Exulum trias, sive de Cicerone, Ovidio, Seneca exculibus [microform] ..

91쪽

454 155

crimas praebuisti dolori meo, quod erat amoris, tamquam ipse ego quod meritis meis perfectum potuit, ut dies et noctes quid mihi faciendum esset, cogitares, id abs

te meo, non tu Scelere praetermiSSum eSt. . . . Hic mihi

ignOSces me enim ipsum multo magis accuso, deinde te quasi me alterum gra). Apertius in iis, quae Sequuntur loquitur: Νunc, Pomponi quoniam nihil imitertisti tuae prudentiae ad

Suhitem meam .... go Si tuam Idem ceu Sarem, non me potissimum tuis tectis crederem meam amentiam accuSO quod me a te tantum amari, quantum ego Vellem,

putavi. Quod si fuisset fidem eandem, curam maiorem adhibuisses, me certe ad exitium praecipitantem retinuiSSes, Sto labores, quos nunc in naufragii nostris SuScipis, non subisses in. Quae cum vir miserrim et desperanti condonanda sint, minus ignosci poteSt, eum etiam post laetum reditum vituperationibus non temperaSSe . Cognoram enim, ut vere Scribam, te in consiliis mihi dandis nec fortiorem nec prudentiorem quam me ipsum nee etiam propter meam in te observantiam nimium in custodia

salutis meae diligentem' ad Att. Ι 4. l).

Melius utique ea reticuiSSet quamquam eXCuSationem qualemcumque fortasse invenire possumus, mi cum

etiam inoinento, si hi persiladeri lianc de collegiis e tem ipsi prolii-turam SSe pasSu luerit, tuum nullii in aliud aptius Ciceronis p0rniciei reipuli licae lue ruinae instrumentum potuerit a ' i lollio exc0gitari. Uno i ii sic ratiocinamur: Non molesta est haec ossicii neglecti exprobratio, Si cogitamus Ciceronem nunc amico scribere, quomodo exul de eo iudicasset. Indicatur hoc pluSquam perfecto cognoram .... Mitigatur autem

exprobrationis acerbitas iis, quae statim addit de Opera ab Attico ad suum reditum consciendum collata ' seeundemque te, qui primi temporibus erroris nostri aut potius furoris particeps et falsi timoris socius fuisses, acerbissime discidium nostrum ulisse plurimumque operae, Studii, diligentiae, laboris ad conficiendum reditum meum contulisseVi.

Sed ac iniusta crimina verum Ciceroni animum indicasse, non tamen iis amicitia collabefacta est et ex toto tertio libro ad Atticum clare apparet, Ciceroni nihil tantopere defuiss quam pSum illum, quocum Omnia, quae Se cura assiceretit, communicaret, qui Se diligeret, qui Saperet, quocum ex animo loqueretur, cui nihil fingeret,

nihil dissimularet, mihi obtegeret CL ad Att. Ι 8.1).

Atticum Cicero amicum tam certum firmumque ibi Sciebat, ut ne momentum quidem de eius iuvandi voluntate dubitaret et, si Atticus non ea perpetraret, quae ipse fieri vellet, eum perficere non potuiSSe iudicaret, noluiSSe numquam de ceteri vero, quo Sibi amico putaverat, aliter sentiebat. Plerosque invidia incitatos in summo discrimine se destituisse neque reditum suum velle, indignabundus Saepe confirmRt. Invidiam eorum, quibu Omnia populi Romani benescia dormientibus deseruntur ' in Verr. V 480 184

