장음표시 사용
91쪽
8s Ei NVENTIONE niet, si aut in iis, aut in aliis exemplis, scripti quoque cotro uersiam adiunctam videbit. Io de genere post erit nobis
separatim dicendum, propterea quod quaedam genera causarum simpliciter Me sua vi confuderantur: quaedam autem sibi aliud quoque aliquod cotrouersiet genus assum ut. Quare omnibus cognitis, non erit difficile in unam quaque
causam transferre, quod exeo quoque genere coveniet. Vt
in his exemplis cocessionis inest omnibus scripti cotrouersia ea quae ex scripto 3 sentcti nominatur: sed quia de concessione loquebamur, in eam praecepta dedimus. Alio auteloco de scripto ientelia dicemus. Nunc in altera conces-j sionis parte consederatione intendemus. Deprecatio est
in qua non defensio necti sed ignoscendi postulatio cotinetur. Hoc genus vix in iudicio probari potest , ideo quod co- cesso peccato disti cile est ab eo qui peccatorum vindex esse
debet, ut ignoscat, impetrare. Quare parte elus generis cum causam no in eo cbstitueris, uti licebit ut si pro aliquo claro, aut forti viro, cuius in rempublica multa sint beneficia, dixeris, possis, cum videaris nivii deprecatione, uti tamen
ad hunc modii, audisi iudices hic pro suis beneficiis, pro
suo: udio, quod in vos habuit semper, tali suo tepore multorii suoru reci e Dei orti, Causa via delicto ut ignosceretis, post ularet, tam dignu es resina suetudine, quam virtute huius es et iudices, a vobis hanc rem hoc postulat impetrari. Deinde augere beneficia licebit iudices per locu communem ad ignosccdi volutate ducere. Quare hoc genus quanquam in iudiciis no versatur, nisi quada exparte tame quia S pars ipsa inducedin5 nunquies , S in Senatu aut cbsilios pe omni in genere tracta la, in id quoque praecepta ponemus. Nam in Senatu, S incdsilio de Siphace diu deliberatum est, Se de Q . Numitorio Pullo apud L Opimisi, δ eius c5silium diu dictum es . Et magis in hoc quide ignoscendi, quam cognoscendi post uiatio valuit. Nam scia per animo bono se in populis o fuis e non tam facile probabat, cum
coniceturali c5s itutione uteretur, quam ut propter post e-rjus beneficium sibi ignosceretur, cum deprecationis partes
92쪽
L I. 8 adiungeret. Oportebit igitur eum qui sibi ut ignoscatur,postulabit, comemorare, siqua sua poterit, beneficia: S si poterit, ostendere ea maiora esse quam haec quae deliquerit, ut plus ab eo boni, quam mali profectu esse videatur. Deinde
maioru suorti beneficia, siqua extabiit, proserre. Dctiade ostendere non odio, neq; crudelitate feciste quod fecerit, sed aut stultitia, aut impulsu alicuius aut aliqua honesta, aut probabili causa. Postea polliceri S cdnrmare, sedc hoc peccato loci hi, de beneficio eoru qui sibi ignouerint, confirmatum, Omni tepore a tali ratione abfuturii Deinde spem ostedere aliquo se in loco magno iis qui sibi cocesserint, usui futurum. Postea si facultas erit, se aut cbsanguineu, aut iam a maioribus in primis amicum esse denabstrabit, S amplitudinem suae volutatis, S nobilitate generis Ori qui se saluti velint, S dignitate ostendere, S caetera ea quae personis ad honest a te, S amplitudine sunt attributa, cum coques ione sine arrogantia in se esse demonstrabit, ut honore potius aliquo, quantillo supplicio dignus csse videatur. Deinde caeteros proferre, quibus maiora delicta bces a sunt. Ac mu tum proficiet, si se misera cordem in potest ate, S propensum
ad ignoscendu fuisse ost einde . Atque ipsum illud peccathi
