Quantum philosophiae studio ad augendam dicendi facultatem Cicero tribuerit

91쪽

in universi generis disputatione versaretur, cujusmodi formulam ipsum in Topicis inieralia, infinitarum quaestionum 1 is exempla sic proferentem in Venimu P . . . eloquentiane pluris sit an tιris civilis scientia 2 s. Sic enim intelligebat, omnes causas certis personis ac temporibus definitas ad hoc genus et infinitarum quaestionum fetialenter pertinere et oratione revolvi posse 3), - cujus generi u quaestione , quia rhetores inepte dimisissent, idcirco ab Academicis Peripateticisque earum tractandarum exercitationem oratori repetendam esse i existimabat.

Atque ille u locus , quem in oratione Pro Murena habita notavimus, longior est, quam ut huc afferatur; sed in aliis causis exempla non desunt ad demonstrandum, quam libenter noster orator ad hoc et infinitum a disputandi genus orationem transserat elui in ea ratione, quam 4 post reditum ad Quirites s habuit dum affirmat, et sibi majori curae esse, quemadmodum eis, qui de Ses in optime meriti, gratiam referat, quam quemadmodum inimicorum injurias crudelitatemque perSequatur γ',

hanc sententiam ad tempus accommodatam eleganter prΟ-

ducit ad ejusmodi disputationem, quae paucissimis Verbis mutatis ex eis libris, quos ae spretis conscripsit, excerptaeSse recte videretur

... Etenim ulciscendae injuriae facilior ratio est quam beneficii remunerandi, propterea quod Superiorem esSe contra improbos minus est negotii quam boni exaequari. um etiam ne tam neceS- sarium quidem est male meritis quam optime meritis referre, quod

debeas. Odium vel precibus mitigari potest vel temporibus rei publicae communique utilitate deponi vel difficultate ulciscendi

leniri vel vetustate sedari bene meritos ne colas, nec exorari fas est, neque id rei publicae remittere verum neque neceSSe est neque est excusatio difficultatis, neque aequum est tempore et die memoriam beneficii definire. Postremo, qui in ulciscendo remissior fuit,

1 Quarum genera describuntur, vim I9-86. - s. De Orat. IlI, 11118. 2 Topic , 5. Hoc exemplum ad ea quaeStionum genera, quae W Ou- parationes ii dicuntur, refertur.

id sis. De Orat. II, 133-138 ΙΙΙ, 110-120. 4 Sicut explicavimus in Parte I, cap. ΙΙΙ-lV.

92쪽

in eo morum asperitas certe non reprehenditur; at gravissime vituperatur, qui in tantis beneficiis, quanta vos in me contulistis 13, remunerandis est tardior, neque solum ingratus, quod ipsum grave est, Verum etiam impius appelletur necesse est. Atque in officio persolvendo dissimilis est ratio pecuniae redditae, propterea quod pecuniam, qui retinet, non dissolvit, qui reddidit, non habet gratiam et qui rettulit, habet, et qui habet, dissolvit 23.

Similiter in causa Cn. lanci u de sodaliciis , rei hujus erga se merita commemorando adducitur ut de gratiae reserenda officio ita disserat:

Etenim, judices, cum omnibus virtutibus me affectum esse cupio, tum nihil est, quod malim, quam me et esse gratum et Videri. Haec est enim una virtus non solum maxima, sed etiam mater virtutum omnium reliquarum. Quid est pietas nisi voluntas grata in parentes qui sunt boni cives, qui belli, qui domi de patria bene merentes, nisi qui patriae beneficia meminerunt qui sancti, qui religionum colentes, nisi qui meritam dis immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvunt Quae potest esse Vitae jucunditas sublatis amicitiis quae porro amicitia potest esse inter ingratos Quis est nostrum liberaliter educatus, cui non educatoreS, cui non magistri sui atque doctores, cui non locus ipse mutus ille, ubi alitus aut doctus est, cum grata recordatione in mente VerSetur Cujus opes tantae ei se possunt aut unquam fuerunt, quae Sine multorum amicorum officiis stare possint 'quae certe sublata memoria et gratia nulla exstare possunt. Equidem nihil tam proprium homini existimo quam non modo bene hicio, sed etiam benivolentiae significatione alligari, nihil porro tam inhumanum, tam immaue, tam serum quam committere, ut beneficio non dicam indignus, Sed victus esse videare 3).

