Quantum philosophiae studio ad augendam dicendi facultatem Cicero tribuerit

101쪽

- I tationes lento processu ascenderat, sic ea Romam recepta per Romanorum animos paulatim influxerat eosque a respiciendis si majorum , exemplis et institutis ad acutiorem praeceptorum suorum rationem gradatim educebat: indicant nomina clarorum virorum, quos anaetii auditores et familiares fuisse constat. Itaque, si ipsam rerum et sententiarum Vim propter Se consideres, - ad eloquentiam forensem vel ea sapientia, quam Cicero in oratore requireret, imbuendam, eo quidem tempore, quo Cicero florebat, forsitan satis esset romanum Oratorem non SSein consuetudine civitatis suae si peregrinum atque hospitem V neque vero Antonio sic disputanti 1 Cicero in suis de Oratore libris Crassum suum contradicentem fecit, nisi quod ad si locos , vel e medio arcessitos cum graviter tum copiose tractandos 2 propria Academicorum Ρeripateticorumve exeicitatio optima educatrix esset. Sed ab ea summa dicendi virtute in sententiis universi generis eXercitatu, quae qua ratione ad philosophiae studium

pertineret, a Cicerone ipso admonebamur, - nunc nobis

transeundum est ad alia et ea quidem minutiora didendi

ornamenta quibu cum OSter Orator uteretur, tum

maxime in orationibus suis significabat, se si exquisitiusquam vulgus hominum philosophiae studuisse 3 s. Atque ut plane intelligatur, qua de causa haec rerum

pius implicata, ab ea tamen separari ad propriamque explicationem reservari et potueri et debuerit, utemur exempli gratia illa oratione qua Cicero, ipse quidem prior verbis lacessitus in senatu in L isonem invectus est: qui cum in consulatu Gabinium collegam habuisset

eorumque scQlerati SSimorum con Siliorum Ocium, quibus Cicero si cedere , debuisAut, - horum utrum quo conjuncte noster orator maledictis insectatur, dum hoc ma-

1 De Orti, I, 21 sqq. atque Il 131. - . supra in nostra Parte I. 2 Cs. De Finib. IV, 5, ubi u locum civilem Peripateticis Academicisque graviter et copiose esse tractatum dicitur. 3 Cl. eum B ii 322 locum quem supra retulimus p. 61. 4 Anno 699 55 ante Chr.), ut maxime probabile videtur.

102쪽

ximo su delectari et perfrui profitetur, quod uterque inprovincia administranda re Medissimae turpitudinis notas subierint 1 sententiamque suam ita persequitur 2):

... ΑΠ ego, Si te et Gabinium cruci suffixos viderem, majore ani-eerer laselitia ex corporis vestri laceratione, quam assicior ex famae Nullum est supplicium putandum, quo amici casu aliquo etiam boni viri sortesque possunt. Atque hoc quidem etiam isti tui dicunt volupturi Graeci quos utinam ita audires, ut erant audiendi nunquam te in tot iustitia insturoitasses verum audis in praesepibus, audis in stupris, cluditi in cibo et vinoὶ sed dicunt isti ipsi, qui mala dolore, bona volup

tute definiunt, sapientem, etiamsi in Phalaridis tauro inclusus succensis ignibus torreatur, dicturum tamen suave illud esse seque ne tantulum quidem commoveri: antam virtuιis vim esse voluerunt, ut non po8set esse unquam vir bonus non beatus. Quae Si igitur poena, quod supplicium 'Id mea sententia, quod accidere nemini potest nisi nocenti, SuScepta fraus impedita et oppreSSa mens, bonorum odium, nota inuSta senatus, amiSSi dignitatiS...

