장음표시 사용
501쪽
sit,felicitatem esse exist1mamus. Si igitur unum quoddam ex felicitatis elementis est id quod stabiIius est quod est stabilius felicius erit stabilius autem est,Cuod longiore durat tempore : longiore vero durat tempore,quod magis assiduum est & diuturnius .at felicitas contemplativa magis assi dua est,& diuturnior,quam ciuilis:melior igitur & diuinior est, ac propterea stuprema quoque Aeperfectissima. Praeterea si quod magis est assiduum, magis accedit ad id quod semper est : longius vero abest,quod non est assiduum,& breuiore permanet tempore: quod autem est semper, perfectius ac melius est, quam id quod non est sempericontemplativa felicitas cu magis assidua sit,magisque diuturna,propius ad senapaternam intelligibilium cotemplationem accedit, quam cluatis: perfectior igitur quoque erit:atque iccirco praestantissima,ac suprema. nam longius tempus magisque cont1nuum sempiterno esse propius,quam breuius,& minus continuum . perspicuum est. longius autem & mag1s cotinuum tempus apsas operationes actionesque appello propterea Quod longitudo earum & breuitas,& continuitas,& non continuitas mensurari tempore ac iudicari cosueuit. uod si contemplativa felicitas est diuinarum rerum cognitio,ea autem temporariis mensuris praelanitur non secus atque actiones: dicimuS enim horarias,& mestruas, de annuas actiones contemplativa felicitas,cum maiori temporis spatio contemplari quispia possit quam aetere longe erit perfect1or quam activa. Atque id quidem Quod magis continuum & assiduum est,esse per fectius eo quod non sit huiusmodi,ita cuilibet esse manifestum potest. Contemplatiuum autem fet1cem magis assidue operari posse quam qui ciuiliter agit,in hunc modum probabitur omnis operatio atque actio,vt in exordio huius operis explicatum fuit,bonum quoddam appetit: omnisque roqui agit atque operatur,appetibili aliqua re inductus,ac tractus mouetur, agitque ea causa ut potiatur re ea quam appetit. si igitur appetibilis res appetentem,non secus ac magnes ferrum , ad se attrahit:quod magis Ae sita ipsius natura appetibile est,magis ad se Dique consequutionem attrahet eum qui appetit. suapte autem natura appetibilis est,prima,Vt ipse hic inquit, omnium causa, imm3 amabil1ssima, ac desiderabilissima, tua qui contemplari potuerit,nullo unquam fastidio nullaque fatietate afficiatur aliorum enim appetibilium quae vel bona sunt, vel videntur esse ,
operari amplius nolumus quippe cum manifestu sit circa ea nos bre-
carcaciue iUI tempore atque irari quoru cons
uiri possunt,& non cito desiderium nostrum explent:sed quant8 agis habentur &pere piun
tanto mag1s appetitionem nostram incitanimostra circa ea operatIo & longo perseuerat tempore & continuatur. in eo enim continuὀ Operatur quispiam,& semper, quo non modo unquam
non fastiditur,sed qud magis fiuitur,ed appetit ac desiiderat magis.& si casu aliquo cotingat,ut ab
eius operatrone parumper declinet:colerare absentia eiDς in m m is modi a GA 2- a
ius dereius non diu potest, sed quamc1tissime ad e-m oper ionem recurrit.huiusΘOdi aute cum diuina omnia, tum praecipue opifex nostrum est assidua ergo circa ipsum erit intellectus nostri operatio,quae contemplativa felicitas est. Qua re ob asissiduitatem & continuitatem pretestantissima quoque ac suprema,& perfect1ssima erit.
Existimamusq; oportere voluptate felicitati e se admistam . iucudissima aute ex virtutis operationibus ea proculdubio es . ij secundu sapientia fit
Non tantum quod maxime assidua sit intellectus operatio: suprema est,ac perfectissma: veruetIam quod sit suav12uma.quae enim sunt suauassima,d1u admodum cont1nere in operatione oblectatos homines solent . nam qui Cant1bus valde delectatur,toto fere die, ac tota nocte eos audire non grauatur.qui item ex geometracis,vel astronomicis contemplationibus maxima voluptatem capit,vix ab eis auelli potest: & si aliquando recesserit,ad easdem recurrere paulo post summopere cupit. Quod si haec tenere 1ta illectos homines queunt,qui ipsis delectantumquid de eo dicenducit,quoa pulcherrimum,atque opt1mum,&iucudissimum juaque ipsius natura appetibile est Est agitur Contemplativa felicitas perfectissima etiam,quia iucundissima .est autem iucund1ssima, eo sqqUO id quod ipsa appetit, est 1ucianssissimum . Felix siquidem vita iucunda esse cunctis videtur. y N. yta,nui1IUS indiga, & ex se sufficiens,optima est ac suprema, atque iccirco quoquc
. Rutem Vita intellectualet Sest. Licet nanque ciuilis quoque selieitas ex sese funiciat,& perfecta & iucunda st: quod tamen ver ri r se. r . n . a se Cere perfectum est,Vereque iucundum in praecipua vitae specie est,in qua contemplativa felicitas consistit.
Philosephia ergo mirabiles habere & ouritate & t nobilitate volupta
502쪽
Vbi dixit selicitatem quae in contemplatione, dc Optimarum rerum cognitione versatur, esse suauissimam subiungit ph1losophiam esse iucundissimam. philosophiam enim esse cotemplatio
nem ntellectualemque vitam ignorat nemorquare etram iucundissima erit. Addidit autem puriatate ob ea quae paulo ante d1cta sunt dixit enim puriorum magisque immaterialium sensuum cita perationes esse puriores.quod si ita est,quato intellectus immaterialior, & praestatior sensibit, est tanto quoque operatio ipsius sensium operatione Purior ac nobilior erit.quanta item intelligibilia purirate & nobilitate rebus sensibilibus praestant:tan id intellectio sensui,& actioni contemplatio antecellet.Accedit quod cum ciuilis felix ciuibus felicitatem conciliet idque essicere non pos sit nisi ordine & modum unicuique couenientem seruet ordo aute is in honorand1s aliis,alais pu-b niendiscosistat:fieri potest,Vt aliquandoquCd aliquevel punierit,uel honorarit,eu poeniteat. Qui vero conlepiatur,naturamqUe rerum considerat,nulla poenitentia duci potest , i rei ala cuius naturam cognorit,aut intellectualater Vixerit .voluptas igitur quae in contemplando existit incomi sita est ac pura,dolorisque ac poenitetie omnino eXpers. nobilis aute vel stabilis utruque enim lcgitur, P Tisita seu ' βεβαί ccirco est,quia ea circa quae operatur, quaeque intellige do Perca pit contemplativus felix ,honoratisiima & nobilissima,siue,si alia lectio magis placet, stabilissima
Consentaneu aute est scientibus quam quaerentibus luctand1Orem Vitae traductione esse tum sum cientia quae dicitur 'n cotemplativa maxime est.