erit extenuandii, ut quamminimu obfuisse videatur,4 aut turpe aut inutile demons randii, tali de homine suppliciu sumere. Deinde locis comunibus misericordia captare oportebite iis praeceptis, quae in primo libro sunt exposita. Ad uersarius autem malefiet augebit, nihil imprudenter, sed omnia ex crudelitate 3 malitia facta dicet. Ipsum immisericordem, superbuiuis e,3 si poterit, ostendet semper inimi cum fuisse,ac amicum fieri nullo modo posse. Si beneficia reus proferet, aut aliqua de causa fac' a, non propter benevolentia demdst rabit aut postea odium esse acre susceptu, aut illa omnia maleficiis es e deleta, aut leuiora beneficia quam maleficia aut cum beneficiis honos habitus sit, pro maleficio pta natum oportere.Deinde turpe esse, aut inutile ignosci. Deinde de quo ut potcsstas siet, saepe Optarint, in eum potest at non uti, summam es est ultitiam S cogitare opor-
93쪽
tere, quem animum in eum, vel quale odium habuerint Locus autem comunis erit, indignatio maleficii: S alter locus, eorum misereri oportere, qui propter fortuna non propterj malitiam in miseriis sint. Quonia igitur in generali costitutione tandiu propter eius partium multitudine commoramur, ne forte varietate aut dissimilitudine reru deductus alicuius animus in quenqua errore deferatur, quid etia nobis ex eo genere est et, δ quare restet, admonendu videtur. Iuridicialem causam esse dicebamus, in qua aequi desiniquinatura,c praemii aut poenae ratio quaereretur. Eas causas in
quibus de aequo dc iniquo quaeritur, exposuim Nunc res a vi de praemio Sc de poena explicemus. Sunt enim multae causae, quae e priaemii alicuius petitione consi ant. Nam apud iudices de praemio saepe accusatorii quaeritur, S a Se natu, aut consilio aliquod praemium saepe petitur. Ac neminem conuenici arbitrari nos, cum aliquod exemplum ponamus quod in Senatu agatur, ab iudiciali genere exemplorarecedere. Quicquid en in destio minc probando, aut improbando dicitur, cum ad eam dictionem sententiarii quoque ratio accommodetur, id non si per sententiae diistionem agitur, deliberati usi est: sed quia de homine statuitur, iudiciale
est habendum. Omnino autem qui diligenter omnium causarum vim, S naturam cognouerit, Cum genere primo, tum
etiam formicas intelliget difffidere. Caeteris autem partib' aptas inter se omnes, S aliam in aliam implicatam videbit. J Nunc de praemiis cosyderemus. L. Licinius Crassus Consul quosdam in citeriore Gallia nullo illustri, neq; certo duce, neque eo nomine, neq; numero praeditos, ut digni essent qui hostes populi Romani es edicerentur: quod tamen excursionibus S latrociniis infestam prouinciam redderent, consectatus est, confecit. Romam rediit: triumphum ab Senatu postulat. Hic, ut S in deprecatione, nihil ad nos attinet rationibus4 infirmationibus rationu supponendis ad iudicatione peruenire, propterea quod nisi alia quoque incidet c5stitutio, aut pars costitutionis implex crit iudicatio, d in quaestione ipsa cbtinebitur. In deprecatione huiusmo-
94쪽
di, porteatne poena affici. In hac huiusmodi oporteatne
praemii dari. Nuc ad praemii quaestione appositos locos exponemus Ratio igitur pr mi quatuor est in partos distributa in beneficia, in hominem, in praemii genus, in facultates. Beneficia ex suavi, e X tepore, e animo eius qui fecerit, e casu cosyderatur a sua vi quaeruntur hoc modo, magna an parua, facilia an difficilia, singularia sint an vulgaria, vera an falsa quada ecoratione honestetur. Ex tepore aut si tum chi indigeremus, cu caeteri nbposi ent, aut nollet opitulari, si tum culpes deseruisset, opitulat' sit. Ex animo,
si nolui comodi causa, sed eo cosilio fecit omnia, ut hoc coficere posset. Ex casu, si no fortuna,sed industria factum videbitur, aut sinduti riae fortuna obstiterit. In homine aute,
