장음표시 사용
461쪽
ilo; ciam autem perfecta non sit machina nisi imtegra , robusta, pulchra , sena tendat ad homianis longaevam felicitatem, omnesque ejus PArtes ad eumdem finem conspirent si quavis de causae
Sucietur , vulneretur, corrumpatur ejus machina:
structura , ea imperfectior evadit & eius imperfectionis intuitu moeret, quae ipsi unitur , & ejus
conservationi invigilat, anima. d. Nervorum disciss1onem , ruptionem, Iac rationem inferunt quaecumque vulnera cinpori exatus inflicta; nervi enim custodiam fidelem reta runt , quae sensum monerat de periculo imminente . horum itaque laesio , distractio non potest esse non molesta, atque molestia percepta tactu ob imminentem partium ruptionem Dolor dicitur
33. Omnis perceptio dividitur ita sensitivam;& imaginariam : illa sensitiva est , quae refertur ad objectum respectu cerebri externum , & ejus actioni tribuendum ; sic visio sensitiva est scintillae , si reapse scintilla exterior agit in organa visus.s6. Perceptio vero imaginar a vel phantastica
dicitur , quae etiamsi referatur ad objectum externum , fit tamen a sola mutatione intrae cerebrum , nulloque objecto simili praesente seu agente in o gam ; sic etiamsi nulla reapse scintilla sit prae oculis in diversis morbis cereori , aut etiam PercUsso in tenebris oculo , scintillae nobis repraesentantur , & visio illa imaginaria est. p. Ita & errores in tactu admittuntur, Guyppe aliae tactus operationes sunt sensitivae , & respondent obiecto tactus praesenti , ut dolor ab aciculae manum actu pungente , aliae vero sunt imaginariae, ut dolor quasi ab aci culis pungentibus manum quae tamen ab aliquot annis fuit amputata et huius vero doloris imaginarii exemplum vidimus aliquot ab
462쪽
Ihinc annis in mendico , cujus humerus in nosoco. inio Sancti Eloei fuerat amputatuS.. 38. Cum anima non possit contristari, quin huic attenta caetera objecta, & negotia negligat ut ii mo cum intentus caeteris muniis minus aptus est, a gravi dolore languent caeterae functiones , quae ab animae actione tanquam principio movente dependent et hinc actiones liberae , ut loquela, deambulatio , labores minus ad vitam necessarii, actiones Omnes artuum voluntati subditorum languent , intermittuntur, disseruntur, segniter fiunt. ss. Actiones naturales ab anima pendent, licet intellectus eas minime determinet , nec Voluntas Praecipiat, ut cmotus cordis, respiratio , excretiones, quae appetitu quodam jucundo sollicita tur , ut salivae ad jusculi suavis aspectum , lamguent admodum, intermittuntque quantum necessitas permittit; sic in dolore dirissimo pulsus exultor , debilior , rarior , respiratio similes pulsui Patitur mutationes , ista quandoque suspiriosa ,
interrupta , querula, turbata, pulsus etiam quam eoque intermittens , turbatuS, ido. Actiones vero quae vitae actuali non sunt necessariae , ut excretioneS memoratae , Ut mandincatio horis assuetis, ambulatio omnino per horas, diesque etiam pliquot dimittuntur. Nulla voluptas Odoratum, visima recreat, omnia displicent,ta fastidiuntur, appetitus ciborum, potUlento-xum , Veneris , tabsci, casse, &c. etiamsi in deliciis prius habeantur , jam evanescit, ut apud Cos qui magno moerore a principio morali contaciuntur ; deglutitio etiam dissicilis quandoque evadit, & si cibi consueti solita dosi ingerantur , digesti diti gravant stomach Um. 61. Omnes partes consentiunt, seu se mutua
463쪽
adjuvant, sic p edibus insistere stando non possumus quin ad hanc stationem concurrant musculi pedum , tibiarum , crurum , lumborum , pectoris , colli, &c. nec in hoc situ pedem loco movere , quin omnes praedicti musculi simul agant , nobis insciis , etiam invitis ; ast si alter musculus v. g in collo dolorifico morbo laboret, is dum
contrahitur dolet acritis, atque cum pedem stando loco movemus , is contrahitur nobis invitis , Ac insciis , ergo in hoc casu dolet acrius a motu pedis. Idem dictum esto de aliis partibus remotis mis , dum pes luxatus est , dum mariscae podicis dolent , vel levissimus brachiorum , vel trunci
motus dolorem redintegrat, tussis , excreatus eum
61. Hincisedula arthriticorum , rheumaticorum , fractorum , luxatorum attentio , viriumque intensio, eo fine , ut motus conspirantes etiam remotarum partium caveantur vel lenissime fiant;
hinc positurae delectus scrupulosus , hinc etiam partim virium impensa , & debilitas in his morbis. 53. Ex summa doloris aversatione , summa huius principii tollendi enascitur cupiditas , tanta ut qui patientissimo alias animo sunt, in hisce to
mentis impatientissime moram tolerent, remedia exspectent, & contra obvios dolori sedando invitiles facile irascantur ; ut in atroci dolore novam posituram a qua levatum in se sperant, continuo quaerant, seu irrequieti sint, licet ex positurae mutatione saepe magis doleant, vires exhaUriant, per pirationem inhibeant , hinc majora mala sibi accersant. Ea enim est: hominis indoles , ut praesente dolore nihil ipsi videatur acerbius; inde omnia experiri mavult licet dubia, quam certo pati si tum Praesentem.
