장음표시 사용
521쪽
nunc eandem vim qIam leges habere eas asserat. dicendumque est superius de plerisque & praue Vitam traducentibus intellexissemunc de iis qui bene instituti sint vel superius non dixisse nihil
prorsus posse paternam iussionem: sed vim non habere, quae videlicet necessItatem & violentiam inserat. nemo en1m est ob natura insitum amorem qui in filium suum violentia utatur,castigare que eum ac punire,sicut lex,patiatur: sed multo leuiores omnes filiis suis poenas irrogant. neque contra
quispia patrem perinde ac legem formidat,& timet. Quare paterna prςceptio licet aliquid possit,
non eam tamen vim habet,quam lex. Aduertedum autem est Aristotelem his verbis nos monere, Vt non omnia quae ad filiorum educationem spectant,publicae liberorum curae committamus: dnos quoq; ipsi ei rei incumbamus, ut nostra disciplina filii nostri apti atq; idonei ad suscipiendas
publicas institutiones efficiantur. Sicut igitur in ciuitatibus valent leges & consuetudines: ita in Iodomo patern 1 sermones & mores ad honestatis acquisitionem conducunt. erubescit enim filius si patri praesertim probo,& honesta agenti non obtemperet:atque id ob cognationem & beneficia: quippe quod beneficum omnes vereantur . nemo si quidem est, qui beneficio affectus benem eritum de se suspicaretur,aut inuidia aut Odio inductum auocare & retrahere ab iis quae sibi bona &iucunda esse viderentur. sed obedimus omnes & cognatis & benemeriti S, utpote qui nos amore prosequantur. at maxime omnium cognatus nobis est pater quin etiam beneficus maxime . quod enim omnium bonorum maximum est,id est,ut simus,a parentibus habemus.
Adde quod priuatae educationes a publicis disserunt: non secus atque in medicina. cum enim uniuersiliter febricitanti inedia, & quies conferat:
alIcui tamen forte non ita conduc1t. &pugillandi artifex no omnibus forta RQtasse eandem pugnam imponit.
Ierit. His etiam monere parentes vi detur, ne publica Iegum diligentia contenti sint: sed ipsi quoq; priuatam filiorum suorum curam habeant. Estq; horum verborum sensus huiusmodi debent parentes legis defectum supplere ed quod lex uniuersialia complect1tur actiones vers in particulari
bus versantur quae multam praestantiam iri se habent. sicut enim in medicina non semper uniuer salia sequi cosueuerunt,sed aliquando id negligitur & alia ratio uniuersat 1s loquitur,alia medicus in gine τινα - quodam casu facit: sic neq; legis mandatum semper omnino fieri debet. cum enim lex quaedam iubeat,ut si peregrinus cum urbem obsident hostes,murum ascenderit, morte mulctetur peregri- id es ut res tu num qui ascenderit & fortiter se geredo urbem defenderit,interficiet nemo. cum item lex praeci piat puniendum esse eum qui furetur nemo poena afficiendum esse eum censebit,msi infamat,qui maxima necesssitate,extremaque inopia inductus id secerit:cum neque locare operam suam posset, neque ullius misericordia iuuaretur . medicinae quoque uniuersalis ratio uni uique ex putredine humorum febricitanti ieiunium & quietem coferre asserit cum tamen aliquis interdum reperiatur, cui id non conducat. Quid mirum igitur, si cum lex d1cat probos omnes ita educandos esse atque instituendos:aliqui inueniatur qu1 eiusmodi institutionem non admittantξexercitatronesis eas mil1tares verbi causa non ferant, quibus Vti Lacedaemonios memor1ae proditum est: ut nudi
strictis gladiis sese mutuo impetare quare his m1litarem eiusmodi disciplinam adhibere nemo debet: sed omissa communi lege publicaque diligentia,ad eam institutionem deuensendum est,quae
cuiusque naturae conuenit, atque est accommodata . ad hanc autem deuenire nemo aptius potest, quam qui naturam cuiusque cognoscit. pater vero bonus filiorum ingenia fatis explorata habet
fatisque perspicit quae assequi possint,quibusq; disciplinis & studiis apti,aut 1nepti natura sint: l.
quatenus etiam inepti. ut si puer triginta Homericos Versus & no amplius memoriter queat pronunciare aeum supra triginta id facere ne cogat. & si quinquaginta: non amplius quam quinqua ginta ab eo requirat. Disserunt igitur priuatae institut1ones a publicis:opusque est, ut non solum quod uniuersale est,cognoscamus,quid Omnibus Vadelacet pueris conducat, quaque omnes pueri disciplina imbuendi sint sed quid etiam naturae cuiusque conueniat, aduertamuS:atque ad id eum qui publica atque uniuersali legum praeceptione instatui nequit, priuata institut1one deducamuς. id quod quis melius quam pater efficere possit, non video . Quin etiam non omnia ex uniuersialipsa cepto institui debere,pugillandi artifices declarant, qui non omnibus pugilibus eandem pu- sogn/m imponunt, ct mandant sed hu1c maiorem & grauiorem necnon diuturniorem, illi minorem & bl euiorem,pro cuiusque ingenio atque habilitate,committit.
