장음표시 사용
511쪽
Nam quales actiones attribuere eis debemus iustasne sed ridiculi sane
viderentur,s commercia facerent,& deposita redderent, atque alia huius modi inter se contraherent. nunquid fortes ut formidolosa sustineant, periclitenturque quia honestum sit an liberales sed cui dabunt absurdum
quippe,si etiam ipsis numum,aut tale quipp1a adesse dicamus. nam si tem
perantes esse eos asseruerimus qu1dnam eiusmodi essent quod enim pra- Uas cupiditates non habeant,mol esta atque inuidiosa laus est. si demum o- IOmnIa percurramus,quae ad actiones attinent, parua & indigna diis es e v1 debuntur. At vivere deos,omnes existimant: quare etia operari. non enim ut de Enclymione dicitur,dormire eos oportet. et igitur Oi v1uit,& actio ne, & effemone item magis caret, praeter contemplationem quid restat Quare Dei operatio cum beatitudine excellat,co templativa erit:& ex hii
manis ea erit felicissima,quae huic maxime est cognata.
Deum inquit vivere & operari omnes existimamus, & credimus: omnis autem operatio vel . oactiua,vel effectiva,vel contemplativa est: si igitur neque agit, neque facit deus, restat tertium vi. contempletur at Dei operatio optima est,& praestantissima ac suprema:fit ergo,ut nostra quoque operatio,quae diuinae maxime est cognata, quae est contemplatio,pCrfecta,optima, ac suprema sit. Non esse autem diuinam operationem in actione,aut effect Ione,aut ciuili felicitate,sed in cotemta placione, ita probat morales virtutes omnes,sicut demostratum est, affectuum sunt moderatrices: affectus autem in deo minime siuncinon sunt igitur neque morales virtutes:quare neque ciuili feta, licitate felix est. Quid enim iustitia ei est opus nam cum iustitia sit pro proportionest permuta- Θωτο αδ tiones facere,ac deposita reddere, idiculi sane videremur & nos,& ille .nos,si talia de deo opinata se ce- remur ille,si huiusmodi rebus esset districtus. Quid item sortitudine ei opus est,cui nihil terrib1leo ριβας ποι- est,& formidandumὸ Quid liberalitate: absurdum enim esset, si quispia pecunias & numos ei ad b esse existimat ut de quibus dare,& a qu1bus accipere Oportet,& det,& accipiat. Quid aute tem- ρperans diceturξ grauis enim & molesta atque inuidiosa ea esset laus, si deum cupere quidem, sed no duci tamen de stuperari a cupiditate,sed superare eam, ac vincere dixerimus vitupertu enim id potius esse eius quam laus videretur:quippe qudd hoc modo nihil a cotinentibus,& tolerantibus
d1fferret. Ita igitur si per omnes virtutes ciscurramus,eorumque operatione S:paruae Omncs atque indignae diuina natura esse depraehendentur. At vero Deum vivere & operari asserimus mo enim
dormire ei conuenitot de Endymione fabulae prodiderunt eius igitur operatio cum beatitudine praestantia de pulchritudine ciuilis felicitatis operationibus longe praestet,conteplatio erit. Quocirca etiam ex humanis operationibus ea quς veri hominis est,quae diuin operationi maxime est
cognata I assinis,id est, contemplativa, beatissima perfectissima, de felicissima simili modo erit: altera vero quae ad ciuilem spectat,longe inferiore loco habenda est. Aq
Argumento illud est, quod caetera animalia quae tali operatione peni
tus carent, expertia felicitatis quoque sunt.
Talem operationem contemplativam,id est,intellectualem vitam,& Optimarum rerum,diuinarumque cognitionem appellat.Inquit igitur,Vt quae praetermissa sunt,& extrinsecus sunt intelligenda,siuppleamus, hoc modo:ex aliorum sane philosophorum,Epicureorum videlicet,de Stoicorum de felic1tate sententia,posset quispiam felicitatem brutis animalibus rationeque caretibus1mpertiri ex mea vero Se Platonis,caeterorumque qui in intellectuali vita felicitatem constituunt, bruta animalia cum intellectu, de ratione penitus careant, felicia esse nullo modo possunt. Nam ex Epicuri de Stoicorum opinione felicitatem ad bruta quoque pertingere,his rationibus demo straturi si bene esse affectum Epicuro est bene vivere bene aute vivere de Epicuro & Stoicis idem est quod felicem esse:bene esse affectum nihil aliud est,quam felicem esse .at brutis inest, ut bene arrecta lJnt:quare Ut felicia quoque sint,inerit.Praeterea si Stoicis secundum naturam degere,bene vivere est : bene Viuere autem & ipsis do Epicuro est felicem esse : secundum naturam degere est felicem esse .at inest ratione carentibus animalibus, ut ab ortu usque ad vigorem & florem .etatis . secundum naturam degant: bruta igitur animalia felicia sunt. nam quod bene affecta sint bruta, atque ex ea bona affectione,id est,uoluptate bene vivant, ex musicis & canoris animalibus P tet. nam nisi secundum naturam 'iuerent, proprium opus assidue canendo minime eaplerent. cum
512쪽
