장음표시 사용
491쪽
- illi autem alius atque alius: sic quoque operation; hu ac voluptas quaedam, illi altera diuersa insita est. Cum igitur,ut 1nquit,re aliqua quispiam vehementer oblectatur, aliud quid agere non vult. si
tamen aliquando contingat,ut aliud faciat ociose admodum,ac negligente I C1rca id operatur: id quod ex iis quae in spectaculis fiunt,cognoscere unusquisque euidenter potest . quando en 1m curiasus equestres celebrantur,intenti omnes spectatores sunt memoque ex ipsis est,qui aliud agat pro pterea quod & equorum cursu,& aurigarum certamine vehementer Unusquisque oblectatur .cum Vero hi septenis θ circuitibus peractis certamen suum absoluerint, atque e curriculo recesserint: aliique postmodumst vilioris notae certatores in harenam descenderint cuiusmodi sunt luctatores caeterique Omnes tales tunc VideaS sPectatores intentione fere omni renusta alios inter se col- Ioloquentes,alios bellaria esitante S Cuippe qui eiusmod1 luctantium certamine non admodum ataficiantur.Bellaria autem sunt ξαγηρ Ἐχ d est,cicer frixum, fabae, nuces, atque alia hu1usmodi, quae fecundis mensiis adhibentur : quae fecum nonnulli & praecipue pueri esitandi causa, cum per
oc1um licuerit, ferre cosueuerunt. Tunc igitur inquit,cum Viles fuerant certatores, id max1me faciunt id esst,bellariis essitandis vacant nonnulli.
Quoniam autem propria volupras eXacte absoluit operatIOnes,diuturnioresque oc meliores reddiUalienς Vero labefactant,ac perdunt longe eas inter se distare manifestum est
Hic explanat quid significauit,cum dixit unamquamque Operatione a voluptate perfici. per- Qficit enim d est,stabiliorem ac diuturniorem,melioremque reddit operationem voluptas. Si igitur propriae voluptates meliores Zc diuturniores Operationes efficiunt:patet Voluptates longe 1nter se distare,pro ratione operationum ex quibus euemunt:esseque dissimiles specie,no secus atq; ipsis operationes . si1 enim honesta a turpibus specie diuersa sunt, operationes quoque honestae a turp1bus eodem modo erunt diuersae: Voluptates item quae ex operationibus honestis eueniunt, ab illis distabunt,quae ex turpibus operationibus percipiuntur. hae siquidem purae sunt, nihilque doloris aut poenitentiae ad stum habent: illae doloris & poenitentiae sunt refertae . exacte igitur absoluit,atque auget propria VoluptaS OPerationem propriam Ut quae ex geometrica contemplatione exoritur,geometriae operationem:quae ex modulatione,modulandi operationem:& reliqiuqsim liter.quae vero aliena: sunt, utpote molestiam afferentes & dolorem, labefactant, & minuunt: SQ voluptas etenim quam capimus ex geometria cum no sit propria modulationi,& cantui, sied alie na,modulationem labefactat ac corrumpit: quippe quod qui Oblectatur geometria, voluptatem
contemnat quae ex modulatione percapitur.
Fere enim alienae voluptates id faciunt quod proprii dolores. proprij
en1m dolores Operationes corrumptant. Verbi causa si al1cui vel scribere in iucun dum est & molestum,vel ratiocinari: cum dolorem afferat operat1o,ft,ut is neque scribat,neque ratiocinetur.
Adiunxit OsER EJ propterea quod proprij dolores semper atque omnino operationes corrumpunt voluptates non semper .proprius autem dolor ille est, qui propriae voluptati est contra ε' rius ut si alicui scribere & cithara canere iucundum est: huic non scribere & non canere cithar: est molestum .si contra non scribere & non cithara canere voluptatem affert: scr1bere & citharcanere dolorem & molestia pariet.ei igitur qui gaudet non s ribere, proprius dolor est,s scribat qui sane dolor operatione corrumpit, id est,ne scribat,efficit. Si igitur quod faciunt dolores, idem alienae voluptates efficiunt,proprii Vero dolores a propriis Voluptatibus diuersi sunt: alienae vota luptates a propriis voluptatibus quoque diuersiae,atque iccirco specie dissimiles sint,necesse est.
Ex propriis igitur voluptatibus,& dolorIbUS contrariti circa Operatio UeS co tingit. propriae autem sunt VOltaptat S, quae ex Operatione aliqua per
se eXIstunt. alienae vero aliae appellantur , propterea quod simile quid essi
Si corrumpi & augeri, & corrumpere & augere contraria sunt circa operationes propriae UO-luptates & Proprij dolores contrarium e fissiciunt. propriae enim voluptate S augent ipsas , diutur' nioresque reddunt & stabiliores: proprij dolores corrumpunt & perdunt. D1cendum autem in uniuersum est de Voluptatibus,in hunc modum: alias ex ipsis secundum naturam eorum qui ipsis assiciuntur alias praei r naturam esse . secundum naturam quidem sunt illae , quibus afficiuntur ii
qui operationeS secundum naturam suam exercent praeter naturam illae quarum etia operatione Spraeter
492쪽
praeter naturam sunt. unicuique enim animali quaeaam Pςculiares sunt operationes naturae ipsius accommodatae. nam de hominis operationes nonnullae sunt hominis naturae Couenientes:& equi& canis simili modo secundum equi de can1s naturam. cx quibus exorietes voluptates secundum naturam quoque illis esse dicendae sunt. homini 1 ane quM e X OperatioUe secundum hominij na
turam euen1t cani &equo,quae ex Operatione existit,qua: dc CZnis ric equi natum Conuenit. tiustiaitur pro uniuscuiusque natura filii voluptates, Voluptates secundum natui a quae non ex propria natura eueniunt,voluptateS Pr ter naturam appellandae sunt.
At vero cum Operationes probitate & prauitate disserat:& aliae ex ipsi qeYpetendae sint: aliae fugiendae, aliae neutrae : smuli modo voluptates etiana' ' sese habentnta una qua Que enim operatione propria voluptas existit. in bona honesta in prata a Improba.
