Hermanni Conringii De ciuili prudentia liber vnus. Quo prudentiæ politicæ, cum universalis philosophicæ, tum singularis pragmaticæ, omnis propædia acroamatice traditur ..

121쪽

quaedam cognitio nec ne. Quaeritur inquam, utrum omnincivilium rerum peritia sit eiusmodi. Aliquid enim ejus hujus esse generis certum est: & infra latius docebimus , magnum ad scientiam hanc cum parandam tum faciem dam ab experientia&usu adminiculum conferri. Verum in hac quaestione prius videtur in vulgo quidem pleri'; pro hari. Etenim vulgo respubl. fere committitur ijs, qui exp rrentia aliqua duntaxat valent rerum civilium: cum velint aute omnes in dubie ijs qui periti censentur rempubl. committere, apparet utique videri plerisque Politicen esse empiricam aliquam scientiam. Non videntur autem & ineruditorum ordine nonnulli multum dissentire. Quotquot sane prudentiam civilem usu& memoria duntaxat pararinis, existunant, dissentire non debent, si suam velint θisi, φυ-

λαέων. Vsum enim definiunt noritiam humanarum rerum ' ''' ex του vel ractatu. memoriam noritiam milem ex audis uve

tecto. Sed & in hanc sententiam concedere omnino debenu cuncti illi, qui ad comparandam prudentiam unice commendant praeter usum historiarum lectionem. Fit au-tim hoc ipsum a non paucis nec indoctis. Est vero utravnotitia mere empirica, tantum quod illa propriae, haec alienae experientiae innitatur. Quum placeat vero isthaec sententia & plarisque vulgo &doctis quam mustis , iam tum manifestum est eam si non veram saltcm per esse verim silem: plerisque enim vulgi & doctorum multis placere , id vero est cile verisimile. Videtur autem eadem confii mari etiam experimento quotidiano omnium gentium & saeculorum. Homines enim usu tantum & experi. entia instructos videre est optime consulere reipub I. r. quod tamen non facerent nisi a jdem civilium rerum tene

rent Ricntiam, Nec vero alitur c docti sunt, etiam qui inter

122쪽

P V T VII. Inter Graecos & Romanos olim prudentiae sitibus incla ruere. Sane non Themistoclis, non Miltiadis, non ali rum imagistros, unde illi prudentiam suam sunt nacticia dant historim haud temere taciturae tanti boni auctores. Imo sola haec empirica eos notitia fuisse imbi tos, ips*met Alistoteles fine operis Nicomacliij probat illo signo, quod Arist. Lmprudentiam ad alios docendo transmittere non notue. Ncomachrint; docturi scit in dubie elios, saltem amicos & noeros suos, si potuissent; quum in nullo alio par beneficium,& vere acquisitae scientiae signum sit, posse id quod tenes alios docere. Ipsimet Aristotelis verba sunt: os mλλω

ν εγ, ουδε δη φιλτάτοις. Haec Aristoteles. Iam tum vero monuerat Socrates pene idem, eoq; Theagem, cum civilis esset prudentiae studiosus, in hanc fere sententiam - .loquentem cum Socrate introducit Plato: Aua vi Socram si mo qν iam, tuos asserunt: cimilium virorum των - 'λιπικῶν ἄν- ων liberos nisiis meliores quam cerdonum esse. ramea quidem sensen ta verum iacis. Insipiens errasim ego, qui daiagoram numero essep im,smihi perseuadeam ialiquem istorum se am mihi apientiam tradisurum , qui quidem suos ipsorum nos mirinime erudire queant, nutems eos viamisi vel usn morialiu hanc rem posse radesse. Haec item Plato.Quae omnia longe esse verissima, idque per omnia retro secula, etiam hodie J, , ne inini paulum in mores hominum intuenti non potest nomprobari. Oacadit denique omnium tςmporum usus, ili'

