Nosologia methodica sistens morborum classes, genera et species, juxta Sydenhami mentem et Botanicorum ordinem. Tomus primus

141쪽

PRO LEGOMEN A. i s

tatur aegritudinis avertatio , aut quod eodem recidit , sanitatis cupido quandiu sanae mentis est ,

& sanitatem inter bona numerre. 231 . Vertim perceptio licet confusissima aegritudinis aut mali est motivum quo ad illud malum abigendum & pro vi ribus impugnandum determinantur facultates motrices , omnes enim cum

partium fabrica ad totius conservationem mire conspirant ( Ia. 3.) adeoque cum status partium mutari possit in meliorem a libertate, si de externis agatur, a natura , si de internis quaestio sit , data mutatione morbi ca , libertas & natura debent adversus principia morborum interna insu gere, ut materiem morbificam corrigant vel elimi

nent.

3is. Conspirant itaque libertas re naturae insanitatem, cum morbis ipsis conflictamur ; vertim si conspirent inter se, non tamen simul ad eumdem finem collimant materiae morbificae Malia morborum principia, adeoque imperfectus est actionum omnium , partiumque consensus ire quo aegritudo consistit , atque a sanitate, discre pat (116. ) non repugnat itaquet divinae bonitatita providentiae dari in nobis principium actionum quod morbos producat, cum idem principitim morborum occasiones materias morbificas impugnare non desinat, sanitatis tutelae Maegritudinis medelae invigilet. Quomodo malum physicum salva summi numinis bonitate re sapientia existat, Wolfius fitae ostendit ire Theologia naturali. 336. Quoniam vires hominis limitatae sunt(1so. possibile est ut illae ad vires materiae mor-hificae sint in quacumque ratione ; si vero in ratione aequalitatis fixerint, mors est ire procinctu et

I iii

142쪽

si vero minores fuerint vires materiae morbificae viribus naturae, eo minus est periculum, quo prio, res posterioribus minores sunt facultates. 3IT. In sanitate vires naturales sunt in data ratione ad vires vitales, & utraeque in data ratione ad vires animales, Pitcam. Elem. Medic. III. datur etiam certa proportio inter facultates illas quae sunt harum virium principia. Sic notum est infantibus vires cordis minores esse quam vires omnium simul musculorum, circiter ut moles co dis est Ad moles aliorum musculorum, & qua ratione crescunt vires cordis in adultis, eadem vires artuum in illis augentur , atque uti vires

Cordis , ita & vires artuum in senibus pari passu decrescunt: idem dictum esto de viribus aliorum

Crganorum.

318. Quoniam potentia motrix , quae velut est virium omnium penus & promptuarium in diver fas partes distribuitur , ut in cor , pectuS , artus, re tamen per aliquot annodis imo menses in statu fano , data diei hora , eadem permanet docente

experientia , necessum est ut quantum virium si gulis diebus absumitur, tantum eodem tempore resarciatur; imo paulo magis reparetur, cum adolescentes infantibus validiores evadunt , deinceps vero aetate ingravescente paulo minus restauretur , cum senibus minores sint vires quam adultis 3Is. Docet ulterius experientia alias esse vires actuales ordinatrias, quae quotidie in sanitate absumuntur, & reparantur, alias vero vires actuales

extraordinarias , vae Urgente necessitate exeruntur

in exercitiis & pathematis fortioribus; atque quo

vires actitates majores simul exeruntur , Eo Pot n-tiales minores supersunt.

32o. Quo major virium quantitas in quaedam

143쪽

organa mittitur ultra dosim in sanitate consuetam , eo minores sunt vires potentiales , seu eo minor

est facultas superstes, atque exsolutioni proxi

311. Vita est coexistentia actionum cordis , &pectoris cum actionibus animae ( 113. sed ablata

vi tollitur actio, eaque imminuta minuitur, adeoque quo propitis est exsolutioni facultas quae est veluti virium promptuarium , eo actionum Omnium , adeoque & vitalium imminutio vel cessatio , seu mors proximius imminet. 321. Facultatis motricis exsolutio malum est physicum omnium maximum, adeoque quod natura maxime cavere debet; ast positis causis mo bificis integritati, circulationi, fluidi nervet secretioni obstantibus , mors etiam imminet, quae averti vel procrastinari non potest nisi dispendio virium vitalium , quae has causas morbificas corrugere , vel eliminare contendant; ergo sive quies,cat, sive laboret natura, cum notabilia viscera sunt impedita , atque ad ea liberanda multum virium impendere opus est , hinc & inde periculum est. 313. Datur in anima regimen corporis seu facultas tum libertatis , tum naturae , ex pluribus motibus per structuram corporis possibilibus , eos determinandi, qui utiliores videntur.HSic nobis etiam invitis & Lepe insciis illa facultas velo pal lino utitur tum ad nares posticas obturandaS, tum ad alimenta in gulam, aerem in os , vel in nares dirigendum, atque ea ex illis diversis motibus aequo possibilibus utiliorem pro circumstantiis eligit