qui us rationibus vixerit, quid sumptus in ea re aut laboris in lupserit S. siquid aliquado tale fecerit: nu alieni laboris, aut deoru bonitatis praemit sibi postulet: num aliqua lo ipse talem ob causam alique praemio affici negari oportere: aut num a satis pro eo quod fecerit, honos habitus st: aut num necesse fuerit ei facere id quod fecerit: aut num huiusmodi sit factu, vinis fecisset, supplicio dignus, si et,nd quia fecerit praemio aut lati ante tepus praemii petat, S spem incerta certo venditet pretio: aut num quo supplicii aliquod vitet, e praemii postulet, ut de se praeiudiciu faci una esse videa' tur. In praemii aute genere quid, S qua tu, S qu obrepostuletur. quo riuato quaeq; res praemio digna sit cosyderabatur. Deinde apud maiores, quibus hominibus, S quibus de causis talis honos sit habitus, quaeretur. Deinde ne is honos nimiu pervagetur. Atq; hic eius, qui dira alique praemit postulate dicet, locus critcbmunis praemia virtutis Scofficii saneta e casta e si e oportere: neq; ea aut cu improbiscdmunicari, aut in inciliocribus hominib' peruulgari. Et alter, minus homines virtutis cupidos ore, virtutis praemio peruulgato. Quae enim rara Sc ardua sint,cae praemio pulchra de iucuda hominibus videri. Et tertius, si existat qui pud maiores nostros ob egregia virtute tali honore dignati sui, nonne de sua gloria cusari praenito tales homines affi-
95쪽
M DE INVENTIONE ci videat, delibari puteti keorsi enumeratio, d cu eis quos cotradicat, coparatio. Eius aute qui praemas petet, facti sui amplificatio. eoru qui praemio affecti sunt, cum suis factis
coletio. Deinde caeteros a virtutis studio repulsum iri, si ipse praemio no sit affeci us Facultates aute cd syderatur, cualiquod pecuniariti praemiu postulatur, in quo tru copiane sit agri, Veci igallu, pecuniae, an pta nuria, cd fyderatur. Loci comunes, facultates augere, no minuere oportere, S impudente esse, qui pro beneficio no gratiam, verum mercede
postulet: cdtra aute de pecunia ratiocinari sordid si esse, cude gratia refereda deliberetur Sesse non pretium pro facto, sed honorem ita ut factitatum sit, pro beneficio postulare. IS Ac de constitutionibus quide fatis dicitum est: nunc de iis
controuersiis, quae in scripto versantur, dicendum videtur. In scripto versatur cotrouersia, cui scriptionis ratione
aliquid dubii nascitur. Id fit ex ambiguo, ex sexipto sentetia, ex cotrariis legibus, e ratiocinatione, ex diffinitione. Ex ambiguo autem nascitur c5trouersia, cum quid senserit scriptor, obscurum si , i scriptum duas pluresve res significat, ad hunc modu, Paterfamilias, cum filiu haerede faceret,
vasorum argenteorum Cetum pondo Xori suae sic legauit, Haeres meus uxori meae vasoria Scteoriapodo cetum, quae volet, dato. Post mortem eius vasa magnifica,&pretiose caelata petit a filio mater ille se quae ipse volet, debere dicit. Primis fieri poterit, demdstrandu est, si esse ambigue scriptis proptere omnes in cdsuetudine sermonis scit sotalent eo verbo uno pluribusve in ea sentetia, in qua is qui dicet, accipiedu es demdsi rabit. Deinde ex superiore S inferiore scriptura docendum id quod quaeratur fieri perspicuum. Iare si ipse separatim e se verba 5fyderetur omnia aut pleraq; ambigua visum iri. Quae aut ex omni c50derata scriptura perspicua fiant, haec ambigua non oportere exist imari Deinde qua in sentetia scriptor fuerit, ex caeteris eius scriptis, ex factis, e dictis, animo atq; viticius δε- mi oportebit: δ ea ipsam scriptura in qua inerit illud ambiguit de quo quaeritur, tota Omnib' e partibus perietare, si-
96쪽
quid aut ad id appositum sit, quod nos interpretemur, aut ei quod adueclarius intelligat, aduersetur. a facile, quid verisimile sit eum voluis e qui scripsit, ex omni scriptura, ct ex persona scriptoris, atq; iis reb ' quae personis attributa sunt,cosyderabitur. Deinde erit demolirandum siquid ex ipsa re dabitur facultatis, id quod aduersarius intelligat, multo minus comode fieri posse, i id quod nos accipimus, i illius rei
