Quantum philosophiae studio ad augendam dicendi facultatem Cicero tribuerit

81쪽

qtias u rerum abundantia 1 memcoretur, ab re inani ve borum volubilitate 2 is secerni ab eo vidimus id in vanam quamdam distinctionem non recidere maxime intellegetur, si respexerimus, quo talem formulam noster auctor intendisse videatur. Qui enim ipsa e copiose dicendi s pro sessione dissensit ab iis qui et uilicum , ut aiebant, genus in

jejunitate quadam et u exilitate 3 is dicendi posuerint,

idom in copiose dicendi laude se non modo separari vole

bat ab iis ridiculis quidem et clamatoribus f i quos in

iurba forensi videbat in vana verborum celeritate delectari sod otiam ab illis- minime quidem ui ipse judicavit, contemnendis principibus et Asiaticae dictionis i , cujus si duo

genera scita descripsit unum sententiosum ei argu tum sententiis non tam gravibus et severis quam concinnis et Venusiis, . . . alterum non iam Sententiis frequentatum quam verbis volucre atque incitatum,... nec flumine solum orationis, Sed etiam exornato et sacei genere verbo rum quorum duorum generum cum clarissimos in Asia auctores 5 nominabat, tum eorum utroque floruisse maxime Hortensium adulescentem aiebat, praeSertim cum

ad talem aetatem haec dicendi formula accommodatissima et esset ei videretur 6). Et quidem huic generi, in quo urinanibus verbis is vel si levibus sententiis T amplificatio efficeretur, Ciceronem ipsum iraeSertim adulesceniem - aliquid concessisse a declarant, quae in Sex. Roscii judici, quam primam et causam publicam , Orabat 8 de parricidarum supplicio, multi S uti pSe memoravit, audientium clamoribus 9ὶ dixerat sic enim prop-

l Cf. Deir. III. 125. V. Supra, p. 56, . . 2 Cf. De Or l, 17 et 20 Prooem). Cf. Supra Part. I, cap. lV. P. 55. 3 Cl. Brut. 284 sq. u Atticum se Calvus dici oratorem volebat inde

quaestione vide eruditissimam disputationem quam edidit H. Lantoine De Cicerone contra Atticos disputante is 1874 4 De hoc verbo . De O . I, 202 III 81 Brut. 182 AEL Or. 3. 5 Vel suae aetatis ut ilesium eschinem vel paulo superioris ut Hieroclem et,eneclem in primo genere, Aeschylum Cnidium in secundo). 6ὶCf. Brut. 325-327. I Sicut dicitin ini)vt. 170. 8 CL Brut 312 et Pro eae. Roscio, 59. is Cl. Orat. 10I.

82쪽

- 68 fer Singulare supplici uim in limpios excogitatum laudabat , majorum sapientiam , qui voluissent parricidas u insui

iii culleum vivos atque ita in flumen d iei

singularem sapientiam, judices Nonne videntur hunc hominem

ex rerum natura sustulisse et eripuiSSe, cui repente caelum, solem, aquam terramque ademerint, ut qui eum necasset, unde ipse natus esset, careret iis rebus omnibus, ex quibus omnia nata esse dicuntur Noluerunt seris corpus objicere, ne bestiis quoque, quae tun- tum scelus attigissent, immanioribus uteremur non sic nudos innumon dejicere, ne, cum delati essent in mare, ipsum polluerent, quo cetera quae violata sunt expiari putantur denique nihil tam vile neque tam Vulgare est, cujus partem ullam reliquerint. Etenim quid tam est commune in spiritus Vivis, terra mortuis, mare fluctuantibus, litus ejecti. Ita vivunt, dum possunt, ut ducere animam de caelo non queant, ita moriuntur, ut eorum Ossa terra non tangat, ita jactantur fluctibus, ut nunquam abluantur, ita postrem ejiciuntur, ut ne ad saxa quidem mortui conquiescant 13.

