit, multaque ex librorum cognitione perceperit; tamen si eXperientia caret, quamuis peritissimus sit, imperitus omnino, atque rudis egistimatur. At enim sumamus hominem, qui nunquam militaueit , nunquam hostem , aut castra viderit; quis obsecro huic, licet omnium veterum Imperatorum res gestas
legerit, licet omnia militaris disciplinae praecepta per- - ceperit, licet historias omnes,&quicquid in illis est, G de ducendo exercitu, de locandis castris,d de alijs re- bus huiusmodi memoria complectatur quis inquam hunc belli ducem audebit designare , aut ullam exercitus curam eidem committere
loquamR P ςς ,α reseramus animum ad milites,
116쪽
' quid quaeso distinguit veteranos a tyronibus, nisi experientia Et tamen omnium insignium Ducum sententia,tantum interest inter hos,&illos, ut ipsi tyrones nullo fere loco numerentur, si cum veterani conferantur. Conuertamus praeterea oculos ad omnes fere artestam quae in actione, quam quae in factione versantur: quis unquam medicum magni faciet, nisi experientiam cum medicinae cognitione coniungat 'quis plurimum aduocato tribuet,qui nunquam in foro fuerit versatus quis pictorem, quis cytharoedum, quis ullum alium artificem peritum cIistimauit , licet omnia arti praecepta teneat, si nunquam aut raro in illa se soleat e Xer
His addere possumus id quod Aristoteles scribith:
Thjo A. Rethoricam ex ipsa experienria natam fuisse ; cum enim si I lio in ines obseruarent qui distat illud ,quo disertus alijscXcelleret, qua potissimum re ab ijs distingueretur, qui eloquentes non sunt, inde collecta fuerunt praecepta, e quibus paulatim Rethorica ars initium sumpsit, quae Postea longo usu, Me Xercitatione aucta fuit, amplificata. ITA EVE T omnia paucis complectamur, X perientia revera gignit artes, nutrit, alit, confirmat, cXOrnat; quemadmodum ad videndum non solum oculus necesiarius est, ver una etiam lumen eodem modo non blum sunt necessaria in artibus praecepta, Ve- Ium etiam usus, i Xperientia Est igitur expcrientia in arte, velut acies in gladio :est sicut in an in ratibus calor naturalis, qui per omnia membra disii inditur ut enim sine hoc animalia vivere non post uno ita sine caeperientia artes , velut Or-ruae, iaceres lent.
117쪽
HI PRAETEREA, quae de experientia dicta
sunt, illud addere possumus, quod minime plerique arbitrantur nimirum etiam rerum naturalium cognitio nem, magna ex parte eXperientia constare. Sive enim
loquamur de his rebus inferioribus, siue de superiori bus, certe earum scientia, ab ipsa Xperientia initium sumit. Quaero enim,quis nobis tradiderit vires, maturam herbarum, reliquarum omnium stirpium, plantarum, quarum tam necessarius est usus, nisi experientia ipsa λ unde emanarunt praecepta agricolarum deserendis frugibus, de inserendis arboribus, de adhibenda vitibus cultura, praeter quam ex ipsa experientia unde nouerunt medici medicamentorum vim , quae ex eisdem herbis, ex aliis rebus colligunt unde perceperunt hanc utilem, aliam perniciosam, hanc salutarem, illam morti seram, nisi ex eadem experientiare Fatemur enim harum rerum scientiam esse, sed certe primas fert eXperientia. & quemadmodum e fonte fuit ius sic certum est , ex ipsa experientia scientiam ema-hasse.
LONGUM ESSET Omnia persequi, quae de
physica, de astrologia, de alijs scient ijs Occurrunt, quibus perspicuum est , experientiam initium dedisse. Sed quia haec certa sunt, longiorque fortasse est liaec disputatio, quam hic locus postulare videtur, ad rem tandem redeamus.
Quo loco, si quis sorte obiiceret,non omnes Senes harum artium,4 scientiarum, de quibus diximus, cogni tionem haberes; non tamen is negabit, maYimum loci lucrum, commodum extemporis diuturnitate hau
118쪽
s hbis aestimandi res, quas ipsi me viderunt', experti sue-δ runt si verum est quod dici sistet, periit m arre' edendum uerte Senibus, ut rerum omnium qua aetas scri, sana me peritis, maxima erit fides adhibcnda. Hoc autem xcommuni omnium consensu niti videtur, qui tantum experientiae tritarunt, ut cuncti plus
ijs confidere soleant, qui in aliqua re diu versati sunt, quam illis qui primum aggredi incipiunt , quantumuis sint ingeniosi FVR ' NEC HOC IN IIS tantum rebus obseruatur.