emna canora sint & mu sica,opus eorum secundum naturam est cantus: quem cum exerce , secun- dum naturam viuere censenda sunt. Cantum enIm esse bςHς sectorum , & eorum quae voluptatem vercipiunt assidua eius operatio declarat:quippe quod nullum animal sit, quod si dolore alitaquo molestetur,non modo assidue, sed ne Vllo qUIdem temporς prorsiuS canat . canere enim non tristium,& dolore solicitatorum,ssed voluptate affectorum , & secundum naturam degentium est. Felicitas item ex Stoicorum opinione naturaliS appetitionis e tromum est : ad quod cum per uenit natura finem suum habet,nihilque amplius desiderat, quam ad quod sibi proprium bonum est continereo non amittere . hoc autem brutis quoque messe manifestum est: bruta igitur quoq; felicitatem consequuntur. extremum enim & finis naturali S appellomS nihil aliud est quam vita ia C ' flos aetatis nam cum incrementum & ciecrementum es lorescentiaq, ac deflore inen c '' motiones ut eque sint,inter se oppositae,altera ut or1go quae ad esse. altera Vt terminus quae ad se on esse deducit,necesse est,ut medium aliquod 1ntercedat, quod diffunde ab utrisque sit . qu1 elthic autem status qui inter incrementum & decrementum med1us est, natural 1um flatuum est v1gor & flos fin1sque naturae esse escaturiquem clim assequuta est producens natura cont1nere Quassi propr1um bonum o conseruare nititur .licet postea subiacens natura, quae est materia naturam,id est,formam in se non coimenS,totum corrumpat,ac perdat.tripliciter enim, ut 1n libri Sd physica auscultatione didicimus,natura escitur : mater1a V1aelicet,& forma, & tertia illa quae naturales res Producit,materiaque ad formas suscipiendas mouet,ac mutat. Huiusmodi 1gitur se Ii citate bruta esse possunt fel 1c1arita autem quae intellectitali vita, druinarumque rem cognationero definitur,nullo pacto possunt. lus enim ex omnibus animalibuS nomo est, qui ex natura sua co-
siderare de d1uinis rebus,atque inuestigare valeat,&disserere:&qualis earum essentia sit & nam ex earum intellectione similia ipsis efficiantur.Cum igitur Ostenderit Dei operatione . contem Diationem : ipse enim est qui intelligit, & qui intelligitur , ut in undecimo et '
Gυmκὰ libro inquit:&diuinae max1me esse cognatam eam quae Veri hom1nis est: sub1ungit: m tellectualem v1tam quae fel1citas est composim hominis & ciuilis numme esse,sed e1us qu1 vere MDroprie homo est allud est argumentum, quod nullum ex brutis anamalibus hu1usmodi felic1tat1s est particeps carent enim tali felicitate,quia talem,id est,intellectualem Operatione non exercent. in te, aliter autem non operantur,quia intellectus sunt expertia,quI Verus homo est.
Diis enim beata tota vita est. hominibus atatem eatenUs, qUatenusti militudo quoedam eiusmodi operationis In ipsiS mest . at cseterorum ani
malium nullum est felix, propterea quod contemplMIOnIS particeps nullo
S1 beat1tudo in contemplatione, & optimarum rerum cognitione consistit: dus quippe quiasissidue contemplantur,beata operatione & actu semper tota vita est. hom1nibus vero qua do operantur actinquando non operantur, potestate est beata. us autem quae nullo modo ita operantur, vita beara nullo modo est.Na quod 1nquit Qv A TE Nus si1 militudo quaeda e1usinodi operM1onis in ipsis inest)propterea dicit,quia Deus cum seipsam intelligat se1psum percipit. quoa enim intelli itur ab 1ntell1gente habetur ac percipitur atque ita qui intelligit & qui intelligitur & quis' habet & qui habetur,idem est. felix autem contemplativus cum 1am CotemPlatur & operaLUr ΙΠ-tes quidem etiam ipse Deum ipsum ted non eodem modo: non enim sicut intrit Ig1t seapsum Deus ita quoque contemplativus ipsum eundem perc1p1t, atque intelligit. quare Contemplativi K intellectio& perceptio, similitudo quaedam est intellectionis Dei, qua se1psum Intelligit. Quod si ita est,felicis quoque contemplatiu1 beatitud1nem sim1lem diu ae,non eanciem cuΠI
'' Quousque tetitur protenditur c5templatio eousque etiam relicitaS Iese
extendit:& qu1buscunque magis mest contemplatio is magis quoqUe ineste felicitatem constat: atque illam quidem non eX accidenti, ted ex ipia ' contemplat1one ipsa enim per seipsam est preciosa. Quare tel1citas cotem
platio quaedam est- . . . - O uousque 1 squit protenditur cotemplatio,id est,quaecunque animalia ratione praedita lunt, intelleyumque habent,quo contemplari & V1uere intellectual1ter possint, ea felic1a esse contem olat ua felicitate etiam queunt. quaecunque aute intellectu carent, felicitate hac seu ullo mocto ministini Vel o uousque protenditur contemplatio , ita intell1gendum est, ut ad tempus referatur. nam cum adsiequetur contemplation 1 fclicItas, fit, ut quandiu protenditur intellectus operatio, 3 C
513쪽
tandiu felicitas quoq; perduret. si enim sex horarum verbi causa fuerit operatio,totidem quoque non plurium,neque pauciorum felicitas si,necesse est.atq; ita iis qui semper operantur cum per oeiid bis κα- petu Operatione perpetua quoque felicitas erit: caeteris quantum est id tempus quo operantur, me in tanta etiam erit felic1tas.Atque ea non ex accidenti,id est,non imperfecte. hoc enim Dp x accita ρήχ, . denti Jhic significat,non ex imperfecta felicitate, ciuili videlicet, vel ea quae in lusu a potentibus ct tyrannis talibusque felicibus constituiturised ex ipsa contemplatione,quae absolute & proprie felicitas est.Possumus etiam Ε κ accidenti J in sua significatione ita interpretari, ut intelligamus non ob aliud quid felices eos futuros feci ob ipsam contemplationem circa ea quae semper eodem modo sese habent. sicut enim qui vel coronam vel victum publice ob patris virtutem est consequutus,non ob seipsum, sed ob patrem & ex accidenti honorem eum adeptus est:qui autem quia fortiter se gessi1 coronatus est is ob seipsum & non ex accidenti est coronatus: sic contemplatio per se felicitas est:& contemplativus per se & ex ipsa contemplatione, non ex nobilitate, aut diuitiis,aut tali quapiam re felix est existimandus.
Opus erit autem & externa prosperitate homini nato. non enim ad co- templandum natura ex sese suffcit sed Oportet, ut 6c corpus valeat, & ali mentum,& caetera obsequIa suppetant.