Hunc Iocum, etsi notissimum, in nostram scriptionem integrum transtulimus, ut certo exemplo allato ab illis locis, de quibus quaerimus, ejusmodi amplificatio primum Seponeretur, quae per inanitatem Verborum, quam-Vis specie splendidam, re certe et sententiis paene puerilem, excurreret. Haec enim ei alia cum v nequaquam

satis deservisse post aliquanto sentire coepisset 2 s lumnoster orator ab illa juvenili redundantia et licentia 3 ad gravius genus i eloquentiam suam traduxisse sibi vide

batur, cita videlicet, ut dicendi copiam per severiores sententias poliu pei Sequeretur. Neque hoc loco refert, eum ad hanc Suae orationis commutationem quae quidem forsitan non tanta fuserit quantam eam fuisse signi

ficare voluit I Molonis Illiodii, si actoris summi causa-

il Pro Sex. Roscio, al-72. 2 Or. 107. 3 Cf. Brut. 316. Quid commune sit inter hunc lorum et eum, quem

ex Oratore 10 excerptum conserimus -- sati indicant Verba : ... et quasi deferverat Oratio. . .

Iliud u gravius quiddam , quod Iortensius non assequi potuisse dicitur paulo infra Brut. 327ὶ - neque nim is a philosophia satis iu- structus suerat. 5 In Bruto, 313-316 et ita recepi me biennio post, non modo exercitatior, Sed prope mutat .

83쪽

- rum ei magistri s)u , praeceptis et disciplina Mut ipse narravit 2 - maxime usum esse : ad philosophorum certe scholas, in quibus versari et ante jam coeperat et tum Vel maxime pergebat, idem non temere indicavit earum graviorum sententiarum tractationem pertinere, quibus in illa ipsa Sex. Roscii causa jam satis instructum sese

cum ostenderet, tum ab earum contextu ad quamdam inanium verborum lasciviam orationem suam deflectere sinebat.

Iam Vero, ut ad circumscribendam propriam disputationis nostrae quasi regionem ipsam M. ussi auctoritatem adhibuimus, ita eodem ipso duce recte usuri nobis videmur ad describendum, quibus potissimum modis inciderit, ut res et sententiae ad eam philosophiae partem, quam diximus, pertinentes in causis intexi possent hujus

nimirum generis Occasiones eo frequentius noster Orator

arripere debuit, quod earum varietatem ad certas rationes quasi redactam animo comprehendebat. Et quidem ex iis rhetoricis libris, quos admodum aduleScen a X commentariolis suis 3 n expresserat, ali apparet, eum ab ipsis rhetorum scholis, quos adierat, accepiSSe ea quamvis in singulis rebus paulo aliter ab aliis immutata quae de distinction trium generum, demonstrativi, deliberativi judicialis, et de uniuscujusque si fine , - honeSto, utili, aequo quo proprii uniuscujusque loci referrentur), Aristoteles primus docuerat i). Itaque, dum in secundo horum de I iuentio=ι librorum Aristololiam do his rebus doctrinam ita dumtaxat correctam repetit, ui in

t et 2 Cf. Birut. 30 et 316. 3 Sicut dicitur in prooemio libria Deir. 5.

i. Eadem sere exponebat circa idem tempus incertus auctor Rhetori- eorum quae dicuntur u ad Herennium n Cs lib. III, cap. 2-8 - lib. I, cap. 2).

84쪽

- 68 fer singulare supplici uim in limpios excogitatum laudabat , majorum sapientiam i, qui Voluissent parricidas u in sui iii culleum vivos atque ita in flumen d ieici,

O singularem sapientiam, judices Nonne videntur hunc hominem

ex rerum natura sustulisse et eripuiSSe, cui repente caelum, solem, aquam terramque ademerint, ut qui eum necasset, unde ipse natus esset, careret iis rebus omnibus, ex quibus omnia nata esse dicuntur Noluerunt seris corpus objicere, ne bestiis quoque, quae tun- tum scelus attigissent, immanioribus uteremur non sic nudos in numen dejicere, ne, cum delati esSent in mare, ipsum polluerent, quo cetera quae violata Sunt expiari putantur denique nihil tam vile neque iam vulgare est, cujus partem ullam reliquerint. Etenim quid tam est commune uli spiritus Vivis, terra mortuis, mare fluctuantibus, litus ejecti. Ita vivunt, dum possunt, ut ducere animam de caelo non queant, ita moriuntur, ut eorum ossa terra non tangat, ita jactantur fluctibus, ut nunquam abluantur, ita postremo ejiciuntur, ut ne ad Saxa quidem mortui conquiescant 13.