Agendae res circa quas ciuilis felix Versatur,instab1les sunt,atque 1ndefinitae,aliasque al1ter sese ' habentmon enim si hodie confert, ut cum quibusda amicitiam confederatione 4Ue in eamUs, ea conditione ut auxiliu vel illis mittere,vel ab illis accipere debeamus id semper nobis ut1le est neque si nuc aduersus aliquos bellum suscipiendu est id semper nobis est faciendu. Quod si optima
haec ciu1li fel1ci habetur,optima vero haec ignota sunt in ignoratione Ec 1nquisitione ciuilis felix versatur.quaerit enim subinde utru bcllum 1nferre quibus a debeat,an foedus cum iis de sanc1resocietatemque facere .utru suppetias ferre DOnullis laborantibus,an in periculis ipis relinquere sibi opus sit utruitem pedestra bus,an naualibus copiis sit decertandum utrii punire aliquem,an absoluere oporteat. atque omnino semper fere in ignoratione,& inquisitione costitutus est . At qui intellectu operatur,in deprehesione est,certaque eius rei cognitione, quae in intelligentia eius prois prie venit. traductio igitur,& vita cotemplativa longe quam ciuilis iucundior est.Da1n qui quς- ' διαγωγου - ψ rit, ignorat qui ignorat,voluptate non afficitur. Quocirca conleplativa felicitas tum quia iucunia est Altae dissima est: tum quia assiduissima , praestantissimi siquidem finis appetitio cum nulla fatietate in- erio. terrumpatu continue atque infinite procedit tum quia rei nullius indiga ex sese sibi maxime sufficit multo est quam ciu1lis perfectior .intellectualis enim vita maxime sum ciens est Nam cum felix cCtemplativus totum quod in vires eius cadere potest,bonum iam habeat, eoque iam fruatur: secunda ligec, atque inferiora,exceptis necessariis,negligit,ac cotemnit. necessaria enim inquirit, neque ea quia augere intellectualem vitam eius possint sed quia,cum ab omnium opifice deo corporis tutelam susceperit,ad conseruationem eius necessaria sint: quibus tamen ille sine ullo affectu,vllaue perturbatione in cura corporis habenda uti consueuit:quippe cum perfecta eius Vita ilIis minime indigeat:corporis aute vita sit,quae boni propri,propriaeque perfectionas causa ea Te quirat. Licet agitur corporis perfectio felici huic sit necessaria,prarcipuum tamen bonum non est.
Nam eorum quidem quae ad vimendum necessar1a sunt:& sap1ens & Iustus,& caeteri indigent. hu1usinodi tamen hominibus cum abunde res suppetunt,iustus iis in diaet erga quos,& quibus cum uaste agat:temperans Ite
sim 1li modo & fortis,& caneri singulis sapiens vero etiam si per seipsit m fit,
contemplari potest: atque id tanto magis quanto sapientior fuerit.
Cum dixerit contemplativam vitam ex sese sussicere, ciuile vero esse indigam necessariis quidem omnes indigere tam sapientem quam iustum inquit iustam ciuilem , sapientem contempla
SQ tiuum felicem vocans: sed aliis tamen quasi praecipua esse bona: contemplativo, sicut didistisi est, necessaria quippe quod si vel supra modum esuriat,vel grauiter aegrotet corpus, impedire contem latione possit. Quocirca his exceptis quae ad Vitam sunt necessaria,reliqua contoplativus cotem stextas comen nere cosueuit Huiusmodi vero hominibus ,id est bonis & ciuilibus felicibus cu abii de suppetunt tarius Alex Ed adsunt secti nda hec onmia,hoc est ta Virtutes quam externa bona meque virtus sola,sicut Quoda dri aphrod. in suo pecul1ari libro explanator Alexander demonstrauit: fatis ad felicitatem est, neque bonorii de quo hieeYternorum praesentiased etiam si haec adsint, indigi adhuc sunt opus enim ipsis est,cum cauilis meminit infelicitasin operatione cosistat subiectis rebus,circa quas Operecur. nam cum omnes operationes terpres.
503쪽
ad quoddam,& circa quoddam existant tollatur actiones dc operationes ciuilis felicis necesse est nisi unt ea quae ipsum ad operandum moueant,atque inducant. Sicut enam instrumeta quibus
iuste se gerere,exercere que iustitiam queat. cum enam iustitia aequi unicuique pro dignitate distributiva sit,illis personis indiget,quibus distribuat quae si non adsint,operatio ipsius quae iusta actio eit,tollitur. Fortis item vir hostium praesentia eget.quippe quod si belli haec occasio desit, fortiter se gerere,& praeclare nequeat Simili modo temperant1 illis hominibus est opus quibus cum temperantiam exerceat neque haec tantum his necessaria sunt,sed instrumentis quoque indagent: r- ID Us,armis quibus hostes propulset, & patriam liberetnustus pecuniis rebusque illis quas distributurus est prudens fine,seu finibus quibusdam,ut ea postea quibus 1psos consequi & obtinere pota sit,inueniat.contemplativus Vero nulla re huiusmodi Indiget cum enim totum, ut d1xamus, Pro priae facultatis bonum habeat nulla re alia ut circa id operetur,indaget.& quanid est sapient1or,&melior habitu,tanto facilius ac melius operabitur. Si igitur ciuilis ad operandum quibusdam indiger contemplativus non Indiget contemplativa felicitas,ob id ipsum quia non in d;get, suauissi ma ac sufficientissima,atque iccirco etiam perfect11sima est.
Melius quidem sortasse si ad1utores habeat: ' suffcientissimus tamen ipse est.