iam commemorarat, neque OStea umquam impugnare

92쪽

desiit, cum praesertim ipse homo novus rei publicae conservatae gloriam adeptus eSSet: In Senatu cum disputarem permulto esSe, qui rem publicam a me conservatam dolerent ad . V 2.1)V. Pompeius Occulte invidet ad Att. I 13.4)V. Missus est sanguis invidiae sine dolore ib. 16.113. Ego autem ut Semel Onarum illarum Decembrium iunctam invidia ac multorum inimicitiis eximiam quandam atque immortalem gloriam conSecutus sum, non destiti eadem animi magnitudine in re publica verSari ... Deinde vidi . . . beato homines hos piscinario dico, amico tuos, non ObScure nobis invidere 19.6). Mihi vero ut invideant piscinarii nostri, aut scribam ad te alias aut in congressum nostrum reservabo 20.3). Quin etiam, si mihi nemo invideret, si OmneS, ut erat aequum laverent, tamen non minuSesset probanda medicina, quae Sanaret vitiosa parteS rei publicae, quam quae exfestaret ib. I 1.7)V. Ante exilium, cum sibi videretur nostrum illum consularem exercitum bonorum Omnium habere firmissimum adisti. ΙΙ 19. a. 59 V, si manus dedisset triumviris, ne optimatibus invisu fieret, verebatur-Opinans scilicet, Se con Sulatu bene gesto etiam in Osterum eos sibi conciliasse - sunt enim illi apud bonos invidiosi, ego apud improbos meam retinuissem invidiam, alienam aSSumpsiSSem ibid.)V. Per exilii autem tempora cum iam perSpe XiSSet, Sene resistentem quidem eorum gratiam sibi acquisivisse, Saepe queritur in tantas se calamitates incidisse scelere non tam inimicorum quam invidorum: Non faciam, ut

enumerem miSerias Omnes, tu quas incidi per summam iniuriam et scelus non tam inimicorum quam invidorum

ad Att. ΙΙΙ 7.2). os non inimici sed invidi perdiderunt ib. 9.2)V. Ironice ad fratrem): .,Scilicet. . . tu me invidia ac non ego te misere perdidi ad Q. D. Ι3.13 -IntimuS, proximus, familiarissimus quisque aut sibi pertimuit aut mihi invidit ib. 4.1). am quid Sperem . . . insidelibus amicis, plurimis invidis ib. D2 Νam quod PUrga eOS, quo ego mihi scripsi invidisse, et in eis Catonem, ego vero tantum illum puto ab isto scelerealaisSe, ut maxime doleam plus apud me Simulationem aliorum quam istius fidem valuisse ad Att. ΙΙΙ 15.2). Ab iis in amari putabam qui invidebant ad s. XIV 4.1). Invidi paene omnes ib. 3.2).VNon solun invidiam in pristinis amicis sed etiam proditionem et scelus deprehendit: Ego quid perem, non dispicio, cum inimici plurimum valeant, amici partim deseruerint me, partiri etiam prodiderint, qui in me reditu fortasse reprehensionem sui sceleris pertimescant ad Q. D. I 3.5). Ego iis, quibus meam Salutem carissimam esse arbitrabar, inimicissimis crudeliSSimisque usus sum, qui, ut me paulum inclinari timore Viderunt, Sic impulerunt, ut onmi suo Scelere et persidia abuterentur ad exitium evin ad Att. ΙΙΙ 13.2). Te oro et Obsecro, Τ. Pomponi, Si me omnibus amplissimis carissimis iucundissimisque rebus perfidia hominum Spoliatum, si me a meis consiliariis proditum et proiectum vides ut me tua misericordia iuves ib. 49.3). Sisiades eorum, quibus credidimus, non defuisset 20.4).

93쪽

Sine alios qui possiunt, si modo Volunt sustinere ad s. XIV 2.3). Quod si nostris consiliis Si essen us neque apud nos tantum valuisset Serino aut Stultorum amicorum aut improborum, beatissimi viveremus ib. 1.2). Post reditum quoque eandem illam Opinionem quando a pluribus auditur retinuit . Cum vero in hanc rei publicae navem, ereptis senatui gubernaculis luitantem in alto tempestatibus seditionum ac discordiarum, armatae tot classes, nisi ego essem unus deditu S incur- Surae Viderentur, cum rOScriptio, caedes, direpti denuntiaretur, cum alii me suspicione periculi sui non defenderent, alii vetere di bonorum incitarentur, alii inviderent, alii obstare sibi me arbitrarentur, alii ulcisci dolorem aliquem suum vellent alii rem ipsam publicam atque iunc bonorum statum otiumque dissent et ob hasce causas tot tamque varia me unum

mihi absenti crevisse amicos, in ea praesertim Ortuna, in qua nonnulli etiam quo eSSe putaveram, non erant ib. 69 . Iecit quidam casu caput meum .... in mediam contentionem dissensionemque civilem quo in discrimine .... non dicam quid acciderit multorum est enim et varia culpa, tantum dicam brevi, non mihi

exercitum sed duces defuisse. In quo, ut iam sit in iis culpa, qui me non defenderunt, non minor est in iis, qui reliquerunt, et, si accusandi sunt, si qui pertimuerunt, magi etiam reprehendendi, Si qui se timere simularunt ad s. I 9.13 V.