Hoc saepe repetit,atque inculcat tum Platonis causa, qui asserebat, non omnino quapiam re indigere eum,qui re vera,& non ex accidenti esset selix Tum quia fluxa est corporis nostra natura, atque elusimodi,ut facile a quacunque re pati incommodum possit.Indiget quippe corvoris sanitate: quis enim est, qui si aegrotet, & morbo aliquo vehementer agitetur, vacare contemplationi possit indiget etiam alimento quippe cum simplex corpus nostrum minime sit. Sed de his plura antea diximus,ut longiori hac de re ut1 oratione rursus non liceat. Prosperitatem hic appellat sanitarem,& necessariam rerum Copram , eatenus videlicet, quatenus ad vitam humane traducendam satis sit. de subiungit.
Non tamen multis & magn1s opus fore fel 1 ci existimandum est etiam si absque externis bonis beatum quempiam eme non liceat. non enIm In exuperatione sufficientia consistit,neque Iudicium neq; actio: quippe cum seri possit, Vt qui etiam terrae & mari non Imperat, honesta agat. CX me diocr1bus si quidem rebus agere ex virtute unusquisque posset.
Si fieri non posset, ut sine multitudine & magnitudine externorum bonorum feliciter quis piam viueret: talia ad felicitatem essent necessaria. cum vero absque horum nimia copia beate Iiceat vivere , non multis & magnis opus est. non enim sufficientiam iudicare debemus ex rerum externarum dc diurnarum exuperatione,nimiaque affluetia . Falsum enim & errans iudicium eius est,qui ex se sum cere eum asserit,qui valde mult1s diuitiis est instructus. neque felices actiones di cendae sunt,quae ab iis aguntur,qui diuitiis affluunt: quippe cum & paucis bene uti, & ex paucis honesta agere,& praecipue optimas mentis operationes exercere quispiam possit.
Id quod cernere inde euidenter licet, quod priuati homines no minus, θ'
immo etiam magis quam potentes, honesta agere videntur. Satis igitur est si tot facultates suppetant felix enim erIt Vlta eius, qui ex VIritate Operatur.
Ex mediocribus facultatibus posse quempiam honesta agere, perspicuum inde est , qudd pri irati, id est,qui mediocres facultates habent,neque in principatu aut regno constituti sunt, magis quam potentes & diuites honesta agunt magis enim & hospitibus excipiendis,& pauperibus curandis vacare maius templis & sacrifici1s studium adhibere:magis liberaliter se gerere hi conspi- Ciuntur,quam qui maximis potestatibus praediti sunt,maximisque copiis affluunt. Qinod si hi ex P ucas ita se gerunt: contemplativus felix multo magis & intellectualiter vivere, & ex virtute operari poterit:si mediocria tantum suppetant, quantum homini ad traducendam V1tam conuenit. Lis agitur est fel1ci,si tot facultates habear,quae mediocriter sufficiant.inde en 1m agere honest1Ω Τ'. pQ i I e ex paucitate impeditur, cum in multitudine & copia beatitudo non statuatur,
quo m1nUS felix,beatusque sit.
In re Solon felices recte fortasse desinit: cum inquit eos esse qUi ex
teI n1s I eous mediocriter scierunt in stria isti,& honestissima egerunt, Vt CXi- III abat, mo zsteque vixerunt.fieri enim potest,ut mediocria possidentes
514쪽
Mos Aristoteli est post demonstrationes ad maiorem rerum cOfirmationem & sapientu quoque opiniones,& caeterorum natura insitos consensuS adducere. quando enim cum rationibus &sapientum opiniones,& vulgi rumores concordant,Verissima ea esse Proculdub1O videmur, quae fuerunt demonstrata. Cum igitur nunc felicitatem non in multitudine, & magnItudine externo rum bonorum cosistere ostenderit,sed in moderato ipsorum Vsu,& appropinquatione ad Deum ut maiorem rei fidem faciat,& Solonis & Anaxagorie sententiam subiungit. Solon en1m selieem eum esse dicebat,non qui multis de magnis assiveret: sed qui utraque hec haberet,id est,& medio cria poss1deret,& honest1ssima ageret,modesteque Vitam traduceret. Modeste enam inqu1t,id est, IO Gρονως,quoa frugaliter etiam interpretari possumus, ut eo verbo virtutes omnes coprehendi significet.
V1detur et1am Anaxagoras felicem non diuitem neque potentem eXI
stimasse: ciam dixit, sibi non esse mirum futurum, si plerisque e vulgo ab
surdus quispiam esse videatur: eos enim externis rebus, quarum tantummodo sensum habent,iudicare consueuisse.
Nihil mirum esse debet, dicebat Anaxagoras,si absurdus & infelix plerisque esse videar. miserum enim eum vulgus appellabat, quia multis opIbu S, non amuebat, licet virtute a contempla- tione ditissimus,& felic1ssimus re vera esset. Nam cum in multa opum copia,externorumque bo-ὴ ῆ norum assilientia felicitatem constituant pleraque , Verorumque bonorum sensa careant,ignarIq; sint, eum qui modica possidebat, modicisque erat contentus, infelicem, & miserum esse arbitrabantur,cum tamen vere felix & beatus ellat iudicandus.
Sapa entum igitur Opiniones cum rationibus co sentitant. ac fidem qu1dem aliquam talia quoque asserunt sed verum ipsum tamen in agendis re bus ex factis & vita rud1catu tam his enim praecipua vis consistit. Quocirca antedicta ita consideranda sunt, ut ad vitam 3c facta referatur:& si1 cum factis consentiunt,admittenda: sim ab eis discrepant verba sunt existimanda.