Uuo in loco referendo si ea omisissemus, quae de Epicureis dicta a reliquo Senientiae tractu separari posse indicavimus, nihil sane orationis contextui deesse videretur Sed de Senientiae explicatione certissimum propriae Ciceronis eruditionis signum detractum esset. Nam quod

sutiamum Supplicium non in si morbo, morte, cruciatu 3ὶ,i, sed in i ignominia 4 , esse ponti, tali sententia in Senatu romano proferenda nihil novi afferebat iiisi amplificandi artificium quo utens in ea haeret et commoratur 5 eamque multis modis oratorie versat 6 ;quod uulem ad eam confirmandam a philosophorum Oiliis scholis sic sumpsi Sse videtur, si nullum SS SVP

plicium putandum, quo affici casu aliquo etiam boni viri

sortesque OSSint , - ne hoc quidem argumentum nisi ad popularem et fere vulgarem rationem traductum adhibuit eam enim si ignominiam , qua inimicum suum a Seirrula notatum esse ait, Ortunae casibus ita opponit,l ipsam orationem 4 sqq. 45 sqq. 2 In L. Pisonem 42. a et 43 In L. Pisonem 43, 45. 5 Sicut in Oratore 137 admonet oratorem saepius lacturum. 6 in in L. Pis. 43, ea quae sequuntur locum Supra relatum.

103쪽

- tanquam non perspiceret, in bonorum improborumque distinctione opinionem hominum eisdem fortunae casibus saepius assimulandam esse. Nam quod eamdem rationem extrema ejusdem orationis parte repetitam ad subtilita tem quamdam philosopho digniorem adducere videtur, id quidem satis inconstanter, cum a priore interpretatione

idcirco non desistat sed iamen sic intelligi vult sene supplicium quidem logis ac iudicii in isonem expetiisse 2 :

κ ... Nullam mihi poenam videtur habere id, quod accidere innocenti, quod sorti, quod sapienti quod bono viro et civi potest. Damnatio ista, quae in te flagitatur, obtigit Ρ. Rutilio, quod specimen habuit haec civitas innocentiae major mihi judicum et reipublicae poena visa est quam Rutili L. Opimius ejectus est e patria, is qui et poSt praeturam et consul maximis rempublicam periculis liberarat: non in eo, cui facta est injuria, sed in iis, qui fecerunt, sceleris et

conscientiae poena remansit. . . G

ea vero sententia fere platonica, quam his nostri oratoris verbis expressam invenimus, utebatur quinquaginta

ante annis 3 0. etellus umidicus verba faciens ad Quirites de triumpho quem sibi a Mario injuria negari videbat:

Qua in re, quanto universi me unum antistatis, tanto vobis quam mihi majorem injuriam atque contumeliam facit, Quirites; et quant probi injuriam facilius accipiunt quam alteri tradunt, tanto ille vobis quam mihi priorem honorem habuit: nam me injuriam serre, vos facere vult, Quirite. 4)... D

atquo de ipsa bene aut mulo factorum conscientia Vetus Caio ita disseruisse sertur in ea ratione quum Sub Numantiae moenibus si ad equites , habebat eo tempore. cum vix ad primam Sapientiae graecae notionem ser

1 Νam summam poenam ex opinione hominum pendentem acit 99ὶ, sicut aciebat 42 44-45. 2 In L. Pisonem, 95-99. - Cf. 2. 3 Anno u. c. 64I, 10 ante Chr. 4 Aulus Gellius, qui nobis hanc etelli locum tradit i et Aff. ali,

αὀικεισθαι. η Ex ali etiam ejuSdem Metelli loco, quem A. Gellius resert l. 6ὶ apparet eum in quadam philosophiae notitia eruditum esse debuisse.

104쪽

- 88 senionitas in fabulis latine conversis intextas Romani

u Cogitato cum animis vestris: si quid vos per laborem recte seceritis labor ille a vobis cito recedet, bene factum a vobis dum vivitis non abscedet; sed, si qua per Voluptatem nequiter feceritis, voluptas cito abibit nequiter lactum illud apud vos semper manebit is .