Dictum sepe est de demonstratum , voluptates affinitate esse coniunctas Cum operationIbus xnde emergunt:& propterea eodem quo ille modo distingui .at differui specie operationes quare etiam voluptates different, specieque inter se erunt dissimiles . nam si ex honestis operationibus honestae,ex prauis prauae voluptates existunt honesta autem & praua aut turpia contraria inter se sunt: qui fieri potest,ut quae sunt contraria,conformia inter se,& specie similia esse dicamusξbonae igitur & prauae voluptates specie differunt. bonae autem & expetendar operationes sunt quae ex xo virtutibus,& scientiis:praim de fugiendae quae ex viti1s exercentur: cui usimodi sunt intemperantium furum, sacrilegorumque hominum,& similium meutrae illae, quae sunt necessariar:vt concubitus ob sobolis procreationem:& caetera huius nodi.
Nam & cupiditates honestorum laudabiles, turp1u vituperabiles sent.
Non esse omnes voluptates specie easciem de conformes ex cupiditate etiam ostendit. nam si cupiditas iucundarum rerum appetitio est suntque ex cupiditatibus expetendae aliae sine contro uersia. aliae fugiendae, perspicuum est, ipsas quoque iucundas res quarum sunt cupiditates , simili modo esse dictinctas,ut.sunt ipsae cupiditates.quare ex iucundis rebus aliae expetendae eruns, aliae fugiendae: igitur etiam voluptates quae ex ipsis his rebus percipiuntur, expetendas alias & bonaSesse,alias fugiendas de Prauas, nece1le est sunt igitur spec1e diuersia: expetendum enim de fugien
3 Q dum dissi te proculdubio,ac diuersum specie est.
Amniores autem operationibus sunt voluptates quae in ipsis exist Unt, quam appetItiones. lue enim dc temporibus & natura distinctae sunt: 1llae adeo annexae operationibus sunt, adeoque ' ind1stinctae , ut iii idem cum voluptate operatio sit, ambiguum esse videatur.
Cum demonstrarit,non omnes voluptates inter se esse conformes,& similes specie, sed nonnullas similes:alias dissimiles munc voluptatem non idem cum cupiditate, sed diuersum quid elleostedit .Est autem ratio,qua id probatur, huiusmodi cupiditas prior operatione est voluptaS autet, operatione no est prior:voluptas igitur cupiditas minime est. cupiditatem autem operatione ei: C . priorem tempore ex eo patet, quod prius cupit unusquisque , deinde ita ad cupitam rem porreΠ- dam deuenit. Uoluptatem item simul esse de non esse cum operatione ex qua exoritur , inpius & θ' dictum est,& demonstratu. si igitur cupiditas prior operatione est, voluptas verd simul cum Ope ratione existit:quod autem est simul,magis astane ac proprium est,quam quod precessit,simulque non est: voluptatem magis comunctam esse cum operatione quam cupiditatem manifestum est. adde quod quanto magis quod appetit dc cupit rem aliquam,& nondum est consequutum , ab eo distat, quod cupitam rem iam habet, simulque cum ea est tant3 magis cupaditas ab operatione abest quam voluptas. cupiditas siquidem voluptatis est, ob voluptatem enim iucunda inquiri mus at voluptas cum simul cum operatione eYistat,eam iam habet cupiditas nondum habet. magis igitur propria operationi voluptas,quam appetitio est atque adeo est coniuncta,ut an idem sitso voluptas ct Operatio, an diuersium quid, in controuersiam veniat de cupiditate verd de operatione nulla huius nodi dubitatio oriatur . si igitur altera magis propria est, atque assinis operationi, altera minus, diuersas has inter 1e e sie de no easdem censendum est.
Neque tamen Voluptatem esse mentem, aut sensum putandum est: est
enim absurdum. sed quia non separantur, esse idem quibusdam videntur. sicut igitur operationes,ita quoque dIueris voluptates sunt.
Mentem,id est,iρανο hic appellat metis apsius operatione,id est,cognitione de intellectionc
493쪽
ipsam. Quod autem inquit,huiusmodi est: licet voluptas idem cum intellectione, ob connexio
nem quam cum ipsa habet,esse videatur non debemus tamen id ita esse existimare : diuerta enim sunt di intellectiones,& sensiones a voluptatibus,quae ex ipsis oriuntur. nam si idem cu voluptate esset operatio nulla operatio voluptate vacans reperiretur: sed multae sine Voluptate operationes inueniuntur athletarum enim operationes voluptati S e X pertes sunt:immo cum dolore etia quan doque fiunt: eorum irem qui vel literas discunt, vel ad virtutem progrediuntur, & nondum sunt assequuti, Omnes dolore etiam admistum habent voluptas Igitur & operatio idem no est.quem admodum enim temptas idem cum motione non est, licet sine motu esse nullo modo possit: ita neque voluptas & operatio etiam si necessario simul ex1stant,idem esse censebuntur. quia vero ex operationibus consequuntur voluptates: sicut sunt operationes siue bonae siue malae , ita quoque Voluptates sint,necesse est.
Visus autem a tactu piaritate Giffert: & auditias & olfactus a gustatu. si mili modo quoque disserunt voluptates: atque ex his illae quae circa men
tem existunt:& Vtraeque a se mutuo.