Cum autem amico scribit, confitetur fuisse qui se

defendissent, quamquam iam eos auxilii paenitere videretur. Optimates fuisse debent adverSarii triumvirorum, quibus Cicero redux Servit): Iam quidam, qui OS absentes defenderunt, incipiunt praesentibus Occulte irasci, aperte invidere ad Att. IV 1.8)V. Iam videamus, quae ex Ciceronis verbis de singulissamiliarium personis, de eorum in Se de Suo in OS animo, discere OSSimuS. Ab eo Ordiemur, quem cum dudum saeculi sui virum primarium existimasset Cicero pOStea acerbe percensuit, cui nihilominus confisus est DimiS, - a Pompeio.

Τemporibus legis Maniliae a. 6, cum Cicero aeque ac Pompeius popularibus favebat, immanibus laudibus Singularem eximiamque virtutem de imper Cn. Pomp. 3)V ita extulit, ad quem tot tantusque res di immortales detulissent, quot et quanta nemo umquam ab dis immortalibus vel tacitus optare auderet Cf. b. 48). Quamquam iam a. 65 ilhim ab Attic permoveri necesSefuit, ne Ciceroni competitorem consulatus Opponeret ad Att. Ι 1.2), etiam consul Cicero omnibus ducibus

antepoSuit Pompeium cuiu re geStae atque Virtutes isdem quibus solis cursus regionibus ac termini continentur' Cat. V 21). Admiratio autem illa sensim

minuta est, cum Cicero Se Optimatibus con Sociaret, Pompeius ab iis non satis laudaretur. Iam statim post consulatum refrigeratio quaedam manifesta fuit. Cicero de suis rebus in consulatu gestis Pompei in Asiam epistulam non mediocrem ad instar voluminis Scriptam miSerat, aliquanto, ut videbatur, insolentius

94쪽

scriptam, ut Pompeio stomachum non mediocriter commoveret, quod quadam superbiore iactantia omnibus se gloriosis ducibus anteponeret ' Schol. ob in orat p. Plancio p. 270 sq. ed. r. cf. pro Sullam , pro Planc M). Pompeius contra in litteris suis, quas publice misit, parum Significavit suam erga Ciceronem voluntatem, ut hic coniecit ad s. V 3, veritus ne veterum uorum OStium, novorum amicorum, id est Caesaris et popularium, animo ossenderet. Eodem fere tempore Cicero quidem in epistula ad Metellum data se necessarium Pompei iactat Os ad s. 2.6), sed locutio est hominis, ut verbo novicio utar, diplomatici, nam sub idem tempus Pompeius per Metellum tribunum, fratrem eius ad quem data est epistula, optimatium, id est, Ciceronis partibus adversabatur; neque

is consulari ipsi parcebat iba 8 Sq.), qui par pari reserebat

oratione Metellina sod Att. I 13.5). - Brevi post inter Pompeium et Metellum discidium exstitit tam publicas ob causas quam ob repudium Muciae. - Pompeius cum Romam revertit Antonium, qui collega fuerat Ciceronis, aperte aggressurus isses dicitur, ipsi Vconstat' eunt ,amicissimum esse ' ad Att. Ι 12. et 3). Non irniam tamen eius fuisse fiduciam apparet ex illa morum Pompei

notatione: Τuus autem ille amicus - Scin quem dicam de quo tu ad me scripSisti, OSteaquam non auderet reprehendere, laudare coepiSSe DOS, ut OStendit,

admodum diligit, rumplectitur amat, aperte laudat, Occulte, Sed ita, ut perspicuum sit, invidet. Τyrrellest ad T. IIII 1.3: solet enim aliud sentire et loqui, neque tantum salere ingeni ut non appareat quid

Ait. V .l sane sibi displicens, ut loquebatur sic eStenim in hoc homine dicendum i nihil ἐν τοῖς πολιτικοῖς

illustre, nihil honestum, nihil sorte, nihil liberum ib. 13.4).