His conserendis i atonis aut e telli fragmen iis intelligi potest, propriam Ciceronis eruditionem non iam in ipsa ei tentiarum moralium gruvitate 2 agnoscendam e S Se quibus eum acerbissima inlisonem maledicta aptissime quidem ornantem videmus, quam in multarum sententiarum elegantia, qua ad Epicureorum doctrinam portinentes eidem orationi intextas invenimus. Nam i sonorii sane Utu eruditum n 3 , ut si philosophum 4 is, ut is Epicureum d n contumeliose designare quivis alius vel ni inime litteratus, potuisset; sed illud Ciceronis propriuia fuit, et eo loco, quem jam retulimuS, certas eoru in lillosophorum Sententia S, quorum e sectatorem osse Piso aiobat, ad ejusdem ipsius reprehensionem convertere et inferiore loco alias Epicuri si scholas is inducere quibus utens Piso fingitur C. Caesarem generum suum 6 si gloriae cupiditate flagrantem i, Sic docens,

triumphum aut supplicatione η re omnino vanas atque coia temnenda esse

si Dices enim, ut es homo facetus ad persuadendum, concinnus, perfectus. Ii O litus ex Schola Quid est, CaeSar, quod te supplicali ione totii us jam decretae tot dierum tanto opere delectent in quibus , ine errore ducuntur quas di neglegunt qui, ut noster divinus ill dixit Epicurus, neque propitio cuiquam esse solent neque ut i, o facies fidem scilicet, cum haec disputabis tibi enim et esse se luissse videbit iratos Vertos te ad alteram scholam disseres

1 A. Gellius haec Verba reserens XVI, 1 animadvertit a plane respondere gyrree o usonii philosophi u , θυεμη 1αet ι in scholis aetatissutae tradit et laudato. 2 Du tua separatim verborum artificio considerata hoc loco dicimus. 3, es 4 Sicut in L. Pisonem 56, 38, 59, 2. libi ibid. 20, 37; quanquam Cicero dicit Epicure ex hara producte,

6 Tunc in ii allia bella gerentem.

105쪽

de triumpho et Quid tandem habet iste currus quid Vincti ante currum duces, quid simulacra oppidorum quid aurum, quid argentum quid legati in equis et tribuni, quid clamor militum, quid tota illa pompa Inania sunt ista mihi crede delectamenta paene puerorum, cupiare plauSuS, vehi por urbem, conspici velle. Quibus ex rebus nihil est, quod solidum tenere nihil quod referre ad voluptatem corporis possis si . . .

Nec minus facete demtiso, interrogatus, cur in ludos prodire non audeat se per ipsa suorum philosophorum scholas i, paulo infra deridetur

u Instant post hominum memoriam apparatissimi magnificentissimique ludi quales non modo nunquam fuerunt sed ne quo modo fieri quidem posthac possint, possum ullo pacto suspicari. Da te populo, committe ludis 2j. Sibilum metuis Ubi sunt vestrae scholae Ne acclametur times Ne id quidem est curare philosophi. Manus tibi ne asserantur Dolor enim est malum, ut tu disputas existimatio, dedecus infamia turpitudo, verba atque ineptiae 3J...

Haec et talia videlicet ea erant, quae cum in senatu noster Orator proferret tum profitebatur, Se r non apud indoctos, sed in hominum eruditissimorum et humanissimorum coetu loqui haec et talia maxime illi assiduo si neque unquam intermisso 3 5 philosophiae studio respondere videntur quod per orationes suas et philosophorum sententiis resertas 6 3 declarari M. ullius ipso

Eu quidem. quanquam tam superioris aetatis Oratoribus propter paucitatem fragmentorum, quae de iis nobis

1 In Pisonem 59-60. - Neque ad rem nostram resert in Secundau Schola u eorum quae retulimus extrema Verba proprie Epicurea sola esse nam cetera aliis etiam philosophis probari sere poterant. 2 De u ludorum consessu . noster orator in orat P. Sestio 106 1151 27 disserit, tanquam de uno ex trium locorum, ubi significari maxime de republica populi romani judicium ac voluntas possit η duo alia dicuntur esse : conci et comitia .s3 In Pison m 65.