V l Uznturque magis exacte absolui singula si priuata cura adhibeatur. magis enim quod accommodatum sibi est unusqu1sque consequit Ur.
Sangula,1nquit, id est,singuli,& unusquisque unusquisque enim, verbi causa, pugil absolutior reddetur,atque exactior,si prauatam curam consequatur, id est, si conuenientes sibi Pugnas, propriaeque
522쪽
pr aeque naturae accommodatas eXerceat. Nam dc exercendi magister saniorem conseruabit quemp1am,qui pro ratione Virium corpus cuiuin e ercet quam qui multo vel ampliores vel minores,quam par sit,exercitationes faciendaS praeca Pit. Grammaticum item exactiorem reddet,qui quae potest quisque,ediscenda,memoriterque pronuncianda Pr scribit:quam qui longe plura aut pauciora quam coueniat.Meliorem quoque dc probIOrem et Iciet hom1nem, qu1 cuique acco in modatas operationes ex virtute exercendas commattit. At qui in Vniuersium omnibus vel easdem pugnas imponit,vel easdem exercitationes mandat, Vel eadem ediscenda proponit is nullo pacto omnes aut pugiles,aut sanos, aut grammatiCOS efficere absolutos poterit. Neque illud hic inquit Aristoteles tam ingeniosos quam tardos,si perinde,Vt cuiusque naturae conuenit, utrique didice rint,seque exactos grammaticOS,si de grammaticis intelligamus, aequalique in tempore virosque euasuros. perspicuum enim est,ingeniosiores quo citius,eo etiam exactius finem suum esse consequuturos. sed quod inquit,huiusmodi est:eum qui in natura est ineptus,si pro ingenii ratione con- αφυΗζ,cui uenienter erudiatur,ad absolutionem & perfectionem tantam esse peruenturum, quantam capere diserium snatura ipsius potest si verd curam sibi congruam no naciscatur, consequuturu perfectionem eum non esse. Cuiusque igitur natura cognoscenda,eique accommodata diligent1a adhibenda est.
Sed curam optima adhiberet quid e t singulis rebus medicias & e X - ὰIlI, lint rercitationis magister,& Vnusquisq; alius,qui uniuersale cognosceret, quid miges M. omnibus aut talibus conducat. comunium en 1m rerum scientiae & dicun-φ' tur de sunt: n1hil tame fortasse vetat,quo minus unius alicuius rei licet scie-
tia praeditus non sit, curam habere quispiam possit: qui modo quae in una
quaque re accidant,experientia dIlIgenter obseruarii. quemadmodum etia
m edici nonnulli optimi esse sibi ipsis videntur, qui alteri ferre opem nul lana queunt. nec minus forsitan ei qui artifex & contemplativus effici vult, ad uniuersale videtur esse procedendum , atque id quo modo fieri possit, cognoscendum. de hoc enim scientias esse dictum iam est,
o Duplex lectio hoc loco habetur, υ videlicet,id est,singulis rebus,& τοὐ καθολου id ρ est,uniuersalibus. Si priore sequamur, talis sensus euadet: cum dixerit magis absolui singula,si priuata cura adhibeatur subiungit maxime curam habere singularum rerum eum posse,qui uniuersale cognorit: quippe quod ex Vniuersali quod particulare est cognosci maxime possit. qui en1m scit quid omni calidae & siccae naturae conducatii dem quid particulari conferat, facile cognoscet. quique quodnam omni puerili aetati accommodatum studium sit, perspexerit quid singulis pue
ris conueniat non ignorabit.Nam scientias comuneS res docere atque uniuersales,omn1bus per
spicuum est qui eas pertractant. medicina enim docet non quid Socrati, sed quid omni tali temperaturae,qualem habet Socrates,salubrς silmon quid Parmenidi,sed quid omni seni coducat qui agitur uniuersale cognoscit, particularis curam habere optime potest. Nihil tamen prohibet quin aliquis qui uniuersale ignoret, Unius alicuius naturam experientia ita exploratam habeat, Vt quae' '' ei prosint,quae item noceant,optime calleat. quemadmodum nonnulli sunt qui cum quae salubria b1 sint, experimento didicerint, magis quam medici sibi prodesse videantur . Quocirca pater quoque cum experimento perὶpe erit quae exercitationes filio stro coducant:maiore quam exercendi magister curam habere eius poterit. is tamen eo differt ab illo qui uniuersale scit:quod qui uniuersale cognoscit multos sanare,atque exercere recte potest hic illi soli prodest,cui & nonulla utilia , & nonnulla noxia esse experientia percepit. Sic in puerorum quoque educatione fit: qui uniuersale cognoscit,id est,tegem,multos instituere qui Umma tantum callet, uni tatum adli1bere studium potest quippe cum expertus iam sit,quae amet ille,& quae oderit: quibus obtemperet, &quibus renitatur,quibus demum verbis, aut rebus ad honesta capessenda induci facillime valeat. so Atque haec erit sententia si καθ ρρ legamus. si autem καθολ υ,id est, niuersialibus, exponendum erit hoc modo qui uniuersale cognouerit de pueris,& viris,omnibuSque reliquis ciuibus:optime is omnibus in uniuersum prospicere,omniumque generaliter curam habere poterit. quare oportet eum qui contemplator de artifex fieri vult,ad uniuersale,id est,ad rationes quae uniuersalia docent, accedere cuiusmodi ea est, quae omni febricitanti tale quid conducere statuit . ad has igitur uniuersales rationes & ad leges accedendum ei est,qui curam habere totius civ itatis vult. atq; ita cognoluendum quodlibet vi fieri potest. Ut videlicet non semper sicut illae praec1piunt, propterea quod sit biectae res non semper eodem modo permanent, sed plerunque agendum esse censeamus.