Huius descriptionis argumentum est, quod Cicero narrat de prima Pompei post reditum ex Asia Oratione:

-Prima contio . . . non iucunda miseris, inanis improbis,

beati non grata, bonis non gravis itaque frigebat ib. 14.1 CL Momm se Ιin 205 annot. 3. VSenatum enim laudaverat, de Cicerone ipso tacuerat:

sibi omnibus in rebus maximi videri semperque visam eSSe respondit et id multis verbis... ut omnia illius ordinis consulta γενικως laudaret mihique, ut adsedit, dixit se putare satis ab se etiam de istis rebus esse responsum ib. 23. V Et tamen ab illo aperte tecte quicquid est datum, Cicero libenter accepit cf. ib. 343. Ab errore autem cito Pompeius rediit, poSi quam cum Cicerone les breves tempus Tamiliariter vixit, multamen cavebat ne nimis ei crederet: Illa contionalis hirudo aerarii, misera ac ieiuna plebecula, me ab hoc Magno unice diligi putat, et hercule multa et iucunda

consuetudine coniuncti inter nos SumuS, Sque eo, ut

95쪽

inveniri potest; qui poterat familiaris noster, sic est enim volo te hoc scire Valetne hoc idem atque volo te dicere me esse familiarem eius 3 - Pompeius togulam illam pictam silentio tuetur suam ib. 18.6 Boot RVeli. I 40 Dio 37.2li. Cum de consularibus mea prima

Sor exisset una voce Senatu fres luen retinendum me

in urbe censuit. Hoc idem post me Pompei accidit, ut nos duo quasi pignora rei publicae letineri videremur ib. 10.33. Agraria lex a Flavi tribuno pl. vehementer agitabatur auctore Pompeio, tuae nihil populare habebat praeter auctorem Huic toti rationi agrariae senatus adversabatur suSpicans Pompei novam quandam potentiam quaeri Pompeius vero ad voluntatem perferendae legis incubuerat. ERO .... Pompeio nam id tuos lue volebam satis siciebam I 43. Ita lue primum eum, qui nimium diu de rebus nostris tacuerat, Pompeium adduxi in eam voluntatem, ut in Senatu non Semel. Sed Saepe multisque verbis huius mihi Salutem imperii atque orbis terrarum adiudicarit . . . Cum hoc ego in tanta familiaritate coniunxi ut uterque nOStrum in Sua ratione munitior et in re publica irmior hac coniunctione esse possit 3I). VSed privatim de socio minus lene iudicium erat: IS, de quo scribis, nihil habet amplum nihil excelsum, nihil non summissum atque populare. Verum tamen fuit ratio mihi sortasse ad tranquillitatem meorum temporum non inutilis, et mehercule rei publicae multo etiam utilior quam mihi civium improborum impetus in me reprimi, cum hominis ampli Ssima fortuna, auctoritate, gratia uluctuantem Sententiam confirmassem et

Spe malorum ad mearum rerum laudem convertiSSem.

Quod si cum aliqua levitate mihi faciendum fuisset, nullam rem tanti aestimassem sed tamen a ne ita Sunt acta omnia, non ut ego illi adsentiens levior sed ut ille me Probati gravior videretur 20.2). Atticus autem lanc rationem non probaVit: Quod me quodam modo molli brachio de Pompei familiaritate obiurgas rei publicae certe prodest ib. II 1.6). VAtque sex mensibus post Cicero quoque de fide Pompei denuo dubitat: Epicratem Iphicratem ingeniose yr- reli suspicor lascivum fuisse etenim mihi caligae eius et asciae cretatae non placebant ib. 3.4)V, neque igitur, quamvis invitatus Balbi, Caesaris a miliaris, adhortationibus obtemperavit; is' enim affirmabat illum Omnibus in rebus meo et Pompei consilio usurum daturumque Operam ut cum Pompeio CraSSum coniungeret.VIn quibus haec commoda essent: coniunctio mihi Summa cum Pompeio Si placet etiam cum Caesare ib. gra). V Ab hoc tempore usque ad exilium Cicero nihil praetermisit, ut Pompeium a Caesaris coniunctione avocaret:

in quo Caesar elicior fuit qui ipse Pompeium a Ciceronis a miliaritate diiunxit Cf. Philipp.ra 23): in epi-Stuli quoque virum spe deiectum ubique cognOScimuS, ita tamen ut appareat Ciceronem non sua Sed rei publicae causa eum sibi conciliare voluisse: Oratione m)... non libebat mihi scribere,... ne laudarem eum, quem non amabam ad Att. ΙΙ 7.1). Si vero, quae de me pacta SUnt Pompeius scilicet operam daturus erat, ut Clodium ab