R Sapientum,inquit, Solonis videlicet & Anaxagorae Opiniones cum rationibus meis consen tiunt,quibus probaui non in multitudine & magnitudine externorum bonorum consistere felicitatem, neque ex his felicem,sed ex tota & integra VIrzute ceu notare oportere ac talia quidem, . id est,& rationes,& sapientum sententrie,quae confirmant, felicem vitam non esse eam cum quis figentibus multis dominatur,marisque & terrae imperau obtinet sed cum & mediocria possidet, & , qhonestisissima agit,atque optimaridem quidem aliquam & probabilitatem habent sed veritas ta men in rebus agendis ex fadtis iudicatur. Nam si quispiam est,qui cum felicendi esse eum dicat qui mediocria possideat,& optima sectetur,atque agat,ipse & nih1l amplius quam necessaria habet,&optima atque honestisissima agit,contemplationique totus incumbit ei fides adhibenda est,ueraq;
esse eius oratio est existimanda. Sin autem Ita quidem dicit,sed contraria tamen postea agit,atque 42 undecunque aurum & argentum reliquasque opes conquirit,ac cotrahit is fallus ac mendaX CCnsendus Prorsus est cum ea quae dicit, iis quae agit minime consentiant:eiusque Oratione debemus erba tantummodo id est,uoces quasdam inanes ac vanas in aerem effusas, inamo ut melius dicam,sonos inarticulatos, significationeque omni carentes eXistimare. . .
At qui ex intelleCLu Operatur, huncqtae excolit, atque optime an IcIt: 1Seme Deo carisissimus videtur . nam si aliquam humanarum rerum curam di; habent, sicut videtur: consentaneum est ipsos re illa quae Optima est , atque ipssis maxime cognata delectari, qui est intellectus : eosque qui eam maxi-ueo me amant,& honorant,rem Unerata. Cum demonstrarit cotemplativum felicem optimum,atque honestissimum, atque ex sese sufficientissimum esse, S c zrtera omnia habere quae dicta iam sunt eundem Deo quoque carissimum ostendit Deo car issimus autem,id .i My c ς,is est quem deus amat: sicut ἔλιλοθε Θ α Tris' qui deicola est pius,& Deum maxime amat Inquit igitur,si curam hominum habet, h1sque pro uidet Deus quemadmodum optimis quibusque philosophis placet,atq; esse verum videtur: eum re optima & maxime sibi cognata delectari verisimile est . optima autem res & maxime Deo cognata intellectus noster est. Gaudet siquidem deus omnibus a se effectis rebus, utpote quae valde bonae
515쪽
bonae sint intellectu tamen praecipue, eo quod maxime sibi est cognatus,oblectatur. cognatus vero est Deo intellectus non substantia de essentia ,sed eo quod ea natura est praeditus,ut in seipsum re flecti possit, seque ipsum contemplari atque ita ex ea in seipsum collectione in deu quoque ipsema quo amatur,sublatus deificetur,id est,Deo similis, quoad eius fieri potest, efficiatur . Cognatus igitur Deo vn1uscuiusque nostrum intellectus est ex operationis similitudine. nam sicut ille se s bH, 02M, ipsum intelligitrita nosmetipsos nos inspicimus,' cum supra imaginandi facultatem euaserimuς g, i, φὰ, odii Cognatus intellectus noster Deo est, consentaneum est, Vt amantes eum atque honoran
i - te S DeuS amet, ac rem umeret ξ Amat autem cognatum Deo intellectum ille qui totam virtutem
complexus multipl1ces appetitia S,Innatosque lenius Vtpote qua cogitationem decipiant, nec on imaginationes quae formant nobis parciunturque res ipsas, 1mmensamque varietatem inducunt, y' effugit: auersatus item est opinione S,qUae variae etiam apis cum sint, ad externa feruntur sensui de imaginationi coniunctae: omnis enim opinio cum irrationali sensu & imaginatione operatur.tum ad seientiam & 1ntellectum,atque inde ad intellectualem Vitam, simplicesque rerum appulsiones attollitur. quo cum peruenit,puras inde illustra iones,synceraSq; admittit. Haec enim est remune ratio qua eos qui anima sibi cognatum amant & colunt,deu S prosequitur,quod clariore luce cognitionis illvitrantur,perfectioreq; cum eo nexu coniuncti intellectuales naturas speculantur.
Vtpote qui eorum quae ipsis sunt amica, curam habeat. recteque & ho . neste agant. Haec autem Omnia sapienti maxime inesse, obscurum non est: 1 ciis 1gitur est Deo carissimus:eundemque esse etiam felicisi1mum verisimile
est. Quare ita quoque emitu ut sapiens maxime felix sit.
Si nos,inquit eos amamus qui filios nostros, nobisque cognatos diligunt quanto magis conuenit ut qui bonitatis omnis fons est Deus,amore eoS prosequatur, qui rem ipsi cognatam amat atque excolunt 3 quis nam autem sit is amor & cultus intellectus, declarat, cum subiungit : DR stac ae Ε Q v E & honeste agantJ, perinde ac si diceret: amare intellectum nihil aliud est quam rectὰ agere,& secundum Omnes Virtutes tam activas quam rationales operari. Haec autem omnia,quaecunque scilicet de felicitate iam dixit,sufficientem ex se esse, indefatigabilem, curam propria intellectus habere,Deo esse carum,& caetera alia insunt quidem fortasse etia fel1ci ciuili qui ex vir tute morali vivit maxime tamen & sine controuersia in eo esse conspiciuntur,qui intellectualiter Τ' vitam traducit. Quare ciuilis quidem Deo carus & felix: sed contemplatiuus Deo carissimus de felicissitnus censendus est. Peroratio opem. cud. I X.
