M.T.Cic. Rhetorici, seu De inuentione libri 2. Cum M. Fabii Victorini rhetoris doctissimi commentariis separatim expressis. Vtriusque margines notis numerorum distinximus, ita respondentibus inter se, vt perfacile fit commentariorum particulas cum M.

71쪽

έ DE INVENTIONE in itinere se a familiariter applicauerit, qudd sermonis causam quaesiverit, quod simul diuerterit, dehinc coenarit. Inre,nOX, somnus. Post rem, quod solus exierit, quod illum tam familiarem comitem tam aequo animo reliquerit, quod cruentum gladium habuerit. Horum pars ad cosilium perit tinet. Quaeritur enim utru videatur diligeter ratio seciei di esse habita excogitata, an ita temere, ut non verisimilest quenquam tam temere ad maleficium accessisse. In quo quaeritur num quo alio modo commodius potuerit fieri,

vel a fortuna administrari. Nam saepe si pecuniae adiumenta, si adiutores desint, facultas fuisse faciendi non videtur. Hoc modo, si diligenter attendamus, apta inter se esse intelligimus haec quae negotiis, S illa quae personis sunt attributa. Hic neque facile est, neque necessariu distinguere, ut insuperioribus partibus, quo pacto quicque accusatorem, quomodo defensorem tra stare oporteat. Non est necessarium,propterea quὀd causa posita, quid in quanque conueniat, res ipsa docebit eos, qui non omnia hic se inuenturos putabui: sed ad ea quae praecepta sunt, comparationis modo quanda animi in commune mediocrem intelligentiam co- ferent. Non facile autem, quod infinitum est tot de rebus utranque in partem singulatim de unaquaque explicare,

aha aliter haec in tranque partem causae solent conuenire. Quare con*derare haec quae eXposuimus, oportebit. Facilius autem ad inuentionem animus incedet, si gesti negoti suam S aduersarii narrationem saepea diligeter e tractabit. quid quaeque pars suspicionis habebit, eliciens consederabit. Quare, quo consilio, qua spe perficied quicque factum sit cur hoc modo potius, quam illo: cur ab hoc potiusHab illo cur nullo adiutore, aut cur hoc cur nemo sit conscius, aut cur sit, aut cur hic sit cur hoc ante factumst, cur hoc ante Lectum non sit: cur hoc in ipso negotio, cur hoc post negotium: aut quid facta de industria, aut quid reipsam consecutum sit. Constetne oratio, aut cum re, aut ipsa secum hoc linui iussae rei sit signum, an illius, an huius illitus, utrius potius quid factum sit quod no oportuerit,

72쪽

L I P I. 6, aut non factum quod oportuerit. Cum animus hac intentione omnes totius negotii partes consedeciabit, tum illi ipsi in medium conseruati loci procedent, de quibus ante dictu

est, ct cum ex singulis, tum e coniunctis argumenta certa nascentur. Quorum arguine torum pars probabili, pars necessario in genere versabitur. Accedunt aute ad coniectu iram se e quaestiones, testimonia, rumores, quae cotta omnia uterque simili via praeceptorum torquere ad sua causae

comodum debebit Nam ecquaestione suspiciones, S ex is stestimonio. ex rumore aliquo pari ratione, ut ex causa, S ex persona, sex facto duci oportebit. mare nobis S ii videntur errare, qui hoc genus suspicionum artificii non putant indigerem citriti aliter hoc de genere, ac de omni coniectura praecipiendum putant. Omnis enim iisdem ex locis coniectura sumenda est. Nam&eius qui in quaestione aliquid dixerit,&eius qui in testimonio,&ipsi' rumoris causa, S veritas ex iisdelia attributionibus reperietur . ni autem in causa pars argumentorum est adiuncta ei causae solum quae dicitur, Mab ipsa ita ducta, ut ab ea separatim in