123쪽

iorum quam multos, qui aliam aliquam praeter hanc est,

piricam prudentiam sibi visi sunt acquisivisse,alios ad rein publicam gerendam ineptos, alios nihil empiricis illis praestare. haud paucos publici otij turbatores esse dicivitatum eversores potius quam solertes rerum administros, Quod videtur ene argumento, quam isti existimani prudentiam non nisi ejus simulacrum aliquod esse, jure autem totam illam empiricam nomen illud augustum promereri. Iam tum olim autem ita sese rem habuisse,arg mento utique est primu illud, quod jam Socratis arvo reipublicae gerendae minus apti habiti sint Philosophi ipsi Graecorum, ceu liquet ex Platonis Theaeteto & ea quam idem pro Socrare scripsit αδ logia; qui Plato perinde atq; Socrates ipsemetia Aristoteles reipublicae manum non admovere. Nec uno licet exemplo fidem illi facere quod diximus, eos qui Politices sese jactant scientia, pessime in-Dη. M.L terdum rebvspublicis consulere. De Machiavello certe id L Finac. est notissmu . Sed&de Trajano Bocca lino, Politico haud ερο βρς i. vulgari sane, ita Nicius: Eoise aliis resp. lene gerendae ducem, or magistrum prostetur a raesar, in iis oppidis quorum illi a Dxistratio commissafueratregendis suis i epraeceptis noparuit, sed

multa, ut abunt, commist quae ab Asorum rationibus essent aliena e quamobrem flebat ur Romam aerebra de iis in injuriis querimoniae deferrextur. Alia noctrae aetatis incommoda non est quod in re liquida memorentur. Eadem vero Tatio fuit &temporum vetustissimorum. Quapropter cum Appianus, ἡ,E '' Prudens sane scriptor, narrasset quam impotenter Athenis quondam tyrannidem exercuerit Ariston Epicureus philosophus, addit. Sed uis rosea olus se t theniensum, nec Criti AE etiam ante hanc es quieum cum Critia philosophiae una δε- Hre ope m yranni exii erunt ; Sed in I alia OPythago ου,

124쪽

, riliqua Graecia is qui septem sapientes diceban*r, queri or

tractamur rem publicam ,solemia uisibunt o Orannide eradelius derumque quam ignari literarum. Taceo nunc quod mul

os ipsa eruditio ad res gerendas videatur ineptos reddere. aua de causa florentibus maxime Romanorum rebus &

hilosophi & Rhetores Vrbe pulsi sunt: & multo post Gis

larius, optimus utique imperator, laudi sibi duxit Graeciniseras non didicisse. Parum placebat inquit,eas discere quippe uae ad virtutem doctoribus nihil profuerant. Ex quibus pro- pecto cui non fiat verisimile, omne na civilem artem usi bio addisci adeoque experientia dunt at comprehendi

Caeterum ut csare pateat veritas, breviter etsi ali io nonnihil loco) hic exponendum ante omnia est, quia meapse sit Expetientia Habet autem res sese hunc in motum. Quaecunque sensuum aliquo percipiuntur, illa sin-:ularia sunt: intellectns ex adverso singulare nihil perci- iit, sed sola ea quae abstracta nuncupantur a singulari ma-erie. Si quando ejus quod sensu est acceptum imago re nanet in animo postfactam sensionem, memoria nascisur: est enim proprie memoria ἔβα aut conservatio quae'

iam των φαυπιο μά-ν, h. e. imaginum sensu acceptarum Aristbisti alis memoria unius ejusdemque rei saepius iterata di crim itur experientia et quae proinde & ipsa singularium dun- mor. c. Laxat est rerum, non universalium. Vt, si tu saepius obsedi averis Petro febricitanti vini potum male cessisse, ejusam experientiam es consecutus, ut tuto pronunciare posis, febricitanti Petro vinum esse noxium et nondum tameu oc ipso habes compertum,nulli febricitanti vinum con-enire. Vti ex multis singularibus experimentis unive