Via quid igitur si de his & virtutibus, praeterea etiam de amicitia dc voluptate satis ' figura d1ctum est, finem habere propositu hoc no-efiniori ubὰ striam est existimandum an qUemadmodum dic1tur in acredis rebus
ὴ ἡ . f., Vu t Lite setts est si eam cognouerimus sed Vt eam habeamus,eaque utamur, est enitendum' vel si quo alio modo bon1 essicimur. '
Absoluta iam tota de moralibus & rationalibus virtutibus tractatione, his verbi ς & reliquis Z quae sequuntur,ad operandum secundum eas incitare nos conatur.verba enim sela & selete disputationes,& cognita ones reddere UOS neque ciuiles, neque contemplativos felices possunt: sed ad modum iunt imbelles,atque Dualidς.nam ingenuos quidem adolescentes,ac liberaliter educatos atq; 1nstitutos hortar1 ad actiones fortasse possunt sed ad felicitatem, eius: consequutionem de-Qucere nullo pacto possunt.Bene autem & liberaliter educantur, atque instituuntur, qui in optima Quitate degunt. optima vero est c1vitas quae Optimis legibus utitur, honest1soue institutis admi
ententia,totumq, Pyopositurvi declaret videlicet esse necessarium, ut post tractatum de omnibus virtutibus qui iaπὶ absolutus his in libris est, de rebus ciuilibus & leg1bus scribat: quaeque legζS
516쪽
quibus ciuitatibus coueniant,quae item salutem quae perniciem afferre ciuitatibus valeant ostendat atque explicet. Q uare oportet eum qui persectus humana sapietia ede vult, id est, ciuilem se licem posteaquam hos l1bros didiceritaad rerum publicῆrum quae siequuntur,lectionem sese conferre. Sed de his hactenus. Ad verba ipsa accedam US,Nunquid, iΠqui , quoniam de virtutibus satis dictum est Mura,id est,uniuersaliter, & ut in principio operis huiuS dixit, crassia minerua . ex ligenam quae aliter atque aliter plerunque euenire possunt,r tiones costituit:propterea finem habe, ee, istimabimus,& nulla alia re nobis opus esse ad fclicitatem consequendam,msi ut libros ho, te gamus an sicut dicitur,quarum rationum finis non est sola cognitio,quemadmodum eius qui so sem maiorem esse terra demonstrat,sed actio & effectio : satis non est si eas intellexerimus, sed adactiones quoque & opera ipsis accectamus necesse est. quda si in aliis quoque quorum finis non est sola cognitio ,sed actio:rationes & verba actionas causa solemus admittere : sic in virtute cuius fini, non d1sputatio sed actro est,enitendum est,Vt ea quae a nobis tradita sint, agamus, atque exequamur. Sid enim pr clari est,si quid sit fortitudo aut iustitia quispia cognorit,qui niti it postea neque iuste neque fortiter sit acturusὶ Quod vero subiungat VEL si quo alio modo boni efficimur J ita est intelligendum,perinde ac si dicat: si ex virtute boni efficimur ea utendum est: si quis
alius est modus,quo boni euadamus,illum inquirere ac sectari debemus. Illis enim omnino, qualiacunque ea fuerant,uti nos oportet,quidus boni efficimur.
Nam si verba ad reddendos homines probos suscerenti multas sane &
magnas mercedes,Vt inquit Theogni S, asterrent, Oporteretque ea compa
rare . sed videntur quidem posse liberales adolescentes hortari atque inci
Si verborum lectio de 1ntellectio ad probitatem consequendam esset satis: multas ct magnas mercedes afferret ac daret iis qui morales libros conscriberent Vt inquit 4 heognis, unus lus que qui emere eas vellet. sed possunt quidem verba,ut dictum est,incitare, atque inducere ad virtutem capessendam,non omnes,sed liberales tantummodo adolescetes. Liberales autem appellat eos qui luxui & intemperatiae m1nime seruiunt, sed bene a paedagogis vel cognatis sunt educati ut edi ea honesta institutione faciles,obtemperantesq; ad actiones Virtuti S obeundas reperiantur. hos sane V possunt incitare,moresque ipsoru generosos & Vere honestatis studiosos actionibus reddere,cum ex virtute obnoxii iam sint. Animaduertendum autem est hic virtutem poni non pro iust1t1a aut teperantia aut sertitudine quae proprie virtutes & sunt & dicuntur sed pro dispositone ea qua ex bona educatione, honestaque institutione sub paedagogorum aut parentum, aut cognatorum disciplina coni pararunt. Obnoxium Verd,id est κατακε my, quo verbo hic utitur, psenum aliquando significat,sive oppletum: ut cum dicimus κατω ωχθ χος σοδιας,plenus sapientia aliqUado detentes & oppressium,ut κατακωχιαος ὰφροδετ s oppressus Venere,eique deditus:aliquado subiectiam & obtemperans quo in significato hic positu est.Mores enim 11bi ex virtute obnoxios, id est,ex honesta educatione tradtabiles & obtemperantes redditos, ad actiones capessendas ancitari a Verbis Sc rationibus posse generososque est 1ci,honestatisq; amatores, ita ut ad eam sibi c54 arandam summo studio festinent. Qui nanque bona institutione abstinere a prauis rebus sunt iuuetvij simul atque orationes bona suadentes audiuerint,incitantur ad ea,& currunt.
At ' plerosque ad probitate prouocare non posse. no enim pudori, seu et o Μύ .utiuti mori obedire : neque abstinere a malis ob dedecus, sed ob poenam con- ms hominum
siaeUertant. nam cum e X affectu vivant proprias voluptates atque ea ex qui Vη pl his
bus existunt, persequunturi doloresque oppos1tos fugIUt: eIUS autem quod honestum Sc vere iucundum est, cum id prorsus non degustarint, ne no- O t1onem qUidem ullam hassint.