106쪽

- 90 tradita sunt in nihil nisi cautius affirmare licet, tamen ex ipsis Tullianis orationibus argumenta duci possunt. Μ Τullium ejus generis eruditionis publicis orationibus inserendae primum auctorem fuisse, quippe qui

non nisi ser neque nisi aliquam excusationem asse

rendo 2 id facere coepisse ipse videatur. Nam in illa pro

Sex. Roscio Amerino oratione, quae quidem propter Sententiarum moralium copiam maxime eminet inter causaS, quas ante consulatum dixit, de Furiis animum scelerum Suorum conscium vexantibus 3 , de rovidentia

etiam 4 graves quidem sententias ad amplificandum inso

rebat, sed tamen ejus generi S, quae Sane ii ominem si lii

ieratum qualis scilicet judicibus clarissimi ordinis 5

videri volebat is, qui primum e cauSam publicum a tunc dicebat . non quae hominem singulariter in philosophia versalum indicarent inique deinceps, cum dicendi curriculum aliquamdiu interruptum 6 repetiisset hanc u philosophantis , speciem fere vitavisse videtur videlicetne suscepti, Graeculis T sama initae jam honorum ambitioni obesset. Sed eo demum anno, quo peracto ODO-rum cursu aliquam in dicendo novitatem auctoritate consulari commendare poterat, tum primum eum Videmus neque Sane in is orationibus, quas in concione aut in

senatu habitas ipse si consulares h appellavit 8 , - sed in Murenae defensione ea studia liberius in publicum pro-

1 V. u ratorum romanorum fragmenta n edita ab Henrico Meyer Parisiis, 183T . 2 Cf. P. Murena, atque . Archia D in Pisonem 68.

3 P. Seae. Roscio, 66-68. 4 Ibid. 13l, ubi inter ovem omnia regentem et Sullam res romanRS gubernantem comparatio instituitur. 5 Νam judicia tunc omnino u Senatori , erant. 6 Dum Cicero in Graeciam et in Siam prosectus erat I Hoc cognomine eum e Graecia reducem Romae vulgo appellatum esse Plutarchus tradit Fit Cicer. cap. 6 . - s. quae de CraSSO et Antonio doctrinae suae dissimulatoribus Cicero refert, Deir. II, 4. 8 Ep. ad Attio , ΙΙ, 1. - am aliquot diebus post Orationem P. Murena habitam cum in senatu de conjurationis Catilinae sociis ageretur, oblatum a Caesare praetore Scholae de morte interponendae occasionem in oratione sua sere praetermittebat in Catil. , IV cap. 4 ipsum autem argumentum, quo CaeSur ita, ut notum est, itebatur, Cicero in Cluentii defensione Il eadem sere ratione adhibuerat.

107쪽

- 1 sereniem quibus per civiles occupationes u subsiciva tempora scit tribuere nunquam intermiserat. Ei quidem hoc satis novum esse debuit, consulem populi romani, cum ipso consulis officio adductum se diceret 2), ut consulem designatum, de ambitu reum, in quaestione legitima defenderet, in quamdam de Stoicorum doctrina scholam , causam traducere 3 atque de eis u verborum praestigiis , quibu Stoici παράδοξα Sua composui Ssent, ea di 8Serere, quae in quario de Finibus libro indsubtiliorem sane explicationem expreSS - repetere poStea potuerit i). Non quo talem disputationem orationi

suae sine coria ratione inseruerit dum enim Catonis, quo subscribente Sulpicius Murenam accuSabat, auctoritatem ii minuere tentabui, ut eum ad Omnes Viriuies natura ipsa factum eSSe agnosceret, neque in eo quidquam

vituperari posse nisi quod ad durioris doctrinae vitium referri deberet 5 , - occasionem eorum, quae de Stoicis disseruit, in ipsa causa inveniebat Sed quod ea occasione, sicut secit, usu est, id Oratori, non au Sae, imputandum St.

Qui autem et per hanc ipsam Stoicae disciplinae reprehensionem inducebatur, ut lateretur, ' Se quoque in adulescentia diffisum ingenio suo quaesivisse adjumenta doctrinae nam Academiae doctores ut is suos , Stoici S0pponebat 6 , ei uiano post in Archiae causa hanc professionem apertius iterando si studia humanitati s T ita laudabat defendebatque, ut ea, quae de univerS e bonarum artium is societates 8 dic0ret, rus philosophiamsi Ut dicitur De Legib. I, 9.