Visio formarum absque materia perceptrix est, ut in secundo libro de anima demonstratum fuit sicut enim cera signum solum quod in aureo anulo est,irnpressum accipit sine subiecta male ria alioqui cera aurum tedderetur, si cum signaculo mater1ar etiam capax fieret sic visus volupta tes absque subiecta ipsis materia percipit. auditus vero & olfactus cum sint corporei, magisque ad ZOpatiendum obnoxij, sensibiles res cum materia admittunt: una enim cum aere cuius affectio est son1tus,& odor, propria sensibilia, id est, sonitum & odorem percipiunt. purior igitur visus est, utpote qui materia carer tia recipit,auditu & olfactu qui cum materia sua sensibilia suscipiunt. hi tamen,ia est,auditus & olfactus eo sunt gustatu puriores, quo aer qui sonitui & odori subiicitur, tenuior est ac subt1lior aqueo humore,in quo,ut in materia sapor est insitus. atq; hi quatuor sensus a tactu puritate admodum sunt diuersir ab eo quidem qui in toto corpore est diffusius, eo quod proprium eius sensibile quatuor elementa ignem,aerem,aquam,terram subiecta haber, atque iccirco magis est materialis. quibus vero plus materiae inest, ea minus pura, minusque praestantia quam illa sunt,quae magis materiae sunt expertia.quanto vero puriores prcstantioresque hi sensus tactu venerei concubitus sint,nemo est qui nesciat.nam qui animalem de genitalem usium explet, quo modo ita esse purus potest ut visus,ut auditus,ut reliqui duoΘ quibus differentias ct communitates sensibilium rerum discernimus ξ visu quidem e tram stellarum cursus, processitas recessiis, stationes,apparitiones quoque de Occultationes depraehendimus. quod si hi sensus, operationesq; horum puritate & praestantia inter se differunt voluptates quoque quae ex ipsis oriuntur, diuersae proculdubio erunt. Praeterea quoniam mentis & cogitationis operationes ab operationibu S sen suum distant: fit ut voluptates quoque eius ed praestantiores sint ac puriores, qud mens nobilior sensu ac praestantior est. Cum vero inquit T utraeque a se mutuo J de voluptatibus intelligit mentis & cogitationis:quia enim duplex mens est siue intellectus contemplativus, & activus horum quoque voluptates inter se diueriae stant quantoque est cotemplatio actione sublimioritanis voluptas voluptate melior ac nobilior est. haec autem praeponit, spectans iam ad intellectualem vitam,& eiusmodi felicitatem,ac de ea disputationem praeparans.
Ese vero unicuiq; animali propria voluptas,quemadmodum etia opus videtur: ea enim est quae in operatione existit. id in unoquoq; consideranti
ita esse apparebit equi siquidem,& canis, & hom1nis voluptas diuersa est. Q lemadmodu Heraclitus inquit, asinos stramentitias paleas magis quam aurum esse electuros: quippe cum asinis pabulum auro iucundius sit.
Diximus paulo ante ex voluptatibus alias esse secundum naturam,eorum qui ipsas percipi ut,
alias Praeter naturam & secundum naturam eas esse, quae ex operationibus Vmuscuiusque naturae s. accommodatiS eueniunt: praeter naturam, quae ex operationibus praeter naturam Vniuscuiusquc existunt.Vnicuique enim animal 1 secundum naturam propriae sunt operationes, ex qUibuS Volurptates quoque secundum naturam fiunt.quq & bonae sunt,& vere voluptates appellari possunt Si igitur haec Vci a sunt,quemadmodum sunt,& praecipue homo est qui voluptates percipit, atquς i bonus:VoluptλtςS ills secundum natura essent homini,quae probo viro maxime ita esse ViderctW ex i1s item quae fccundum natura homini sint voluptates,in eo differentia quaedam est,quod Rii
magis,aliae manus propriae ipsi eveniunt quae enim ex operationibus existunt,quae secundum Vir Iutem exercentur:magi S natura: hominis sunt acc5imodatae,maxinaeq, homini Propriae quae V pro ex viri
494쪽
ex viri & mulieris concubitu percipiuntur minus quidem illa: sunt homini propriae,secundu naturam tamen eius etiam ipsae fiunt. Heraclitus aute ' EphesiuS ac cauis meus asinos dicebat: quia naturae suae accommodatas voluptates persequitur VnumqModquς animal,stramentitias paleas id est quisquilias ct recrementa quaedam quibus Vescuntur, uae συρροχ T c appellat. pro pabulo enim id accipit: potius, quam aurum elicturos fuisse; propῖς ςλ quod pabulum huiusmodi natuto,
Rc voluptates quidem eorum quae specie diuerta sint, specie d1sferunt ouae sunt eorundem indifferentes esse consentaneum est. in hominibus ta men non partam Variant eadem enim alIOS dolore, alios oblectatione assi
ciunt quibusdam molesta & Odiosa,iucunda & amabilia nonnull1s sunt. in dulcibus quoque idem euenit Equippe quod non eadem febr1citanti, Jc fa no esse huiusmodi videaturi neque calidum quippiam imbecillo,&'e1 qui bono habitu praeditus sit .similiter in alus etiam cont1ngit. Videtur aute 1n
omnibus sim 1libus id est e quod probo viro apparet. Quod si hoc recte di
citur,quemadmodum videtur, & est: dc uniuscuiusque mensura est virtus, de bonus vir, quatenus est talis: voluptates quoque erunt quae huic videntur iucunda ea quibus h1c oblectatur. Si cui tamen ea v1 dentur iucunda quae huic sunt molesta, nihil mirum esse debet: multae etenim corruptelae hominum , & labes contingunt. non sunt nanque iucunda: sed h1s, at que Ita assessis.
Diuersa specie sunt homo,equus,bos, canis: quoru,sicut dictum est operationes etiam, quae secundum naturam fiunt,& voluptates quae ex ipsis Orauntur,sipecie differunt.eorum vero voluptates quae eadem specie sunt, easdem specie esse an ratione carentibus animal 1bus,dubium non est. t omnibus enam equis,qui iidem sunt specie,eadem iucunda sunt ut tanum, & hordeum,& simi-5ς Iia: canibus item omnibus ossa S carnes bobus quoque omnibus scenum & eruum iucunditatem affert,& voluptatem: atque id propterea qu3d solam naturam ducem sequutur. Qia1n in hominibus quoque probis idem est.omnibus siquidem qui ex virtute intellectualem vitam traducunt,iucunda eadem sunt: prauis autem alia atque alia. Quocirca non debemus neque iucunda omnia, neque bona,neque honesta esse dicere. sed quς probo viro esse huiusmod1 videntur.Nam quia recte dicitur,bonum id esse, quod esse viro probo videtur esse que Uniuscuiusque mensuram virtutem,id est virtute praeditum virum,& bonum .in eo quo est bonuS.quod enim bonus vir metitus fuerit,id est definierit,& iudicarit,& bonum este statuerit: id bonum est. Quoniam igitur ita resse habet perspicuum est,uoluptates etiam eas & esse,& dici debere,quae probo viro esse voluptates videantur:Vereque ea esse iucunda quibus probus var Oblectatur, de gaudet .nam si nonnullis, Q. quae probo viro sunt molesta,esse iucunda videntur, ne miremur. aegrotant enim huiusmodi homi' es de deprauati sunt ea parte,quae nostri praecipua est de quae verus est homo,id est intellectu,qui vera de certa a falsis de apparentibus potest discernere. nam quae molesta sunt probo viro,iucunda minime sunt,sed iucunda ita affect1s videntur,id est male aftectis,& deprauatis.