Vulgus hominum cum praue educatum est,nullumque sensum honestatis habet, difficile est, minimeque obedit:& ne audire quidem pat1tur eos qui ad honesta hortantur, nedum obtempe rat,& paret. natura enim COparatum est, ut ad ea quae prorsus ignota nobis sunt, vel nullo modo, vel violenter adducamur. Quocirca qui bene sunt instituti, ex honesta illa educatione verecundi eum sint, bediunt,erubescuntque, si Vel a prauis rebus non abstineant, vel ad honesta hortantes non sequantur .Plerique aute licet quandoque a malis recedant, ad honestaque deferantur, id non
pudoris,sed timoris,& pcenae causa quam Irrogat leges faciunt. Qui enim ex affectu vivunt nihil quicquam
517쪽
quicquam Veretur,sed impudenter affectuosas,animalisque proprias voluptates persequuntur, Se dolores contrarios,ut saepe diictum est, fugiunt, sicut temulenti & ebriosi eas sectantes voluptates quae ex Vini potatione ex1stunt,dolores qui ex non bibendo OrIuntur, fugere Consueuerunt.atque In Vmuersum praui omnes ex honestatis,& verae iucunditatis ignoratione ad corporis voluptates incontinenter feruntur. Vere autem iucundas esse operationes ex Virtute cepe iam diximus.
EOS Igitur qui tales sunt, ad moderatione traducere quae oratio posset fieri enim nequit aut fac1le no est,ut quiῖ ex diutino usu moribus sunt prς- Occupata,verbis amoueamus sed sat1s fortasse est,si quamuis omnia adsint, quibus probi effici videmur euadere participes virtutis possimus.
Qui,inqu1r,ita praue affecti sunt,atque adeo in Continenter voluptatibus corvoris sunt inuoluti eos nulla oratio ad moderationem traduceret, & a procliuitate illa ad mala remoueret. fieri enim non potest,uel certe dissicile est,ut quI ex longo tempore moribus prauis sunt preteoccupati in eisque assueverunt,a vitio abducatur.Nam si quanuis omnia adsint, educatio scilicet studium' institutio honesta,verecundia,Obedientia,non prorsus facile est, Vt Virtutis participes euadamus: satis nobis esse debet,si virtutem his omnibus etiam adhibitis adipisci possimus. Si omnia autem desint,& cotraria omnia adesse reperiatur:quod consiliu ,que ratio ad eam consequenda sufficiet3
F1eri aute bonos alij natura,alij consuetudine, alii doctrina existimant. Ac quod ad natura quidem attinet,in nobis non esse manifestu est, sed eY ''
quadam dium a causa, iis qui re vera fortia nati sunt. Oratio vero & doctrina
v1dendum es nunquid non in omnibus vim habeat, sed opus sit, ut prae colitis auditoris animus sit, ad recte & gaudendum, & odio prosequen
dum,non secus ac te ira, quae semen sit nutritura. non enim audiret oratio
nem Jehortatem neque Intelligeret qui ex perturbatione vivit. qui autem ita astectus est, dissuaderi qui potest non enim omnino orationi,sed vi cedere perturbatio videtur. 3 Q
Discere fan ὀ naturas virtutum societatesque & dissieretias earum discernere, eas item assuetudine comparare in nobis situm est, nostrieque est voluntatis & electionis: vi autem natura simus temperantes, sta prudentes,ia non nostrum, Led Dei donum pulcherrimum & praestantissimum est. QKod ad naturam agitur attinet,ex divina causa,De1que dono existit,non ex nobis mos ipsos autem 1ta assuefacere,ut quibus oporteat & temur & doleamus , nostrum id est: potestbue huiusmodi assuetudo bonos nos reddere. at oracio & doctrina non 1n omnibus, ut dictum est, vim ha Det,1ea in us tantummodo qua antὸ exculti iam moribus, id est, ex honesta educatione pneparati Iam lunt. debemUS enim nos ad ius cap1enda ea quae dicuntur,praeparare, non secus ac terram: que si ante culta fiterit, Ductum fert:sin minus, & spinas producit, & iniectum fiumenti semen corrumpit ac perdit. sic animus noster nasi prius curatus fuerit, falsaque opinione expurgatus ve- Moritatem vel nullo mocio admittet vel si modo id aliquando continga frustra admittet . non enim Prauus oratIon1,sed VIolentrae ac necessitati cedit.
Oportet igitur mores priuS Virtuti este accomodatos,ut & honestatem l Ulgant,& abhorreat turpitudinem. Vt autem a pueritia quis institutione recta ad virtute 1nstruatur, dissicile est misi sub talibus legibus fuerit educa rus nam temperater,toleranterj viuere plerisq; , & prasertim adolescenti SI a cundum non est. quocirca est opus ut & educatio,& stud1 a cosmtuta legibus sint Ita enim fiet,ut consuetudine tractaa molesta esse desinant.
lem ti p He ri sim. i. : n /ψΠς x'lςβ Vςddςntur. at recte institui difficile est, nisi quis substita, Aith '' gςPubliςδ pducatuS fuerit. temperanter siquidem vivere, voluptatibusque non flaccumbere quibus non decet,plerisque &p sertim adolescentibus & Lenibus
518쪽
Is iucundum non est immo si frustrentur Voluptatibus, dolent. 1ccirco opus est ut leges insti
tuantur, quae edacati Πς ς' -- upi 'res non consequantur, non αν tur & componantVr,yx QR v c. 1id , YEbu & legibus tradere est necesse nam ita fiet, fefitit. Qi d si hoc honesti aegant, toleranterque is gerae r istunt moluptatibus atque ita sisse bis aisupisceri nullλ poste molestia, nulloq; dotare ivi
ndo adolescentes sunt homineς,eda- carionem rectum M curam cons quantur: sed crum In VIros quoqtae adulti '' debeant ipse haec exercere, atque assueseere: ad haec etiam, & omnino ad omnem vitam opus legibus est. Plerique enim necestitati potiuς quam rationi: dc mulctis quam honesta i Obed Unx-
uod Inquit,huiusmodi est non illis tantummodo laSibus opus est quae de puerori tione praecipiuntas diis quoq; que quὶd Sendum,quoq, m do Vita .radu enda viris ii stadiiun. ciuio ὀ quod perspicuum sit,alia eme stadia quae paeriS,R IR HUM V S,HIR quae siembus Cou mRΠr. Quocirca huiusmod1 quoque Ieges necessariae fiunt,& quae eos qu1 In viros Iam euaserunt, mode-' & rariae toti vitae traducendae rationem pra ribant. PIetaq; enim e vulgo ita sunt affecti, Venecessitati magis & poenis, quam rationi & honestλzi Pareλnt. Qu C Ca legibus iis est opus,quae 1o poenis propositis ad bene ogendam,ὶ maleficiis lesistendum,homines inducant & cogant
oropter sunt,qui legislatores censeant multare ad virilitem aC pro uocare homines honestatis causa debere: eb Fbd pro Oi ex consuetuatne praecipue obtemperaturi sintal sty vero qUi Ab parear, suntque nartara Iner tiores casti ationeς 5ί poenas irrogare: qui autem ' Insanabiles fiunt, pror- ire. sus ' exterminare. probum enim N qui ad honestatem uniit, rationi esse
obeditaminV prauum autem Voluptatem appetentem non secUS ac Iumen- tum dolore puniri. unde etiam tales dolores exit Iber1 Oportere inquiunt, ' Qui voluptatibus quae amantur,maxime aduersen ar.