523쪽
Ac fortasse ei qui vult siue multos siue paucos diligetia ac studio melio res reddere,ut ad legumlationem 1 donetis euadat,enitendum est: si lembus boni essici postumus quamcunque enim & prius latam recte disponere cuiuslibet non est: sed si modo est cu1uspiam, est scientis . sicut in equestri alae,& reliquis quarum cura al1 qua & prudentia est.
Sicut grammaticus,& pugil,& medicus tam multos, quam paUCOS potest gramaticos,& pugi les,& sanos efficere sic ciues bonos & multos re paucos potest reddere,qui uniuersale, hoc est te ges recte institutas cognouerit,quare qui bonos ciues vult efiicere is eniti deber, ut ad leges fereta Iodas idoneus sit .Est autem ad leges ferendas idoneus,id est, νομο SPrticos, quasi dicas legislatoriuς qui leges rectas, nullisq; erroribus caretates instituere potest. nam eum qu1 huiusnod1 fuerit,leges' iam latas quae bonae & malae sint, facile posite discernere, perspicuum est. non enim est cuiuslibet disponere,id est,diiudicare rectene an male lex haec, ut illa costItuta sit:sed scientis. Scientem vota cat ciuilem sapientem, qui humana sapientia praeditus est .is autem est, quemadmodum in rebus publicis dicet,ille qui quot genera rerum publicam sint, optime perspicit: quidque in ipsis rectuquid peccans reperiaturi quae ipsarum Optima sit:quae item res salutem singulis, luet perniciem asta ferant: tum qualis in qualem corrupta abare costieuerit:Vtrum videlicet popula gubernatio, si cor is cimosi cita rumpatur, ' in Optimatum administrationem pertranseat, an in eam quae censu regitur . qui haeelii
sane cognoscit ciuit 1s sapiens est, atque idem ad legumlationem idoneus: quippe cum ciuilis se cultatis legislatrix pars sit. Sicut igitur qui equestri arte est preteditus, cura & sturio equos bonos efficere potest ita bonos ciues reddere Valet qui ad leges ferendas idoneus est.
Post haec 1gitur considerandum, Vnde aut quo modo ad leges serendas feri 1 doneus quispiam possit an siiciat in caeteris fit ex civilibus
Afferendo,non inquirendo inquat P O S T haec igitur J. graecὸ enim cum acuto acc legitur, quod assertrom est accommodatur sicut cum circunflectitur ουD interrooationem &1nquisit1onem 11gnificat. Inquit autem, quonaam legum ferendarum perit1 hominis est bonos &honestos c1ues reddere videndum est qua bUS magistris Vsi euadere ad legumlationem idone1 pos simus aut quo modood est, quibus studiis, & eXercitationabus assequi eam facultatem valeamus 3ς& statim subiungit, sicut in caeteris artibus fit,ita in legislatrice hac euenire solere . quemadmodum enim grammatici & medici & musici Z scientibus edoct1 efficimur: sic legum lationi apti ex ciuiliousod est,a rerum ciuilium peritis instructi euadimus. V
An non sim1le quid in ciuili & reliquis scientiis & facultatibus apparet'
quippe cum In caeteris udem facultates tradant qui eX e1s Operatur .Vt me dici, p1ctore, .ci Ulles aut e reS rhetores docere profiteatur: cum tamen ne
imo ex ipsis eas agat, sed illi tantum qui rempublica gerunt. qui quidem facultate quadam potitas & experientia,quam intellectione id agunt.