neq; administratio, neq; e Xitus vllus extet, nos quod dicamus facit S comode trafigi posse ut in hac lege Nihil enim prohibet ficta lege excpli loco ponere, quo facilius res
intelligatur Meretri corona aurea ne habeto: si habuerit, publica est o Cotra eum qui meretrice publicari dicat ex lege Oportere, pos et dici, neque administratione esse ulla publicae meretricis, neq; exitum legis in meretrice publica la: at in auro publicado S administrationea exitum facile esse, in comodi nihil inesse. Ac diligeter illud quoq; attedere oportebit, num illo probato quod aduersarius intelligat, utilior res, aut honestior, aut magis neces aria, a scriptore neglecta videatur. Id fiet, si id quod nos demo strabimus, honestum, aut utile, aut neces artum demo strabimus de si id, quod ab aduersariis dicetur, minime eiusmodi dicemus iasse. Deinde si in lege erit ex ambiguo cotrouersia dare opera oportebit, ut de eo quod aduersarius intelligat, alia in lege cautumes edoceatur Permultu aute proficiet illud de-mbst rare quead modis scripsisset, si id quod aduersari accipiat, fieri aut intelligi voluisset ut in hac causa, in qua de vasis argenteis quaeritur, pos it muller dicere, nihil attinuisse ascribi quae volet, si haeredis voluntat permitteret. Eo enim
non scripto nihil inesse dubitationis quinhaeres quae ipse
vellet, daret. Amentia igitur Disiectu haeredi vellet cauere, id ascrabere, quo no scripto nihilo min' haeredi caueretur. Quare hoc genere magnopere talibus in causis uti oportebit, Si hoc modo scripsisset, isto verbo, se no esset, tib isto loco verbii istud collocasset. Na ex his sentctia scriptoris maxime perspicitur Deinde quotci rescripti sit, quaercdum cst, ut quod euioluisse inciusmodi tepore verisimile sit,in-
97쪽
telligatur. Post ex deliberationis partibus, quid utilius, quid honestius M illi ad scribendii, his ad coprobandum
sit, demdstrandii: Lex his siquid amplificationis dabitur, comunibus utrinq; locis uti oportebit. Ex scripto ientelia cotrouersia cosistit, cu alter verbis ipsis quae scripta sunt v titur: alter ad id quod scriptore sensisse dicet, omne adiungit dictione. Scriptoris aute sententia ab eo qui sententia se defendet, tu semper ad ide speci are, Z ide velle demo strabitur tum aut e facto, aut ex euctu aliquo ad epus id quod instituit, acc5modabitur Scper ad despectare, hoc modo, Paterfamilias u liberorum nihil haberet, uxore aute haberet, in testamcto ita scripsit, Si mihi filius genit' fuerit unus, pluresve, is mihi haeres esto. Deinde quae assolet. Postea, si filius ante moritur lin tutela sua venerit, Tu mihi, dicebat, secudus haeres esto. Filius,5 est natus: ambigiat agnati cum coqui est secti dus haeresini filius antequa in tutela suam veniat, mortuus sit. In hoc genere nypotest hoc dici, ad tempus, aut ad euetu alique sententia scriptoris oportere accomodari,propterea P ea sola demostratur, qua fretus ille quic5tra scriptu dicetitia esse haereditate defendit Alteriau tem genus est eoru qui sentetia inductit, in quo n5 simplex volutas scriptoris osteditur, quae in omne lepus, in omne factum n,ide valeat, sed ex quod a facto aut euetu ad lepus interpretada ducitur. Ea partib'iuridicialis assumptiuae maxime sustinetur.Na tu inducitur cδparatio, ut in eo qui, culex aperiri portas noctu vetaret, aperuit quoda in bello, auxilia quaeda in oppida recepit, ne ab hostibus opprimeretur, si foris essent, qudd prope muros castra hostes haberet.