Hunc Iocum, etsi notissimum, in nostram scriptionem integrum transtulimus, ut certo exemplo allato ab illis locis, de quibus quaerimus, ejusmodi amplificatio primum Seponeretur, quae per inanitatem Verborum, quam-Vis specie splendidam, re certe et sententiis paene puerilem, Xcurreret. Haec enim et alia cum si nequaquam

satis deservisse post aliquanto sentire coepisset 2 s lumnoster orator ab illa juvenili redundantia et licentia 3 ad gravius genus i eloquentium suam traduxisse sibi vide

batur, ita videlicet, ut dicendi copiam per severiores Sententia poliu per Sequeretur. Neque hoc loco refert, eum ad hanc Suae orationis commutationem quae quidem forsitan non tanta fustri quantam eam fuisse signi

ficare voluit Molonis Rhodii, si actoris summi causa-

il Pro S . Roscio, et1-72. 2 Or. 107. 3 Cf. Brut. 316. Quid commune sit inter hunc locum et eum, quem

ex Oratore 10 excerptum conserimuS, - sati indicant Verba : ... et quasi deferverat oratio. . . n

4 Illud u gravius quiddam , quod ortensius non assequi potuisse dicitur paulo infra frui. 327 , - neque Anim is a philosophia satis instructus suerat. 5 in Bruto, 313-316 et ita recepi me bienabo post, non modo exercitatior, sed prope mutatua. B

85쪽

rum et magistri s)η , praeceptis et disciplina sicut ipse narravit 2 - maxime usum esse : ad philosophorum certe scholas, in quibus versari et anteiam coeperat et tum vel maxime pergebat, idem non temere indicavit earum graviorum sententiarum tractationem pertinere, quibus in illa ipsa Sox. Roscii causa jam satis instructum sese

cum ostenderet, tum ab earum contextu ad quamdam inanium verborum lasciviam orationem suam deflectere sinebat. IIIam vero, ut ad circumscribendam propriam disputationis nostrae quasi regionem ipsam M. ulli auctoritatem adhibuimus, ita eodem ipso duce recte usuri nobis videmur ad describendum, quibus potissimum modis inciderit, ut res et senientiae ad eum philosophiae partem, quam diximus, pertinentes in causis intexi possent hujus

nimirum generis Occasiones eo frequentius noSter Orator

arripere debuit, quod earum varietatem ad certas rationes quasi redactam animo comprehendebat. Et quidem ex iis rhetoricis libris, quos admodum aduleScen a X commentariolis suis 3 n expresserat, Sati apparet, eum ab ipsis rhetorum scholis, quos adierat, accepiSSe ea quamvis in singulis rebus paulo aliter ab aliis immutata quae de distinction trium generum, demonstrativi, deliberativi judicialis, et de uniuscujusque u sine , - honeSto, utili, aequo quo proprii uniuscujusque loci referrentur), Aristoteles primus docuerat i). Itaque, dum in secundo horum de Diuentione librorum Aristoteliam de his rebus doctrinam ita dumtaxat correctam repetit, ut in

1 et 2 Cf. Brut. 30 et 316. 3 Sicut dicitur in prooemio libri I De Or. 5.

4 Eadem sere exponebat circa idem tempus incertus auctor Rhetoricorum quae dicuntur u ad Herennium v Cs lib. ΙΙΙ, cap. 2-8 - lib. I, cap. 2).