O uia oleri ve inquit si castigentur & mulctentur obediunt: qvibusdam Placet, ut legumlatore; e; suas scribant:Haec c1ues honestatis causa, ut probI 1cilicet evadant agere iubemus: Quod si non pareant,pumantur. ob hanc mobedientiam hac poena,Ob illam hac affic1antur. si1 qu1s autε castioeatus & mulctatus,insanabilis permanserit:1sex1l1o damnetur .Flagellandi vero, inquiui, praui sunt non secus atque assini,hos enim ὐπι- id est iumenta appellat. nam quem oratio non corri εt,corrigat flagellum. Prau1 item dolor1bus iis afliciend1 sunt, qui voluptatibus, quas
amant a ciuersantur : quippὰ cum contraria contrariorum sint medicamenta . Vt si1 FI on tamelia tan inferre gaudeat,non est aliter puniendus, quam ut contumelia xii prohibeatur. ebrietati deditus a Vmo arcendus abstrahendusque est,eoque dolore castiganatis.
Oubd si1 que ad modii dictu est eum qui bonus siturus est,hOnelte educatum effle,atq; ali Uetu oportela. deinde ita in honest1s studus vivere, & neque inuitu neq; sponte praua agere:id aute fieret, si ex intellectu quod a Screcto Ordine vim habete uita traducereturi paterna fit Ide IUil IO neq; V1m, neq; necessitate habet: neq; omnino viri unius,nisi reX,aut tauS aliqu1s 11t. at lex cu ex prudentia quada & mete profecta oratio sit, cogend1 v1m habet.
Haec quoque eo spectant,ut leges instituendas esse ostendat quae morIgeros ad v1rtutem mu1t m ac prouocent: duros ac renatentes & a prauis abstinere, & honesta sectari homines cogant. φ orationis autem huius contextus ed Vsque dependet, ubi ait LA T lex cogend1 vim habet .caetera interiectet si ni quo tam de pueroria, quam de reliquorum Ommu Institutione leges ponendas esse cossicatur Est vero quod inquit,huiusmodKquomam humanae ac ciuilis sapientiae supremus finise bo i ciues efficiantur,& feliciter vivanta. id autem ex eo fit,si educat1 atque inst1tuti honelte ita uerint,vi neque sponte neque inuiti praui quippia agat. invit1 enim agunt, cum a prauIS alIouibus id dalibus seducti ad mala perpetranda delabuntur.At bene ita educari iis cotingit, qui ex
519쪽
1ntellectu vitam traducuntropus igitur intellectu nobis est, ut eius cosiliis & mandatis obtemne rantes degere Optime,atq; honest1ssime valeamus. Sciendum aute est, Aristotelem unumquemo. qu1 vel arte,vel prudentia,vel peritia,vel pro Otione,Vel inuentione honestarum atq- utilium re . rum nix Πῖςllectum appellare costaeuisse. intellectu igitur,ut boni essiciamur,opus nobi , est in G 'ε sed paternus intellectus,id est,pater uniuscuiusque,nisi prauus admodum sit, ' atq; de grege por-λugou ὶρν- cus,praecipere quidem honesta potest,& bene educatos filios ad virtutem capessendam inducere: τωυ i unis eo prauis tamen moribu S assuetos corrigere no potest:neq; necessitatem & violentia, sicut lex in s fuci qui gre- habet.nMuralis enim amor quo filium Prosequatur,naturaq; insta indulgentia,facit,ut uti v1 er agatis eunt . i. hirum nequeat. Sed quid de Patre loquimur omnino enim atq; in uniuersum nemo estis ui unus hi i sit brutum cogere totius Quatatis Omnes silιOS possit,nisi rex, aut tyrannus aliquis sit,qui cum maxima potε-dliquod. tia excellant sticere ad queunt quom t men Non omneS ciuitates a regibus aut turannis sub rnanturmeces ariae legeS sunt: quae Ciam a prudentia & intellectu proficiscatur, cogendi vim habet. Prudentiam autem & intellectu Pro eodem hic posuit, propterea qudd ex longa experientia tam
exper1ent1 aDeat:Visum atq; Oculum Vocans Prudentiam,eX qua prospicere, ac prouidere Quod utile ei possunt. Obedrunt igitur legibus homines, ed qudd credunt legumlatores ex prudentia 1ci QIt,ex I Itiu atqUe oculo,qua honesta atque Utilia praenoscere potuerit,eas condidisse.
Atli hominζS quidem qui appetitionibus aduersantur, etiam sit recter id faciant,pletast, odio prosi quuntur. at lex cum probitate iuber,odio n5 est.