Haec videlicet erat u copia rerum 4 η, qua orationem ornari ei amplificari debere aiebat. Neque vero, quia hac amplificandi commoditate oratorem ita stirum esse censuit, ut, declinare a proposito et deflectere sententiam 5 is ei liceret, ideo putandum est,

i Ad ea verba dumtaxat spectant ea, quae sic dicimus paucissimiS

verbis mutati v.

2 Post reditum ad Quirites 22-23 - Extrema sententia, - quae nonnulliSeruditis visa est a librariis hoc loco addita esse, inVenitur eadem eiSdem Verbis enuntiata in orat P. Plancio, 68, - et in lib. I De Ossio. 69. 3 Pro Plancio 80-81. 4 De D. Ill 125. s. supra nostr pari. I, cap. IV. 5 Cs. Orat. 13I.

93쪽

- II eum in exercenda hac vagandi libertate non solitum esse respicere, quid causa aut postularet aut certe permitteret. Nam si seposueris nonnulla orationes, quae, quamquam aut in concione aut in senatu habitae, ad sompam

illius u pidictici s generis propriam 1 intima quadam ratione accedebant, quales sane illae erant,

quibus aut populo post reditum aut C. Caesari pro M. Marcello conservato gratias agit, terraro incidit, ut tale exornandae rei studium ab omni utilitatis ratione separatum videatur sic ea, quibus in Cn. lanci defensione gratiae referendae officium exaggerabat, adversario neglectum erga se amicitiae officium objicienti opponebat: atque in L. Murenae causa, dum in extenuanda uris civilis dignitate commoratur, universam hujus artis irrisionem in Sulpicium ipsum recidere Volebat, quem tamen, praesertim familiarissimum, aperte petere non decebat,

- neque nisi longius insistendo id, quod sibi proponebat, hac obliqua via effici poterat, ut illius viri auctoritas singulari juris civili studio maxime nixa 2 minueretur. Quod si vel ea ratione adhibita, noster orator huic digres

sioni majus spatium concessisse Visus erit, quam, non dico necessarium sed utile 3 - erat, meminerimus eum ut Murenae patronum post Hortensium et Crassumila dicere, ut non partem aliquam ageret causae, Sed de

tota re diceret, si quod sibi videretur 4hnci et vero, ut ipsum non latuit, quantum in illa consuetudine ita inducia, ut singulae causu defenderentur a pluribus viiii inesset 5 , sic recte sibi conscius erat, se eum potissimum esse, qui et hoc vitium obteger et u judicum satietati occurrere 6 o per ornandi artificium posset. 1llud scilicetu quod sibi videreturis maxima cum audientium delecta-

1 Cf. r. 37-42 ac supra nostr pari. I, p. 3. n. γ. 2 Cs ea, quae de hoc praestantissimo Sulpicii studio Cicero ipso dixit in Brato 152, et in Philippica IX, 10 sqq. 3 Hanc ipsam distinctionem Cicero facit in B to 326 u sententiae... aut necessω iae aut interdum utiles ii . 4 et 6 Ct. Pro Murena, 48. 5 Cf. Brut. 208-209 idem dici potest de pluribus aliis causis, quas Cicero dixit - sicut de Sesti causa.