Melius sane operabitur contemplativus si adiutores habeat non in operatione intellectus, qua fatis sibi suffici ined in rebus externis,quo manu S contemplatio Interrii patUr,ac turbetur. nai nistro enim aliquo indiget, tua coquat holera,aquatum eat,tianicam mundet, ac detergat: qua de nique neces Caria huiusmodi exhibeat. Licet vero his egeat, est tamen sum cientissmus, propterea quod valde paucis indiget Da etiam si haurire sibi aquam,& holus coquere cogitur,paruum tem pus in eo conteret. tunc enim esset Occupatus,atque indigus plane,si perdicum,& phasianarum a Dium culina,Opipararumque epularum men11S Indigerct . Vel adiutores appellat amicos, quibus cum iam 1liariter traducere vitam possit am1c1S 1rquadem Indiget felix ,eo quod ad virtutem amici acuunt se mutuo,atque incitant efficiturque,vr cum amicis datatius,atque assidue mag1S circa vir tutem operari valeamus. Adiunxit autem fortasse quia, si primo modo m testigamus: qu1m ne ce flai us ad vitam rebus minaster1a exhibent,non ad felicitatem apsam,neque ad 1ncrementum aliquod e1us ,sed ad corporis tantummodo persect1onem adiutores sunt: corpus autem non ad vera hominem attinet quoc1rca adiutores felici non per te de absolute,sed ex accidenti dicendi sunt. Sisi cundam explanationem sequamur modest1a quadam inductum,& reuereraa erga pr ceptorem Platonem fortasse dixis1e Ar1stotelem asseremus .Plaro enam & m rebus pub . & an legibus eum qui vere est homo, nullius adminiculo 1ndigere ait ad bene vivendum: cum ab intellectu illustretur, totusque eius sit. FeliceS aute de magis,& diutius cum amicis operari posse, quam si seli sint, in superiore l1bro demonstratum est:vb1 felici homini opus esse amicis ostendebatur.
Sola preterea ipsa per seipsam amari videretiar: quippe citim ex ea preter quam quod contemplatus fuerit quispiam eueniat nihil. ex agend1s autem q0 rebus aut plus aut minus aliquid praeter actionem nobis comparamus.
Si quod per se est expetibile,magis expetendia est,ut diximus,quam id quod ob aliud quid ex L petitur finitas enim per se expetenda cum sit,medicamentis, ct sanguinis missione,quae sanitatis causa fiunt,edipetibilior est ac perfectior caualis vero felicitas ob aliud quid expetitur: ca ues enim felices reddit contemplativae felicitatis causa: ipsa autem haec intellectualis vita expetenda per se est contemplativa vita ac felicitas expetibilior quam ciuilis,ac perfectior est perfecta quidem etiaapsia fanatas es perfectaque eius est spec1es in serti virtuti tamen comparetur,est 1mperfecta.virtus si mala tersi per se sumatur,est perfect si ad ciuilem felicitatem referatur,imperfecta ac demum o-3Omnia quae superiora alia habent,in propria sua natura ac specie perfecta sunt: ad stuperiora & ex
Omparata sunt imperfecta. Quod cum ita sit, contemplativa felicitas quae supre- SQ a spe aes es & non ob aliud quippiam sed per se expetenda perfectissima omnium, naerito erit. eam autem Que extremum finem & perfectissimum omnium perspicuum inde est : quod nahil
uud ex ea Praeter apsam nobis euenit . ex fortitudine enim v1ctorra: ex temperantra tranquil lataS animi, ex prudentia consequutio eorum quae ad finem aliqnem conducunt: atque e nambus simul Πmbβ felicatas nobis comparatur . ex aliis simili modo actionabus, atque artis' CIIS RI1U'quo am tum maius,tum minus comparare consuevimus ex mercatura diuitias Vestem ex L Xtura. ex medicatIOnc Lan1tate:domum ex aedificatione acquirimus:ex contemplatione autζm
504쪽
aliud nihil, quam ipsam contemplatiCnis Operataonem, Quae supremus omnium finis est.
Videtur ite felicitas in octo esse . negociis enim distringimur,ut ociemur: dc bellum erimus,ut in pace degam US.
In ocm viventes.extra ue Cmnem turbationem ει tumultum cCnstitutos hom1nes appellare felices consuevimus' & quotidie audamus CmΠe S a natura apsa ductos Ita dicere: 1lle sane beatatus est & selix & si quis ab illis requirat,cur ita sit quaa,inquiunt,sDe turbata One Jllam oc1o vitat Aucit & quiete .quod si in oc1o dege es felices praedicamus, qua Verd intellectualiter vivunt, mam n octo sunt hi feliciores sunt exist1mandi, felicitasque illa est vere suprema & perfectissima, ouae in intellectione, cognitioneque diuinarum rerum de contrectatione consistit non quae in ne ci1s occupationibusque variis Versaturi cuiusmodi est cauilis. Omnia igitur quaecunque tu eis G ρητικΗ
ctuali inest .sue animae operatio,vt alia praedicant,circa ea, ae per se bona sunt quς a preliZntro. Tibus & superioribus in aptim deuemunt,illustratroque intellectus,primarumque & Lecundarum
item est bona & iucunda v1tae traductio felicitas ea intellectuali vita max1me inest. D quoque o cium & ouietem eam esse dicamus,ut Epicurus volebatacontemplativam felicitatem esse erusinoo di his verbis declarat,cum inquit:videtur felicitas in octo esse . na si fel 1c1tas supremus finis est,supremus autem finis est ocium an oc1o sit felicitas,necesse est.Oc1um en1m supremum esse finem ex ciuili felicitate comprobat quae absolute quidem in octo no est, sed aliquo modo,atque aliqua ex parte . seliae nanque ciuit 1s eatenus in octo esse dicitur quatenus Omnes vicinas ciu tate S Obtemperantes habet.dum verd quotidie ea quae & publicὸ omnibus, & pr1uatim singul1s honesta 1mt, atque utilia , explorat, & prouidet: in turbatione,& Occupatione constitutus est. atque Ita quo dammodo in Octo , quodammodo in negocio versatur. huius tante ocij causa qualecunque ici 1at, vel contra host1les , vel contra desciscentes ciuitates cogitur aliquando susc1pere . atque Ita fit, Vt bell1 causa arcus, & clypei,& loricae, caeteraque arma conficiantur: bellum ver3 suscipiatur ob pacem quae nihil aliud uuam ocium est.Si igitur pax ocium est,& pax est finis: occupation1s det C negocii, 1d est armorum fabricationis, reliquique omnis bellici apparatus fin1s ocium est. Quoniam verδ ocium hoc quodam modo, ut dictum est, est negocium: Omne autem negoc1um O-ci am al1quod, finemque appetit: fit, ut occupationis huius ciuilis, & negocij finas Ocium quoddam sit, ut supremus sit finis: atque haec est contemplativa felicitas contemplativa 1g1tur Iericitas
Atque accita arum qu1dem virtutum operationes in ciuil1bus,vel bellicis rebus versatituris uariam actiones negocios, v1 dentur.