s. Cf. De Finib. IV, 7 sqq. Cicero Catoni Stoicorum patrono respondet et ips quidem ait se non si Ocari , sicut si isdem de rebus cum Murenam defenderet u sed ad eamdem sententiam summa disputationis dirigitUr. 5 Cf. p. Murena 60. 6 P. Murena 63. 7 Sic dicitur in or P. Murena 61 et P. Archia, .s8 Cs P Arch. 2 is tunim omne artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune vinclum et quasi cognatione undam

inter se continentur u

108쪽

- 2 maxime certis locis 1 spectare viderentur, cis nihil iam habebat, cur in posterioribus orationibus a producendis his studiis abstineret quibus quantum cum ad utilitatom tum ad delectationem 2 tribueret, tam plane significavisset. Nec vero disputatio noStra per singulas orationes nobis ita deducenda videtur, ut per eas vel minutissima talis qualem dicimus, eruditionis vestigia aut ornandi aut etiam jocandi causa impressa perSequamur

velut in oratione pro P. Stilla noster Orator u re

gnum ii sibi ab accusatore objectum 3 in stoicam do vero rege i interpretationem faces e convertebat 5 , aut in exordio orationis pro Balbo habitae ad laudandum litio

talius Cn. Ompeium utebatur hac Stoica sententia, quam in tantum illum virum aptissime cadere aiebat, ei, qui omne animo Virtute penitus comprehendisset, omnia, quae saceret recte se dure 3 6 : neque nos conferemus ad aridiorem diligentiam perpendendi ad qualem argumentandi utilitatem aut in oratione pro M. cauro 7 Pythagoram aut latonem v mortem ita laudantes, ui sugere vitam vetent Q 8 , protulerit, aut in M. Caelii causa brevem quamdam graecarum de moribus doctrinarum descriptionem introduxerit. quarum prae-il P. Arch. 14-15-16. 2ὶ De utilitate dicitur in orat. P. Arch. 13-15, deinde de delectatione. 6. 3 P. Sulla, hic ait se ille regnum meum serre nonporiSe... v 4 Quanquam haec eadem fere apud Epicureos dicebantur; sed ut stoica maxime ferebantur; s. De Finib. III, 5 - IV I, P. Murena, 1

sq. . si SerVirutem Semiant, rege n. . . .

i5 P Sulla 25 : . . nisi sorte regium tibi videtur ita vivere, ut non modo homini nemini, sed ne cupiditati quidem ulii Semias, . . et . . . Si hoc

putas esse regium, me regem SSe confiteor. . . n

isi P ako, 3 Pbmpeius pro Balbo cliente suo ante Ciceronem dixerat ;cs Tuscul IV, 36. - 1ic etiam in Orationibus, quarum alteram pro M. ar- geli in senatu alteram pro rege Diuotaro intra parietes, ad Caesarem habuit ea introducebat Pro arc Pro Dejot. 3I cs infra, p. 98, n. 5 . quae quamvis breviter significata ad illam institutam inter philosophos de summo bono contentionem pertinere eruditissimus dictator recte intellecturus SSet I P. Scauro huic orationi multa desunt), cap. 4 - ubi ad disserendum de Diorte voluntaria ipsa accusatione Cicero adducebatur. - Statim ante, ipsa Socratis in Phaedone inducti de morte sententia relata est, propter exetii plum Cleombroti Ambraciotae, qui post hunc lectum dialogum se ex illissimo praecipitasse muro serebatur haec Omnis pars orationis ad minitendam testis Aris auctoritatem spectat).

109쪽

cepta a et pristina severitate s discrepantia reserre posset 1 ad defendendum eum adulescentem, qui et Clodiam paulo liberius salutavisse s 2); - sed, quoniam in propria Ciceronis eruditione jam nunc Versari nos praedicavimus, hoc potius nobis proponi debet, ut de rebus ipsis propter se consideratis inquiramus, quatenuSipsa sententiarum ejus generis per orationes disseminatarum varietas ad ejusdem propriam philosophandi rationem redigi posse videatur. Non quo a nostro Oratore in talibus rebus magis quam in aliis certa Secum constuD-tia aut requiri debeat aut etiam exspectari possit qui enim ne in eis quidem scriptis, ubi de eisdem rebus in extrema vitae suae parte 3 ut philosophus disseruil, artiorem sibi semper conveniendi legem sibi imposuerit, sed Carneadiam probabilia sequendi rationem ita inter pretatu sit, ut vel alia alias e probare is sibi . in diem viventi licerei, - quomodo miraremur eumdem uloratorem in his rebus, quas parvi ducere Romanis adhuc mo patri u erat 5ὶ singularum causarum utilitati ali quantum concessisse 2 Sed tamen, quia ipse de his si humanitatis studiis is 6 hanc opinionem quam postea magi Smagisque sibi persuasam habuit in judicio publico h ij