464쪽
6 . Pathematum nexu Deus optimUS omnes
homines invicem uniri voluit: quod tibi feri vis, alteri facias , est principium divinae sapientiae, hi
mande philautiae consentaneum: si vis me flere,
dolendum est primum ipsi tibi: etenim pathemata velut si contagiosa forent , sive grata sint sive ingrata, cum astantibus licet peregrinis & idioma non intelligentibus communicantur. Si quem videamus vel merito , vel ammerito poenis mulctatum, inviti vel volentes condolemus , &ad ipsi auxiliandum proni sumus ; inquirant sagaciores quo mechanismo homo dolori ferendo impar , ut infantulus diro cruciatu excarnificatus lacrymetur voce querula , singultibus interpolata, viciniam excitet, alias ridiculis seu humana ratione vix explicandis, faciei distorsionibus dolorem suum invitus exprimat. Rideat quamlumvis stoicus hos inconcinnos , & , ut putat, inutiles, vel dolori exacerbando aptos naturae motus: Nos in his miramur statim divinam bonitatem , quae sancivit, his signis astantes humanae aut non starinae indolis condolere , & inde ad auxilium miseris ferendum excitari. Inde intelligimus quam
sapienter hi motus , hae distorsiones faciei quae
aliis ridiculae videntur , quia harum finem non percipiunt, a natura instituantur , ut auxilium
aliunde petat, & imploret, ope vocis quae a diversarum gentium hominibus confuse quidem , sed clare cognoscitur : quod a loquela distincta vix obtineri posset.
6s. Inde intelligitur cur magnus dolor mutus sit , ctim eo affectus nullum auxilium speret, cur dolor ab inimica manu voltintarie nobis excitatus IACrymas non extorqueat tunc inutiles ; ast si
quem videat sibi facthiis compassurum , nec ipsi
465쪽
vires suppetant ad vindictam, illico ad gemitus ,
66. Nec quis objiciat idem in brutis fieri, adeoque hos fines naturam ad agendum non determinare , sed coeco mechanismo ea omnia deberi. Is vero supponit bruta non sentire , nec doloris remedia physica vel moralia quaerere , Cum contrarium doceat experientia. Intellectus ad hos fines
pervidendos necessarius non est, & instinctus suo ficit , nec potest sentiri dolor quin ejus mali fugiendi nos , & bruta incessat cupiditas, quin simul& naturales , & liberos, ad eum removendum
6 . Conatus liberi maxime instituuntur, quoties principium materiale doloris in sensus incumrit. Sic si os in faucibus impactum dolorem procreet , ipsamet quadrupedia musculos Omnes via cinos contrahunt, ut os ejiciatur, si deglutiri nequeat ; simul collum, capite demissis , vicinis corporibus apprimit animal in eumdem scopum ; iam digitos pedum anticorum intra fauces adigit , ut obicem extrahat ; aerem tussiendo velociteremittit, ut hac vi etiam si fieri possit, avellat et
nec non vomitu nauseaque iteratis illud foras eliminare tentat, non cessaturum a conatibus , donec vires deficiant, aut sese ab hoc malo liberet.