96쪽

aggrediendo Cicerone contineret), ea non Servantur, in caelo sum, ut sciat hic noster Hierosol7 marius traductor ad plebem, quam bonam meis putissimis rationibus gratiam rettulerit, quarum exspecta divinam παὶ νωδίαν ib. 9.4). Gnaeum nostrum, collegam Balbi vid. Boot) 42.4 . Quanto in odio noster amicus cuius cognomen una cum Crassi Divitis cognomine consenescit 13.2). Nihil est iam quod magis timendum nobis putem, quam

ne ille noster SampsiceramuS, cum Se omnium Sermonibus sentiet vapulare ruere incipiat 14.13. Gnaeus quidem noster iam plane quid cogitet nescio 16.2).Τurbat Sampsiceramus nihil est, quod non timendum

Sit; tu ολογουμενωψ τυραννίδα συσκευαζεται 17.43 Velim ex Theophane expiscere, quonam in me animo it Arabarches. Quaeres scilicet cir τὼ κηδεμονικον et ad me ab eo quasi ποθηκας adseres, quem ad modum me geram. liquid ex eius sermone poterimus περὶ των ὁλων

iam etiam modestos homines sibilare docuerunt mox: seneminem tenent BOOt pro vulg. tenet voluntate; ne metu necesse Sit iis uti, vereor.V PompeiuS, OStriamores Once my beau ideat, yrreti; L OStrum Pompeium g 33, quod mihi summo dolori est, ipse Se afflixit 19.2). Pompeius significat studium erga me non mediocre idem affirmat verbum de me illum Clodium, non SSe facturum in quo non me ille sallit, sed ipse fallitur g ). Pompeius amat nos carosque habet.,CrediSΤ', inquies. Credo prorsus mihi persuadet. Sed quia solgo pragmatici homines.... cavere iubent et

vetant credere, alterum lacio, ut caveam, alteriam, ut non credam, facere non possum Clodius adhuc mihi denuntiat periculum Pompeius affirmat non SSe periculum; adiurat addit etiam se prius occisum iri ab e quam me violatum iri. ractatur res Pompeius cum

Clodio agit de periculo Ciceronis, Boot 20. 1 et 23.

Pompeium, minu iam aura populari fruentem, Cicero commiserari coepit: Ille mOSter amicus quo Se conserat nescit bonos inimicos habet improbos ipsos non amicos .... Om tenui lacrimas . Ego hunc Omnibus a me pictum et politum artis coloribus subito deformatum non sine magno dolore vidi quamquam

nemo putabat propter Clodianum negotium adoptionem scilicet me illi amicum esse debere, tamen tantus fuit amor, ut exhauriri nulla posset iniuria. Itaque Archilochia in illum edicta Bibuli cf. 20.4 et 5 populo ita

sunt iucunda, ut eum locum, ubi proponuntur, prae multitudine eorum, qui legunt, tranSire nequeamuS; ipsi ita acerba, ut tabescat dolore mihi mehercule molesta, quod et eum, quem Semper dilexi, nimis excruciant et timeo, tam vehemens vir tamque acer in ferro et tam insuetus contumeliae ne omni animi impetu dolori et iracundiae pareat 21.3-4). V Pompeium ipsum quae volumus, credimus libenteri societatis cum Caesare et Crasso taedere arbitrabatur: Summum odium omnium hominum in eos, qui tenent Omnia mutationis tamen spes nulla. Sed, quod acile sentias, taedet ipsum Pompeium vehementerque paenitet 22.6). s: -Τe Scire volo Sampsiceramum, OStrum

97쪽

amicium, vehementer sui status paenitere restituique in eum locum cupere, ex quo decidit, doloremque suum impertire nobis et medicinam interdum aperte quaerere, quam ego possum invenire nullam deinde innes illius

partis auctores ac socios nullo adverSario conSenescere; consenSionem univerSOru In nec voluntati nec sermonis

maiore in uniquam sitisse 23.2).VEtsi ipsi Clodium in Ciceronem armarant, PompeiuSet Caesar ut bono esset animo eum adhortari numquam destiterunt. Qui tamen idem iis non habebat: ad

Att. II 20. 1 et 2 p. l64 sq. laud.). Pompeius confirmat eum Clodium nihil esse facturum contra me. Mihi

periculosum est credere ad resistendum me parO 24.6). Cum hoc Pompeius egit et, ut ad me ipse reserebat

alium enim habeo neminem teStem - Vehementer egit, cum diceret in summa se perfidiae et sceleris infamia fore, si mihi periculum crearetur ab eo quem pSe armaSSet, cum plebeium fieri passus esset, fidem recepisse sibi et ipsum et Appium de me hanc si ille non

Servaret, ita laturum, ut omnes intellegerent nihil sibi antiquius amicitia nostra fuisse. Haec et in eam Sententiam cum multa dixisset, aiebat illum primo sane diu multa contra, ad X tremum autem manus dedisse et affirmasse iiihil se contra eius voluntatem esse facturum. Sed postea tamen ille non destitit de nobis asperrime loqui quod si non saceret tamen ei nihil

crederemu atque Omnia, Sicut iacimus pararemum 22.23.