omnes eiusdem generis causas transferri non satis commode possit. Pars autem si peruagatior, S aut in omnes eiusdem generis, aut in plerasque causas accommodata. Haec ergo argumenta quae transferri in multas causas possunt, locos communes nominamus. Nam locus communis aut certae rei quandam continet ampliticationem, ut squis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, maximo supplicio es e dignum quo loco nisi perorata, X probata causa no est utendum . Aut dubiae, quae eccotrario quoque habeat probabiles rationes argumentandi: ut suspicionibus credi oportere: S contra, suspicionibus credi non oportere Ac pars locorum c5munium, aut per indignationem, aut per conque stionem inducitur, de quibus ante dici una est: pars per aliquam probabilem traque ex parte rationem. Distinguitur autem oratio, atque illustratur maxime raro inducendis locis communibus S aliquo loco, iam certioribus illis auditoribus S argumentis confirmatis. Nam S tum conceditur

73쪽

ό8 DE INVENTIONE commune quiddam dicere, cum diligenter aliquis proprius

cauiae locus tractatus est , dc auditoris animus, aut renoua tur ad ea quae restant, aut omnibus iam dictis exuscitatur. Omnia enim ornamenta elocutionis, in quib'a suauitatis,&grauitatis plurimum consistit omnia quae in inuentione verborum4 sententiarum aliquid habent dignitatis, ita communes locos conferuntur. Quare, non ut causarum, sic oratorum quoque multorum communes loci sunt. Nam nisi ab iis qui multa exercitatione magnam sibio verborum, sententiarum copiam comparauerint, tractari non pote-rut ornate de grauiter, quemadmodum natura ipsorum desederat. Atque hoc sit nobis dictum communiter de omni J genere locorum comunium. Nunc Xponemus in Coniecturalem constitutionem qui loci communes incidere soleant. Suspicionibus credi oportere,&non oportere. Rumoribus credi oportere, S non oportere Testibus credi oportere, S non oportere. Quaestionibus credi oportere, Si non oportere. Vitam ante aci amspectari oportere, S non opo

tere. Eiusdem esse qui in illa re peccartim hoc quoque admisisse. non esse eiusdem Maxime spectari causam oportere, non oportere. Atque hi quidem, siqui eiusmodi ex

proprio argumento communes loci nascentur, in contrarias partes diducentur. Certus autem locus est accusatoris, per quem auget facti atrocitatem, Malter per que negat malorum misereri oportere. Defensoris, per que calumnia accusatorum cum indignatione ostenditur, per quem cum conques ione misericordia captatur. Hi de caeteri omnes loci communes ex iisdem praecepti sumuntur, quibus caeterae argumentationes sed illae tenuius, lacutius, S subtilius tractatur hi autem grauius S ornatius, cum verbis, tum

etiam sententiis excellentibus. In illis enim finis es , ut id quod dicitur, verum esse videatur: in his tametsi hoc quoque videri oportet, tamen finis es amplitudo. Nuc ad aliam

consi itutionem transeamus.

38 Cum es nominis controuersa, quia vis vocabuli diffinienda verbis est, constitutio diffinitati dicitur. Eius gene-

74쪽

ris exemplo nobis proposita sit haec causa C. Flaminius xqui Consul rempublicam male gestit bello Punico secta do,cu Tribunus pl. esset, inuito Senatum omnino contra voluntatem omnium optimatum per seditione ad populum legem agrariam ferebat. Hunc pater suus cocilium plebis habente de teplo eduxit: accersitur maiestatis. Intelio est , Ma

testate minuisti, quod Tribunum plebis de teplo eduxisti. Depulsio est,iab minui maiestate. aestio est, nutestatene