Eas igitur quae sine dubio turpes sunt non esse dicendas voluptates nisi corruptis hominibus manifestum est. Ex us vero quae esse honestae v1 dentur,qualis, aut quaenam esse hom1nis dicenda est an ex Operationibus patet is enim ipsae voluptates sequuntur. sitae Igitur Vna,siue plures sint persecti δc beati viri operationes: quae has perficiunt Voluptates, pr pue ho minis voluptates,esse dicerentur: reliquae autem sectando loco, & ex parte
aliqua,non secus atqUe Operationes.
Voluptates quae proculdubio turpes sunt dicedum est absolute quidem Ze proprie non esse voluptates sed vider1 iis qui sunt corrupti & deprauati ex illis vero quae honestae videntur, cum sint multae, quanam dicere esse hominis Voluptarem debemus Vbi Ita interrogauit, respodet, cum ita subiungit an ex operationabus patet caenim ex Operationibus existant voluptates, qualiscunque
est hominis operatio quatenus est homo,siue una sit,sive plures:talis ipsa erit voluptas . quod Vbi dixit,
495쪽
dies it,statim ad disputationem de felicitate pertransitiquippe cum ea sit hominis operatio,qua requirimus Quoniam autem felicitas duplex est,altera quae Voluptatibus e Sorescat, de qua in primo l bro dictum est altera quae est intellectualis vita,de qua nunc dicet:duplex em hominis ope
ratro,atque iccirco duplex etiam Voluptas.
CVm dicta aut e sint ea, quae ad virtutes, & amicitias, & voluptates spectant: reliquum est ut de felicitate figura quadam differamus, quonias nem eam humanarum rerum esse statuimus. Si ig1tur antedicta repe
tamus,breuior nobis euadet oratio.
Figura quadam disserere appellat id est τυπω,non geometrice,& demonstrative, neque ex iis quae necessaria sunt sed ex iis quae ut plurimum eueniunt,& Vel omnibus,vel plerisque,vel sapientibus videntur. Cum proposuisset autem de felicitate disputare:de virtutibus prius, & amicitia,&voluptate sibi esse dicendum censuit.de virtutibus quidem,quia felicitas quae activa & ciuilis appellatur,activarum,& moralium virtutum:contemplativa & activarum de contemplativarum o mnium finis est. Cum enim Aristoteles duplicem hominem esse opinetur, alterum qui ex animadi corpore constat: alterum intellectuim vocat autem intellactum rationalem vitam,seu ipsam rataonalem animae partem quem sane intellectu & vere,& primo, de maxime hominem esse statuit. cum igitur dupl1cem hominem intelligat,duplicem quoque fel1citatem inuenit: unam intellectuale ira,& perfectam, quam contemplativam nominat:alteram,quae cum extern Is rebus existit .extera Das re S appellant corpor1ssanitatem ,materiae suggestionem,nobilitatem,filiorum bonam procreationem,& similia. Nam si homo ex anima & corpore definiturmecesse est,ut ad humanae fel c1tatis absolutionem corporis quoqUe habitum comprehendamus: ne si altera totius pars male aste dia sit,totum ipsum fel x esse nullo modo possit. Quia igitur duplex haec felicitas virtutum finis est propterea de virisque virtutibus & activas & rationalibus superius egit De amicitia autem disseruit ed quod cum una eIus pars animae facultatis concupiscibilis sit altera irascibilis, tertia rationalis prima illa facit,ut cognati,& parentes erga filios mutuo inter se amore deuinciantur: Ω- cuncta,ut qui m1litant,& bellum gerut,naturali etiam ipsi amore coniuncti simul in cont iberniis versentur,& degant:tertia inter probos Viros maxime spectatur,bona vitae traductione,& cotem platione veroru amicorum inter se animos colligans,& connectens. De voluptate vero egit, quia finis noster quae est felicitas,ex intellectuali vita & voluptate mistus est. neque enim intellectualis vita absque voluptate ad felicitatem sufficit quippe cum si careret voluptate, appetibilis minime ellaimeque voluptas sine huiusmodi vita explere atque absoluere felicitatem valeret. na si mente,& omni cognoscendi operatione priuetur, satis sibi esse & sufficere qui poterit ξ Inquit igitur,chm de virtute & amicitia dc voluptate dixer1mus,in quibus fel 1citas consistit: de felicitate quoque quae est in contemplatione dacendam es ita enim subintelligere debemus.Cum vero de contemplativa hac felic1tate dicturus sit,in memoria nobis eam reuocat, quae ad propositam rem faciunt, quae de ciuit 1 felicitate in primo l1bro dixerat.
Dix1mus eam non esse habitum . nam in eo inesset,qui per totam vitam dormiret & plantae vitam tradiaceret maximisque infortuniis amictaretur.
In primo libro ita dixit:.omnes homines ab ipsa veritate inducti felicitatem supremum omnici finem esse statuut supremum autem omni u finem bene vivere, Ac bene agere esse dicunt. si igitur fel1citas supremus finis est,supremus autem finis bene vivere est,& bene agere: at bene vivere, deberie agere non in habitu,sed 1n Operatione consistit: felicitas actio,atque operatio esse censenda est. Quis enim est qui eum felicem esse dicat qui licet virtutem habeat,vel nihil tamen agat in toto Vitae curriculo:vel temper dormiat,ut de Endymione fabulantur,plantaeque vita traducat qui enim dormit plantae sim1lis est,propterea quod solae fere in eo, non secus atque in plantis naturales ac Vegetales facultates operantur quis item felicern eum exast1m aret,qui bona quidem omnia haberet 'ed aduersa tamen fortuna in tota vita agitareturξnemo sane.
Q Hod si haec non placent ted magis in operationem quandam ipsa re ponenda ei licut in superioribus est dictum: ex operationibus autem aliae sunt neces lariae,& ob alia expetendae, aliae per se: patet selicitatem aliqu/m ex iis quae per se,& non ob aliud sunt expetendae, esse statuendam. felicitas
enim nullius rei indiga est,sed ex sese ipsa sussicit.