ctare aggrederentur, atque utranque partem pertractarenti cuiusmodi rhetorica & dialectiea est sciet1as vero eas,quIbuS una certa reS subiecta est et quali S est ar1thmetica,geometria naturalis di 'sc1plina. Hoc aute non ex sententia sua hic inquit Aristoteles,cum in rerum publicarii libris leg-scondere c1u1l1s hom1n1s esse affirmet: sed rhetoras & declamatores qui sophistae appellabantur irridens ac carpens: qui cum prorsus quid esset ars ciuilis,lgnorarent,ue ciuiles nuncupabant ciui sesq; res se docturos esse 1mpudenter profitebatur Intelligenda igitur haec sunt,quae ab Aristotele hac d1cutur, perinde ac si ita dicat si veritate ipsam reru- ipsaru naturam sequa velimus, nullius alter1us ci ciuilis hominis legum lationem esse censebimus:si vero ad rhetoras & sophistas specte
das .R O legu lat1on1 apti ipsi non simi,neq; efficere huiusta odi al1os possunt. rhetores igitur 'byi prum icit, mul docet eam artem qua nouit,& ex ea operatur - P ct pyngstypalios docet,sed etiam ipse pingit &orator non solum coponenda-um Crataonual HS te tradat,sed ipse quoq; coponit: medicus item & alios medicos efficit,& ipse do ct sanado medici officio iungitur. α demit omnes qui arte aliqua praediti sunt,simul & ea - docent,
524쪽
docent, Jc ex ea operantur .res autem ciuiles profitentur quidem rhetores & declamatores,sed nullo modo tamen agunt: ignorant igitur.si enim scirent ζ proculdubio etiam ageret, agunt autem eas illi qui nunc ad rempublicam administrandam accesςrunt: cuiusinodi erant Demosthenes &Aeschines sed ne isti quidem scientes quae esset ciuili ar ,sed facultate quadam de exper1entia, id est usu atque exercitata one absque ratione potaus, uantζllςctione re arte aliqua ciuili id agebant.
Nam neque scribere neque dicere de lautus modi rebus conspiciuntur cum tamen fortasse id praeclaritis silerit,quam Iudiciales & deliberativas o
Cum dixerit eos qui nunc gerunt rempublicam,ciuiles res agere, non eo quod ciuilem scien- tiam habeant,sed ex peritia quadam atque usii .huiusce rei confirmationem subiug1t, cum eoS ne que dicere neque scribere quicquam de huiusmodi id est ciu1l1bus rebus, inqu1t. nam si ciuilia ea sunt,quae Vere sunt honesta,& vere iusta,& utilia Dec autem ex virtute aguntur: qui vero nUnc republ1cam administrant,cum eorum quae vere honesta,& iusta,& utilia sunt, naturam ignorent,Vt Plato in Gorgia ostendit, quo modo de ipsis his vel loqui vel scribere quicquam possunt & tamen,inquit,praeclarius fuisset ipsa haec cognoscere quam Orationes vel 1udiciales, vel del1beratu/uas,id est consultatorias scribere.
Neque c1 uiles vel filios suos,vel aliquos alios reddere amicos videntur: id quod fuerat sane consentaneum,si modo potuissent. neqtae enim ciuita 3 tibus melius quicquam reliquissent:neque vel sibi vel carissimis quibusque adesse quicquam quam hu1usmodi facultatem maluissent.
Ignorantiam rerum ciuilium in iis qui rempublicam administrant,ex eo etiam declarat, quod millum vel filium suum,vel amicum hanc artem huiusmodi homines docuerint,id quod eos scientiam hanc ignorare euidentissimum signum est: quippe quod nullum maius bonum ciuitatibus quam vel filium,vel amicum ciuilium rerum peritum relinquere valerent . Si enim scirent, filios de amicos docerent non docent autem:ergo ignorant. .
Non parum tamen conferre experientia videtur non enim ex ciuili co-3o suetudine magis ciuiles redderentur.Vnde et1am fit ut qui de ciuili faculta te cognoscere appetunt,iis opus insuper experientia sit.
Vt recte omnes publicae res ab 1is qui praesunt administretur,praecipua quidem in eo causa est, qudd ciu1li sc1entia praedit1 sunt experient1a tamen multum etiam confert. qu Cmaamodum quoque in medicina,& caeteris artibus videre licet,quarum finis sola cognitio non est, sed opus,quod ratione & actione perficitur si enim experientia ad ciuiles actiones non conduceret,magis c1uiles homines ciuili consiletudine minime essicerenturiat qu1 ex rat1one & exper1entia in ciuil1bu S 1ebus yersantur,magis sunt ciuiles,quam qui solam rationem sequuntur: quique longiore tempore in ciuilibus sine etiam ratione sunt immorati, maioremque ex diuturnaore Usu perit1am contraxerunt,ciuiliores sunt,quam qui ratione quidem sunt instructi,sed breuiori tempore res ipsas ge-4 rendas experti sunt: et igitur qui euadere ciuilis cup1t,experientia esste opus constat. Quare sephi arum genus cum neque experientia rerum ciuilium praeditum sit,neque quae sit ciuilis scientia, is cognosca ciuile nullo modo est. .
At rhetores ij qui haec profitentur,valde procul abesse ab ea doceo a vi
dentur. neqUe enim Omnino qualis nam ea sit, & circa que Versetiar, sciunt. non en1m eandem cum rhetorica aut peiorem eam es e statia eret:neque te
gum institutionem facilem esse existimarent cum approbatas leges collegerit quispiam posse inde optimas eligi asserentes: quasi electio ea perspicaci
so late non indigeat,& iudicare recte maximum non sit.
Rempublica quidem gerentes quae ab experientia inuenerunt,ea docere mediocriter possunt. at rhetores & declamatores procul admodum a docendo absunt:vt Prod1cus,Hippias,Gorgias:&caeteri omnes adolescentiae corruptores qui sane,quid sit ciuilis facultas,ignorant. quod ex eo patet, ouod ciuilem facultatem & rhetoricam esse idem afferunt, aut arithmeticam de mathematica. neque enim,si scirent quid esset ciuilis,eam eandem esse cum rhctorica dicerenti neque legum la-t1onem fac1lem esse falso assererent.quid enim inquiui difficultatis habet legum constitutioΘ cum approbatas leges colligere atque ex eis optimas secernere facile cuicuque sit. Sed erras o sophista.