Dixit unius hom'MS iussionem neq; Violentia, neq; necessitatem afferre posse, quasi videlicet musti praestare 1d possint,lioc est ad meliores operationey persiuasione inducere. nam proprie cogere est rationibus, non flagelliS,Varusq; stuppliciis persuadere: qui enim puniuntur, variC rot- mentis castISatur,magi S r sistunt ac renuuntur, si cedurar adde quod nemo qui inuitus.& agit quippia,id rectC RS Vt qui PCL Vim Izαὰ agit, ne offici quidem bonus x nquam possit cui a tem & virtute esse siectandam CX virtuteq; agendam, & fiigienda vitia oratione Herit persi um
uis prohibet resq; ad CR quα si CUΠda fiunt ferri, pleriq; odio prosequitariquia qui ina e educ,re sunt, & ex praua educatione mala esse bona opinantur: inuidia& odio, non beneuolentia &amore prohiberi sie Qxistimant nemo enim qui amat, eum quε amat, i bonis insedis prohiber h
Pacro id potest, cum quingentis annis ante si 'sitξIta enim naturali quadam ratiocinatione ecum ututu acescunt.b issato ut in id a dZ odio procurans leges has condiderit. Atque hac de causa lex molesta atque odiosa minime est.
. In VC O L CP momor Clinta C cu paucis educationis & studioruhabui de curam legislator videturun plerisq; aliis neglecta haec fueruntiri uiri; unusquis i sicut uult,Cyclopum more,filiis datis iura suis & uxori.
520쪽
Ionia igitur res ita sese habet disserendum de his a nobis est,ac de rebus publicis scribendum.
Nam Lacedaemoniorum & Cretensium dc aliorum ciuit tes,Vt in rebus publicis ostendet,omnes peccant legesque quae apud has institutae sunt,non parua iΠdigere emendatione videntur.
Praulantissimum quidem est,ut curam publicam Sc rectam habeamus, atque id facere poss1natas: si tamen pUblice la negligat UI : concienIre unicuitaque videtur, ut libens suis dc amicis ad Virtutem conducat, vel conducere saltem proponat.
Optimum, inquit, est ut leges recte instituantur, quae publice curam filiorum habeant. si tamen publica haec cura neglecta fuerit,uel quia leges huiusnodi positae non sint vel quia licet 1itit
1 O positae,incuria principum ciuitatis contemnanturidebet unusquisque diligentiam & studium adhibere,ut liberi sui & amici probi efficiantur.id enim significat A D virtutem conducere 4 conducit enim ad virtutem atque adiuuat: qui honesta & bona ante oculos ponit, docetque hoc ob hanc atque hanc causam damnosam esse & laedere illud utile ob hoc simili modo,atque hoc ,etiasi non videatur. ille item conducit atque adiuuat,qui non habenti ea commodat,qu1bus ad virtutem & moralem & rationalem comparandam quispiam indiget. Oportet igitur cooperari atque adiuuare: sin minus id praestari potest,proponere saltem ac velle opem ferre atque adiuuare debemus,si aliquando nobis facultas concedetur.
Maxime autem id posse facere videretur ex iis quae dicta fant, is quii, ad leges ferendas idoneus euaserit. per leges enim videlicet curae publicae, atque honestae per honestas fieri consueuerunt.
Idoneum ad ferendas leges eum vocat, qui mentem ex rationibus & experientia ita instructam habet,ut honesta,& iusta, & utilia tam uniuersis ciuitati, quam singulis ' prouidere optime possit. Inquit autem:ex iis quar dtista sunt, perspicuum est, siquis intelligat videlicet ea quae iani diximus eum posse liberis suis consulere,qui idoneus ad legum lationem sit. Vel ex iis quae dicta fant,patet,eum qui ad ferendas leges est idoneus, cognoscere posse , quales leges de publica puerorum educatione quales de virorum studi1s : quales ad totam vitam accommodatae instituendae sintiquae item ad priuatam cuiusque: quae ad publicam omnium ciuium tam virorum , quam foeminarum spectent. Alias enim esse leges quae a populo administratae ciuitati,alias que Optimatum reipublicae, alias quae censipotentiae, alias que regno conueniant:quaeque singulae ex his sint in li-3V bris rerum publicarum declarabit Nam illud quoque obscurum non est,ex bonis legibus bonos, ex prauis prauos effici,qui ad earum praecepta Vitam instituunt suam.quae autem leges bonae,quar pravae sint,posse discernere eius hom1nis est,qui ad leges feredas idoneus sit:sicut medici,ut morbosa a salubr1bus sciat dignoscere.
Scriptariae sint an non scriptae, interesie nihil videtur: neque unus ine an multi per eas ins ituantur . quemadmodum neque in musica, Sc exercitatoria,caeterisque aliis studiis.
Vt boni vel Praui ciues evadant,multum conserunt leges:scriptiς vero illae sint necne, nihil refert. adtionum enim vis in probitate vel vitio consistit non in eo quod scripta sint,vel non scripta, ea quae agi aut non agi debent. non scriptae autem leges communes homina c5suetudines ac mores appellantur. cum igitur multu ad ciues bonos reddendos legum rectitudo, & probitas valeat: id spectare oportet,vt hae rectae,peccatisQ; omnibus vacantes instituantur . Vtrum autem lex quae unum efficit bonum, multos etiam huiusmodi possit efficere:aut quae multis est utilis , uni quoq; idem praestare valeatullud vero nih1l refert considerare .si enim recta sit,nulloque errore inuoluta, idem quod ceterae artes & scientiae,efficiet nam sicut in ill1s sit,ut artifex qui unum potest docere de vel musicum,uel medicum reddere, multos etiam simili modo huiusmodi reddetide qui multos potest
Sicut enim in ciuitatibus legum instituta & mores: sic1n domibus pata
ternae orationes,& mores Valent . quin Ob cognationem dc benescia etiam magis: quippe cum affecti erga parentes iamdudum, atque obtemperantes natura sint.
Quaerendum v idetur, quo modo cum paulo superius nihil posse paternas iussiones dixerit:
I.iJ. nunc ,unum quoque illis artibus Instruere iane controuersia poterit: sic lex quae unum ad probi- inducit,eadem multos:& quae mulios,eadem Vnum quoque Valebit inducere.