Tum relatio criminis, ut in eo qui, cu comunis leX omnium
homine occidere claret, Tribunti militis uti qui vim sibi inferre conabatur, occidit. Tum remotio criminis, ut in eo qui, cum lex quibus dieb'in legatione proficisceretur, praestituerat, quia sumptuid dedit Quaestor, profeci ustio est. Tum cocessio perpurgatione S per imprudelia facti, ut in vituli immolatione de per vim, ut in naul rostrata S per casum, ut in Eurotae fluminis magnitudine.Quare aut ita sei
98쪽
tetia inducetur, ut unu quodsi voluisse scriptor demoliretur aut sic, ut ii eiusmodi re de tepore hoc voluisse doceatur. Ergo is qui scriptu defendet, his locis plerunq; omni I
bus, maiore autem parte semper poterit uti. Primu scriptoris collaudatione .loco cdmuni, nihil eos qui iudicent nisi id quod scriptum sit spectare oportere, sinocco magis, si legitimum scriptum proferetur, id est aut lex ipsa, aut ex lege aliquid. Postea quod vehemetis imum est , faeti aut te-tionis aduersariorum cu ipso scripto cotentione, quid scriptum sit, quid factum, quid iuratus iudex: que locum multis modis variare oportebit. Tu ipsum secti admiratem quidnacotra dici possit, tum ad iudicis officii reuertente, de ab eo
quaerente quid praeterea audire aut expectare debeat tu ipsum aduersarium, quasi intentatis loco producedo, hoc interrogado, utrum scriptum neget esse eo modo, an ab se sitra factum esse, aut cotra contendi neget utrii negare ausus sit, se dicere desiturum. Si neutrum neget, S co tradanae dicat, nihil esse quo homine impudeliore quisqua se visurum
arbitretur. In hoc ita commorari conueniet, quasi praeterea
nihil dicendum sit, 'uasi contra dici nihil posssit, saepe id
quod scriptum est, recitatio, saepe cum scripto factum aduersarii cdfligendo, atq; interdum acriter ad iudicem ipsum reuertendo. Quo in loco iudici demdstrandum est, quid iuratus sit, quid equi debeat duabus de causis iudicem dubitare oportere, si aut scriptu sit obscure, aut neget aliquid aduersarius. Cum c scriptum sit aperte, S aduersarius omnia confiteatur, tum iudice legi parere,ia interpretari legem oportere. Hoc loco cdfirmato, tum diluere ea quae contra dici poterant, oportebit Cotra autem dicetur, si aut prorsus 61 aliud sensis e scriptor,& scripsi si e aliud demdstrabitur, ut in illa de testana et qua posuimus dirouersia, aut si causa a Gsumptiua inferetur, quaObrem scripto n5 potuerit, aut noli oportuerit obtemperari. Si aliud sensis e scriptor, aliud scripsisse dicetur, is qui scripto victur, hoc dicet, Non oportere de eius voluntate nos arguinctari, qui ne id facere possem
iudicium nobis reliquerit suae voluntatis multa incdmoda
99쪽
' DE INVENTIONE cosequi, si instituatur, ut a scripto recedatur. id eos qui aliquid scribat,iab existimaturos id quod scripserint, ratum futuris S eos qui iudicet, certu quod sequatur, nihil habituros, si semel a scripto recedere consueuerint Abod si voluntas scriptoris coseruada sit, seno aduersarios a voltitate citas stare. Na multo propius accedere ad scriptoris voluta
tem eum, qui ex ipsius ea literis interpretetur, liliu qui sentetia scriptoris no ex ipsius scripto speci et, quod ille suae voluntatis quasi imagine reliquerit, sed domesticis suspicionibus perscrutetur. Sin causam afferetis quia sentena stabit, primu erit contradiccndu qabsurdum siti negare contra lege fecisse: sed quare fecerit, causam aliqua inuenire. Deinde coversa omnia esse, ante solitos esse accusatores iudici bus persuadere, affinem esse alicuius culpae eum qui accusaretur, causam proferre quae eum ad peccandum impulisset. nunc ipsum reum causam afferre quare deliquerit. Deinde hac inducere partitione, cuius in singulas partes multae con6 uenient argumentationes. Primum nulla in lege ulla causam contra scriptum accipi conuenire Deinde si in caeteris