496쪽
Si igitur haec vera esse non videntur,dormientem Videlicet,Vel nihil agentem selicem non es se, etiam si omnem virtutem habeat: non in habitu selisiitas constituenda est, sed in operationem animae ex virtute in vita perfecta est referenda quemadmodum in primo libro dictum est. Neeessarias autem operationes, ct ob aliud expetendas Cab Vocant, quae effectivae sitan . ut aedifieatione medicationem, ' cusionem .per sis eXpetendas,actiones ex Virtute,& contemPlationes, rerure uecognitiones. Cum igitur duplices sint operationes , feliCitas quaedam ex illis est statuenda quo h6 6 ob cillud,sed per se expetedae sunt. si enim nullius rei indiga est felicitas,sed se ipsa contenta e&que se sufficiens: que autem aliqua alia rς e trinsecus non indigent,& ex sese sufficiunt per se sint ex petenda: felic1tas ex iis proculdubio est,quae expetenda per se ipsa sunt.
1 o Per se autem sunt CX petendae Illi,eX quibus pi ter operationem requi ritur nihil cuiusmodi esse actiones Videntur,quae eX virtute fiunt. bona e
mira & honesta agere ex iis et qtiae per se expetuntur. Qu111 et1am ex lusionibus 1llae quae iucundae sunt: quippe cum non ob aliud 1psas el1gant: dam num enim eX ipsis potius quam utilitatem & corpora & fortunas negligen
Cum d xerit bona & honesta omnia per se esse expete da subiungit: quin etiam ex lusionibus illae, quae iucundae sunt:non enim ob aliud quippiam has expetunt atque el1gunt, sicut statua1 1amabo ob statuas,& militarem peritiam ob victoriam , ct medicinam ob sanatatem: sed per se expetunt, quasi felicitatem afferant quicunque videlicet an voluptuose Viuendo,in edendo , & bibendo, Jeludendo intemperanterque agendo felicitatem constituat. causamque redd1t cur per se lusus ex petant homines, qu1a eos eligunt,licet damnum Potius quam V talitatem ex ipsas et 1c1at. qui enim lusibus vacant, ut st aleatores,neglectis exercitationibus corporis, bonorumque acquisitione . in utrisque iacturam non paruam faciunt: cum & octo marcescat,& patrimonium dissipent. Quare lusus ob aliud expetendi non sunt. quae enim ob aliud expetiitur tilia sunt,ut mercatura, &- inta si φ τὸς stitoria,a quibus augetur res familiaris lusus autem e conclario minuunt,& consumunt opes . non
sunt igitur ob aliud quid expetendi ,sed ne per se quidem,licet quam maxime per se ipsos expetat, ca ponaria. atque eligant qui voluptuariam V1tam sectantur. nam si damnosia reiicaenda sunt, ct fugienda: huta O iusmodi lusus cum sint damnosi,reiiciendi ac fugiendi sunt,non expetendi.
Confugiunt autem ad huiusmodi diuertationes plerique eorum qui felices habentur. unde apud tyrannos in existimatione sunt, qui in talibus diuersationibus sunt urbani, quippe cum in iis quae illi appetunt, sese exhibe
ant iucundos in diaetat autem talibus.
Huiusmodi diuersationes & traductiones lusiones ipsas vocat. plerique enim immo omnes fortasse ex iis qui in laetitia & corporeis voluptatibus fel 1c1tatem ponunt,celeriter atque Omni cum promptitudine Ze studio ad lusionum voluptates se conferunt. id enim sigmficat confugiuntJ, an id est cum stadio 3c festinatione feruntur.Vel tales diuersationes, id est' δαγωγας couentus ip- , os 3c congregationes appellat,ex quibus voluptatem percipiunt cupiunt enim simul diuersari & ς' degere cum iis qui afferre voluptatem posἰnt, qualescunque fuerint,sive tibicines , siue citharoeta Riti gere--h d1,sue scurrae,aut saltatore S. Quia autem tyrani mag1s quam al1i in voluptate felicitatem statu ut,' γωγη, nihilque aliud esse credunt quod beatum hominem reddat,quam omnibus sensibus voluptate af δἰ is traiis-fici,ac titillari in existimatione & honore sui apud ipsos urbani,& faceti sita enim hac omnes eos vocat,qui quomodocunque suppeditare ipsis voluptates queunt. clarent igitur & in precio sunt apud tyrannos huiusmodi homines,quia iucundos se exhibent in iis quae illi appetunt cum enim exhilarari illi cupiat & ridere,cantusque audire qui blandianturilii & canui, & omnia agunt utilisbus tyrannos laetitia assiciant :atque ita prorsus iucundos se praestat qui enim dicit & agit ea qui
, o bus tyrannus oblectaturiis est iucundus tyranno sicut probo viro est iucundus qui ea dicit & fataeit, quae probo Varo placent.Tyranni autem talibus hominibus indigent,non probis viris, & ho festis . nam hos odio prosequutur,ct expellunt sed histrionibus & scurris qui risum faciant opus ipsis est quare merito huiusmoda nCbulone S apud ipsos, utpote iucundi, in honore & existima
Ac videntur quidem haec felicia esse,propterea quod qui in potestatibus constituti sunt, his vacant. sed nullum fortasse argumentum huiusmodi ho
497쪽
mines sunt. non enim in dominatu virtus collocata est, aut intellectus, ex quibus honestae operationes existunt.
Ex falsis & erroneis hominum opinion1bus fit,ut ridicula felicia esse videantur. quia enim ple ique tyrannos & potentes viros esse felices putant:ea quoque quae illi sequuntur,& quaerunt, felicia id est maxime accommodata atque apta ad felicitatem esse dicunt,& praedicant. sed in potestate Clse constitutum,& facere quicquid libuerit,nullum argumentum est,nihilque demonstrat,ty- annos & potentes esse fel1ces . non enim in dominando, potenterque agendo quae sibi placuerat, virtus,& ciuilis vel contemplativa felicitas consistit.intellectum enim felicitatem hanc contem- . plativam appellat quod si tyrannis de potentatus non ide sunt cum felicitate,sed e diametro pror sus inter se distant neque iucunda ea Cuae ad corpus spectant, suavesque lusiones ad seli cretatem facere,& spectare quicquam existimandae stant neque item operationes & actiones tyrannorum ex iis sunt,quae bona & honesta haberi debent sed operationes quae ex virtutibus, Sc intellectu proficiscuntur,illae sane optimae sunt,atque honestissimae.