525쪽
quae enim Optima sit lex,quae secundo loco bona,quae tertio,posse dignoscere atque eligere multa perspicacitatem & prudent am,& vere ciuilem scientiam requirit.
Non secus atque in musica euenit. periti nanque in UngUlis opera recteiud Icant:& quibus aut quo modo perficiantur,quae debent: qualia ite qua libu S consonent cognoscere consueuemt.1mpentis Vero fatis est, si benenean male factum opus sit eos non lateat. sicut in pictiara.
Quemadmodum in musica non est cuiusque consonas modulationes Sc bonas a malis discernere. & in uniuersum in omnibus qui perit1 sunt: peritos autem improprie hic in Unaquaque rescientes Ze artifices vocat: recte opera Iudicant:& quibus & quomodo perficiatur quodlibet,cognoscunt. qui enim est medicus,quid sit sanatas,& quibus medicamentis, qualique victu quoque modo adhibNO comparetur,no ignorat pari ratione qui Pictor est,Quae optima imago sit, quae recte de quae praue efficta,& qua parte Vel laudem Vel Vituperium mereatur,optime callet: amperi tis vero de art1s expertabus,cum facere ipsi opus nullo modo queat,satis superque est,si rectene an male opus aliquod factum sit,dignoscere valeant. Sic qui ciuiles non sunt,cum minime sint ad te ges constatuendas idonei,poterunt tamen fortasse iudicare quae bene & quae male sese habeant,no
quae Optima inter bonas censeatur.
Leges enim ciu1l1bus operibus s1miles sunt. Quo modo igitur ex his ad . blegia latione idoneus euadere,aut Optimas quasq; iudicare quispia post et
Lex nihil aliud est si ipse ille qui legem sanxit: sicut contra legislator, in eo quod est legislator, nihil aliud il lex ipsa ei accirco legislatorem hic legem appellauit,eum inquit: Quo modo igitur ex his ad legu lat1onem idoneus euadere quispiam possetξsimali modo ipsi illi qui operantur, esse opera sua dicuntur.imago enim pictor ipse est,no quatenus videlicet est homo, sed quatenus pictor.ite opera ipsa c1uit 1a non aliud sunt si ciuilis ipse,in eo quod ciuiliti reria peritia callet. Quo niam 1gitur leges operibus ciuil1bus similes sunt opera vero ipsa ciuilia & scietia ciuili & experietia recte effic1utur:& vere ciu1lis ille est,qui utrisq; tam scientia si experientia est pred1tus:mer1idlegia lationi idoneus erit,no qui optimas quasq; leges coquisier1t & collegerit, etia si id abs multa cognit1one & scieria fieri possetissed qui de experietia,& arte ciuilem facultatem sibi copararit. 3 QNam neque ex scriptis ad medendum idone1 feri videntur: cum tamen in his non solum curationes, sed quo modo etiam & sanari Queant homi neso curatio adhibenda sit uniuscuiusque habitu diffineto, tradere conentur. qitie sane sicut eX pertis conducunt cita 1nscientibus inutilia sunt.
Sicut in med1cina,inquit,no qui multos libros conquisiuit de legit,medicinale opus Potest exercere quamuis in eas exquisite de unoquoque mCrbo rationes tradantur 1n hunc modum,h1c aegrotat sed omnis qui aegrotat,vel similari,vel iDstrumentario morbo laborat. hic autem ob hanc& hanc causam instrumentario non laborat ergo similari .at similaris morbus est verbi gratia tri plex hic vero neque hoc,neque illo afficitur ob has &has causas restat ag1tur, ut hoc afficiatur. 40hic autem morbus & sanguinis masssione,& purgatione ac sudore curari potest. Haec igitur ubi ex I1bris medicorum legerat quispiam dc modos curationis diligeter explicatos animaduerterit, nisi experient1am adiunxerit,quid sibi an ea re faciendum sit postea 1gnorat ancepsque est quam cura tionem aegrotant1 adli1 Dere debeat: venane secanda, an si ador excitandus, an purgatione alicua soluenda aluus sit . at qui rationem dc cognitionem experimento comprobavitus statim ad agendum instructus est quidque tunc faciendum sibi sit,quid non facie dun in promptu habet. Quo- Carca haec morborum dc curationum distract1o ct explicatio expertis de scient1bus sane util1s est: DS Vero qui tantummodo libros legerunt inutilis evadit.