minuerit. Ratio in filiu enim qua habeba potestate, ea usu, sum Rationis infirmatio, at enim qui patria potestate hoe est priuata quadam tribunitiam potestatem, hoc est populi potestatem infirmat, minuit is maiestatem Iudicatio est, minuatne a maiestatem, qui in tribunitiam potestatem patria potestate utatur. Ad hanc iudicationem argumentationes omnes afferri oportebit. Ac ne quis forte arbitretur nos nointelligere aliam qnoque incidere constitutionem in hane causam, eam nos partem solam sumimus, in quam praecepta nobis ada sunt. Omnibus autem partibus hoc in libro xplicatis, quiuis omni in causa, si diligenter attendet, omnes

videbit constitutiones, S earum partes, S controuersias, si-

quae forte in eas incident. Nam de Omnibus perscribemus. Primus ergo accusatoris locus est, eius nominis cuius de vi quaeritur, breuis S aperti ex hominum opinione diffinitio, hoc modo, Maiestatem minuere est de dignitate, aut amplitudine, aut potestate populi, aut eorum quibus populus potestatem dedit, aliquid derogare. Hoc sic breuiter expositum pluribus verbis est, S rationibus confirmandum,&ita es e, ut descripseris, ostendendum. Postea ad id quod diffinieris, factum eius qui accusabitur, adiungere oportebit, S ex eo quod ostenderis es e verbi causa, Maiestatem minuere, docere aduersarium maiestatem minuisse: hue totum communi loco confirmare, per quem ipsius facti atrocitas, aut indignitas, aut omnino culpa cum indignatio ne augeatur. Post erit infirmada aduersariorum descriptio.

Ea autem infirmabitur, si falsa demonstrabitur hoc ex opinione hominum sumetur, cum quemadmodum, S quibus

c. iii.

75쪽

7 DE INVENTIONE in rebus homines in consuetudine scribedi aut sermocina- diis verbo uti soleant, con syderabitur. Item infirmabitur, si turpis, aut inutilis esse ostendetur eius descriptionis approbatio, siqua incommoda consecutura sint, eo concesso, osti detur. Id autem ex honestatis Mutilitatis partibus sumetur, de quibus in deliberationis praeceptis exponemus. Et si cum diffinitione nostra aduersariorum diffinitionem

Oferemus, J nostram vera, hones a, utilem es e demons rabimus, illorum Otra. Quaeremus autem res, aut maiori, aut

minori, aut pari in negotio similes, ex quibus affirmetur nos ridescriptio. Iam si res plures erunt diffiniedae, ut si quaeratur, fur sit, an sacrilegus, qui vasa ex priuato sacra surripuerit, erit utendum pluribus diffinitionibus. De yde simili

ratione causa est tractada. Locus autem comunis in erus malitiam, quinymodo rerti, verum etia verborti potestate sibi arrogare conetur, ut faciat quod velit, Mid quod fecerit, A quo velit nomine appellet. Deinde defensoris primus locus est , ilcm nominis breuis 3c aperta, ex opinione hominum descriptio, hoc modo, Maiestate minuere, est aliquid de republica cum potestate no habeas administrare. Deinde huius confirmatio est similibus exemplis. rationibus.

Postea sui facti ab illa diffinitione separatio. Deinde locus

communis,per quem facti utilitas, aut honestas adaugetur. Deinde sequitur aduersarioru diffinitionis reprehesio, quae iisde ex locis omnibus, quos accusatori praescripsimus, conficitur, J. caetera post eadem praeter comunem locum indu centur. Locus autem communis erit defensoris is per queindignabitur accusatorem sui periculi causa non res solum conuertere, verum etia verba comutare conari. Na illi qui dem comunes loci, qui aut calumniae accusatorum demonstrandae, aut misericordiae capiadae, aut facti indignadi,aut a misericordia deterrendi causa sumuntur, ex periculi magnitudine, non ex causae genere ducuntur. Quare non in omnem causam sed in omne causae genus incidunt. Eorum mentionem in coniecturali costitutione fecimus Inductione autem eorum, cum causa postulabit, utemur.