legibus conueniat, hac esse huiusmodi legem, ut in ea non oporteat Postremo si in hac quoq; lege oporteat, hac quide causam accipi minime oportere. Prima pars his fere locis 5 firmabitur, scriptor neq; ingeniis, neq Opera, neq; vi facultatem defuisse quo minus posset aperte perscribere id quod
Cogitaret: nec fuisse ei graue, nec difficile, ea causam excipere, qua aduersarii proferat, si quicqua excipiendum putasset, cdsueuisse eos qui lege scribant, exceptionibus uti. De inde oportet recitare leges cu exceptionibus scriptas, de maxime videre, siqua in ea ipsa lege de qua agitur, sit exceptio aliquo in capite, aut apud eudem legis scriptorem, quo magis eum probetur fuisse excepturum, siquid excipiendu putaret, Sesostendere causam accipere, nihil aliud esse, nisi legem tollere ideo cum semel causa Cosyderetur, nihil attineat ea ex lege cosyderare, quippe quae in lege scripta bsit.Quodsi sit institutum, omnibus causam dari opotestate peccadi, cum intellexerint vos ex ingenio eius qui cotra le-
100쪽
gem fecerit, n5 ex lege, in qua iurati sitis, re iudicare Deinde ipsis iudicibus iudica di, caeteris ciuibus vivendi rationes perturba tu iri, si semel a legibus recessum sit. Naac iudice neq; quid sequatur habituros, si ab eo quod scriptum
sit, recedant neque quo pacto alios improbare posivat, quid cotra lege iudicarant:& caeteros clues quid agant ignoraturos, si ex suo quis' c5silio. ex ea ratione quae in mentem aut in libidinem venerit,ia,eccbmuni praescripto ciuitatis unaquanq; re administrabit. Postea quaerere a iudicib' ipsis, quare in alienis detineatur negotiis, cur reipub. munere in pediatur, cum saepius suis rebus Scidinodis seruire possint,
cur in certa verba iurent, cur certo tepore cdueniant, certo
discedat. Nihil quisqua afferat causae quo minus frequeteropera reip. det, nisi qua causa ex lege excepta sit, an se legibus obstrictos inlatis molestiis esse aequi cescit: aduersarios vero nostros leges negligere c5ccdat. Deinde ite quaerere ab iudicit,' si eius rei causim propter qui se reus c5tra lege fecisse dicat, exceptione ipse in lege adscribat pasi ursiae sint. Postea hoc quod faciat, indignius Mimpudetius esse usi adscribat Age porro, quid si ipsi velint iudices adscribere, passurusne sit populus atq; hoc si e indignius, qui rem verbo iliteris mutare no possint, eam re ipsa, iudicio maxime comutare Deinde indignis est e de lege aliquid derogari, aut legem abrogari, aut aliqua ex parte cdmutari, cum
populo cognoscendi m probandi aut improbandi potestas nulla fiat, ita ips iudicibus inuidiosissimum futurum. Nohunc locum esse, neque hoc tempus legum corrigedarum, apud populum hoc per populum agi conuenire quod si nunc id agJt, velle se scire qui lator sit, qui sint acceptum, se actiones videre, dissuadere velle.Quod si haec cum summe inutilia, tum multo turpis ima sint, legem cuiusmodi sit in praesentiatdseruare a iudicibus,pbst si displiceat a populo, corrigi conuenire Deinde si scriptum non extaret, magnopere quaercremus: neque icta, nisi extra periculum quideesset, crederemus. Nunc cum scriptum sit, amentiam es e