Fortasse igitur legum quoque & rerum publicam collectiones iis qui
contemplari possunt,& 1Ud1care quidnam recte aut contra sese habeat, a at SP quana qualibus conueniant,ut1les essent,at qui sine habitu talia pertractat, HS IUGicare quidem recte non l1cet,nisi fortuito. perspicaciores tamen ad ea
. ingem ad Od Gm Φkin medicina, ita & in legibus de rebus publicis res sese habet. collectio enim Maium pertra' -tio pςrstioribus Ec iis qui visiim iudicandi rectene an male scriptae sint, eX ipsa experientra acquis uerunt,Vtilioe est:inutilis vero illis, qui rerum ciuilium experientia Prorsu S ca-
526쪽
rent. neque hi iudicare recte de huiusmodi rebus possunt, nisi forte quadam monsecus videlicet
quam thesaurorum inuentio contingit.
Cum itaq; antiquiores negoctu de legu latione impertaestigatu praeter miserit:melius fortasse est,ut nos ipsi id cosideremus: atq; omnino de republica: ut pro viribus philosophia quae ad humanas res spectat, perficiatur.
Quonia,inquit,qui ante nos fuere de legibus S rebus publicis,optimis Videlicet,dicere prae termiserui:oportet ut nos ipsi de his consideremus Neque hic dicit Aristoteles neminem esse qui ante se vel leges instituerit,uel de rebus publicis conscripserit:multi enim fuerunt, quos in libris rerum publicarii refert:quin & Plato ipse de huiusmodi rebus multa tradidit. sed quod inquit,hu iusmodi est quonia nemo ex iis qui ante nos fuerunt, exacte haec explicauit: sed omnes verae & optimae reipublicae natura ignoraruntaenitendum nobis est, ut diligentius & melius rem absoluamus.Adiunxit autem fortasse Jpropterea , nondum res publicas de leges a Platone & aliis traditas erroribus multis refertas esse ostendit id quod in libris de re publica postea facturus est.Atque omnino,inquit danda est opera ut quid sit respublica,& Vnone an multis mod1s appelletur,accuratius explicemus: ut quantu in me est ad viresq; meas spectat,humana haec atque assiua philosophia de sapietia quae imperfecta hucusque a prioribus philosophis relicta est persessionem conse
Quocirca primum siquid a veteribus recte dictu est, id conabimur retacentere: demde ex collectis rebus publicis, quaenam sint ea cosiderabimus,' ' quae ciuitates,& singulas respublicas & corrumptant,& co seruant: quasque ob causas aliae bene aliae econtrario administrentur.
Vide quo modo tractationi huic de virtutibus, consideratio de rebus publicis annexa sit . quae enim illa tradat de doceat,hic prasmonstrat' ac praefigurat: & finem prauentis operis principium μπρο-- illius facit. Qua in re etiam v1ri huius philosophica probitas de modestia animaduertenda est. no γραψό. enim dixit,primum si quid,praue & male dictum fuerit,castigabimus sed siquid recte,id commemorabimus,atque admittemus ostendens se non ex inuidia aut nimio sui studio, sed veritatis serta uandae atque inueniendae causa quae non recte dicta fuerint,redarguturum oportet,inquit,ea quς ab antiquioribus dicta sunt de rebus publicis colligere,atque ita animaduertere quaenam sint,quae unamquaque ex ipsis vel labefactant,vel seruant.Ostendet enim simulac ad Platonis respublicas R considerandas venerit,non nulla,quae ille quasi conservatricia ciuitatum trad1dit, eiusmodi esse ut perniciem potius ciuitatibus,quam salutem afferant. Tum,inquit,quaenam recte aut male administrentur respublicae,considerandum.
His enim consideratis quaenam optima respublica sit, & quo modo v-naquaeque instituta,quibusque legibus & moribus utens: magis perspicere
poterImus. Sumpto Igitur hinc initio d1camus.
Quaenam ex ea, quam dixit,consideratione utilitas eueniat,declarat. Inde enim quaenam Optima respublica sit,cognoscemus:& quo modo unaquaeque instituta, id est quo modo popularis respub.instituta,quibus ue legibus & moribus,id est consuetudin1bus utens,optima erat. SI cute---nim in rerum publicarum libris docebit,multa popularium rerum publicaru genera sunt,ex quibus deteriora alia,alia meliora habentur. Qual1bus igitur legibus utens optima sit, atque indisio- Iubilis perspiciemus.quo modo item regnum administratum in perpetuum sit duraturum necnovel optimatum,vel censorum gubernatio rectissime constituta esse censeatur ex hac consideratione nobis innotescet. Atque hae quidem etiam in decimum hunc l1brum commentatiuncula pro viribus meis ita ad finem productis iam sunt.Si quis autem meliora his & praestantiora affer re potest,is,o Domine,& omnium nostrum opifex, qui ob inexplicabilem tuam erga humanum genus benignitatem,pro nobis cruci affigi voluisti,mihi & amicus optimus,& magister venerabilissimus habeatur ita ut illius strapta in perpetuum studiosis & piis ingeniis,mea haec vulcano comittenda esse non negem.
a. aa sunt terniones. ab c de fghthim no pq rctv xy et ABCDEFGHI omnes quaterniones praeter I ternionem.