Scintilla ignis in fetis palmam advolet, illico ignem
iugit veloci Eme , & currendo palmam exagitat, ut scintillam excutiat. Spina sit tendini infixa , subito dentibus extrahere, motu brachii excutere spinam nititur ; illi vero conatus qui in brutis merenaturales sunt, in hominibus saepe sunt liberi. 68. Vertim si spinula alte adacta extuS non incurrat in sensus , tunc quod superest agendum , Mod natura non exsequatur in homine, & in
466쪽
bruto 3 Spinula illa vel destruenda est , vel foras educenda; tutum non est auxilium , sed partim
refert, ait Celsus, utrum tutum non sit, modo unicum remedium : facto abcessu spinula quandoque corrumpitur, vel si sit metallica tandem puri innatans innoxia evadit, & cuni extrorsum vergant fere omnes abscessus , corpus nocuum fetiaciter demum eliminatur. Ad hunc finem assequendum necessaria es: inflammatio , unde quidem dolor augetur , & rarissime corpus noxium VasO-rum , dc tendinum subsultibus frangitur , vel destruitur ; ast cum instinctus non dignoscat quaenam sit materiae morbificae durities , & saepius in simili casu a fluido stagnante , cruore coaguldio similes dolores fiant, ines quo casu subsultus, &cuntractiones spasmodicaeivasorumque impetus acuti, ad malum tollendum sufficiunt, similes conatus edit matura.
6s. Asic in his circumstantiis magnum praesidium est Medici intellectus, & scientia medica, quae causas morbi distinguit , &iremedia aptiora, magisque rationi consona partibus dolentibus applicat ; inutilia tamen , ut plurimum , nisi natura
simul suam in curatione symbolam conferat.
o. Hactenus potissima dolorum symptomata , ut anxietatem, gemitus , lacrymas , debilitatem ex principiis psychologicis deduximus ; plura sinperessent explicanda , ut pervigilium ; verum quisque ex praegressis illa deducere potest: sic ex Iege sensationis non potest una vivida idea excitari , quin aliae ipsis alligari solitae exsuscitentur; verum si plures simul ideae sensitivae clarae excitantur , homo dicitur vigilare et ergo intelligitur quare vigilia dolores notDiles comitetur.
467쪽
Moisi Vesani seu Vesaniae. i. Q U N T illi quorum praecipuum D mploma
est animae error, alienatio , delirium , aut dementia , seu imaginationis , judicii, aut cupidi tatis , vel voluntatis depravatio. E. Paraphronici Graecis dicti sunt 1 paraphrasi ne quod delirium est , vel a phrene , quae mens audit , vel a par ero , transfero , ut Galli delirium mentis translationem transpori nuncupant ; apologismi Hesychio dicuntur.
Mentis alienationes Fel. Plater. morbi animi res spirituales nov. class. gros Graeci Vocant Par hronountas, parat iras Parvaἷoratas , P rva GrataS , Parac sanetas , mamniacos. Latini mente captos , deliros , in araos , stultos , dementes , des ientes.
3. Symploma praecipuum si sit imaginationis , hallucinatio , Graecis Leros ; si sit delirium , Raraphrori ne ; si sit judicii depravatio , paraphronia vel dementia , fluit ia , insania dicitur; si sit hebetudo , morosis , Latinis amentia ; si depravata cupiditas aut aversatiojuror, morositas , Gallis ric , manie , folle , caprice , & in genere delire, transpori,aLenation Vesrit.
Theorictis . Anima tres facultates praecipuas obtinuit a
468쪽
sumino numine , facultatem cognoscendi, appeis tendi, & movendi. . Utraque est inferior brutis communis, & lsuperior hominibus propria. Facultas cognoscendi inferior est potentia ideas objectorum confiisas eliciendi , superior intellitas seti secubias ideas rerum distinctas efformandi, seu genera,& species cognoscendi.