eadem vero facultas in morbis oeconomiam animalem regit, atque urgentiori periculo occurrit

3 2 . Inde fit ut in summis doloribus , qui fluidi nervet penum exhaurirent, si PerseVerarent, quam

144쪽

doque illico motus cordis multum imminuitur. ac veluti suffaminatur , simulque omnes facultates feriantur , fit syncope , ex qua excitati aegritantes saepe & doloribus & morbis immunes convalescunt ; qui si labor & dolor perseverassent, cum summis conatibus illis obiissent. Licet autem syncope malum videatur summe terrificum, &doloribus atrocissimis pejus , interea multiplex

docet observatio eam motuum & conatuum feriationem, vel suspensionem fuisse plurimis aegris utilem , & forte ideo in gravissimis malis phlebotomiam ad animi deliquium usque productam a Medicinae patribus olim fuisse multoties & veluti

solemniter celebratam , quod paradoxum agendo de morbis syncopticis agitabimus. 31s. In viscerum infuctibus quandoque tanta offertur cordi resistentia,& tantum motus sanguinis

Tetardatur, ut mors in procinctu sit, nisi quidquid est virium in his resistentiis superandis tollatur ,

veluti si orificium cordis alterutrum Obturetur, Certe tunc temporis una salus est: quidquid est virium in corde , fortius contrahendo & obice superando constanter, & vehementer impendere; licet enim ea lucta non semper felicem sortiatur effectum , adeoque eventu sit quandoque noxia,

in scopo semper salubris est. Sic si quis hostis ense districto fugientem prosequatur , & transilienda

occurrat fugienti fovea, is eam potius transilire debet recta ratione utens , adeoque lapsus praecipitis periculo incerto se exponere , quam certum aliunde periculum subire. Ratio est lacultas percipiendi nexum veritatum universalium ( Wolf. Psychol. 83. quod autem incertum certo peribculum sit anteponendum , hoc est veritatibus co&nitis , adeoque & rationi consentaneum

145쪽

326. Facultas, virtus, re robur aestimantur ex intensitate pressionum , quae possunt exeri ex velocitate puncti machinae, cui pressio illa applic tur , & ex duratione, seu temporis longitudine , quo labor ille perseverat; dicitur etiam potentia absoluta , Bernoulli , Hydrodyn. p. 16 . vires potentiales eam facultatem appellant plurimi.3 2T. Exercettium est impensa virium , quae pocsunt intra diem quiete , somno & pastu quotidianis reparari; si vero plus virium impendatur in his actionibus , quam quae intra hoc tempUS resarciri valent , labor dicitur ; sic febris , asthma ,

peripneumonia laboribus sunt annumeranda, unde

vulgo aegri , febre, asthmate, laborare dicuntur ;labor qui finis cujus gratia peragitur, diciturco ratus vel molimen ; illi vero conatus , qui inducunt maximam defatigationem , & virium impe tam non cito reparabilem, seu quae potentiam

exhaustura est , Protenti nUncupantur.3 18. Penitus exhaustis viribus potentiae motria

cis , mors est ; sed quo labor violentior est , eo

citius exhauriuntur vires illae ; ergo eo citius cecsat omnis actio, & merito aiunt violentum non esse durabile.