94쪽

- 8 lion excipi cum satis intellexisset, Archiae causam quam tamen solus, ut Videtur, peroravit cin quamdam

de colendo litterarum studio si et de gloria expetenda 2)

disceptationem universi generis dilatavit, non solum ut causam sane jejuniorem eo digniorem sua ipsius eloquentia redderet, sed etiam ut quasdhim probationum lacunas 3)lam magnificae disputationis gravitate compensaret. Sicn hapc quidem oratio, ubi tali amplificandi ratione adhibenda causam ipsam non tam illustravisse quam obruisse videtur, Omnino discrepare existimanda est ab illo, quod ipso duo numerose dicendi vi , disserens scripsit i), ut in plerisque rebus, Sic in oratione, ea quae maximam utilitatem in se continerent, plurimum eadem habere vel dignitalis vel saepe etiam Venustati M. III Climque ea utilitas plures gradus haberet, quo longius in talibus inserendis disputationibus a certa utilitatis

ratione noster Orator aberat, eo magis Ornandae cauSaesthidium in quamdam verorum sensuum exprimendorum Occasionem, sicut in illa pro Archia oratione incidisse Sali perspicuum est converiere videbatur. Sed quoniam, quid de his rebus, velut de gloria, de virtutibus, de amicitia, de aequitate, de jure senserit, ex eis libris quos de Republica, de Legibus, de inpietis scripsit, certius utique quiim ex ejus orationibus perspici potest, ad res ipsus tib earum tractandarum modo haec nostra inquisitio ita dumtaxat traducenda est, ut per commune earum rerum summa describamus, quatenus inam in tιtramque

1 in Pro Archia 12- T. 2 ibid. 23-30 ea ipsa quaestio u expetendane sit gloria o indicatur ullam inter exempla quaestionum infinitarum, Deir. Ill U6, et Opim, 84. 3 CL Pro Archia, 8-10, quae de publicis Heracliensium tabulis

95쪽

- partem disserendi Mercitationem interipateticis Academicisque laudatam ad veras causas pro mutabili earum ratione M. ullius adhibuisse videatur. Ei quidem, etiamsi rerum ejus generis, de quibus nunc loquimur, tractationem nonnisi ad ornandos pro

Singularum causarum opportunitate eos locos vel ε'τεχvους Vel τεχvouc lin, per quo rhetorum praecepta varia

argumentandi genera designabant, adhibuisse existimandus esset, tamen ipsa eas aliter alias tractandi utilitas communi omnium causarum ratione quasi circumscribebaturri neque enim, qui apertissime professu est, seis patroniis officium ita amplexum esse ulu contrariis

saepe causis dicendisu eadem de re alias aliud defendere honeste ac libere posset 2ὶ eumdem fugiebat, ad ipsam uniuscujusque causae utilitatem maxime interesse, oratorisu moribus η quod graece ηθικο vocabatur 3 Danimos eorum, apud quo ageret, erga eum conciliari ι). Ex quo

quid sequeretur, facile intelligi potest: nam do ejusmodi

Sane rebus, quae non tam ad ipsam honeste vivendi rationem pertinerent quam latioribus u scientiae civilis is finibus continerentur, pro Variarum causarum commoditate

aliter alias disserens Cicero inveniri potest velut jus civile in Caecinae judicio 5 laudaverat, ejusdem dignitatem in Murenae causa 6 irrisit - dicendi artem ad amplissimum honorum gradum adipiscendum nunc in magna IJ,

1 Hanc distinctionem ab Aristotele ita positam Rhet. lib. I, cap. 2

Omnes fere rhetore retinuerant quanquam paulo alia ratione expositam eam invenimus in Partit orat. 5-6, ubi distinguuntur loci in re ipsa insiti et assumpti. Ad eos maxime, quo etti retεις ἀτευους OcaVerat, AriStoteles ipse docuerat Rhet. I, 15 quomodo exercitatio in utramque partem adhiberetur. De talibus locis a Cicerone tractatis V. Pro Fonteio cap. 22-26ὶ, Pro Scauro 44-453, ubi de genere testium disputatur, iro Roscio comoeuo

46 de jurejurando), Pro Sulla, 78-79 de quaestionibus et tormentis etc. i2ὶ s. Pro Cluentio, cap. 50-51, ubi de a judicio uniano v agitur, praesertim g 13 et 142 De Orat. II, 30 atque Dei c. II, 1 ubi eamdem libertatem paulo verecundius Vindicat. 3 Cf. Orat. 128 etc. 4 is De Orat. I, T II, 176, 182-184, etc. 5 Pro Caecina, cap. 18 nam i tota causa de verbis interdicti erat , cs. Orat. 102j. 6 Ut notavimus paulo supra P. 71, T. I Pro Murena 29-30.