Pompeius de Clodio iubet nos esse sine cura et Summam in mos benevolentiam omni oratione significat 21 5).

Pompeius Omnia pollicetur et Caesar, quibus ego ita credo, ut nihil de mea comparatione deminuam ad Q. D. I 2.16)V. In summo autem discrimine Ompeius CaeSare praelato Ciceronem deseruit cui periclitanti Omne negavit auxilium, ut apparet ex iis quae postea scripsit ad Atticum It i5.4 de Pompei minus liberali responso, quo perterritus fuisset. Responsum fuisse videtur se Pompeium nihil contra huius Caesaris voluntatem facere posse adisti. X 4.3 s. III 18.1 cit. p. 168 sq.). In Orationibus, quas post reditum habuit, artiSSimum per omne hoc tempus amicitiae vinculum fuisse affirmare non desinit: Hunc Clodium vir clarissimus mihique

multis repugnantibus amicisSimus, Cn. Pompeius, omni cautione, laedere, exsecratione devinxerat nihil in tribunatu contra me esse acturum pro SeSt. 15).... virum studiosum mei ib. 44 . Me Cn. ompeius multis obsistentibus eius erga me studio atque amori Semper dilexit, semper sua coniunctione dignissimum iudicavit, semper non modo incolumem, Sed etiam amplissimum alitiae ornatissimum voluit esse in Pis. 6). V - Pro Sostio 39 amon leniter et auditoribus satis ObScure

illiberale illud responsum tangit: Auctore Cn. Pompeio clarissimo viro mihique et nunc et quoad licuit per Caesarem Sci, vid. Halm amicissimo. V Exulantis animus primum subita defectione Pompei ad Q. D. I 4.4) turbatus est quem sibi pertimuisse arbitrabatur ib. gri: intimus, proximus, familiarissimus quisque sibi pertimuit ' ad Pompeium pertinere videntur),

98쪽

et simillatorem etiam t. q. etiamnunc, Stili , Tyrreti putabat ib. I 3.9). Atticus autem exspectationem dissensionis inter Pompeium et Clodium attulit, quod Pompeium impelleret ut pro Ciceronis reditu operam daret; quae exspectatio Ciceroni in exiguum tempus spem animumque reddidit: Sermonem tuum et Pompei cognovi ex tuis litteris motum in re publica non tantum ego impendere video, quantum tu aut vides aut ad me consolandum assers Tigrane enim neglecto sublata sunt omnia ad Att. III 8.3). x tuis litteris plenus sum exspectatione de Pompeio quidnam de nobis velit aut ostendat; comitia enim credo esse habita, quibus absolutis scribis illi placuisse agi de nobis. Si tibi stultus esse videor, qui perem, lacio tuo iussu 14. l). Proximis litteris Scripseras, fore uti secundum comitia aliquid de nobis in senatu ageretur id tibi Pompeium dixisse. Qua de re, quoniam comitia habita sunt tuque nihil ad me scribis, proinde habebo ac si scripsisses nihil esse, neque temporis non longinqui spe ductum me esse moleste feram; quem autem motum te Videre SeripSeras, qui nobis utilissore videretur, eum nuntiatit qui Veniunt, nullum fore 13.1). V Non tamen nescit invit Caesare