527쪽
quae toto hoc opere continetur, memorabi liii atq; notabiliv. Vbi prior numerus folium, posterior versum demostrat. Insuper & a.pr1mam fol1j paginam ostendit b.secundam. Bonis disces bona Theo- gn. zzz.b 43-ssAbraham exemptu fami liaris optimae admini strationis fol. I.b. 38
Acerbi qui 8 B. 49 Achilles 58.a. 2s Achilles animi dubius qd ageret s h 68 Achilles quid respondeat phoenici apud Homerum 83h. 23 Achilles unde Patroclo amicus 2OSA-ssAcquirere prudentia de habere prudentiam das ferunt Iss. a. I 2Actiones dignς venia s . λιActiones quae dicantur sq=- λΑctionibus verba confirmari consueuerunt, noverbis actiones 214.2.36 Rotiui de effectivi habitus comparatio 134 si Actiuus habitus I 4.a. σActiuus intellectus,prudelia, perspicacia & sententia nobis acquiruntur Is 6 .a. Td demonstrandum simplex compositum sm-
Affectuum diuisioAffectus Se eius speeib, 'r' Affectus naturale, ηι b.43 Agatho, λ .b. Σ
benignitas ct beneficentia b. o
Aracas in prclio tolerantia in δες .Hδδ Rpud Homerum timet magna; copia, ' Ρωδά, quid
ὰλφά ηιορ I O .a49 Amabile tripliciter distinguitur 187.b -6 Amari & honorari eadem prope esse videntur multum tamen differunt is b 38 Amatorum ridicula persuasio 19s .a. Σs.cte querimonia,cum in se nihil habeant amabita
Ambitiosus nunc in bona,nunc in malam paria tem accipitur 88B.s Ambitiosus in vitio est S8.anet ἄμεσα . p. a. 28 Amicabile esse videtur,quod maxime ius est
Amici proprie,& veri 2 O 6. a.3 2Amici qui dicendi sunt 188.a. Amici una anima in pluribus corporibus.
Amicis ne in prospera an aduersa fortuna magis sit opus. 2IS .a. 28 Amicitia alia magis,alia minus Iss .a .ss Amicitia bonorum in qualitate constituta est. Is 3 33 Amicitia ciuitati comparatur 2 I9.b.s Amicitia communicatio 222. a 42 Amicitia conservatrix amicitiarum Is .a. 4σAm1citia d1soluendane cum iis qui amplius a mare nolunt ro .b.3o 'Amicitia aequalitas dicitur I92.a. Id Amicitia ex supereminentia & eius differentiae I93.b. 2.&.sAm1citia firma neque locorum distantia, neque temporis diuturnitate labefactatur IOI.b. I Amicitia magis in eo consistit ut quiS amet qua λδ ς μζ . . . . . λυψ' ΑΦ
Amicitia, odium,gratia, Ira, Inuidia, indignatio affectu 63. a. sfimicati
528쪽
Amicitia pars qu da iustitiae celeda est. 189B.s
Amicitia quae ex virtute existit, ab omni criminatione est vacua Amicitia utilitatis causa comparata, est expostulationibus & querelis valde obnoxia. I98.aqs.eod.b. 2.eius Una moralis,altera legitima. eod.
Amicitia res est ad vitam maxime necessaria 186.b. 8 Amicitia res per se expetenda I942.4Αm1citiarum alia ex habitu,alia ex operatione
Amicitia v1rtus quaedam est 18s.a.2s Amicitia voluptatis cause,non per se sed per ac cidens vocatur am1citia I 89. a. ITAmicitiae definitio 188.b. ΣΙAmicitiae plures species I9OB.qOAmicitia res honesta IST .a. 22Amicus ab adulatore quid differat 229.b. 23
Amic' alter ipse. ΣO7.a 29.2Is h. s I. 2IS .a. 2O Amicus erga seipsum 2CT. a. 4 I. Amicus in aduersis rebus maxime necessarius
Amicus se vocari non expectat, sed ultro adest eius ope indigenti 222.a. sAmicorum proborum modus quida esse debet
Anaxarchus 76. b. sAnaxarchus quid diceret cum malleis tundere tur B 3OAndronici sententia de affectibus. 42 h. set.
