장음표시 사용
221쪽
tu t. De his antequam pluribus agam, in caussas hujm, quae inter ingenia intem cedit, diversiitatis indagandum esse vid tur. Plato tres praecipue assignat co rhumanam scilicet, vaturalem , & divinam , ut ipse vocat, seu coelestem. Ad huminam pertinet educatio, consuetudo , &Iex. Videmus enim quotidie, eorum qui ruri nascuntur, ingenia rus olere, sylvestro aliquid & incultum praeseserre, neC ultra stivam sapere: proles Vero, quae in nobi-
Iium parentum sinu educantur, etiam nobile quid spirare, atque ingenia polita,
magnarumque rerum capacia secum circumferre. Magnam quoque Vim exercet consuetudo, altera natura. Si pueri a teneris assuefiant parandae rerum S caussarum cognitioni, dicio quantulocunque demum de singulis formando, nae hi magnas Cum tempore
in sapientiae studio progressiones promi tunt. Si parentes industrii sunt, etiam filii non erunt segnes. Nam A bove majori disicit arare minor. Quodsi demum bene morata, & legibus
latitaribus munita sit civitas vel respublica, prodibit etiam bene morata, & quibusvis artibus atque scientiis addiscendis Par
222쪽
habenda in artibus V scientiis. 493
Par iuventusa Porro ad aurturriem ingeniorum Caussam refertur elementorum, Mimentorum & totius temperamenti diversitas. Certe acuta & solertia fuerunt Atheniensibus ingenia; retusa vero & he-hetiora Thebanis, quod discrimen scripto--xes aeri puro S tenui, quo gaudebat Priorum patria, crasso autem & pingui, quo utebantur posteriores, adtribuerunt. Dod de elementis, idem dicendum de
alimentis, utpote quae eX elementis Composita eorum quoque naturam induunt, .Ita ut alia calefaciant, alia refrigerent, . humectent alia, alia exsiccent, atque ita cliversis modis cerebrum ingenii sodem adficiant. Plurimum vero ad ingeniorum, varietatem confert temperies vel intemPeries humorume apud quos sanguis dominatur prae reliquis, illi vivaces sunt, semperque excitati ad cogitandum, sed tiam instabiles e apud quos cholera, ii veloces & penetrantes in rimandis naturae
arcanis, sed simul audaces & animi pediturbationibus obnoxii: apud quos phlegma, isti segnes S lenti: apud quos m lancholia, hi tardi quidem sunt, sed etiam firmi & stabiles in suis opinionibus. Optimum communi fere suffragio ad ingenium & studia temperamentum esse Consetur melancholico- sanguineum , ubi sanguis
223쪽
spiritus & vitam menti subministrat, m lancholia vero ingenium figit, & in suis operationibus stabile reddita Tertia denique caussa, quam Plato pro ingeni rum diversitate adsignat, es divina peru dens a sideribus, dc ut ait, a potestatibus Angelorum, seu Geniorum. Quodsi Plato per haec verba innuere duntaxat volu rit, sidera vim quandam, quam in xum adpellant Philosophi, sicut in voluntatem mores hominum, ita etiam in intelli .ctum & ingenium exercere inclinando &excitando, nihil a veritate alienum dicere videtur. Novimus enim cui de sole tam tum loquar, astrorum principe novimus inquam, velociora esse ingenia vividior que hominum illorum, qui calidioribus in regionibus, quae solem in meridie plus vertici sui incumbentem habent, nascuntur: contra Vero illorum, qui septentrioni viciniores sunt, aspera & tarda. Rursus nationes quae plagas orientales incolunt, polito, miti ac placido, qui vero occidem tales gravi & profundo ingenio pollere videmus, uti Sinenses & Hispanos. Si vero intelligat, vim aliquam dominantem ac cogentem inesse astris, eorumque R .ctoribus Angelis, cuti Veteres credebant ita ut cuivis planetarum certa ingeniorum indoles respondeat, res est palam superstitiin
224쪽
habenda in artibus Usesentiis. 19
stitiosa, nec Platoni, quantumvis divino, hac in re adsentiendum est, sed potius Augustino , aperte hoc falsum esse demo stranti in Iacob & Eisu, qui tam diversi erant genii ac ingenii, licet sub iisdem sideribus, eodemque temporis quasi mo mento nati sint.