86쪽

oliberali vi generis fine utilitati honestatem adjungat l),

tum it honesio, quod tribus generibus commune esse sic latuit nam aequitatem partem quamdam esse hones

tatis sitimadvertit 2) , et de utilitatis ad honestum adjunctioine 3 eum invenimus disserentem eadem partitione adhibita, qua postea per suos te Officus libros i in eadem

lii uestione propter Se tractanda utentem eum videmus. Λlque in suis de Oratore libris, ubi similem notandi triplicis trium generum finis rationem observavii 5), similiter a laudationum is materiam explicando in quamdam etiam virtutum descriptionem 6 inductus est, unde intelli-g ra itur a Si laudatione eSsen in oratoris officio, - quod nemo neget T), - oratori Virtutum omnium cognitionem. sine qua laudatio effici non posset, esse necessariam 8 sciat acie de vitiorum cognitione ad explendum vituperandios licium item judicabat 9ὶ Cumque in propriis illius generis, quod si epidi clicum, dictum erat 10), locis ita compreliei ille udis Aristotelem ipsum 11 fere sequebatur a quo eodem illud etiam repetebai, quod non semel significavit it nihil esse ad exaggerandam et amplificandam orationem accommodatius, quam illam laudundi aut vituper undi exercitationem s) 12 tum animadvertebat non demonstrativo solum genere contineri eam utilitatem, quae ex Virtutum vitiorumque cognitione ad amplificandi commollitatem duceretur, sed et his laudandi ei vituperandi locis oratori saepe utendum esse in omni genereis CL De Invent. II, 155-l56 de judiciali genere antea, 14-154, disse

87쪽

causarum i n. Hos videlicet si loco is ad commendandam in 1'ompei singularem eximiamque Virtutem 2 sadhibuerat in ea oratione, quam primam apud populum

hab0bat 3 ut suasor legis quam C. Manilius tribunus plebis de illius, imperio is adaugendo serebat his u lo

cis is instructus in illa oratione, qua pro reddito reipublicae M. Marcello C. Caesari gratias egit in senatu, explicavit Caesaris clementiam in M. Marcello conservando declaratum ejusd0m bellicis laudibus vel maximis eo anteferenda inesse quod hujus gloriae in sola animi magnitudine positae neque Socium quemquam alium Caesar haberet neque ullam pariem, Sicut si in armis , Fortunae debuisset ). Quibus autem locis in judicialibus etiam causis orator in cognitione cum Virtutum Viliorumque tum variarum

animi permotionum 5 versaretur, id Cicero per illa ipsa

minutissima praecepta traditum acceperat, quibus Hermagoras praesertim aliique deinde rhetores singulas causarum OnStitutione 3 generatim descriptas parti-iasque in Struxerant, quorumque accuratissima notatione simplicem Aristoteliae rhetoricae gravitatem pro Suo quiS-que acumine ornare ibi visi erant. Horum igitur doctrinam sequens 6 in secundo de Inventione libro et de

si conjecturali constitutione δε primum separatim OnSiderata sic statuens I), et omnem Onjecturam e cauSR,AEX persona, ex facto ipSo capiendam SSe , tum cauSa in

impulsionem et in ratiocinationem tributa 8 s. exponebat quomodo et accusatori et defensori u ipsa ejus animisit Deir. II, 349. 2 V. ipsam orationem 3 de rei amplificatione 29-42, - atque etiam 43-46 si de auctoritate viri j et 47-50 de ejus 6 felicitate n). 3 Sicut indicatur initi ipsius orationis micero tunc praetor erat anno

688 . De ea oratione, cs. Orat. 102. 4 V. ipsam orationem, cap. 2-6. 5 De animi permotionum cognitione hic quaerimus, quatenus ea ad argumentandi locos pertinet, non ad eam auditorum affectuum tracta

tionem de qua ante locuti Sumus quamque iret υχαγωγίαvappellabat . 6 De variis eorum doctrinis ex quibu si excellentissima quaeque libandi s Cicero hujus rhetoricae scriptor ibi legem secisse se dicit De Inu. II, 4-5ὶ, non hic quaerendi locuS Si mermagorae ipsius opiniones

nunc Sequentem, nunc rejicientem eum Videmus I, 8, 12, 16, Τ). - De Hermagora, s Brut. 263, 221.