primus, ut videtur, declaravit neque ad vanam quamdam eruditionem ea repellenda esse neque ad orn3ndam tantummodo dicendi facultatem prodesse s 8), sed ad

1 P. Caelio 40-41 u. Itaque alii Voluptatis causa omnia sapientes sacere dixerunt. . . alii uni voluptate dignitatem conjungendam putaverunt, ut res maxime inter se repugnantes dicendi facultate conjungerent illud unum derectum iter se laudem cum labore qui probaverunt. prope Soli jam in scholi Sunt relicti . . . , - De ea formula, quae dignitatem vel honestatem cum Voluptate conjungebat, s. cau. ri I, 13 . De Finib. II, 35 V, 2 l; - TuscuL V, 5, ubi haec sormula Calliphonti Dinomachoque tribuitur; sed in oratione Pro Caelio Cicero alios etiam cimi his confundere de industria Videtur. 2 is Pro Caelio, 38. 3 Νam hic de ea serie librorum, quae ab Academicis incipit, tantum loquimUr.s 4 Sicut dicit in Tuscul V, 33. 5 V. ea, quae de Crasso M. Tullius dicit in libro De. Or. II, 40. 6 P. Archia 3. - P. Murena 61. Cf. supra in hoc ipso capite. I Hoc animadvertit M. Tullius in or P. Archia 3. 8 Cs Arch. 13 u. . . ex his studiis haec quoque crescit ratio

110쪽

- ipsam recte laciendi rationem summe pertinere 1 ,-idcirco ita cadere debuit, ut ea, quae de Variis philosophorum doctrinis quamvis ad popularem intelligentiam accommodata 2 -ul apud eruditos dicere se in pluribus orationibus ait 3), ad eorum vivendi praeceptorum commendationem retulerit, quae eadem in summa ut vir civilis atque ut philosophus maxime probare Se profeSSUS St. III Et vero qui specimen quoddam constantiae humanitate conjunctae, sicut diximus i , in se agnosci volebat ejus

dem omnino erat, cum in Sua pro Murena oratione Stoicorum doctrinam in Catone reprehenderet tanquam si paulo asperiorem aut duriorem quam aut veritas aut natura patereturn, tum moderatiorem temperatioremque Acade

micorum disciplinam ita ui fecit, illis opponere 5 . Non

quo ipsa Stoicorum praecepi a praescribenda si humanitate , repugnarent 6 sed jam animadvertimus, Ciceronem sua propria natura ad ejusmodi virtutem commendandam ductum esse, quae lenitate quadam animi et his dulcissimis affectibus, quibus Academici sane plus concederent, misceretur. Nec Vero, dum Academicos, utu Suos , Sic laudabat, Stoicos omnino rejiciebat sed, dum ocos, quos tempori et causae concesserat T), adseveriorem eamdemque aequiorem orationem traducebai,

et incultas, quae quantacumque in me ast nunquam amicorum periculis defuit u 1 Cf. P. Arch. 13. . . si Quae si cui levior Videtur ... ii, etαὶ - 14-16. Cf. in Pisonem 71: ... si quidem philosophia, ut sertur, Virtutis continet

et Osfficii et bene vivendi diSciplinam n 2 Cs. De Finib. IV, 74 Apud imperitos tum illa dicta sunt . . n 3 Cf. . Murena 61 P. Arch. D in Pisonem 68. 4 Cs extremam partem superioris capitis, p. 82. 5 Cf. . Murena 60-63.

I Velut cum dicebat, secundum Stoicosis non minus delinquere eum, qui gallum gallinaceum, cum opus non suiSSet, quam eum, qui patrem suffocavisset. , s. De Finib. IV, 74.