jam vero, quum adeo varia sint pro caussarum, . locorum, & temporum V rietate ingenia , nec plerumque eorum conditio oc habitudo uontibus inscripta circumferatur, sed non raro intimis in penetralibus abscondita lateat, idcirco sapientum omnium, qui iuvenum institutioni operam dabant, prima semper & pra cipua cura fuit explorandi eorum ingenia,& ad lydium lapidem probandi. Profecto. eminenti um supra reliquos magiWratum osse insituendum Plato co existimavit, ad quem ingenia examinanda prasertim puerorum P adolescentum adducerentur. Immo Aristoteles non magnum duntaxat, sed totum Reipublicae honum in hac repositum esse asseruit. Quod verbis commendebant, id etiam sectis comprobarunt Veteres Philosephi. Quippe priusquam discipulos in scholas suas, atque ad altiores disciplinas admitterent adolescentes, quamdb
225쪽
diligentissime severissimeque eorum inge nia velut in statera appendebant, et specturi an debitum ad eas probe casen das pondus adserrent. Pythagorae solemne fuit, experimentum sumere de tyronibus, tum arithmeticae plena cognitione, tum indicto per quinquennium utentio, quibus in rebus si sati,fecissent, tum demum eos discipulorum ' catalogo adscripsit., Plato nullum in suam scholam recepit, si non prius in Mathematicae elementis, quae ingenii monstrant acumen, probe versatus fuisset. Socrates illos , qui ad se a parentibus vel cognatiS adducebantur, suoque magisterio concrediti fuerunt, multis ac Variis quaestionibus urgebat, ut ex resiponsis indolem cognosceret. Unde nota ejusdem gnome e olescens loquere , ut te videam. Illud prae caeteris ingenii probandi specimen, uti ex re nata & incogitatum, ita satis tu
lustre fuit, quod Democritus Philosophus edidisse scribitur a Laertio q). Ei forte
fortuna obviam factus est Protagoras Abderites , puer etiamnum , qui ligna in fascem satis magnum scite composita , &geometrica quadam ratione librata hum ris alacer gestabat, ac si omnis expers oneris foret. Admiratus pueri dexterit tem Sophus fascem solvere, ac denuo
226쪽
habenda in artibusvscientiis. 19'
eomponere iussit; quod quum Protagoras nihil cunctatus pari facilitate fecisset: heus
adolescens, inquiebat Democritus, quung,ngenio valeas, mesequere, ut majora m Horaque addiscas. Atque hanc sane maximam in discipulorum auditorumque suo- xam delectu faciendo , explorandoque eorum ingenia curam, ut dixi, habuere Veteres, quae si etiam nostris, ut fieri debe-Tet, temporibus adhiberetur, nescio sane, an non variis in locis Gymnasiorum &Academiarum angustiores forent portae, nec atria tam amplar & exercitus decumatis legionibus ac remotis impedimentis Contractior adpareret, imminuto quidem numero, sed aucto robore. Sunt quidem, qui Gymnasia & Academias fluminibus ac
fontibus comparant,quorum aquae sunt communes e unde cum Nasone conqueruntur rQuid probibetis aquas δ Uus communis
aquarum es. Sed non advertunt ad necessitatem inelu-Gabilem, quae communes facit fluminum ac fontium aquas, utpote e quibus non
solum hominibus, sed dcasinis ac bobus,& hircis potus quotidianus subministrari debet. Malim ego aptius atque honestius publicas scholas & Athenaea comparare cum templis & aris, ad quae non omni-N 4 , hus
227쪽
hus patet aditus. Nam quemadmodum Ecclesia ab aris omnes iaminas, & mares etiam quosdam abstinere 1ubet, quos an, mi vel corporis vitium, aut commissum crimen altaris ministerio sive indignos , sive ut loquuntur SS. Canones irregularest facit, ita a sapientiae templo velut profani arcendi sunt aliqui, quibus natura nOVer. ca ingenium, de honeste se sustentandi facultatem negavit, aut qui pravis moribus honae iuventutis educationi, scholarumque famae obesse possunt. Quapropter ud paucis dicam, neutiquam induci expediean Gymnasia & Academias velut in caminpos Elysios, nisi quos aracus, Minos, Se Rhadamanthus, id est, plurium Doctorum haud suspeetiam iudicium prius probo excusserit. Sed quod dolendum, hanc seu legem, seu utilissimum reipublicae
consilium non raro vel parentum, qui ibberos tuos e truncis Mercurios sculpi volunt , importunae & Vix non armatae premees, Vel Procerum patrocinia inconsultaevertunt, ut Magistris & Rectoribns nociliceat, quod decet ac prodest. - XXXIII. Stabilita semel ingeniorum explorando.
