장음표시 사용
231쪽
adsuescant, atque ita reipublicae prorsus inutiles, quin & noxii evadant. Quodsi
nobilitas obstet, quo minus mechanicis artihus admoveantur, curandum est, ut assiduitate laboris tenuem saltem & histor, cam scientiarum notitiam sibi comparent,& quod praecipuum est, ingenii & docti Nnae inopiam vitae ac morum honestate compensere studeant. Sic enim si non pu-hlicum bonum, ad minus privatum seu ab his proveniente non carebit. Errant non raro parentes, ac paedagogi, qui Vi ac verberibus extundere volunt prosectum, quasi segetem repugnante solo sunt eiusmodi ingenia commiseratione potius digna, quam indignatione. Novimus quantam diligentiam, quantas cura&Cicero impenderit ad imbuendum in scientiis Marcum filium; sed frustra. Fuit quidem Marcus Tullii filius, sed non hae-xes ingenii ac sapientiae. Maioris moliminis res est , magna & sublimia ingeniaeXeolere, utpote in quibus elaborandis iam ipsa natura omnem contulisse operam videri potest. Non autem heic mihi sermo est de iis ingeniis, quae communis hominum conditionis limites transgrediuntur , nonnisi post secula aliquot in orbe literato, velut in caelo novae stellae com- Parent et quale erat D. Augustino, vastisi,
232쪽
habenda in artibus seientiis. aos
ino illi scientiarum omnium Oceano, de Pico Comiti Mirandulano , quem natura miraculum dixeret neque de illis, quae divino magisterio per ardentissimas pro ces solicitato potius, quam humano fue runt erudita, quemadmodum de Salomone, de S. Thoma Doctore Angelico, &de Doctore Eximio Francisco Suarea leg, tur; de his inquam S similibus, si quae
sunt, ingeniis mihi sermo non est. Nam ineus es illis vigor , carissis origo. Haec relinquenda sunt spiritui, quo intus aguntur, Sc nonnisi ad excelsos volatus continuo impelluntur. Sunt alia ingenia Ouae dixi, magna & sublimia, quibus prae stans memoriae vis, Celeritas cogitandi, sagacitas inveniendi, facilitas sensa sua
promendi, & quidam fulgor uti genuinis
adamantibus inest. Quantumvis autem sint felicia, opus tamen habent qua clam cultura, ne extra orbitam saltent, sed intra certos limites consistere adsuescant. Agri enim quo foecundiores sunt, eo pejores germinant frutices, si sibi relicti cultura destituantur , auanon purgentur. Hinc Demetrius Phalareus teke Laertio s dicere solebat. Hominum fasu orum amputandam subibmitarem, sed relinquendam sobristatem.
233쪽
Admonendi sunt hi, atquου urgendi, ut non se totos, suaque omnia confidant i genio r ut a libris probatis ac magistris doctis leges & . praecepta disciplinarum diligenter ac libenter. excipiant, neque in sua studiorum ratione exleges esse velint rut certum ordinem ac statum tempus sim dendi observent, nec promiscue legant libros , aut scribant selo mentis impetu ducti; ut & bene prius expendant, quae lucubrant, & postea ad limam vocent, ut secissis fertur Maro cingenium utique subibme) qui uno calore quinquaginta versus profundere novit, sed ex his vix decem rotinuit. Haec de sublimibus ingeniis r ex quibus simul patet, ista plerumque non tam cultura, quam freno indigere. Nam ut Tullius prodit 0, Isocrates de dum hus Auditoribus suis Theopompo & Eph ro , quorum prior erat acerrimi ingenii, alter lenis & tardi, dicere solebat: se Ephoro calcaria adbibere, Tbeopompo autem frenos. Venio nunc ad mediam classem', seu ad ingenia mediocria, per quae non intelligo ea, quae natura novercam se praebem te talia sunt, ut ad nihil grande ac praeclarum in artibus & scientiis exurgere Valeant , sed intra meqiocritatis limites semper i D. Ctir. Orator.