Cum dixerit in octo videri fel1citatem consistere muc ostendit,nullam atram operationzm,neque ciuilem, neque bellicam,quin neque ipsam ciuilem felicitatem in octo propr1e esse ea solam intelle tualem Operationem,quae contemplatrua felicitas est .atque 1nqvit,actauarum,Id eu mOI lium virtutum operationes vel in ciuil1bus,vel bellicas rebus contistere . Ac bell1cas Maiae aGIO Des in curis & tumultibus,laboribusque maxim1s versari nemo est si vel id expertusait, VCPΠαLu- ram belli aliquando considerant,qui nesciat in ciuilibus autem ill1 qu1 vel pecuniarum publicaria quaestores sunt,uel iniuriam inferentes aliis coercent,vel gratias compensant,quanta In turbatIO ne & solicitudine sunt constituti)dum aut ata cauent semper, ut tam accepta, quam e pen11 rat1Οci constare facillime possiti aut student,quo neque seuerius quam par sit atque atroc1us,neqUe leuius & benignius quam societas humana patiatur, sontibus poenas Irrogant aut Provident, Vt prora sunt,non sicut hodie plerumque corvi,ciuitatumque & miserorum comp1latores.
Bellicae sene etiam omnino nemo enim est,qui vel bellum expetat, vel apparatum bellicum faciat belladi causa. sanguinarius enim prorsus qui dam et e videretur,si amicos ea causa sibi hostes redderet,ut pugnae, Sc cae
505쪽
in ogerimus ut an pace degamus: pax autem ocium est bellum gerimus,ut in Ocio vitam traducamus. at omne quod fit, i in primo naturalium disputationum demonstratum est, aut ex opposito aut ex contrario efficitur.si igitur pax ex bello fit,& pax est Ocium,bellum esse negocium & occupa tionem necesse est gracia autem ociandi nos bello vacare ex eo patet,quod belli causa bellum apta petit nemo.quod perinde est ac si dicat nemo occupationem occupationiS ipsius causa expetit,verum ut esse in oc1o po1 Iit. alioqui enim sanguinatius & nefarius, iniustillimusque esse meriis vi deretur,qui bellum faceret,ut 1emper in bellis versaretur.nam si bellu gerit belli ipsius causa, ubi
igitur bellum gerimus,Vt bellum geramus sed ut in pace & quiete degere possimusAd est non negociamur negociandi causa, ed Vt octo aliquando fruamur. Actiones ergo bellicae cum finem ha
beant pacem atque Ocium,in negocio sunt atque Occupatione.
C1 uilis qUOQUe hominis operatio negociosa est praeter ipsam etiam ciuitatis admin 1strationem: dum potestates& honores sibi & ciuibus com palat,vel etiam scit clῖatem Ipsam,quae di Uersa est a Clu1l1,quarn etiam Oiae rimus,utpote scilicet diuersam.
Vbi ostendit bellicas operationes esse in negocio ciuiles quoque non esse absque perturbatione & tumultu nunc declarat. ciuilis enim vir de selix non solum quando ciuitatis res administrat de tractat feci etiam praeter ipsam ciuitatis administrationem,id est quando etiam no operatur,sed vel quid egerit, vel quid praetermiserit,cogitat quidque in posterum vel agere , vel no agere opus 11 Eid quod signascat coniunctione etiam Japposita,magisque congrua loquutio videretur, atCuens quae dicuntur,accommodatior,si ita diY1sset:cruilas quoque hominis operatio in eo etiam dum non adm1n1strat c1uatatem,negoc1osa est qui enim cogitat & solicitus est, curatque & studet circumuicinis populis dominari,quo & labi & c1uibus honores acquirere, abundantiamque Vaena J1um rerum,ad vitamque necessariarum possit comparare 1s quo modo negociosius non sit, atque In Iccupatione Constatutus non video. Cum ver6 inquit,quae diuersa est,id est graeceὲτ ντους πολιτικους Ηρ ε' ηT . hoc est quae diuersia est a ciuili,quam etiam quaerimus: ad per traiectionem legendum est,hoc modo:quae diuersa est ab ea quam etiam quaerimus, a ciuili diuersiam. PInquit enim felicem ciuilem felicitatem sibi & ciuibus comparare diuersam a contemplativa quam contemplativam Videlicet nunc quaerit. coniunctio enim fetiamJ qua hic quodue utitur'
Si igitur ex actionibus quae secudum virtutes sunt bellicae & ciuiles pulchritudine & magnitudine excellunt, atque hae negocio e sunt, finemque
quendam appetunt,& non per se sunt expete lae : intellectus vero operatio tum studio pi aestare,clina contemplativa sit, tum appetere praeter se ipsam fm m nullum v1 detur, habereqtae Voluptatem propriam,que Operationem Aoniai bi y auget:& sufficientia quoque,& OciositaS,& indefatigabilitas, ut poeum appella, te humana,& qUaecunque alia beato attributantur,ex hac operatione vide q*ς ηδ tur existere. VIus Iabor fati oris . post. Hας qu/si Coi Clusionζε eorum sunt qVM de contemplativa felicitate sunt dicta. Inquit enim, si elementa perfectae felic1tat1s sunt haec,ut per se non ob aliud eligenda sit,ut suavissima vi suffc1es
commodata contemplativa est lecunda autem ciuilis est,quae non vero homini & proprio conuemGed ei qu1 o intellectu & corpore est constatutus. Licet enim uniuscuiusque natura in eo ipso quoa Cit,perfecta fit cum superioribus tamen subiicitur,est imperfecta. sic ciuilis si ad contemplativam reteratur,1mperfecta habetur,quamuis per se considerata ex propria natura Derfecta sit. At-
fectaae . haec homin1s est,ubi vi ngitudinem perfecta est nacta. reliqua enim sunt intzr-pOὶIta a Commemoranda, & repeterula ea quae de felicitate dicta fuerant.Sciendum igitur,qu Ito c1ultas V uerta Vno homini praestat tanto ciuiles quoque act1ones uniuersias, quae est ciuilὶs se' 1 cILas, ma natu cane pulchritudine uni tantum actioni antecellere: quippe quod ea quae ex Virtute msunt omnibus ciuibus, ab Ommbusque aguntur, magna & praeciara sint, longςquς Vniu viri
506쪽