AD 4s sinu Nadmi uiua hominum commertia periment, edadrai, o alia a etiam longe grauiora, periculosiora, ac salubriora. O N. Quot enim res sunt,quae in oculis hominum magnae,TEMNEN laudis plenae, ac gloriam ingentem, immortaleque DAE MI decus polliceri putabantur; tamen eadem inania exi It CA stere, longe aliter, quam censebatur, successura eL se, soli Senes longo usu, experientia perspexerunt λ miri. 1. Hinc Aristoteles difficilis eos spei esse tradidith, pros ri , iste experientiam, quoniam eis multa in dcterius eue-
Propter hunc etiam rerum sum ' experientiam cum caeteri homines in summam admirationem adduci soleant, quod ea quae in primis celebrantur , cuiusmodi sunt opes regiae potentia, pulchritudo robur, eloquentia, cilia eius generis, momento temporis mutari lac concidere videant soli Senes nihil fere his rebus per mouentur; imo alios,ut ait S. AnibrosiuS, exempti suo docent cista orema contemnere tantumque ex illis cum
fructum per i pere,qui ad Merna bona,post hanc vitam
Idem in caeteris rebus , quae adeo studiose ab homi-itibus in liac vita expeti solent, declarari potest. Nain
119쪽
eum senex nihil nisi maxime fugax, fallax, breue, nanes, lubricum, imbecillumque in rebus humanis este deprehenderit, ac saepius se illis deceptum fuisse reminiscatur, non solum hinc ipse cautior redditur, ne muri di fallacijs ac figmentis capiatur ' iuxta prouerbium illud vulgare, is te es , dare verba Sem sed etiam Iur prisuis
eo constantius potest reliquos communis erroris, ira 'm 9ψ 9 δ' gilitatis admonere. Hincque cum ex rerum praeteritarum euentibus, satis didicerit,nihil sibi, nisi in futura vita esse expectandum mundana haec omnia,excelsa quadam animi magnitudine contemnit. Hoc autem non ita facile illi efficere possunt , qui in hac rerum humanarum palestra diu, multumque versati non fuerunt.
TERTIUM SUCCEDIT argumentui , pq TIA
quod ex praecedentibus quodammodo sequitur, ac Se nix nectutem inprimis commendat, exornat, quod pru SENILIς dentiae praesidio,praeter caeteras aetates muniatur. Nam
repressis a matura aetate effraenibus cupiditatibus, M perturbationibus, accedente deinde longa rerum obser uatione, atque experientia dubium non est, prudentiae decus plurimum efflorescere, qua praeteritis edocta, re- citius praesentia intuetur, lautius futura praesentit. HANC autem virtutem maxime necessariam esse ad humanam vitam, aperte constat; cum enim bene viuere,nihil aliud siti ut ait sapiens quam bene operari: ad bene autem operandum,non solum requiratur quid L fiat sed praecipue quomodo fiat 'certe haec Omnia Ο- bis recte distincte, ipsa prudentia tradit. Haec enim cum recta ratio rerum agendarum sit', naturam pondus rerum contemplatur, non ut sciat modo tedi i. J ''
120쪽
Patet autem liaec virtus lati sit me, nullumque est sere tempus, nullus locus nulla Vitae par S, nullus tominum status , qui prudentia non indigeat. Disti: nditur enim per omnes actiones,&per Omnia negocia, ViXq; quicquam agimus, aut loquimur , quod aliquo modo prudentiam non X poscat. ITA VI cum reliquae virtut CSquantumui SeXimiae 4 si tactuos, Laepe est Ent, nullum a tum producant cum interdum quod pcrspicuum est musti homines licet iusti, quia tamen in solitudine vivunt, viciustitiam exerceant item ali fortes, constantes , quia non Occurrunt pericula in Ut dolores , nullum sortiturdinis specimen praebeant : Haec una prudentia Una .cti' a a quam vacat, nunquam est otio a semper illius mune-
is etiam cum alijs virtutibus morali-Ejhie. lik6 ius timur , necessario dcbet adhibcri prudentia ς per. si illis quodammodo praescribat finem , .medi paret ad illum adipiscendum accommodata.
F stiana prudentia, quae a diuinorum mandatorum prae- si h NK s cliptio ae nunquam discedit, ac puram se, atque inte-D1 si Α gram ab omni fraude, mendacio fallaciaque custo-A OL dit . Non qualem Politici vulgo dicti, sibi mundia I prudentiam, quae potius prudentia larua , ac fucatum virtutis simulacrum est, confin Xerunt. Illic ni indunt solido veritatis, ac iustitia fundamento relicto, consilia sua ad res fluxas quoquo modo tuendas , aut parandas,simulato hoc prudentia spectro dirigunt; non sollini se a verae sapientiae clas se eximunt, sed etiam caelcsti hui, nunqtiam interituris praemijs indignos reddunt.