I et 8 De Invent. I, 16, 17.

88쪽

affectionis vis et natura a explicanda esset, qua impulsus aliquid reus commisisse diceretur in conjectura au

t 'm, quae eX persona caperetur, ostendebat, qua ratione et

accusator ad si hominis improbationem , et defensor ex eo intrario de vitiis deque eorum inter se affinitate disse

rere deberent 2 :

. . Si avaritia inductum arguas secisse, et avarum eum, queui accuses, demonstrare non posSis, aliiSasfinem Vitiis esse docea. 33. . . De sensor autem debebit, si poterit, vitam ejus, qui insimulabitur, qarum honesti SSimam demonstrare . . . Hoc autem ipSum genu erit eo firmius, Si eo ipso in genere, quo arguetur, integer ante suissed se monstrabitur ut si, cum avaritiae causa fecisse arguatur, minime omni tu vita pecuniae cupidus suisse doceatur 43. . .

IIoc ipso argumentandi modo utens 5 Μ Τullius in de- sen i pndo Sex. Roscio parricidii reo ad illam notissimam do tanti maleficii crimine amplificationem se conserebat,

quae nonnisi extrema parte a quadam sententiarum

moralium 6 gravitute ad eum verborum quasi ludum tradi acta est, quem a disputatione nostra jam semovimus I); similiter in . Caelii causa, cum L. Herennium accuSR- loromis multa de luxurio multa de libidine, multa de villis juventutis . - judicibus si attente audientibus , dixisse memorabat 8 , tum ipse de eisdem rebus in alter alia partem ad extenuandam adversarii argumentationem

1 CI. De Invent. ΙΙ, 25 de defensore , et is Ergo accusator, cum impii latone aliquid factum esse dicet, illum impetum et quamdam com- mi sionem animi affectionemque Verbis et sententiis amplificare debebit et ostendere, quanta vi Sit amoris, quanta animi perturbatio ex iracundia sui L. Elc. eadem breviu et paulo aliter exposita in Partit orat. 112 119. 2 De Invent. II, 32-3I.

I V. Pro Seae. Roscio, praesertim 62 68 72. ii, Velut de summa poena scelerum in eorum conscientia posita 64-68; de sapientia majorum 70. I CI. Supra , 68. 8 Pro Caelio 25-27. - Ιn ipsis de Oratore libris a quibus ante minutiorum praeceptorum, quae in libris de Inventione exposuerat, di Iigentiam amovit , Antonium de talibus iocis inserendis ita disserenteni sociii l. 35 in eis ipsis causis, ubi de facto ambigitur, - ceperitne poeti latas

contra leges DeciuS, argumenta et criminum et defensionis revocenutroportet ad genus et naturam universam quod sumptuosus, de luxurie qiiud alieni appetens, de aVaritia..., etc. n

89쪽

- 3 copioso disserebat l), in sua demonstratione eo progrediens ui facete doceret, eas cupiditates quae objicerentur Caelio, atque ea Studia oratoria, in quibus idem se satis profecisse ostendisset, si non facile in eodem homine esse posse 2 v. Neque vero, quia tales loci in ipsis multarum

causarum nerVis inhaerentes oratori obversabantur, idcirco multorum oratorum erat eos, - sicut Cicero facere sibi videbatur, - earum sententiarum, quae ad philosophiam moralem pertinerent, adjunctione exornare. De re conjecturali genere n separatim hactenus diximus nunc, si ad reliquas si constitutiones η transierimus neque praeter summam earum a superiore distinctionem, ad rem nostram interest, in eis partiendis et rhetores inter se satis dissensisse 3 ei Ciceronem non semper secum omnino consentire ι)J, jam ab eis locis quos