96쪽

- 80 nunc in minima commendatione ponit l); - neque profecto, qui de certis aut suae aut superioris aetatis personis

factisque 2 magnam aliter alias sontiendi libertatem sibi assumebat, is in vagis ejusmodi locis tractandis quidquam

habebat, cur aliqua sibi semper conveniendi cura prohiberetur dicere, quidquid singulis causis separatim consideratis utilissimum videretur. Eae Ver sententiae, quae ad ipsam virtutum aut vitiorum aestimationem Spectabant, huic in utramque partem disserendi quasi ludo non nisi prudentissime implicari potuerunt, cum ab eis, quae cum honestate congruentes populo probarentur, aperte discedere dic0ndo neque in judiciis neque in concione neque in senatu ille unquam seri posset Ut enim res praeclare se habebat, si ejus generis sententiis oratio Ornari et commendari posset, ita in eis causis, quarum ipsa ratio ab honestissimis sententiis oratorem vel invitum abducebat, eas attingere minimo expediebat nisi tam leviter declinandi artificio, ut etiam tum, cum re negligerentur, Verbis tamen observari viderentur : sicut noster

ad Caelium dolandendum 3 elegantissime fecit.

Neque igitur casu effectum est, ut ad quamdam imaginem eorum praeceptorum, quae per libros de Veiis

inscriptos exposita legimus, referre liceat eam personam, quam noster auctor per orationum arietatem ad Dratorios mores , sibi composuisse Videtur, quamque ad Omni laude ornandam cum satis sua sponte ferretur, tum ipSa adversariorum reprehensione adduci se in multis

1 P. Plancio, 62. - Sic de tribunicia potestate in ei 3'. act. II, lib. V, 163 - et P. Cluentio. 95 H0 intra quattuor annorum spatium sententiam mutavisse videtur de qua V De Legib. lib. ΙΙΙ de nobilitate etc. 2 Velut de Gracchic Ct. De Leo agrar. II, 10, 30, 81. Pro C. Rabiris, 14, 31 in Catilinam I, 3, 4, 29 Deiar p. responsis 41-434 P. Nilone, 8, 4, 2, 83 etc.)P deis judicio Iuniano is quod in Verris accusatione action I, 39 act. II, lib. II, 157 comaptum suisse dicit, in orat P. Cluentio non corruptum fuisse defendit atque ea causa fuit cur in hac oratione liberitatem eadem de re alias aliud defendendi, sicut eum secisse notavimuS, sibi vindicaverit. - Vide etiam quae de Catilina dicuntur in orat P. Caelio 11-14. 3 In locis supra notatis, p. 72 P. Caelio 27 sqq. . Haec erat occasio aliquid ejusmodi faciendi, quod Socratem in Phaedro de auditoribus a vero ad salsas veri similitudines amovendis disseruisse Cl. supra P. I, . ,

notavim .