3rs. Di cultas est, ut resistentia obicis directe , & ut potentia motrix inverse ; seu eo quid est dissicilius motu , quo ab eadem vi impensa tarditis movetur ; & data eadem obicis mole , & resistentia ahsoluta , eo dissicilius est , quo facultas , seu potentia motrix minor est , sic quo majus pondus ab iisdem operaritS trahem dum est, eo tardius trahitur, & idem pondus ab operario uno , quam a duobus similibus resimiliter applicatis , duplo dissicilius movetur.3 3 o. Dissicultas operis est, ut hujus tarditas simul

146쪽

& ut quantitas virium ad illud exsequendum ima pensarum ; sic si holus in aesophago positus °lutiendus duplo tardius delabatur, iisdem viruhus impensis, ex eo dissicultas degluti ionis duplo major est; sed si vires simul triplo majores impem

dantur , novies est major illa dissicultas. 331. Si obicum movendorum velocitates a pressione exortae sint, ut vires impensae , seu his imminutis viribus velocitas decrescat, & adauctis adaugeatur, eadem remanet dissicultas; errant

itaque illi, qui dissicultatem ex sola tarditate motus , vel ex sola virium impensarum quantitate

metiuntur.

33r. Si obicis velocitas si minor, & simul vis impensa major, dissicultas tanto major est , quovis impensa major, & simul obicis minor est ve- Iocitas ; dissicultas autem molestia est principii

sentientis orta ex resistentia movendi & ex propria motoris debilitate respectiva , neque enim in machinis inanimatis ulla proprie loquendo datur dissicultas. 333. Facilitas operis est eo major , quo velocius movetur corpus , & quo diutius illud moveri potest citra defatigationem ; etenim quo diu, tius illud constanter sine defatigatione , seu sine facultatis detrimento moveri potest, eo major est facultas , seu motrix potentia , & simul quo velocius illud corpus movetur, eo minor est illius resistentia, adeoque eo minor est dissicultas , seu eo facilitas major est. AZacritas est illa animae modificatio, qua facilitatem in omnibus operibus , seu functionibus

exsequendis intuitive cognoscit; maeror e contra

adest cum dissicultatem persentit; atque ut in sanibtate adest iunctionum facilitas , constantia & ala

147쪽

PRO LEGO MENA. I Icritas,ita in aegritudine difficultas, lassitudo, & moeror adsunt, mania & aliis morbis deliris exceptis. 333. In statu sano facultas est major, & labor ,

seu virium impensa minor quam in aegritudine. In sanitate functiones omnes exercentur facile , constanter & alacriter, adeoque sine defatigatione . & multo majores vires urgente necessitate possunt exerceri , quod notum est omnibus , & in aegritudine tantum quaedam functiones exercentur; caeterae vetro non possunt exerceri, ut in febrili-hus , soporosisque morbis ; quaedam vero Exe centur cum vi solita vel minori, aliae vero nequaquam possunt, ut in paralysi; ergo facultas in toto minor est: in febrilibus & inflammatoriis plures fiunctiones quidem cum summa vi exercentur , ut motus cordis , respiratio; verum non constanter & per plures menses sic possunt exerceri, imo cum summo moerore summaque lassitudine, atque simul motus muscularis artuum dissicilis est, adeoque virium impensa in eis major est, & facultas

minor.

336. Morbus eo periculosior est, quo vires causae noxiae sunt majores, & facultas naturae mi nor , ejusque simul conatus major ; etenim malum extremum impendet, si ad aequilibrium accedant vires causae noxiae & facultas , aut si posterior a prioribus superetur; vertim quo facultas naturae minor est, simulque plus virium suarum impendit, eo facilius est eam vi causae noxiae aequari , vel ab illa superari, & tunc eo magis est possibile , ut mors accedat, adeoque s Is 1. ille status tanto periculosior est. 33 . Morbus eo brevior futurus est, quovis materiae morbificae vel causae noxiae minor est, fiamulque facultas ta ejus conatus majores, & tunc

148쪽

salus est proxima, Vel eo brevior est, quae vis materiae morbificae major est, simulque facultas, & ejus conatUS minores , & tunc mors est in procinctu.

vitate & periculo conjunctis , adeoque acutieS ae

timatur ex gravitate & intensitate ( 3o8 ) nam quo gravior & intensior es: morbus ( 3o 3o8.