125쪽

est porre collectione quadam, non multa tamen & opero sa, sed in assimplicissima quam inductionem appellitamus. Pertinent autem eiusmodi universales notiones, si proprie quidem loquaris, non amplius ad ipsam mei experia entiam, etsi ex inultis sint experimentis elicitae; sed jam

.. siint exordia sive principia aptium ac scientiarum. Exo dia inquam sunt; non enim artes & scientias omni cae. Parte absolvunt. Ideoque non alio sense etiam sunt accipienda Aristotelis illa tio. r. Meraph. cap. Ie Per experien- iam ars sescientia hominibus emiratur: aut illud Poet ae veteris obri I. u. Afranij in Sapientiam e . VIud me genuis, marer peperit memoriati Sophiam vocant me Gradi, vos sapientiam a it Ly. aut illud Manilis e Per varios caseu aerum experioria fecit

' Et velo ad principia artium scientiarumque ipsum et haec restrinxit Aristo reles cum alibi tum sub finem lib. II. Analyti posterior. Multo minus ad experientiam pertinet ex ejusmodi universalibus notitionibus ulterior deductio. etiamsi ad causarum investigationem nondum procesi ris. Porro historicis monumentis vix alia praeterquam singularia narrantur; qualia nimirum cognoscuntur sensit atque experientia. Vt enim historia narret universi liora ex multis experimentis col lecta, rarius fit,&a paucis est te latum; rarissimi certe exempli est histotia illa ima lium ac stirpium,qualis illa quide ab Aristotelelia ea Theophrasto est conscripta. Qua ex historia itaque ejusmodi singularium rerum lecta vel audita proxime quidem oritur cognitio, itidem non diversa est ab ea quae per experientiam accipitur, nisi quod aliena fide narrantium illa ni latur,eXPertcntia a*tem ipse prosius sciasii perceptisinhae

126쪽

Uxe ex Aristotelicis monumentis depromta omnem trorem facile discutiunt. Primum enim constat utique

id quod jam supra dictum est notitiam quandam civi-ium rerum inveniri, & quidem maxime praeclaram, quaen universalibus occupetur. Quum experientia igituri aereat duntaxat in singularibus, manifestum pro sedi,st, saltim potissimam illam rerum civilium artem em piriam non esse , aut sola ἐμπιιeγα comprehendi. Ad hoc, uum impossibile sit ut unus aliquis omnium coruni quae

a quavis reipubl. specie eveniunt, usum & experientiam labeat; ne id quidem fieri potest, ut ex proprijs quidem xperimentis unus quis exstruat omnia illa quae in coma uni de republ. qualibet sciri aut dici possunt ab expe-imentis petita et tantum abest ut quis possit ex propriis xperimentis integram hanc prudentiam haurire , aut uod idem est solo usu omne miliam sibi comparare. Facnim quem probe Vercatum esse in regia administratio. e, non tamen eo ipso jam usu didicit popularis aut ari- ocratici regiminis statum , dc tamen omnia haec scire ex quo est Politicae prudentiae. Historia plus experimenorum civilium quam usus ipse exhibet: eoque inserviret iam ac prodesse magis potest ad exstruendam commu' em illam artem, atque usus ipse. Veruntamen quoniam,mnis ejusmodi ex historijs collectio nitatur quidem ex erientia, non debeatur tamen ipsi met experientiae, sed

actae ex ijs quae experientia suggerit exempli; collectio ii, quam ab ipsa experientia diversam esse j.im ostendidus, manifestum est , ne quidem illam ex historijs ena-am ita peritiam , empiricam merito vel haberi vcl nun-upari debere. Vno nimirum verbo nulla universalis ivilium rerum cognitio vere empirica est 3 ac proindς O quot