97쪽

- 1 causis testatur 1 . Ac ne in rebus sorte minutioribus, et certe quidem salis nolis, longiores Simu quam opu e St, non perSequemur per Singulas orationes ea quae de duplici accusationis et de sensionis ratione similiter utque in

secundo de inpio iis libro 2 disseruit quae profecto in

eum aptissime cadebant, qui impositam sibi de civium periculis defendendis quasi legem a suis dicendi initiis per quadraginta annorum spatium vix semel iterumque interruperii 3 ne in eis quidem haerebimus, quae in

pluribus causis de susceptae defensionis officio accusatoribus neglectam vel amicitiae vel dignitatis rationsem objicisentibus, variis officiorum momenti inter se compar3ndis respondebat 4 , praesertim cum ei Sane commodissimum uerit, laudabile humanitatis officium eis causis recipiendis praetendere, in quibus a dignitate vel maxime discrepare videretur velut eo tempore, cum et

in judiciis et in senatu 5 sua dicendi facultate ita uteba

tur, ut diversis potentium hominum rationibus sui ipsius conservandi causa nimium inservire videretur 6 , in susci pienda eorum defensione, quos paulo ante omni infamiae genere in publicis orationibus notaverat T , se si mortales inimicitias, sempiternas amicitias habere 8 u gloriabatur; sed ad concludendam hanc nostrae disputationis pariem aptius erit comine morare, quomodo nolaitSSimorum

2 De Offic. II. 49, 50. - s. ro Se Roscio. 83, 1 in Q. Caecilium,1-4 5 9, 2 70, 7 in Verr. act. ΙΙ, lib. I, 15, 21 ΙΙ, 1, 10 179 III. 1; Pro Murena, 56, 9 Pro Flacco 2 in Vatinium testem, Pro Caelio,16 45, 4, 6. 3 In libro V, 182, actionis II in Vmmem profitebatur se si in hoc reo finem accusandi acturum esse s neque deinde quemquam alium accusavit nisi Munatium Bursam ii de vi publica η anno 702. Cf. p. ad Famil. , VII, 2 quae accusatio nobis non tradita est.) 4 Cs P. Murena 3-6, - 10 P Sulla 2-10 18-20 48-49 P. Plancio, 54 I9-80 ad hanc officii sui desensionem in Planci causa is locus de gratia pro beneficiis reserenda, quem supra retulimus p. 6 pertinet 5 Sicut in orret. de Provinciis consularibus. 6 Idque ei satis objiciebatur: s. De Provinc consula , RSsim; in Pisonem, 5 82 P. Plancio 91-94 . . Rabirio postumo, 33. I Velut Vatinium et Gabinium, quorum defensiones nobis non traditae

Sunt.

8 is P. Rabirio Postumo, ubi id dicitur de suscepta Gabini de

fensione.

98쪽

vitae suae publicae temporum commendationem per duas praestantissimas Virtutes, - constantiam humanitate OIliunctam, - persecutus sit. Sic enim in eis, quae ad

opprimendam Catilinae coniurationem consul gesserat, cum periculorum pro reipublicae salute fortiter susceptorum laudem sibi tribuebat, fumo crudelitatis is crimenni inimicorum malevolentia objectum a se ita repellebat ut usiirmaret, se ab his lenitatis misericordiaeque partibus, quas a natura ipS doctus semper libentius ageret, ad induundam illam gravitatis severitatisque personam quamvis inVitum, constanter tamen, cum respublica id desideraret, se traduxisse l). Atque in hoc sane inhumani tulis maledicto purgationem sui satis tacilem habebat; sed ut omni dicendi artificio, ita pulcherrim sententiarum moralium instrumento ei sinitendum fuit, ut ad refellendam diversam inimicorum invidorumque de aliis em po ilius vituperationem 2 demonstraret, Se cum Sceleralissimorum hominum si crudelitati cessisset 3 η, non, si iod illorum surorem audaciamque pertimui SSet, paratou bonorum auxilio , defuisse sed si ea condicione iam sortem fuisse, ut cum patriae caritate constantiae gloriam commutarei 5 s. Nam quod non potuisset nisi animo fracto et filicio u patriae causa patriam la

amiliere 6 neque a fletu abstinuisset Tin hoc ipso

Didabiliorem virtutem suam fuisse praedicabat, quam si pio pler quamdam animi duritiam Susceptos pro patria dolores minus sensisset 8 . Atque hac de discessu suo disputatione ornanda et amplificanda ad eam sui ipsius