Tum necessitate , ac delectus . faciendi ut, litate, geminae ulterius magni momentiquae
228쪽
habenda in artibus fientis: abr
quaestiones occurrunt, quae ad curam in
geniorum practicam pertinent. Prima est, quaenam huic vel illi disciplinae apta sint , , veluti ab ipsa natura rite accommodata ξ qua in re mihi multum probatur Ioannis Huartes sententia, quam in libro de ingeniorum examine cr) pluribus e
ponit, licet in aliis quibusdam non parum hallucinetur uti dum naturae legeS praescribere, & satis heteroclite multis ostem dere conatur, qua ratione parentes liberos sapientes ac ingeniosos procreare possint. Igitur eos, qui memoria valent, Grammaticae, Arithmeticae, historiae, studio legum theorico ac Theologiae positivae non parum idoneos esse pronunciat; c. 3us rei ratio mihi esse videtur, quod haedisciplinae prae caeteris tenacem, fidelem , ac promptam ad praecepta & leges, adnumoros, ad sententias S. Scripturae ac Patrum, ad majorum facta memoriam reis
uirunt. Illis vero, qui intellectu pra, ant, Dialecticam, Philosophiam naturalem ac moralem, Jurisprudentiam practicam, Astronomiam, Medicinam theo. ricam, & Theologiam speculativam com venire censet. Nam hae scientiae aciem ingenii penetrantem, subtiles ratiocinati neS, ac maturum iudicium exigunt. Qui
229쪽
vero recte cogitandi virtute ac bonas issi eas formandi pollent, hos in omnibus illis artibus & solentiis, quae ad figuras, ad θmmetriam & proportionem, ad harmoniam spectant, ut est Poesis , Eloquentia, Musica, Medicina practica, Matheis
sis, reipublicae administratio, ars pingendi , ars militaris Sc. multum profecturos esse existimat, nec absque caussa ut opinor , quoniam in cunctis istis forti , clara, ct nobili quadam imaginandi vi opus est , simul ac habilitate viva & splendida , rerum
animo conceptarum imagines um verbis
tum scriptis exprimendi. Haec ex Iluarte eo libentius adtuli, quo plus luminis subministrant cuivis de suo studiorum cursu recte instituendo, videlicet , ut prae rei, quis illi disseiplinarum generi animum suum toto conatu adplicet, ad quod sufficient, hus, aut omnino praeclaris ingenii facultatibus , & dotibus eidem scientiae propriis seu sint memoriae seu intellectus seu im ginationis a natura ejusque Auctore in- uructum se se agnoscit. Nihilominus fatendum est, paucos esse ea solertia, ut ingenii sui indolem veluti venando deprehendere possint, aut certe serius , quam oportet, postquam scilicet hona vel melior juventutis pars studiis transacta jam est , & maturior aetas successit. Dein Oh- stat
230쪽
habenda in artibus N entiis. eo; a
stat pleriamque Φιλαυτία seu insita quae clam de rebus nostris blandiens opinio , quae mentis lumen ad rectum iudicium de nobis ipsis ferendum obscurat, Vel omnino extinguit. Praestat igitur id fieri a bonis ac expertis Magistris sub ipsam statim adolescentiam , & primam studiorum
auroram; cuius rei Variae viae sunt, quihus ingeniorum virtus & facultates ex plorari possunt: universim illud statuere licet, indicia esse magnae ad literaS Capa- Citatis, magnique cum tempore profectus rfacile percipere qua traduntur. a. Ad titer illa retinere. feliciter eadem MDtari. Altera quaestio est, qua ratione tractanda sint ingenia, postquam eorum virtus & valor satis exploratus persipectusque habetur. Dixi, universe tres esse ingeniorum classes, quaedam magna &sublimia, quaedam mediocria, alia exigua& humilia. De ultima classe res paucis
absolvi potest: nimirum ii, quibus hebes ingenium est, & ex horreo nil nisi is
men prominet, vel non sunt admittendi, vel post aliquot conatus frustra adhibitos arcendi tanquam fuci ab apiario scientia- Tum, aut a sacris vulgus profanum. Si enim diutius in scholis tempus terere pe mittantur, fit, ut neque studiis neque opificiis amplius apti sint: otiosae vitae adsum