234쪽
habenda in artibus e scientiis. 2 or
per haerere cogantur. Absit; sed illa intelligo, quae non quidem suapte indole .
sunt excelsia, bona tamen memoria, nec modica cogitandi virtute, mediocri sag citate ac vi penetrandi praedita, quaeque accedente ' multa sedulitate , ac constanti cultura eo promoveri possunt, ut cuivis disciplinae cum laude, atque etiam cum plausu addiscendae tractandaeque pMria sint. Horum quum numerus sit imgens, Valde exiguus autem sublimium, maxime ratio priorum habenda est. Η, hent sane ingenia magnam cum agris an logiam, uti pridem observavit Clemens Alexandrinus, qui ea agros animatos pellare non dubitavit, iisdemque fatis &vicissitudinibus obnoxia esse ostendit. In quibusdam terra fertilis est ac felix solum, pronumque ad fruges ferendas, absque cultura operosiore; in aliis vero non ita faecunda tellus est, sed sterilior. Quodsi tamen assiduus labor accedat, 'subigendo . terram, stercorando, arando, Occando, eradicando Zizania, plerumque uberior messis suo tempore colligitur e posterioribus, quam e primis, ipso sisti ingenio imclustriae expensias Cum foenore velut reddente e . porro humani ingenii proportio ad scientiam aliquam est eadem , quae telluris ad semen; non enim universim aequa-
235쪽
lis est , & quamvis aliqua pinguis sit ao
fertilis, excolenda tamen est , ac dispiciendum, cuinam semini sit aptior: denu ue tempus quoque idoneum sationi ex pectandum , immo semen enatum expur gandum, nullique labori parcendum , donec maturescat. Atque haec fiunt quotannis a privatis hominibus lucri ac necessitatis gratia: cur non etiam boni publici gratia idem fiat cum ingeniis juvan da sunt a Praeceptoribus , Magistris & Parentibus haec ingenia nunc animando , nunc stimulando, atque ab uno ad alterum gradum promovendo , quum Vel maxime in scientiarum & artium Cultura vinxum sit, festinando lento denique ad metam perveniri. Horum ingeniorum a pueritia tractandorum elegantem modin
lum suggerit Francisicus Wagnerus S. I. in suo libello , quem inscripsit Crito r,, Ubi, ait, se explicare coepit ratio, pri-
,,mam auroram occupent literae. Nar.
,, rentur fabulae, ad quas erecta stet inno ,, cens & utilis curiositas. Stimulenturis juvenes lauder adplaudatur ipsis, si r es cte quid discante in scholas mittantur, ,, & omnis cura adhibeatur, ut nihil em,, rent, praeter literas & mores e paedago ,, gus bonus constituaturi non mittanturis in scholas tantum, ut domi quieta sint ,, Omnia,
236쪽
habenda in artibus N scientiis. ao9
omnia, & post aliquod tempus desponsentur amasiis, cum quibus operam
,, dent liberis &c. ,, Quod autem praec, uum , in quo Praeceptoris ac Magistri χ-icitudo versari debet circa ejusmodi iningenia , est ut in lectione , scriptione, ac
exercitatione animi constantia excitetur, constantia foveatur, constantia roboretur,
utpote qua praesentes & futuras difficult, tes vinci necesse *st. Sunt quaedam iuvenum ingenia celeria dc agiliar in omnem partem scintillant, & acumen non modicum produnt , quin de sales ac lepores . spargere norunt. Haec sunt ingenia, de quibus initio dixi, praecociar sed rara est in illis constantia , nec quidquam aestimandum, nisi quod primo calore effunditur; id enim ingenium redolet. Caetera in quibus paullo major industria dc labor requiritur , omnia languent, nec quidquam vitae vel spiritus sentitur: dum contra ingenia tardiora quidem, sed quae rebus si
mel coeptis pertinacius immorantur, maxime si lagacitas quaedam animi consociata sit , priorum celeritatem facile anteve tunt. Atque haec ingenia, si constantia,
de qua dixi, accesserit, id est, assiduitas& exercitatio, profunda scientiarum & a tium penetrare solent, & in civilibus quoque non sine consilio ac prudentia res ma-
237쪽
ximas exantiare norunt, Verbo, in o lclo,rina palmam ferunt. Habemus ill stria veritatis hujus exemplar Cleantes tardissimo erat ingenio praeditus, quod tamen industria ac studio lonae ita subegit, ut inter primos Graeciae Philosophos haberetur, dictus propterea alter Hercules sepientia. Non minus Demosthenes &pronunciandi difficultate & cogitandi cunis Elatione laborabat, gemino vitio Oratori
sane fatali. Vicit tamen utrumque improbo labore, omnibusque Graeciae Oratoribus palmam praeripuit. M. Cato perpetua exercitatione ita ingenium suum
paullo asperius excoluit, ut Livio teste u δε arma sumpsissi, natum in armis crede Hs; δε se ausuria convertit , inter literas
educatum. Divo Thomae initio ingenium adeo hebes & ad studia ineptum esse vid hatur, ut bovem adpellarent Socii, sed postea, ut Albertus M. ejus praeceptor praedixit, ad Bovis hujus clamorem, id est, doctrinam totus mundus obstupuit. Memoratu dignum est, quod de Baldo produnt scriptores, scilicet eum aetate
Iam provecta & inclinante ad Juris studium se se accinxisse ; quapropter non deerant, qui salso eum Convicio impeterent e Sero nimis, inquiebant, ad haestu Decia. 6. M. T.