76쪽

L I I. riCum autem actio translationis aut commutationis indi i lgere videtur, quod non aut is agit quem Oportet, aut chi eo quic si oportet, aut apud quos, qua lege, quai na, quo crimine, quo tempore oportet, constituit translativa appellatur. Huius nobis excpla permulta opus suntii singula transitationum genera quaeramus: sed quia ratio praeceptorum sit milis est , exemplorum multitudine supersedendum est. Atque in nostra quidem consuetudine multis de causistit, ut rarius incidant transsationes. Nam Sc praetoriis exceptionibus multa excluduntur actiones, cita ius ciuile habemus costitutum, ut a causa cadat is, qui non queadmodum oportet, egerit. Quare in ture plerunque Versantur. Ibi enim S exceptiones postulantur, Z quodammodo agendi potestas daturos omnis conceptio priuatorum iudiciorum constituitur. In ipsis autem iudiciis rarius incidunt, tamen si-quado incidunt, eiusmodi sunt, ut per se minus habeant firmitudinis: confirmentur autem auumpta alia aliqua constitutione. Vt in quod a iudicio, cum venefici cuiusdam nomeesset delatum, S quia parricidii causa subscripta esset, extraordine esset acceptu, cum in accusatione alia quaeda crimina test ibus Margumentis cofirmarentur: parricidii aute solum mentio facta esset, defensor in hoc ipso multum oportet ut diu consist at, cu de nece paretis nihil demostratum sit, indignum facinus es se ea pCena afficere eum, qua parricidae

afficiuntur. Id autem si damnaretur, fieri necesse esset, quo- ni ad id causa subscriptum Sse ea re nomen e Xtra ordinem stacceptii Ea igitur poena si affici reum no oporteat, damnari quoque non portere quoniam ea pCena damnationem neces ario consequatur. Hic defensor preri comutationem ex transsativo genere inducedo, totam infirmabit accusationem Vertitamen caeteris quoque criminibus defendendis coniecturali constitutione translationem confirmabit. Exemplum aute transationis in causa nobis positust huiusmodi, hi ad vim facienda quida armati venissent, armati contra praesto fuerunt, S culda equiti Romano qui

die armatis resistenti gladio manum praecidit Agit is cui e iiii.

77쪽

DE INVENTIONE manus praecisa esst, iniuriarum Postulatis, qui cum agitur, Praetore e X ceptione, extra quam in reum capitis praeludi cium fiat. Hic is qui agit, iudicium purum postulat: ille qui cum agitur, Xceptionem addi ait oportere. Quaestio st,eXcipiendum sit, an non. Ratio, non enim oportet in recuperatorio iudicio eius maleficii de quo inter sicarios quaeritur, praeludicium fieta. Infirmatio rationis, eiusmodi sunt iniuriae, ut de his indignumst non primo quoque tempo re iudicari. Iudicatio atrocitas iniuriaru satisne causae sit. Quare dum de ea iudicetur, de aliquo maiore maleficio, de quo iudicium comparatum sit, praeiudicetur atque eXemplum qui de hoc est. In omni aute causa ab utroque quaeri oportebit, a quo, S per quos, quomodo, S quo tempore aut agi, aut Iudicari,aut quid statui de ea re conueniat. Id