viri virtutem atque actionem exuperent simili modo in bellicis res se habct actiones enim, & sortiter gesta totius effercitus unius militis facinoribus multo sunt anteponCdarque tamen licet prς-ciara & magna sint ociositatem in se minime habent. quin praeter quam quod sunt negociose noper se sed ob aliud quippiam expetendae sunt:Ob Victoriam Videlicet, pecuniarumque comparatarionem regionisque acquirendae,ac prorogandae ditionJS Causa fiunt: quod autem ob aliud edipe tendum est,est imperfectum,ex seque minime fifficit Operatio vero intellectus,quae diuinarti rerum perceptio es studio praestare videtur,id est excelletia & dignitate & sublimitate . altissima e nim & preciosissima diuinissimaque operatio animi nostri est intellectualis vita atque ob id eti, iucundissima quod enim perfectum est,est iucundissimum. voluptas Vero quae ex hac percipitur, A cum doloris de poenitentiae penitus sit expers,perfecta sine dub1o est. & si perfecta, iucundi issima, quae operationem semper comitatur,atque auget. est praeterea ex sese sufficientisissima, cum per se expereda sit:& indefatigabilis, nulliusque remissionis,relaxationisque indiga. nemo enim est qui sine defatigatione,& lassitudine perseuerare in propriis operationibus & actionibus quamdiutis sime postst,nisi qui contemplationi Incumbit,dc vacat.
Persecta sane felicitas haec hominis est ubi vitae lo studinem persectam
est nacta .n1hil enim eorum quae sunt felic1tatIs,imperfectum est.
Si aeternum est perfectus 'quod aeterno est propius,perfectius est,quam quod ala eo abest longius longius autem tempus quam breuius aeterno est vicanius: quare diuturnior quoque felicitas,o perfectior erit,quam quae breuiori durat tempore. quocirca inquit vitam antesiectualem perfecta esse felicitatem,Vbi perfectum vitae finem est nacta consentanea subiungens iis qiuae superius dixerat Vult enim diuinus hic philosophus uniuersa quidem virtute, morali videlicet & contemplati
ira felicitatem expleri ciuilrmque externarum rerum adminiculiS 1ndigere. quae ad virtutum operationes necessaria sint.multae nanq; mutationes,Varieq; fortunae in Vita contingunt:Vt progres1ureporis quis vere felix fuerit, & quis simulate feliciter vixerit,manifestetur. adde quod si perfecta res est felicitas,& perfectius id quod est diuturnius . diuturnius autem quod longiori tempore infelicitate permastmemini profecto dubiu est,quin id quod breuissimo tempore fuerit felix , ei sit
vicinius quod felix non est.quare imperfecta erit huiusmodi felicitas.Vita igitur perfecta atq; an tegra est opus longo item tepore intellemaaliter operari praeclarius esse ac diuinius constat,quam o breui tempore idem facere.quam ob rem etia perfectius est perfecta igitur vita adsit, necesse est. Quod siquis obiiciat, & dicat,felicitate in insecabili particula temporis totam, & perfectam consistere,nihilque a temporis prorogatione consequi: is primum praeter sensum nostrum atque animaduersionem loquitur deinde praeter id quod plerique, vel omnes fere opinantur . Omnes enim eum qui multo tempore feliciter vixit,longe esse beatiorem asserunt,quam qui breui spatio temporis in eadem fuit felicitate .unde licet utrique tam qui logo quam qui breui tempore felix fuit, nihilo alter altero melius ac praeclarius in aliquo momento operentur fit,ut productione te poris felix vita augeatur.s praeterea eum feliciorem esse praedicamus qui praeclara atque honesta plara gesserit: in longiore autem tempore plura quam in breui agere possumus multum tempus,perfectamque vitae longitudinem conserre ad felicitatem perspicuum est: quippe quod in breui ne
--.. queamVS quamplurima & maxima vel agere,vel contemplari id quod felicitatis excellentia requi H rit.Patet igitur tum ex his,tum ex multis aliis quae nunc connumerare superuacaneum existimo, Jerfecta vitae longitudine opus esse ad sel1citatem nam cum perfecta res sit felicitas, nihilque eo-Tum quae eius sunt,imperfectum sit: tempus quoque eius esse perfectum atque integrum necesse est, ne ea in parte Claudicet,imperfectaque habeatur.
Ac talis quidem vita pr stantior est et, quam homini conta emat. ΠΟΠ C-
nim quatenus homo est,ita vita edi sed quatenus diuinum quid in ipso inest.
quanto autem id praestat composito tanto quoque eius Operatio ab opera tione d 1stat,qDae ex v Irtute alia existit. Si igitur Intellectus diurnum quid
est,si ad hominem relpiciamus sic vita quae ex intellectu traducitur, si humanae vitae comparetur,diuina etiam ipsa est.
Hominem hic compositum ex anima& corpore appellat.Inquit enim,contem plativam &iΠ-tellectualern v 1 tam ciuili longe esse superiorem : felicemque contemplatiuum longe praestantio rem esse ciuili, qui ad secudas & inferiores res declinat ac respicit.in ipsisque distructus, occupatusque est. Qu1 enim intellectualiter Viuit,non quatenus est homo,qui videlicet ex ratione,& multorum cap 1 tum belua cupiditate, & leonina iracundia constat, ita vitam traducet: sed quatenus
507쪽
diuinum quid in ipso inest id est, quatenus ab annexo sibi animali seiunctus,primoque ac summo bono vnitus ab eo effulgentem in se illustrationem suscipit. Nihil enim aliud est intellectualiter
Φακρωρ αν. vivere,quam a turbatione hac quae circa materiam existit,absolui atq; ad intellectualem vertiee& culmen confugere.& quanto,inquit , intellectus homini composito e X an 1ma & corpore ante cellit tanto intellectualis eius operat1o ciuilem felicitatem exuperat:aliam en1m virtutem ciuilem felicitatem vocat. Si igitur intellectus diuinum quid est,si ad hominem respiciamus,id est si liberata ab his inferioribus mes,& abstracta diuinior loge est,quam ea quae materia respicit, in eamque propendet: sic vita illius,quae secundum mentem operatio est,humana vita, id est ciuili felicitate longe erit diuinior.