Ne ue si isti quia syncere dc liberalis voluptatis gustum non habent ad
corporis voluptates confugiunt:propterea has magis este expetendas ex1stimandum est. nam & pueri quae apud se in precio sunt, praestantissima esse
opinant Ur. 2 Cur tyranni,qui tanto caeteris & diuitiis de potentia antecellunt, ad corporis voluptates con fugiant & festinent id in causa est, quod syncerarum de libero homine dignarum voluptatum gustum non habent. Synceras voluptates vocat eas,quibus vel nihil ,Vel parum admodum doloris de poenitentiae admistum est:quas cuiusimodi sint superius iam diximus. Si igitur esset,quemadmodudiximus, rannis idem cum felicitate felicia essent illa quibus isti inhiant cum vero non sit,non debemus voluptates quas tyranni persequuntur,felicitatis esse effectrices existimare sed sicut neque ea quae pueris praestant1ssama sunt,atque in precio,vi turbines,tali,& pilae, preciosa ac preclara apud omnes quoque habentur: sic neque ea quae nonnullis qui secundum sensius vivunt,videntur optima,cunctis optima sunt existimanda.
Cossentaneum igitur est,ut sicut pueris de viris diuersa esse in precio vi- ct dentur. ita prauis de bonis quoque videantur. Unde quemadmodum sypedictum est,ea sunt preciosa &iucuda, qute probo viro huiusmodi sunt . at que ea maxime eX petenda operatio est unicuique, quae ex habitu proprio: probo autem Viro quae ex virtute st. Non est igitur in lusu felicitas. absur dum enim est lusum esse finem δί negociari, & laborare tota vita ludendi
caula. nam omnia,ut ita dicam praeter felicitatem alterius causa expetimus:
quippe cum finis ipsa haec sit. serio autem agere dc laborare lusionis causa
stultum plane ac puerile admodum videtur.
Consentaneum rationi est,ut quemadmodum alia pueris iucunda esse & preciosa videntur,alia viristita quoque non eadem prauis & bonis, sed longe diuersa videantur: eaque vere preciosa . re pulchra sint,quae probis vixis ita videntur: quae autem a prauis hu1usmodi esse existimantur, ea non vere huiusmodi sint,sed tantummodo esse videantur. Quoniam igitur hi C ita se habent,vni cuique maxime expetenda ea operatio est,quae ex habitu proprio exercetur. qui enim habitu musicae est praeditus,is musice qui 1ntemperantiae habitum Contraxit, i S intemperanter operari expetit. eodem modo probus vir secundum virtutes Operando oblectatur,& gestit.In virtute igitur 3cwtellectu id est intellediuali vita non in lusu felicitas consistit.licet ad eum tyranni auide,& festinanter ferantur .Absurdum enim est,si lusum esse fine nostrum dicamus .si nanque ludere est felice esse,iclizem autem esse est finis,ludere finis noster erit Absurdum ite est, prorsusque radicula , o- SQ mma nOS agere dc labores omnes sustinere ea causa, ut fel 1ces simus, id est ut Iudamus, Eclocemur . nam si selicitatis gratia omnia ag1mus,& laboramus,felicitas vero nihil aliud est quam ludere studenai C Usa & 1Ocandi laboramus,atque aerumnas sustinemus.at hoc ridiculum est. QSoni agitur laborare consequendae felicitatis causa,bonum est ludere autem non est bonum: ludere dc felicem esse 1dem non sunt.Alio item modo colligere hanc rationem possumus: ludere dc ioc-ri sicut alia multa caula quorudam aliorum expetimus: felicitatem vero non alicuius alterius rei causa expetimus: felacatas igitur dc lusus ide nullo pacto est.Cum vero inquit omnia nos alterius causa praeter
498쪽
sa praeter felicitatem expetere:addidit ut ita dicam J id ςst sere,propterea quod virtutes etiam per seipsas expetimus, licet felices euasuri non iamus. ieii item Potest, ut multi per se & noti alterius
Lusere autem ut serio agat quispiam ex Anacharsidis sententia videtur recte se habere: quippe cum lusus requiei similis ssit. & cta nequeant homi nes assidue operari ,requie indigent non est igitur finis requies: causa enim operationis fit. At esse ex virtute vita felix v1detur: haec autem studiosa 5c sena es non in lusu Versatur
Quemadmodum bella causa pacis laudatur: ita si post labores quos virtutis causa suscepimus,
ad lusum declinemus,Vitio non datur recreat enim nos lusus, laboresque leuare nostros Videtur. requiei enim est similis . at requies defatigata iam corpora ad pristinas vires reducere consueuit. na si indefessi in actionibus & operationibus permanere possemus, minime nobis requie esset opus,aut lusu, qui requiei persimilis est.sed quia delas lamur,requie subinde indigemus,&lusu non omni tamen ,sed eo tantum qui requiei est simil1s quis rursus recreatis vir1bus ad agendum de operandum redeamus,& non labore confecti ociosi maneamus. Quod si ea causa nasiam expetimus quem requiem aDpellat,ut rursus operemur lusus finis m1name est : quare neque esse felic1tas po-- testiquippe cum felicitas finis,& per se, non ob aliud expetenda sit.
Meliora praeterea seria & studiosa esse dicimus ridiculis:& iis quae cum lusu fiunt.
Ex communibus, atque in animis nostris a natura insitis notionibus felicitatem non e11e lusiam confirmat omnes enim naturali quadam cognitione,no dasciplina aliqua, aut mon1tione instructi meliora esse aiunt seria & studiosse,id est virtutes , earumque Operationes quae cum studio exercentur,ridiculis & iis quae cum lusu Ec ioco fiuntInelius autem peiore est melius. si autem rid1cula & lusus peiora sunt,lusus esse felicitas nullo modo potest.non enam aliqua re est peior felicitas, sed omnium quae apud nos sunt,optima ac praestantasissima.
o Et melioris semper partis, Zc hominis Operationem et Te studiosiorem
affirmamus. melior1s autem operatio praestantior, felicitatique accommo datior 1am est.