Pompeium Opem sibi laturum non esse, itaque se ex Caesaris arbitrio pendere: Exspectationem nobis non Parvam attuleraS, cum Scripseras Varronem tibi pro amicitia confirmaSse causam nostram Pompeium certe Suscepturum, et, simul a Caesare ei litterae, quas eXSpectaret, remiSSae SSent actorem etiam daturum:

utrum id nihil fuit, an adversatae sunt Caesaris litterae 3

An est aliquid in spe 18.1). V Attamen spes omnis in Pompeio, quem apud Caesarem Sibi patrocinaturum esse sine dubio exspectat, posita manet: In novis tribunis pl. intellego spem te habere id erit firmum, si Pompei voluntas erit ad s. XIV 2.23. Lentulus cos. a. T)Suo in nos micio, quod et re et promissis et litteris declarat, spem nobis nonnullam assert Pompei voluntatis Saepe enim tu ad me scripsisti eum Lentulum i) totum

esse in illius Pompei potestate ad Att. ΙΙΙ 22.2,

cf. 23.1).V t denique revera ipso reserente Pompeio rediit. V Aurel. Vict. de vir illustr. 84 cs. Dio 39.63. Post reditum Cicero gratiam reserendi causa Pompeio adfuit in rebus omnibus, quarum prima fuit ut ei daretur potestas rei frumentariae ). Caesaris in Ciceronis scriptis prioribus multo rarior quam Pompei mentio est, quoniam in occulto eius potestas crevit, donec praepollens subito emicuit. Initia autem eius, qui iam aedilis a. 65 de regno cogitaverat Suet. Iul. ex epistula Ciceronis ad Axium), adeo infelicia

1 Sic explicat Boot Lentillum nihil non sacere ex voluntate Pompeii. Si ita tuo Lentulus ille consul designatus Ciceronis causam

agebat, certum erat Pompeio ioc gratum esse), contraria ratione Fre et Tyrreti eum Pompeium illius Lentuli), sed es ad s. XIV l. 2 ἈSi ... habemus Lentulum lam Studiosum quam videtur, si vero etiam Pompeium et Caesarem, non est desperandum.''2 In quo officio etiam postea eum permansisse demonstrat

emori possum. Facio pluris omnium hominum neminem.

99쪽

fitere, ut a. 63 ad desperationem ad diictus matri diceret: se nisi pontificem domit in non reversurum ib. l). Ciceronis de eo haec sunt: A. 63 in Cat. Ι 9 Caesar viam, quae populari habetur sequi dicitur i).A. 6 domi suae deprehens Clodio uxori nuntium remisit ad it. Ι 2.3 et 13.3 et consulatum petiturus cum Lucceio coire cogitabat, ne M. Bibulus consul fieret

A. 60 cum Caesaris venti valde seeundi sunt , Cicero eum meliorem reddere cogitat si . . Optimatibus conciliare) Caesar contra cum Pompeio et Crasso Ciceronem quoque Gibi coniungere Studet, ut quatuorviratus fiat;

quod Cicero abnuit, memor verSuum uorum

Interea cursus, quos prima a parta iuventactQuosquo adeo consul virtute animoquo petisti, Hos retine atqus auge amam laudesque bonorum.

ib. II 1. et 3.33. Caesar tamen a consili non abSistit; omnibu modis Oratorem cuius sucultates Illurimi sa- ciebat, pellicere studet vigintiviratum ib. I 9.4), legationem 18.3 et 19.5 aut in exercitu suo aut liberamis Voti ala Sa , ei Olfert se quicquam de P. Clodii adoptione tulisse negat l2.2 atque Ciceronem se defen- Surum SSe alsirmat ad Q. D. I 2.10 . Luculenter ubique apparet neminem tunc temporis Caesaris ingentem ingenii vim perspexisse. Omne Pompeium suturum regem

lx Li. 'ii l. V 9 C. Caesar omneuii vim ingenii, qlla Summa sui in illo in popillari levitate Onslimpsit.

salutabant: -Τulit Caesar graviter litterae Capuam ad Pompeium volare dicebantur ad Att. ΙΙ 19.3). Putarat

CaeSar ratione Sua posse impelli contionem, ut iret ad Bibulum multa cum seditiosissime diceret, Vocem X-primere non potuit. Quid quaeris Sentiunt se nullam ullius partis voluntatem tenere 21.5). V Cicero quoque serius intellexit ab eo omnia pendere: Varroni Sermo facit exspectationem Caesaris, atque utinam ipse Varro incumbat in causam sib. III 15.3 cf. imprimis 18.4 p. 168 sq. citat.).' Sed denuo Pompei et Caesari studium ex aequo iudicat ad s. XIV 1.2. Quintus autem frater pro Oboedientia Marci, Si reditu concederetur, apud Caesarem vadimonium in se recepit ad s. Ι9.9). Post reditum in multis rebus Caesari Orem gerere coactus est, ita ut etiam librum scriberet quo Caesaris