Neque vero Oportet quemadmodiam nonnulli monent, Unumque que cum sit homo humana:& cum sit mortalis cogitare mortalia. sed quatenus licet, minorialem se reddere, OmniaqUe essicere ut ex praestantissimo omnium Que in ipso sunt,u1 tam traducat. nam licet id mole sit paruum: vi tamen,& preci O Omnia longo Interuallo excellit.
Cireumfertur Nonnulli Theognidis, alii Solonis sententiam esse hanc asserunt.versus huiusmodi circumfer apud latinos tur,Mortalis es,ideo cogata mortalia.Si Vere & proprie & maxime homo 1lle esset, qui ex ratione eadem senile ἀ reliquisque duabus irrationalibus partibus compositus est:iis qui consulunt humana esse sentientia nomise Ca dum in civilique felicitate permanendum,merito obtemperare deberemus. quia autem hic verus tonis euiusta. homo non est,sed diuinissimum id quod in nobis est,qui est intellectus eorum monitio admitten
esentiis quam proxime accedere Felicitas siqUidem quae Vero homini couenit,est cum ouas Deo sese m 1lem redditud autem fit cum ab his inserioribus abscedentes, intellactualibus incubimus at ue inhaeremus. quare omnia facere debemus,quaecunque ad vitam ex intellectu traducendam conducunt is enim supremum est, ct praestantissimum , & diuinassimum omnium quae an nobis sunt Ex eo autem IIuit,qu1 I t d1ctum est, Contempti S his externas ab Omni propensione in corpus l1beratus d1 uino fulgore illuminatur.licet enim id mole sit paruum,id est magnitudinis sit expers , ataue an diu1sibile: Non oportet,vi quod diuinissimum in nobis est, paruitatis causa neglis ''gamus,& quasi vilem quanciam rem esse existimemus . non enim V1m dc dignitatem mole δc ma gn1tudine metiri debemus,sied insecabalitate potius, & corporis vacuitate: quippe cum intellectuales & incorporeae substantiae sine dubio ullo longe omni corporea natura precaossores sint,
Id autem esse etiam unusquisque videretur, siquidem praecipulam , &melius est. quocirca absurdum esset,si non suam quisque, sed alicu1us alte
r1us Vitam e X peter Ct. Sicut ciuitas proprie dicitur quod in ipsa principatum obtinet, de dominatur: ut in populari . repub. populus,& an regno rex,& in tyrannide tyrannus:sic quoque homo proprie est, qu1 m nobis est intellectus estque proprie Aristoteles & Plato Aristotelis & Platonis intellectus.propterea qudd videlicet quod in unoquoque praecipuum est,& princeps,meliusque atque optimum, rate lectus est. Quod si ita est,& felicitas nostra in mente & intellectu consistit,vitaque ea quae ex intel lectuali cotemplatione traducitur quomodo absurdu non est, si neglecta proprL V1ta,proprioque nostro bono alicuius alterius,id est ciuilis,aut voluptuarii vitam sectemur
inodque dictum superius est,nunc etiam conueniet. quod enim natura muscuiusque est accommodatum,ia praviantissimum, ac iucudis simu Unicuique est. ergo etiam homini vita,quae ex intellectu traducitur : siqui dem maxime 1d homo est. Sp
Vniusculusque naturae accommodatum est, esse optimum ac suauisssimum, prius dictum ex Mi loquebatur. manifestum enim est id esse optimum equo,quod equinae natura iaccommouatum .id item bovi iucund istamum,quod boum naturam conseruat,& perficit. Scaes1Sauperius multa 1am diximus,ut repetere his plura amplius non debeamus. Simili modo igixVr Vς 'ς inis eu accommodatum,praestantasi naum id ipsi,atque optimum,ac iucundisiimu elle existi Manciu estricique inquirere debemus, atque 1nuenire: atq; Vb1 in Veneri u sci neglectas atq; Omitiis Cetteris firmiter, ac stabiliter inhqrere propriu aute esse vero homini,id est menti
508쪽
menti nostrae vitam intellectualem & contemplatium,saepius audiuimus. De felicitate activa, tam pr.ecipuo massere operationis. cap. VIII
HAec igitur etiam felicissima est,secundo Vero loco ea quae ex alia vir tute existit: quippe quod Operationes quae secundum apsiam fiunt, hu
Si maYime propria vero homini Vita,atque accommodatissima est Contemplativa' qui ea vivet, felici1smus quoque erit.qui autem moralem & activam degit,secudo loco post ipsum habe i de bet:propterea quod operationes quae ex Virtute morali exercentur humanae sunt, id est felici ciui
li sunt accommodatae,qui ex anima & corpore constitutus est.
Iusta enim dc fortia & caetera ex aliis virtut1bus erga nos muttio agimus in comerciis,& usibus actionibusque variis,& in aftectibus,seria antes quod decorum unicuique est,haec autem humana esse omnia videntur.
Quia dixit operationes ex moralibus virtutibus humanas esse, hoc est hominis eius qui ex anima constat & corpore:id nunc his verbis cOfirmat: iusta inquiens nos & fortia,& caetera in co- - συναλλαγmerciis & usibus internos mutuo agere,dum in affectibus quod decorum est , se amus. affectus mae m. autem,id est voluptates de dolores eius hominis sunt qui ex corpore & anima copositus est quare etiam moralium virtutum operationes cum circa voluptates & doloreS,Vt da dicimus,existant,decorumque ipsis,& modum praescribant,compositi hominis proculdubio sunt, atque iccirco humanae. Morales autem virtutes esse quae affectus moderetur, ex superioribus etiam nouimus. Ex fortitudine enim fit,ut ad fortia exequenda progrediamur: fidamusque Vbi Opus est, & quae formidabilia sunt,quado & ubi oportet,fugiamus atque Omnino hac virtute timores de fiducias moderamur.Temperantia item modum ita praestat voluptatibus & aegritudinibus quae tactu existut, ut alias eligamus & sequamur,alias fugiamus .L1beralitatem autem & magnificentiam operatio nes eas moderari,quae dandis & accipiendis pecuniis eXercentur, non ignoramus: si ea,memoria tenemus, quae a ph1losopho hoc de virtutibus his disputata sunt. Magnificentiam quoque & moderatum honoris studium in moderata pro dignitate honorum electione conlinere. Mansuetudinem irae mediocritate iustitiam aequam socieratis communitatiSque humanae conseruationem: quippe quod c1u1les natura simus,esse iam didicimus. Quod si ita est, omnes ex virtute morali o perationes de actiones humanae, & a rationalibus virtutibus secundae habentur. Adde quod si ho no bonus & vocatur de est,qui neque in affectibus immoderatus est: neque in actionibus quae circa affectus exercetur,fine S nulloS,& terminos nouitrita quoque planum fit, moralem virtutem ex qua boni appellamur,act1onesque eius humanas esse: quandoquidemsicut dictum est, affectus copositi hominis sunt. .