aut Aristoteles aut Hermagoras radiderani, veniemus ad eam ipsam amplificandi rationem quam Cicero sua propria auctoritate et exemplo maxime commendavit nam

in ejusmodi constitutiones, quae aut in definitione aut in aequitate versarentur 5ὶ ipso significavit 6 id maxime

cadere, quod in si excellenti Oratore δε requireret, ut a propriis personis et temporibus ad communem universi generis quaestionem controversia traduceretur 7 quam si dilatandae s orationis formulam qui Sequeretur, Satis

intelligi potest eum in philosophorum quasi ii possessiones , saepius deduci debuisse : velut in Milonis causa, ubi non de facto, sed de jure ambigebatur, de sui defendendi

3 Ut satis apparet, si de ea partitione Rhetoricam g ad Herennium dictam cum libris De Inventione conserimus. - De cetero V. Quintiliani Instit. Orat. lib. III, cap. 6 Quot et qui status o 4 Nam in libro It de Oratore 110-113 hoc genus, quod in acripti interpretatione Versatur, ad genuS, in quo quaeritur si quale sit , adjungit; idem autem genus in libris de Inventione, in Parti orat. 107-108 132sqq. , in Topicis 35-96ὶ ab aliis seponit Ct etiam De Orat. I, 140). 5 Demilio et generalis appellabantur : has tres constitutione conjecιuralem, definitivam, generalem, Cicero constanter distinguit. Cf. etiam

90쪽

dido quidom - Cicero disseruit 1 . Nam de causis ejus

generis ipse recte animadvertebat, si quae, cum de facto non ambigatur, quaerantur qualia sint 2), ea si ex eis numeres, et innumerabilia esse ei obscura, Si ex rebuS,

valde et modica et illustria a M. - Neque vero talis dilatandae disceptationis formula, quia pam illa si constitutio conjecturalis , ipsa propter Se in unima non recipiebat, idcirco ab ejus generis causis 4 excludebatur in has etiam introduci poterat, non modo per eos OcOS conjecturae proprios de quibus jam diximus quosque ad eumdem amplificandi modum pertinere Cicero ipse indicavit I), sed etiam si qua forte Variarum rerum, quRB- cumque per quaScumque cauSae parte occurrerent, digna videretur, in qua oratio haereret ei paulum commoraretur. Et talem quidem rei augendae rationem Omne genu Scausarum admittebat, praesertim cum ea plures amplitudinis gradus haberet, sive paucarum tantummodo

sententiarum inserendarum, sive latius excurrendi Occasionem orator arriperet. Sic, OSter orator, cum Urenam ambitus accusatum defendens ipsa tripertitae divi

sionis 6 explicatione adduceretur, ut Sulpici juris

civilis studium prae se ferenti militarem Murenae laudem Opponeret dignitatis contentione T is a propriis personis ad ipsa artes generaliter consideratas ira lucenda utque eloquentia etiam in hanc artium comparationem introducenda late fuseque vagatus est 8 in proinde quasi

1 P. Milone, I-11; Cf. De Legib. , quae de jure natura constituto dicuntur. 2 Per hoc . quale Sit ii Cicero constitutionem generalem id Si de aequitate definire solet. s. Supra p. 73 n. et Deir li 106. 3 De Ur. I, 137. - ΕjuSdem generi atque Milonis causa fuerat causa C. Rabirii. 4 Praesertim cum eri posset ut una causa ad plures constitutioneSSimul pertineret. Cf. De Invent l, 144 II, 12 Partit. r. 10 Si plures

5 De Or il 134-135 nulla denique S cauSa..., etc. Quin etiam in eis ipsi causi ubi de facto ambigitur. . ., etc. Cf. p. 72, n. J. Idem notatur a Quintiliano, nStit. Orat. X, O 10. 6 Cf. P. Murena, 11 ubi tres accusationi partes ita distinguit reprehensionem vitae, contentionem dimitatis, crimina ambitus. 4 Ea secunda pars explicatur 15 sqq. f8 P. Nur. 22-δ1 de eloquentia 29;.