ex partibus iuris de quibus post dicendum est, sum oportebit S ratiocinari quid in similibus rebus fieri soleat, S: videre tru malitia quid aliud agatur, aliud simuletur an stultitia, an necessitudine, quod alio modo agito posit, an occasione agendi scit iudicium aut actio costituta, an recte sine ulla re eiusmodi res agatur. Locus autem comunis coratra eum qui translationem inducet, fugere iudicium ac poenam, quia causae diffidat Atranslatione autem, omnium fore perturbationem, si non ita res agatur, S in iudicium veniat, quo pacto oporteat hoc est, si aut cum eo agatur quicumno oporteat, aut alia poena, alio Crimine, alio tempore, atque hanc rationem ad perturbationem iudiciorum omnium pertinere. I rc Slgtur eae Consi liuilones, quae partes no habent, ad hunc modum tractabuntur. Nunc generale constitutionem S partes eius Cons yderemus.1 3 Cum iacto, sed i nomine concesib, neque ulla actionis illata controuersia, vis S natura sentis negotii ipsius quaeritur, constitutionem generalem appellamus. Huius primas esic partes duas nobis videri diximus, negotialem iuridicialem. Negotialis es quae in ipso negotio iuris ciuilis habet implicatam cotrouersiam Ea est huiusmodi, Quidam pupillum haeredem fecit:pupillus autem ante mortuus

78쪽

est quam in suam tutela veniret. De haereditate ea quae pupillo venit, inter cos qui patris pupilli haeredes siccudi sunt,d intc agnatos pupilli controuersia est. possessio haeredum secundoru elt. Intentio est agnatorum, Nostra pecunia est de qua is cuius agnati sumus testatus non est. Depulsio est Immo nostra, qui haeredes secti di testimetopatris sumus Quaest io est, virorum sit Ratio est, pater enim es sibi filo testamentum scripsit, dum is pupillus, si et Quare, quae filii fuerunt, testamento patris nostra fiant necesse est. Infir matio est rationis, Immo pater sibi scripsit, , secti dum haeredem no filio, sed sibi iussit esse. Quare praeterquam quod ipsius fuit in testamento, vilius vestrum es e non potest. Iu dicatio, Possitne quisquam de filii pupilli re testari Andi aeredes secundi ipsius patrisfamilias, non filii quoque eius pupilli haeredes sint. Atque hoc non alienum est, quod ad multa

pertineat, ne aut nusqua, aut usquequaque dicatur, hic admonere. Sunt causis, quae plures habent rationes in simplici costitutione quod fit cum id quod factum est, aut quod defenditur, pluribus de causis rectum, aut probabile videriotest, ut in hac ipsa causa. Supponatur enim ab haeredibusae ratio Vnius enim pecunia plures dissimilibus de caus haeredes esse non possunt, nec unqua factum est, ut eiu dem pecuniae alius testamento, alius lege haeres esset. Infirmatio autem haec erit, non est una pecunia,propterea quod altera iam erat pupilli ductitia, cuius haeres non illo in tempore in testamet quisquam scriptus erat, siquid pupillo accidisset: S de altera patris etiam trunc mortus voluntas plurimu valebat, quae iam mortuo pupillo suis haeredibus concedebat.' dicatio est, unane pecunia fuerit. Ac si hac eriit Vsi infirmatione, posse plures isse unius haeredes pecuniae dis mihi,' de causis. De eo ipso iudicatio nascitur,pos intne eiusdem pecuniae plures dissimilibus generibus esse haeredes. Ergo una in constitutione intellectum est, quo modo rationes. rationum infirmationes, S praeterea iudicationes plures fiant. Nunc huius generis praecepta videa- ἡψmus. Vtrisque, aut etiam omnibus si plures ambiget, ius ex

79쪽

7 DE INVENTIONE quibus rebus constet, est cosyderandum. Initium ergo eius ab natura ductum videtur. Quaedam autem ex Vtilita tis ratione, aut perspicua nobis, aut obscura in consuetudinem venisse. Post autem approbata quaedam aut a consuetudine, aut a vero utilia visa, legibus esse firmata. Ac naturae quidem ius est, quod nobis non opinio sed quaedam innata vis afferat, ut religione, pietatem, gratiam, vindicationem, obseruantiam, veritatem. Religione, eam quae in metu S caeremonia deorum sit, appellat Pietatem, quae erga patriam aut parentes, aut alios sanguine coniunctos officium conseruare moneat Gratiam, quae in memoria de remuneratione officioru S honoru, S amicitiaru obseruantiam teneat. Vindicatione, per quam vim Sc contumeliam defendendo, aut ulciscendo propulsamus a nobis, S a nostris, qui nobis esse chari debent, S per qua peccata punimu'. Obseruantiam, per quam aetate, aut sapietia, aut honore, aut aliqua dignitate antecedentes reueremur, S colimus. Veritatem, per quam damus operam nequid aliter quam confirmauerimus, fiat, aut facilum, aut futurust. Ac naturae quideiura minus ipsa quaeruntur ad hanc controuersia, quislne -