Nonnulla vero etiam e corpore videntur euenire: multamque affinitate cum affectibus habere morum VirtUS.
His idem probat morales videlicet virtutes, operat1onesque earum humanas esse. sunt enim inouit temperantes nonnulli natura,& fortes,& iusti idque a corpore,1d est e quadam corporis teperatura, elementorum que concursu,& comistione ipsis euen1t ut Ze habitus,& operationeS quae -- ex ipsis proficiscuntur,compositi hominis sint.& sicut non omnis voluptas, Vt demonstratum est,' ' Vῆ et omni operationi annexa est,sed diuersiarum specie operationum d1uersisS quoque specie voluptates esse cognouimus sic cum affectibus,id est voluptatibus de doloribus aliis aliae virtutes assinitate coniunetis sunt: Quippe cum Voluptati quae ex recta de honesta pecuniarum datione exoritur, non omnis virtus annexa sit,sed liberalitas eiusque voluptatis quae ex distributione pro dignita re consequitur,iustitia,non temperantia,aut fortitudo v1rtus propria sit. QuCd si v1rtutes morales affinitatem cum affectibus habet,affectus autem sunt humani:virtutes morales plane non veri hominis sunt,sed eius qui ex anima de corpore compositus est.
Quin etiam prudentia cum morU Virtute,atqUe haec clam prudentia coiuncta est. siquidem prudentiae principia ex viritatibus moralibus: rectitia do vero morali iam virtutum ex prudentia existit: at hae conexae cti a recti bus sunt & circa copositum versantur. Virtutes vero copositi humanae sunt,
dc vita is itiar quae secundum ipsas traducitur,& felicitas huiusmodi erit.
Vbi ostendit morales virtutes esse humanas: eiusmodi quoque esse prudentiam declarat: qu
509쪽
cum rationalis partis animae virtus sit,intellectus & mentiS, non compositi Videri virtus poterat. Hoc autem quod inquit,nobis clarius patebit,si ea quae alibi demonstrata sunt, memoria repetiue
rimus. Icium superius est, se mutuo consequi virtuteS OmneS: Vt in quo V Ua earum fuerit m eo
quoque esse caeteras necesse sit neque fieri posse, ut vel fortis quispia sit morali fortitudine, nisi is quoque & temperans & iustus,& prudens habeatum vel temperas, nisi & fortitudine & iust, ita de prudentia fuerat praed1tus vel prudens,nisi iusta & temperantia & fortia quoque velit: atque eligat sed quicunque est prudens,is continuo Se iustus & temperans & fortis. & quicunque citu
ris,cont ud prudens, a cis,& temperans sit necesse est. Cum igitur se mutuo cosequantur virtutes,sic, ut & prudentia cum morum virtute,id est morali,& moralis virtus vicissim cum prudentia Ioconiuncta sit,siepararique a se mutuo nequeant.virtutes autem morales sunt humanae: humana igitur,1d est composita hominis etiam prudentia est Appellat autem prudentiae prancip1a finales cau1as Oo quas agere ac facere quippIam consuevimus sicut enim final1s med1cmς causa propter qua agit omn1a quaecunque agitia natas est aedificator1ae,aede S a peratoriae,vactoria temperantiae voluptat1s ct dolor1s moderatio uic prudeliae, sicut demonstratum est,uba de ea agebatur, recta pro positum in moralibus virtutibus,finis est,& causa propter quam agit. Opanio enim circa fines re- ta a morali Dus Virtut1 Dus nobis euenit nam tale quappiam honestum esse & bonum, ut non οὐ fendere quempiam lavetes honorare,quae simi patriae utilia procurare quid item utile, de iustur11 atque iccirco agendum quid contra inutile,iniustum,& fugaedum sit, & caetera huiusmodi,ut re- Leopinemur,& non fallamur,Virtutes morales emciunt,ac praestant ut autem mater1am Ninstru zPmenta,id est actionum & effectionum inuen1amus, quibus rectum propositum , rectumque finem Con1equa possimus id a prudentia habemus. Quoniam igitur moralis v1rtus rectos fines & sco pos praemonstrat prudent1a vero ea inuenit atque excogitat quae ad huiusmodi finium consequu-ῖIonem conducunta comunctae Viraeque ac connexae merito sunt. Quod autem inquit rectitudo vero moralarim Vartutum ex prudentia 4 propter defectum Obscurrias paulo cum sit, eXDieri, atque illustrara m hunc modisi debet. rectus fims,qu1 quod sit rectus & bonus,ex virtute morali no-D1s Innote1c1s ea enim est,ut d1X1mus,quae fines nobis rectos praemonstratris inquam finis ex prucientia ex utri,1a est comparatur atque acquIrItur a prudent1a,quar ea quae ad apsiam apprehendendum conaucunt,ostendit. Cum 1g1tur prudentia cum morat 1bus virtut1bus sit coniuncta hae autε virtutes cum affectio us sint annexae: fit ut prudentia cum affect1bus quoque comunct1onem ha beat. Ritectus vero humani sunt,& ad compositum hominem spectant: quare compositi hominis prudentia,& V1rtutes quoque erunt. V
Mentis autem separata est de ipsa enim hoc tantummodo est dristum. nam exquisite tradiare ma1us est,quam presenti proposito conueniat.