Anima altrix Is S.D. 6Anima quadruplex Is8.a. 2Anima rationalis conseCuitur persectionem re- Iata ad intellectum 127.b. sAnimae diuisio 3 5. b. 2O.peae totam paginam Animae due partes 39.b. II An iure ignorato iniuste iudicetur L 7.b. ανομοιομερῆς 12sQ-4o
An qui iniustu aliquid passus sit, iniuria afficiatur II S. 2SAn seipsum quispiam iniuria assciat III .a
Ars parua Galeni constat ex defisitionis dissolutione. 24. a. 43
Artem effectionis esse probat 13 λ.3TArtes a paruis initiis ductae ad magna in ementa prouectae sunt 24.2.2SArtes lκμ.rουργικαὶ 6 a 34 Articulis m, vel αυτο Platonici origines rerum
529쪽
αρχιεροσυνκ 64s a. asAssimilari deo, quatenus homini licet, suprema est felicitas 2 39.b. O
Basilii magni & Gregorij mutuus amor
Benefici cur magis amare videantur eos quibus ciant beneficIum,quam redametur ab has qui acceperunt O.b. sEeneficium quod datur,est opus datis. 2II .a. 28
Bestias quasdam prudentes esse I I.b. 28. Bestrae neque vitium neque virtus 153.b.2s Bestiae quare non sint incontinentes 169. .12βλmr ea quid secundum Plat. 1 3.b. sta Bonam consultatione a scientia differre ostendit 148.a-2s Bona corporis & fortune faciunt, ut nulla n ata beatitudini inuri possit 28 .a.3s Bona externa quatenus conserant ad fortunam 32.a.IN Bonapse& propter aliud. Is.a.38 per tota pag. Bona per se quae dicantur I7.b 1s Bona quae appelletur uniuersalia 13.b. sBona simpliciter quae 9s.a. 2 Bona triplicia Σs.2.3.&. I 8.a. 2Bonae amicorum actiones nos ad bene agedum
Boni descriptio 3 a. PBoni & utiles& iucudi amici esse solet. Iso .a. Boni illius summi, quod Plato ponebat,descriptio. IJ.a.3s Boni inter se amici non facile calumniatoribus aures patefaciunt 19OB. IIB oni neque peccant,neque amicos sinunt I9s .a, PBoni ob seipsos amici ISI a. Boni pauci reperiuntur INO. a. I Boni sponte , mali inuite efficiuntur ut ait Plata Bonorum amicitia tepore perficitur. Is O .a. 22. Bonorum amicitrae rare ISO.a. Is Bonorum corporis cum bonis animi compara. tio Is 8.a.6Bonorum eorumque qui una virtutis sunt sectatores,amicitia vera est & persecta 189. b. 22.&.ΙΓΙ.b. OBonorum externorum prosperitas non est felicitas 31.b. 2OBonorum humanorum causam,fortunae non adscribendam 29.a.'qBonum alteri bono coniunctim magis expetendum quam solum. 22S .a-ST Bonum est quod omnes appetunt 22 si seorum confutatur opinio qui id veru esse negabant αθωμα, COd. Bonum,& cuidam bonum,in quo differant
ypn'Fξxpetendum ob aliud quod sit. 2O. b. 23Bonu illud
530쪽
Elinum illud ineffabile omnium causa, secunau
Brassidae sacrificabant Lacedaemonij III .b. 9Bruta cur non sint neque temperat1a, neque intemperanti R IT .a-59
Capram sacrificare non duas, exempl1 cauia positum ab Aristot. m.b. 8 Captiose confutat Aristoteles, quae de ideis dicta sunt a Plat. Is .a. OCarcinus poeta I s.a. ICaro exsiccatus sanguis 227 h. 44 in margine Cavillator 95-a.37 Celtae 6T-a.38
Ciuilis actio quid efficiat I b. I
Ciuilis activae species. I.b. 28 Ciuilis hominis operatio negociosa et I h. I Ciuili quatenus contemplatio de an1ma necessa
Ciuilis vita ΣΙ .a. 2ICiuilitatis partes X -λσCiuiliter amare 22O.b. 22
Ciuitas quae proprie dicitur 243B. O
Cogitatio 129h. 29 Cognitio continSens I 2s .b. FCognitio necessaria Izs.b. Cognitio quae ex particularibus toparatur,sensus & intellectus quodam modo estissB. 29 Cognoscere quid dicamur Iq .a.3Commensurabilia quae dicantur apud Geome
Commercia duplicia 1OO.b.3 Comis quae sunt partes DPh. so Comitas NO.b.s Comitatis definitio 9O.b. 2o Composita sunt notiora simplicib. Is 4.a. 13 Comparabilia quae dicantur 1OS .a. ΙΟConcordia ciuilis amicitia 2IO .a. 4
Concordia est qu id amicitiae smile
Concordia species quaedam amicitiq.2Os BUTConcupiscibilis pars animae 38B.3
Conflederationes inter ciuitates fiunt utilitatis causa I9O.ib.J8 Confutatio eorum quae de ideis a Platone & aliis dicta sunt I .a. LConfutatio eorum qui putant irrationales facultates perfici,du magis intenduntur. I 27 h.Is Coniunctio per diametrum Ostedit retributio
Consuetudo mutua ad amicitiam maxime pertinet Is 2.a-38
Consultabile & eligibile ditarunt
Consultare 148h.2Consultatio bona I 48.a.IOC onsultationes de quibus sunt 12 F.a.IOConsultor bonus quis Z43-a ΑΤ Contemplativa vita . 21.a.Is Contemplativa vita iucundior quam ciuilis
Contemplativus melius operabitur si adiutores habeat 24Ι.b.2OContemplativus vi in intelligibilibus versetur nulla re externa indiget 24s .a. Contingentia . i*s-Z.2 Continent1a est potius 11milis virtuti quam virtus 163.a.23 Continentia de tolerantia 154.a.48 Continentia quatenus vitium sit 15 .a. I Continentem diuersum esse a temperante probat 16sh.s Continentis de pertinacis conuenientia & d1ia ferentia 17T.b. I Contraria que dicantur IB. 14 Contrariorum est eadem disciplina 9s ΑConuictus amicorum suavis 222-λ. TConuictus res maxima ac pulcherrima in m citiis 189.a. 4.&.IS I.bΚ Conuiuere