Eo materies morbifica majores vireS obtinet, simulque vires majores exerit facultas; cum autem

facultas sit limitata (316.) adeoque eo citius e solvatur, quo plus virium impendit , eo cititis

accedit ad aequilibrium cum viribus causae noxiae, unde brevitas & periculum morbi. 33s. Quo plus virium impenditur adversias ca sam noxiam , simulque minores sunt harum virium effectus sensibiles, eo periculum est urgentius. Ligatis in cane ambabus arteriis iliacis, plus virium & majores conatus exerit animal, quam si alterutra ligaretur; interea tamen cito in priori casu fatiscent motus cordis & arteriarum, respiratio & pulsus utut frequentiores ; interea hrevi debiliores evadent, quam in altero casu , quia licet in utroque casu intendantur vires & conatus ad hunc obicem tollendum , interea plus intemduntur in casu majoris periculi & resistentiae, adeoque citius exhauritur facultas, citoque proinde decrescit vis vitalis , ejusque effectus senshiales , seu vis pulsus & respirationis imminuuntur.3 o. Idem alio modo potest ostendi: dispendia

virium, quae ex affrictu fiunt, crescunt in ratione duplicata velocitatis fluidorum, quae ab illis viri-hus moventur ; ita ut vis quadrupla alterius non

possit impertire dato fluido velocitatem, duplam ejus quam vis simplex impertit, sed paulo minorem . ergo vires majores absumuntur in majori

149쪽

ratione quam minores; verum vires absumptae in

astrictibus non possunt effectus sensibiles in pulsuta respiratione edere ; ergo effectuum sensibilium quantitas crescit in minori ratione , quam virium impensa. Sic in agonem ducentibus licet conatus interni sint vehementissimi, ut patet ex interni caloris intensitate , tamen pulsus est debilis , seu exilis & mollis , quia maxima pars virium abs mitur intra cor & majora vasa, nec nisi pars eorum exigua superstes ad arterias minores pertingit,

in quibus explorari potest. 3 1. Si functiones difficulter & moleste exemceantur , datur aegritudo ; ideo enim difficulter remoleste exercentur, vel quia aucta est organorum

vel fluidorum his inservientium resistentia ( 31s.

vel imminuta facultas his functionibus exercendis destinata ; verum aucta resistentia functiones fiunt

rarius vel tardius ( 33o. solito, adeoque peccant imminute vel abolite , nisi solito major fiat vitium impensa, qua posita ponitur lassitudo , defatigatio & infirmitas ( Graecis arrostia , quae aegritudinis est synonimum ) imminuta vero facultate , idem est ac si resistentia fuisset adaucta ;nam si vis hominis duplo minor evadat, is pomdus solitum duplo difficilius geret adde quod

quoties crescit functionum difficultas , anima aegre se habet, seu molestia afficitur, adeoque si functiones dissiculter exerceantur , datur aegritudo. 3 2. Uno organo affecto, vires illius organi tantum, atque eorum quae in ipsim possunt agere , seu huic auxiliari , aut sine quibus organum laesum moveri non potest , ob striacturam paratium debent intendi , caeterae vero minui. Vires enim sunt mensura vitae (3 EI. debent itaque illae summa cum parcimonia conservari,

150쪽

T MORBORUM CLASSES.

quae gne facultatis detrimento non possunt absimi; vertim ut satisfiat indicationi desumptae a vitio , seu causa noxia corrigenda , vel eliminam da in dato viscere , debent necessario vires impendi ; nam sine viribus nulla mutatio , nee Proinde correctio aut expulsio ; si vero vires in aliis visceribus ad laesum non pertinentibus adhibeantur more solito vel copiosius solito, secubias exhauritur et utrique autem scopo satisfit, si vires utiles impendantur & inutiles supprimantur; v. g. sit repagulum in pulmonari arteria, quod circulationem sanguinis impediat , illud repagmlum nequaquam removeri potest , aut corrigi, alteri, nisi vi cordis & arteriarum adaucta, repetita , vel pulmonum valida & alterna constri

tione; prior actio palpitationis, posterior suffocationis symptomata producet; tunc autem urgente mortis periculo , vires artuum minuuntur,

aegerque frustra ac periculose suas vires in deambulando impenderet, cum in vita protrahenda &obice lethi fero amovendo sint necessariae, adeoque

tunc temporis aeger viribus artuum destituitur.3 3. Vertim propter structuram cordis 8c pectoris , non potest iterari illorum valida constrictio,

quin alternae fiant eorum dilatationes , nee cordis dexter ventriculus sanguinem vehementius in a teriam pulmonarem trudere , quin sinister eum in Aortam majori vi trudat , adeoque necessarium esset, ut alterna fiat inspiratio , & expiratio velox,& ut sanguis in arterias ab aorta proficiscentes uberius influat , adeoque ut pulsus vehemens, hequens evadat, ut calor , tensio , rubedo, sitis, aliaque symptomata superveniant, quia actiones potentiae motricis in machinam ab illius machinaesti uctura partim determinantur.3 g. Ipsius