238쪽
habenda in artitasVscientiis. αIx
Rudia venis o Balde: sic nonnisi causarum
in orbe altero eris patronus. Sed nihil his territus in opere suscepto perrexit Babrius, & ita profecit, ut tanquam Juris Oraculum anteactis temporibus celebr retur. Neque silentio praetereundus S. Ignatius Lojola, qui iam grandaevus addiscendis inter pueros linguae latinae elementis martios spiritus impendit , non tam eo consilio, ut sibi scientias & humaniores &severiores compararet, quam ut tot COLIegiis & Seminariis, ubi omnis generis artes & scientiae cum insigni emolumento
g. U. Moderamen Ingeniorum. XXXIV. Non modica est disceptatio inter Polit,ces peritos, an regimen Reipublicae, ubi liber est populus , an vero Imperium praestet, ubi supremo Moderatori populus Iervire cogitur. Multis praeplacet libe tas, pro qua tanquam pro aris & focis pugnant: aliis non displicet servitus, in qua si lapientem ut decet Gubarnatorem nanciscuntur, subditi magna fruuntur pace ac tranquillitate. Nolim ego hanc li-tuna vel ingredi vel decidcre. De regno O a litσα
239쪽
a I a Cap. IV. Ingeniorum ratio
literario illud pronunciare ausim , ing niorum libertatem eis magis esse noxiam , quam servitutem. Libera quidem nascumtur hominum ingenia I etiam artes &scientiae velut mare liberum sunt, per
quod navigare ac mercimonium eXerceria
cuivis impune licet: nihilominus moderatione opus est, ne in syrtes & scopulos impingant, & quo majora sunt ingenia, tanto graviora damna sibi & reipublicae inferant. Inprimis igitur ejusmodi, quamvis acie ingenii praestent, caveant magnopere, ne se immisceant illis, quae fori sui hon sunt, & de omnibus disciplinis, quarum multis nunquam, aut non serio si induerunt, iudicium ferant, ac Dictatoris potestatem in eas sibi arrogent, pronum ciantes audacter, omnia perperam agi, S despicientes cuncta, quae sibi non prinhantur. Non paucos hoc aevo est reperire, qui post emensum magna cum festin tione Philosophiae, ac Iurisprudentiae, aut Theologiae curriculum, vix adhuc prima lanugine tecti, vel Parentum importuna solicitatione, vel Patronorum ope, non raro pecuniis empta, in reipublicae seu
sacrae seu profanae munera involant, ac ceduntque tanta doctrinae ac prudentiae suae opinione armati, quanta vix Nestores aut Agamemnones. Heic nova cudunurerum
240쪽
habenda in artibus D scientiae 213
rerum gerendarum systemata, sentorum consilia spernunt, & Veterum principia, statuta, & mores magno iudicio imtroductos susdeque vertunt cum maximo honi publici damno e verbo, soli sapere volunt. Hi si serius accessissent, solidio-xeque doctrina instructi, ad curias & negotia Viris exantianda, puderet ipsos temeritatis suae r respublica vero & rei, gio grandi periculo liberaretur. Maxime vero in id incumbant, ne profanas manus injiciant in res sacras, in Traditio. nes antiquissimas, in ritus, ceremonias, Sanctorum cultum, dc Ecclesiae disciplinam. Multis & se & alios periculosis disceptationibus non sine piarum mentium
offensione involvunt magna haec caeterin
qui ingenia. Credi Vix potest, quo audaciae deducat ingenii sublimitas, si fraeno careat. Certe Alphonis Rex Castilite insigni illa, quam nactus est, Astronomiae scientia atque peritia inflatus in impias voces prorupsisse auditus est: Se si mundo condendo prasens fuisset, multa melius ae
emendatius fuisse facturum. Est & aliud
vitium, cui non raro magna ingenii sunt
obnoxia, scilicet pertinacia opinionum, quibus semel vel imbuti fuerunt percepta Magistrorum suorum doctrina, vel prinprio studio, & primis quas conceperunt