Meliorem partem Sc nominem intellectum nostrum vocat, id est rationalem partem an1mae. eum enim qui vere & maxime homo est,in rationali vita costituit. duplicemque ip1um his osten d1t Unum ex anima de corpore constantem,cuius bene de feliciter vivere in traduce da vita secuncum virtutes in magnis moralibus situm esse dixit sicut etiam in primo huius operis libro lectarauit:alterum, qui praecipue & re vera est homo,intellei u qui in nobis est: de quo proceaete sermone ita dicet: separatus autem a corpore est ipsiam id quod est . quibus ex verois etiam patet eos qui dicunt Aristotelem mortalem esse animam opinari,nihil dicere. Sed de his al1b1. QSod vero hic inquit,huiusmodi est. operatio melioris animae part1s melior est, ac studiosior,id est 1eria magis studioQue dignior,eo videlicet quod ex virtute est, conuenitque homini quatenus est homo, non ex Vitio prouenit. Si igitur haec melioris partis operatio quam altera deterioris Partis melior ac pretestantior est peioris autem partis operatio est lusus:felicitas esse lusus non poterit: 1ed propria praestantioris partis operatio erit. felicitati enim accomodatior est, id est felicitatem eam magis , quam lusum esse existimandum est.
Frtat item corporis voluptat1bus quilibet et1am ' mancipIIam, non mi nuS qtram Optimus posset: mancipio autem felicitatem tribuit nemo,siqu1dem neu Ue et1am vitam non enim In tal1bias diuersatIOnibias felicitas conta
β' sistit, sed in operat1onibus quae ex virtute proficiscuntur, quemadmodum dictum est prIUS.
Felicitatem esse bonorum finem,& supremum quidem de perfectissimum , siepe demostratum est is aute finis solis probis viris & studiosis inest. Sicut enim ille cui 1nest vita,vivit: sic cui inest bonum,& bonorum summus finis,bonus de perfectus est.finas autem is no omnibus inest, essent enim omnes boni,& perfecti,& felices sed no sunt,immd plerique sunt seruiles Sc praui, qui sane
corporis Notiones αυ- οφυεῖς uo racat,quae nobis a natura, inge
499쪽
corpori S Voluptates maxime consequunturtanter quas lusus quoque conumeratur.Neque h1c in quit non posse prauos homines felices efficLpossunt enim si relicto Vitio virtutes sequuti fuerint, habitumque earum sibi compararinti sed ait hic corporis Voluptatibus, quandocunque volueritamus,frui nos posse felices vero fieri,quando velimus, non posse: quippe quod dc multo tempore, dc exercitatione longa, & actionibus operationibusque Optimis quamplurimis opus sit, priuia quam pulcherrimum & perfectissimu felicitatis finem adipiscamur. Frui igitur Voluptatibus corporis etiam qualibet potest,sive prauus sit,sive bonus,sive neque bonus neque malus,sive vir, siue puer,sive mulier .felicitatem Vero consequi neque prauus,neq; neuter, neque puer potest, sicut in magnis moralibus dixit perfectissimus enim felicitatis finis in limperfecta aetate nequit continge- Iore sed satis superque est,si cui vel in perfectissima aetate acquiratur.Nam si felicitas finis bonorum est,id est virtutum omnium,quarum Vna etiam prudentia est,puer vero nullus est prudens: perspicuum estpud rum quoque felicem esse nullum Posse Inquit autem corporis voluptatibus quemlibet,id est tam bonum quam non bonum frui posse,non minus quam Optimum,id est magis quam probum viru .seru1les enim homines & praui corporis Voluptatibus dc lusibus magis quam probi viri frui consueuerunt.qu 1 nanque oblectatur lusibus,voluptatibusque huiusmod1 magis illis frui potest,quam qui non oblectatur. Quoniam igitur omnes homines corporis voluptates de lusum prauis tribuunt,id est oblectari de ludere eos fatentur: nemoque est qui persequi eos voluptates dclusus,ipsisque esse deditos,non dicat felicitatis vero minime eos participes faciunt,neque felices, sed infelices potius appellat: corporis voluptas & lusus felicitas minime erit. Quod autem inqu1t dos siquidem neque etiam ,itam Jita est intelligendum prauiS felicitatem tribuat nemo, quom a ne que vitam probam de studiosam eidem tribuit: ex ea enim,non ex prauorum diuel sation1bus,prauorumque vivendi rationibus felicitas sequitur.
De felicitate contemplatiud. Cap. VII.
5Ι vero felicitas est ex virtute operatio .consentaneum est eam ex illa esse quae praestantissima est: haec autem eius erit: quod est Optimum.
Praestantissimum appellat supremum atque excellentisismum: praestant1mmamque & supremam operarionem intellectualem vitam vocat. cum ostenderit enim felicitatem an1mae esse o- ρperationem ex Virtute,Virtusque sit duplex activa altera, quam moralem & ciu1le peripatetici no 'minant nam Platonici morales a ciuil1bus esse d1uersas contendunt altera conreptatiua: atque iccirco dup ex quoque felicitas euadat,in primo l1bro de ciuili felicit ate egit, qua fit ut ciuilis felix Ideteriores facultates ratione moderetur,atque excolat hic de cotemplativa felicitate tractat, eoq;
homine qui hac felicitate fel1Y est qui praecipue,ac certo,& re vera est homo: intellectus videlicet qui in nobis est. Huiusimodi autem fel 1x alteri illi ciuili superuenit .fieri enim nullo modo potest,
ut uitellectualis vita in aliquo si,qui virtutibus moralibus affectus suos prius non fuerit moderatatus, priusque in ciuili felicitate non vixerit.indefiniti enim atque immoderati sua ipsorum natura sunt affectus,suisque operationibus praescribere nullum modum ac finem possunt. nam quemadmodu ignis imponere sibi terminum ullum nequit,sed indefinite atque effuse calefacit atque vrit, quicquid idoneum ad id atque aptum sese obtulerit ta unaquaeque ex affectuosis partibus animae 4o nostrae cum innata quadam ferocia,atque immoderatione ferantur,virtutum auxilio indiget,qua modo atque ordine imposito ipsas componant .iracundia quidem fortitudinis: cupiditas temperantiae moderamen requirit ili ut fidenter de intrepide quo oportet incitetur, dc a quibus de beest refugiat haec,ut quibus opus est,& oblectetur,& doleat. Cum igitur immoderata sint affectus atque indefiniti,turbationis ue ex se de cofusionis pleni :qui fieri potest,ut qui ab has rataone carentibus,& brutis agitatur,& modo huc modo illuc perturbate distrahitur,& circufertur ntellectuale S Operationes exerceat,intellectualemque vitam traducat: Recte igitur eos dicere cessendum est, qu1 activam virtutem,felicitatemque eam quiς finis eius est,esse materiam idoneam ad conte pjati uam felicitatem suscipienda asserunt. Carteria de his plura alias. Inquit autem hic,quoma felicitas animα est operatio,consentaneu est dicere eam esse pr stantissima ac supremam. suprema vero a , mine Operatio est coniunctio atque unio cu superioribus, deique assimilatio quatenus,ut inquit Plato,homini licet homini aute licet maius bonii acquirere ciuili felicitate . quare ciuilis felicitas λου. supremus si perrectissimus finis noster non est sed maior ipso &superior est conleplativa felicitas quae Universa nostra operatio est,totaque humanae operationis mensura, supremusque terminus,v1rtutis enim ciuilis felicitas: ciuilis felicitatis contemplativa felicitas mensura de finis est qUR pr stantius aliud, natur que humanae accommodatius, do conuenientius reperiri nihil potest mcum propria hominibus Virtutis actio,magisque propria felicitas ciuilis sit: maxime propria contemplatio est,suprcma mςnsura,atque yltimus terminus,finisque perfectissimus processus, atque - ascensus
500쪽
astensus nostri quae eius,ut inquit,quod in nobiS est Optim v,id est intellectus nostri, verique ho
Sive igitur id intellectus sit,sive aliud quippiam, quod sane secundum
naturam v1 detur principatum Obt Inere,& piae sidete notionemque habere
de honest1ς & d1umis rebus iue diuinum quoddam etiam ipsum sit siue ex iis quae in nobis sunt diuinissimum: huius secudum propriam virtutem
operatio perfecta felicitas esset: quam esse contemplativam dictUm 1a est.