6. Instinctus dividitur in sensum , & imaginationem ; sensus quintuplex , visus , auditus, ta tus , olfactus , & gustus ; ideas objectorum sensi hilium praesentium , seu in organa nostra agetitium
. Imaginatio nobis etiam absentia olim per sensus cognita repraesentat tum actualia, tum praeterita , tum futura , & huc referenda est memoriria, & praevisio seu prognosis.8. Intellectus has ideas comparat , combinat , di vi attentionis , & abstractionis , ingenii aerationis suas omnes sublimiores , ut syllogismum ,& ratiocinium exsequitur, sicque verum a falso , honum, & malum apparens areali distinguit. s. Quod nos statumque nostrum perfectiores reddit, bontim est: Noluptas vero est intuitiva perfectionis nostrae perceptio. In constanti voluptate Jacet felicitas , quam ideo nobis conciliant bona omnia , scilicet bona animi , corporis , fortunae,&c. sim autem in eam finem nos creaverit Deus Optimus, ut nostrae perfectioni promovendae a tenti felicitatem consequamur, non mirum si honorum appetitus , & malorum aversatio nobis sint
IO. Facultas appetend1 bonum , & aversandi malum dupleae est; superior voluntas dicitur seu imstinatio animae versus objecta pro ratione honi th
469쪽
tellectualis seu in eis distincte percepti; aversatio
Inserior seu appetitus sensitivus est inclinatio animae versus objecta pro ratione boni in eis com fuse seu sensuum ope percepti; aversatio vero sensitiva nos reclinat a malo sensibili ; appetitus sensitivus proprie cupiditas vocatur , & opponitur voluntati seu appetitui rationali: cupiditas itaque a sensu , & imaginatione ducitur et Voluntra vero a ratione , & intellectu.II. Quae nobis hona apparent sensu duce saepe mala sunt , ut dulcias verminosis ; & quae mala sensibus videntur saepe bona sunt, Ut amputatio
artus sphaceiosi ; solius es: itaque intellectus , re rationis bona realia a malis distinguere, & de illis
judicare. Ir. Cum itaque nostra intersit maxime bona vera nobis conciliare , & mala realia effugere , ut felicitatem aut voluptatem veram , & constantatem quantum fieri potest attingamus , nostrum eist etiam pro viribus intellectum nostrum pertacere se & rationi obtemperare, & consequenter
quae optima sunt agere. 13. Facultas ultima agendi seu movendi superior Liberta vocatur , seu potentia ; quod rationi optimum videtur , & quod voluntas rationis nu- tui obtemperans indicat ; non sollim autem imperium libertatis in actiones corporeas extenditur , ut in motum , loquelam , &c. sed & in actiones animae proprias, ut sunt attentio, abstractio , reminiscentia . appetitias , &c. I . Inferior vero facultas naitira dicitur , taest potentia agendi quae sensui , & imaginationi
bona videntur , quaeque proinde a cupiditate aut aversatione sensitivis suadentur ; illa vero expe-
470쪽
dite , sine deliberatione, & vi consuetudinis bona
obvia abripit, mala sensibilia removet. Cum quis uritur, aut ad lapsum inclinat, illico natura duce membrum ustum, aut lapsurum retrahit, eum secus antequam intercessisset deliberatio , de eo
actum esset. I i. Vehementia naturae conamina ad bonum admovendum , aut malum remoVendum, consequenter ad cupiditatem aut aversationem sensiti. VAS, vocantur animi pathemata , quibus suppri mendis moderandis concessum est libertati imperium eo majus , quo quis attentius rationem suam excoluerit, & perfectioni propriae acritis allaboraverit, ita ut in homine perfectissimo detur summus consensius inter voluntatem & cupidita item, inter actiones liberas ac naturales, nihil.que appetatur nisi quod bonum , utile, decorum
& iustum. Ast in statu imperfecto , & quo plus
ad brutorum conditionem accedunt homines , ratione , philosophia ac religione non satis exculti , majus fit dissidium , & actiones quae sensui videmtur jucundae , intellectui videntur . malae, & quae
bona ratione duce cognoscuntur , ab instinctu inu grata deprehenduntur; hinc origo malorum ilim
moralium , tum physicorum ; de physicis hic tam
16. Vesania itaque inde oritur, quod cupiebtatibus nostris servientes ab illis duci nos pati mur, quod pathemata refraenare , moderari non assueverimus et hinc erothomania, antipathia , pica, ab aerumnis melancholia , a repulsis furor , & ab erroribus in cibo , potu, gestis , ingestis , &c. varia incommoda, vitiaque corporis, ex qui hus iterum ivesaniae producuntur, quibus certe morbis nihil est miserabilius, cum ad hrutorum conditionem