que in hoc ciuili iure versantur, S a vulgari intelligetia remotiora sunt ad similitudine vero aliquam, aut ad rem am ψ plificanda saepe sunt inferenda. Consuetudinis autem ius esse putatur id quod voluntate omnium sine lege vetustas coprobarit. In ea aute iura sunt quaeda ipsa iam certa propter vetustatem. Quo in genere S alia sunt multa, 3 eorum

multo maxima pars, quae Praetores edicere consueuerunt. Quaedam autem genera iuris iam certa consuetudine facta

sunt. Quod genus, paci una, par, iudicatu Paectu, est quod inter aliquos couenit, quod iam ita iustum putatur, ut iure praestari dicatur. Par quod inter omnes aequabile est. Iudicatum, de quo iam ante sententia alicuius, aut aliquorum constituta est. Iam iura legitima ex legibus cognosci Oportebit. His ergo ex partibus iuris quicquid aut ex ipsa

re, aut ex simili, aut ex maiore, aut ex minore nasci videbitur, quis'; attendere, atque elicere pertentando namquan-

80쪽

que partem iuris lebebit. Locorum autem comunium quoniam ut ante dictum est duo sunt genera, quorum alterum dubiae rei, alterum certae continet amplificationem, quid ipsa causa de S quid augeri per communem locum possJt, de oporteat, consederabitur. Nam certi qui in omnes incidant loci, praescribi non possunt: in plerisque fortasse ab authoritate iurisconsultorum, S contra authoritatem dici oportebit. Attendendum est autem in hac de in omnibus, num quo locos communes, praeter eos quos exposuimus, ipsa res ostendat. Nunc iuridiciale genus S partes eius

consederemus.

Iuridicialis, est in qua aequa S iniqui natura, S praemii aut poenae ratio quaeritur. Huius partes sunt duae, quarum alteram absolutam, alteram assumptiuam nominamus. Absoluta, est quae ipsa in se, non ut negotialis implicite S abscondite, sed patentius&expeditius recti non recti quaestionem continet. Ea est huiusmodi, Cum Thebani Lacedaemonios bello superauissent, S: fere mos esset Graiis, cum inter se bellum gess issent, ut ii qui vicissent, trophaeu aliquod in finibus statuerent, victoria modo in praesentia declarandae causa, non ut in perpetuum belli memoria maneret, aeneum statuerunt trophaeum Accusantur apud Amphictyonas, id est apud commune Graeciae concilium. Intentio est, Non portuit. Depulsio est, ortuit. Quaestio est,Oportueritiae. Ratio est, tam enim ex bello gloriam virtute peperimus, ut eius aeterna insignia posteris nostris relinquere vellemus. Infirmatio est, Attamen aeternum inimicitiarum monumentum Graios de Graiis statuere non oportet. Iudicatio est, Cum summa virtutis celebradar causa Graii de Graiis aeternum inimicitiarii monumentis statuerint, rectenean contra fecerint. Hanc ideo rationem subiecimus, ut hoc causae genus ipsum, de quo agimus, cognosceretur. Nam si eam supposui siemus, qua fortas eis sunt, Non enim iuste neq; pie bellum gessistis, in relatione criminis dilaberemur, de qua post loquemur. Vtrisq; aute causae genus in hac caunin incidere perspicula est. In hac argunaetationes ex iisde locis i r