M IIaec Verba ex Orcti P. Murena, , sumimus, quae causa ante tertiam orationem in Catilinam habitam dicta est, - sed easdem sere sententias iiivenimus in orat in Catilinam IV, H-13, et in Orat P. Sulla, , , ,s8. I. 93, anno post habita; cs etiam ii De domo sua , 94.2lis. De uomo sua, uixstinctum est jam illud maledictum crudeli-llitis aliud exortum est: objicitur mihi meus ille discessus... P. 1Vancio 86. I ijs. De domo sua, 56 58 P. Sestio 3 sqq. i. Cf. P. Sestio, 3 P. Plancio 86. 5 I ro Sestio 37 haec de Q. Metello dicuntur, cujus cum cessione Ciecto suam ipSe compstrat. ii, et I Cs. De domo sua, 98, 97. 8 Ibid. 97-98 P. Sestio 49. - s. Similem sententiam in Tuscul. Is L 12.

99쪽

- 83 commendationem progrediebatur, ut non modo sic statueret, Se si bis servavisse rempublicam, qui consul togatus armato Vicissei, privatus consulibus armatis cessisset n, sed etiam hanc vel praecipuamis cedendi , causam sibi esse debuisse contenderet, quod rei publicae con-SerVandae Xemplum secum simul inieriturum fuisset; se igitur, si vitam suam deseruisset, rempublicam proditurum suisse, in qua nunc ipso restituto Viveret cum

ipso simul exemplum fidei publicae 2 quo quidem

exemplo adulescentes commoneri velle se aiebat, ne ad rempublicam contra improbos cives de sendendam segni O- res essent 3ὶ - Neque ad propositum nostrum refert dijudicare, qualenus res ipsae, quas noster Orator tantae

laudi sibi ipse vertebat, talis orationis majestati respondissent quo magis in eis ita amplificandis eum a veritate discessissejudicaverimus et hoc quidem non disceptamus ,

eo clariore exemplo eum demonstrantem agnoVerimuS,

id, quod ipse prae se tulit. - quam paratus ad dicendum quidem is accederet, qui, philosophiam, matrem Omnium bene factorum beneque diciorum, complexu esset i M.

si De domo sua. 9. 2 et 3 Cs. Pro Sestio 49, 50 5 atque 14. 4 V locum quem ex Biruto 322 supra excerpSimus p. 61

100쪽

De propriis philosophorum sententiis , per Ciceronis orationes disseminatis. Dum ita persequimur, sicut hactenus fecimus, quid potissimum per Ciceronis orationes ei rationi respondere videatur, quam de philosophia ad oratorium usum cognoscenda maxime ipsiu propriam esse judicaveramus, propria ejusdem rationis vi efficiebatur, ut non tam de ipsis robus et sententiis quam de earum tractandarum modo quaereremus. Quod sane ita fieri debuit, dum in univorsis

rebus verSabamur, quarum ad communeSSumma omnem

civilem orationem 1 M alias alio modo pertinere noster auctor intelligebat, quasque easdem fere per libros de

Republica, de Legibus 2 , de inpiciis inscriptos certa adhibita ratione ipse explicavit nam in rebus ejus generis, per singulas Oratione Sparsi et cum ad opportunitatem variarum causarum tum ad popularem intelligentiam accommodatis, haud facile dijudicari potest, quid a propria philosophorum doctrina potius quam a vulgari quadam et in medio positu sapientia ductum sit, praeSertim cum nostri oratoris adulescentia in eum aetatem incidisset, qua in romana civitate si majorum is prudentia aliqua philosophiae graecae communicatione jam immixta erat. Quemadmodum enim apud Graecos philosophia a communi et quasi vaga sapientia ad proprias sublimioresque cogi-

1 Cs. De Or. III, 10 sqq. 5 sqq. 2 De primo praesertim libro de Leoib. hic loquimur