Mentas autem,id est veri, & eius qui propr1e homo est , v1ta intellectualis ab affectabus com ponti hominis separata est.vt fel 1c1tas quae ex ea euenit,diuersa a ciuili omn1no sit sed de hac ex qui1mus agere theolog1 est nam intellectus ex 1llis est,Quae sunt ad aliquid .est enim intellimbil1uan ei te ut: non secus ac siensibilium,sensus.at eorum quae sunt ad aliquid,eadem est sciet1alae intell1Πb1l1bus autem agere theologi est quare de intellectu quoque disputare ad eundem pertine do
Uidetur vero vel pariam vel miniis quam moralis, eXternarum rerU apparatu Ind1gere. necessariis enim rebus Vtrisque est opus: atque id ex aequo
esto licet magis circa corpus,& quae huiusmodi sunt, ciuil1s laboret parum enim quid differret.
Moralem vocat ciu1Iem felicitatem .inquit autem contemplativam felicitatem parum prorsus Istrum dminiculis Hadigere Vel si manus Parum,non aeque saltem ac moralis in distet. ι . VxςΤVit,ixλ VOntemPl-tiuae multis externis rebus opus est sed longe paucio
1 mali amassent paulo enim amplius ad ea ciuilis declinat.
. ID Op rRilonibus longe distabit. liberali enim ad liberalia agenda, tu. O ao rς ib 'iones faciendas pecuniis erit Optas: quippe quod Obscu'
, e.IOItituta Im Item potentia,si modo quipp1am ex virtute exequCdςbet dc temperanti
510쪽
c temperanti potestate opus erit. quo pacto enim aut talis aut alius quis piam esse man1festus possit
In rebus quidem necessariis parua inter hos differetia est sed in operationibus longe distant: ac pene tantum quantum abesse id quod est, a D eo quod non est, Vadetur . Contemplat1uus enim ut edi intellectu operetur,1n intelligibilibuSque rebus Versetur, nulla re eXtrari secus ind1get: nam sicut sano visui ad videndas,uerbi gratia, has literas praesente luce nulla alia re est opus sed 14 mulac Dalpebras sustulerimus, si λrte conniueant, clare inspicit:sic contemplativus ad intelligibilia conspicienda nullum extrinsecus adiumentum requirit. at ciuilis si liberaliter se gerere vult, aut iuste pecuniis indiget,quo dc large donare, & distribuere quod cuique conuenit, possit: nam exactionibus virtutes hae agnoscuntur,non ex Verbis, licet se velle & iuste & liberaliter agere quis piam d1xerit .actiones autem absque accommodatis instrumentis exerceri nullo pacto queunt.mstrumenta ver iusto liberali accommodata pecuniae sunt. si fortiter item agendum ciuili est, praesentia hostium:si prudeter,alia quaedam necessaria sint. Voluntates enim sunt obscurae, & incertae,cum nonnulli sint qui licet iusti non sint, se velle tamen iuste agere simulent: quos sane ex ea simulatione iustos esse d1cere nullo modo debemus. 4 emperantem quoque quibusdam indigere, libertate praecipue,& potestate,perspicuum est nam qui sub paedagogo, aut alterius cuiuspiacustodia quem tameat & vereatur, constitutus a voluptatibus corporis abstinet is an Vere temperans fit,nisi libertatem nactus idem fecerit, nondum patet.
Sed quam consueuit, utrum electio an actio magis propria virtutis sit: cum in utrasque consistat virtus. unde manifestum est in utrisque id futurum, Quod perfeci tam est . ad aci Iones autem exequendas multis est opus:
dc quo plures & meliores sunt,eb pluribus.
Cum dixerit ex actionibus temperantem, riem rustum,& prudentem agnosci: & laepe fiat, ut nonnulli vel temperanter,vel iuste se gerant,quo aut ' sacerdotium aut ciuilem al1quem prin- .cipatum cosequantur,aut quIppiam aliud,licet neque temperantes,neque iusti re vera sint, atque iccirco asserere potuisset aliquis solos eos esse temperantes de iustos qu1 temperantia & Dusta vel lent:meri id res in quaestionem venit:& alii voluntate,alij actione virtutem definiunr, cum utraq; tamen coniungenda sint, dc in utrisque virtUS consistat quippe cum 1 Uitus rC VCra fit, qu1 1 Uria 3
vult,& agit:prudens item,& fortis,& temperas simili modo. uoasi in utrasque h1s & volutitate de adtione v rtas consistit,ad agendum autem pecuniis est opus : iustus de liberalis sine dubio pecuniis indigebit atoue eo pluribus,qud maiores,& pulchriores adt1ones ipsae fuer1nt.
Contemplanti vero nulla huiusmodi rerum ad operat1onem quidem ind1 gentia est quin fere contemplationi esse impedimento consueuerunt. quatenus tamen homo est, cum pluribusque vitam degit, ex Vultate agere
proponit. talibus igitur ad humane se gerendum indigebit.
Contemplativo autem homini externae res non modo ad contemplandum non coferunt,sed impedimento potius sunt: quippe quod,quantum ad operationem intel edtUs spectat, D UI 1a I e CX-trinsecus prorsius indigeat.fit tamen,ut quia est homo,id est,qUra adauctum habet Corpus, & cum hominibus vitarn traducit his quoq; illi opus sit ad humane se gerendum rid est, quo moreaaO- minis erga eos quibuscum versatur,officiose se gerere possit. .
Nam perrectam felicitatem contemplativam qUandam Operationem esse,constare vel inde posset,quod deos max1me beato S, dc felices eue existimam USis
His quoque perfectam felic1tatem in optimarum rerum cognitione Verser i Ostendit. optima enim esse diuina omnium consensu constat. quod si felic1ter umere optimum de perfecti stimum bonum hominibus est,id autem in contemplatione versari declaratum fuit: nunc quoque perfectam felicitatem in Optimarum rerum contemplatione consistere non in adtione, aut effectione sicut ciuilis,demonstratur,ad hunc modum, qua in re felicitas, & beatitudo Deo inest, in eadem re, uoad e 1us fieri potest , nobis quoque inerit. at Deo felicitas de beatitudo in contemplatione eonsistit nobis igitur etiam propria felicitas in cotemplacione versabitur. nam operationem Dei& beatitudinem in cotemplando non in agendo,aut efficiendo c5stitutam esse:alias in undecimon αετα τα συακα ph ilosophice demostrauit,& nuc probabil1ter declarat, cum ita subiungit.