acta probaret ad Att. IV 5.4), Vatinium et Gabinium

defenderet, alterum rogatu Caesaris, alterum 9OStulante

Pompeio: CaeSari ut illum defenderem, mira contentio est consecuta ad s. 9. 19). Quocum me Si ante Cn. Pompei auctoritas in gratiam non reduXiSSet . . . pro Rab. 19). Si me invitum putas, ne Cn. Pompeianimum Ossenderem, defendisse, et illum et me vehementer ignoras ib. 33. Hic enim vulgi quam Ciceronis verbis maior fides habenda est). V Quae omnia tamen Ciceroni mitigavit Caesaris comitas et indole amabilis, quae secit ut in disiunctione sententiae coniuncti tamen amicitia manerent de pro v. OnS. 40). -Τertius triumvir M. Licinius Cra Ssus, in epistulis Ciceronis magnum locum non obtinet, et quam-

100쪽

quam Cicero, ab eo impense laudatus, scribit hunc diem se salde Crasso adiunxisse ad it. Ι 14.3 sq.), inter

eius amico numerari nequit quod mirum non est,

nam Crasso quod sciam ramicus fuit nemo. Optime Cicero intellexit Crassum non ut ipSum sibi conciliaret, sed it Pompeium issenderet utque Senatui acceptum se redderet, ita esse locutum, quia praesertim laudem illam eo minus deberet, quod omnibus ipsius litteris in Pompeiana laude perstrictus esset. Quid quod tam ei infensus erat, ut Ciceio diceret Pompeium animo fractum spectaculum uni Crasso iucundum praebere sib. I 21.43. Brevi post iudices Clodianos corrupit, iuvitque igitur Ciceronis adversarium: Nosti Calvum ex Nanneianis, illum laudatorem meum. de cuius Oratione erga me honorifica ad te scripseram biduo per unum SerVum. et 'um ex gladiatorio cludo, consecit Otum negotium ib. I 16.5). In causa publicanorum Asianorum quos CraSSuSimpulit, ut postulare auderent, ut locatio vectigalium a censoribus induceretur, Cicero adiutor ei fuit, quia Summum erat periculum, ne, Si nihil impetrassent, plane alienarentur a Senatu ib. 17.9). Cum autem Clodius Ciceronem aggreSSuS St M. CraSSO auctore quae faciebat se sacere clamabat de har resp. 47 et eum in sestissimum Ciceronis fortunis praedicabat pro est. 393. Clodium non errasse verisimile reddunt ad Att. II 22.5: Puto

Pompeium a Crasso urgeri' ita Tyrreti et ex epistulis de exilio locus, ubi Crassum nominat . In novis tribunis pl. intellego spem te habere. Id erit firmum, si Pompei

Voluntas erit, sed Crassum tamen metuo ad s. XIV 2.2). VProbe vero sciens Crassum, Si cum aliquo rem tran Sigere POSSet non curare quarum in re publica partium is esset cf. Momm se ΙΙΙ 15), Cicero censebat Quinto fratri, Si pecuniae inopia urgeret, Crassum adeundum

esse ad Q. D. I 3.73. Quod in Sestiana 3 et 1

Crassum virum fortissimum appellavit, quocum Sibi omnes essent amicitiae necessitudines, quique a consulibus Suam causam suscipiendam esse diceret, nihil probant, cum praeSertim ipse in epistula ad Lentulum ad s. 9.20 narret se a. 55 demum cum eo in gratiam

Primum post reges' locum inter eos, quibuScum Cicero in gerenda re publica coniunctionem habuit, procul dubio M. Porcio Catoni attribui oportet, etsi Cicerone exule ipse quoque a Roma absens nullo modo ei prodesse potuit. Cicero Catonem, theo reticum illum, qui iis temporibus, quae quam maxime homine pragmaticos requirebant, temere sententiam Suam tamquam in Platonis πολιτεια, non tamquam in Romuli saece dicere solebat ad Att.Ι 1.3 - qui rem publicam constantia magis et integritate quam consilio aut ingenio curabat ib. I 18. 3, plurimi semper aestimabat atque eius iudicium omnium maxime reverebatur ΙΙ 5.1). Sed Cato, qui si comitia gratuita fuissent, plus unus potuisset quam omne leges

Omnesque iudices ad Q. D. ΙΙ 14 45bJ, ad Att. V15.8), in urbe, ubi vi atque armis aut pecunia omnia decernebantur, nihil poterat, nisi propter nimium vir-