In orauis,atque iis qui intemperantiae dediti sunt quod deterius est praestantiori praeter natura' ' dominatur In probis vero quod praestatius est, id est ratio principatum obtinet praesidetq te deteriori quae irrationalis vita est . Cum itaque fel1citate intellemaalem operationem esse eius inquir, quod in nobis optimum est,& natura principatum obtinet, atque imperium in popularem tui bairrationalis part1s animae nostrae,sub1ug1t:siue 1gitur id optimum quod in nobis est,siit intellectus, id est siue intellectus appelladus sit,sicut a me nominaturisiue vita rationalis,ut Plato vocat: qu dsane & natura dominatur,& notionem habet,intellectionemque rerum, quaenam sint honestae &pulchrie re vera,qui; item licet non sint,esse videantur esseque quasdam substantias cognoscit in corporeas,quae separari a corpor1bus possint & per se subsistere:& supra has omnium cau1am esse intelligit,quae perfectissima operatio est uniuersa permeas, ac gubernans. S1uc igitur intellectum& mentem optimum hoc oportet appellare,sue d1 uinum quid,& diuinam quandam ' portione, diuinumque defluxum . nam etiam ita vocat Plato siue ex iis quae in nobis sunt,divinissimum: hu- , ius operatio secundum virtutem propriam id est secundum intellectualem vitam, edet ea, quam nuc quaerimus felicitate felixque ille esset qui hac diuinissima vita fungeretur, adiu premumq; ραν κ1 απορ hoc fastigium,& perfectum finem deuenisset. Est enim sicut diximus,ciuilis quoq; felicitas finis, ρο . sed non summus,& perfectus. dixit autem, siue ciuinissimum ex iis quae in nobis sunt : propterea quod mos ipsi est & sensum,& naturam,& omnia nature opera d1uina appellare.Natura enim,inquit ipse alibi deus quidem non est, sed diuinum quoddam tamen,&- geniale . quare sensus diutinum est quoddam, non diuinissimum rationalis par, & diuinum & diu 1nissimum.
Atque hoc tum cum superius dictis, tum cum veritate consentiens esse videretur. nam & prestant1ssima est haec operatio: quippe clam ex iis quem nobis suntantellectus huiusmodi sit:& exa Is quae in cognitIonem cadiat, Illa circa quae intellectus versatur.
Oratio haec quae operationem diuinissimae partis quae in nobis est secundum propriam Operationem,perfectam esse felicitatem,ciuilem autem esse imperfectam ait:& superius dict1s in pr1mo libro,& veritati consentit. Cum enim duplicem hominem esse statuamus,atque alterum vere,& maxime,& praecipue hom1nem esse,qui 1ntellectus noster est alte1u ex animo & corpore constare asseramus verum est,ueritat1que consentiens,si dicamus operationem eius qui Vere S praecipue esst homo,praestabilissimam esse,ac perfectam fel1citatem: civit1 felicitate tanto meliore ac venerabiliorem,quanto subiectar res circa quas haec versatur,tis quae ciuiu subiiciuntur , nobiliores sint,ac praestantiores ciuilis siquidem operatio est secund1s illis atque inferioribus ornatum , &ordinem,& modum praefinire ac statuere,1d est affectus moderari: qua de re in primo libro sepedictum est huius autem,attolli ad superiora ac praestantiora,illisque cociliari atque uniri, diuisarumque substantiarum communitates & d1fferentias cognoscere : quandoquidem intellectus qui haec contemplari ita potest operatio d1citur. qui sane intellectus, licet ante quam reliciter intelleis ctuali hac & d1uina vita operari possit,substantia eiusmodi sit, quae separari ab animali eo queat, cuius praesidentiam sortitus est tunc tamen potestate intellectus propterea appellatur, quia intellectum eum qui extrinsecus intellectus ab Aristotele dicitur,suscipere potest,uel potius eius extrinsecus intellectus 1llustrationem: cuius ubi fuerit particeps factus,tuc demum intellectualis,& per - φ fectus intellectus,& felix contemplativus,& supremam Operationem exercen S,& reliqua,que iam saepe fuerunt commemorata,appellari consueu1t.
' Et praeterea ast1duissima. contemplari siquidem assidue magis quam operari quippiam possumus.
Felicitatem contemplativam praestantissimam,& suprema de perfectissimam dicere debemus, tum quia est operatio optimae & diuinassimae partis, quae in nobis estitum quia operatio est assiduissima. dictu enim in primo libro est,stabile quid,atque eiusmodi quod auferri difficulter pos-