127쪽

quotquot eam habent, inquantum habent, empirici non sunt, sed saltem aliquid civilis scientiae jam sunt consecuti, adeoque hactenus perperam Empirici audiunt. Plane i , quemadmodum olim medicorum illa ab Aerone Agrigentino instituta schola inique Empiricum nomen affectavit; quum tamen universalia pronunciata jactitaret ex multis experimentis exstructa, imo ab iis transitum adsimilia usu nondum comperta admitterent ejus sectae pricornei. mores,& si Cornelio Celso chedimus evidentes etiam mor-Ces t. i. torum causis ut necessariis amplecterentur.

p f t- Et vero , quod res ipsa expressit Empiricis illis me dicis, ut consterentur , dari in medendo aliquem ad similia nondum usu comprobata progressum, posse itidem universalia medendi praecepta, & causarum morbi sanita tisque aliquam scientiam reperi Α, medicinam denique facturo necessariam esse saltem aliquam caussarum notitiam , id omne in civilibus quoque habere locum, usque est adeo perspicuum, ut negari sine impudentia aut in scibtiae nota haud possit. Primum enim id utique constat, etiam de ijs, quorum neque experientiam sive usu proprio sive ex historijs, neque scientiam alicunde sumus assecuti, posse nos re etiam consilium dare : id vero neutiquam fieret nisi ratiocinationi alicui , adeoque deductioni ignotae rei ex notis, esset locus in negotiis civilibus

Communia praeterea pronunciata & praecepta, ex singu- laribus civilium rerum eventis posse construi, qui negaveris, quum illorum in omnium prulentium ore ingens sit, copia e Eorum porro quae in civilibus contingunt certae

causae non minus sunt atque naturalium eventuum: neque

enim quidquam sit sine suis caussis, etiam in humanis negotha. Cςrtc omnes omnino actiones civiles suos hobent

128쪽

CAPUT VII. Io Thent quare sant fines suasque caussas cilicientes ; in eo vero, quod fiant , quibus quomodo quando & ubi oportet. forma si ve essentia earum civilis consistit. Non etiam ita abditae sunt caussie illae, ut humani ingenij vim effugiant.

Immo a prudentissimis nonnullis auctoribus pleraque ho- tum, si non omnia, iam tum litterarum monumentis sunt prodita. Certe quo quis est prudentior, eo magis perspectas habet civilium rerum caussas. Haec omnia usque sunt adeo in Carissima veritatis luce posita ut a nemine in dubium queant vocari. Quapropter etiam hoc utique satendum venit, non omnem ci vilium rerum peritiam' esse . quoniam ea quae modo diximus ustu solo comparari nequeunt. Nihili vero est quod quidam praetendunt,certos tamen nos solo rerum usu fieri.Nec enim hoc pronunciatio quidquam est falsius pquippe quum certissimam praestet fidem eorum etiam quae usum atque experientiam minime desiderant , qualia Lint mathematica. Non dissitem Wr ab usu confirmari mirifice Politicorum communium praeceptorum adem. Credimus enim Plinio, emicacisimum rerum omnisum m gistrum esse usum , α experimentis inime credi: . imo Ciceronis etiam illud admittimus et VIum omnium magi orum raecepta superare. Minime tamen hinc consequens est , certam fidem omnium praeceptorum civilium ab experseentia unice proficisci. Sed deposito quoque eo, non tamen id quod probandum erat hinc etiam licet deducere. Unicum enim hoc inde sequeretur, robur & certitudinem omnem Politicae scientiae ab experientia addi: non Vcro omnem illam rerum civilium notitiam mere esse, atque solo usu ad disci.

Nimium Gai experientiaetribui quando rerum agen-

129쪽

darum facultas huic uni adscribitur, sacillimum probatu/. est.Primum enim ipso usu omnium seculorum populorumque constat, plurima feliciter peragi in republica nondum usu comperta ijs qui rempublicam administrant. Vtique nim saepe etiam adolescentes magno commodo suere civi- ἰυ.ε. talibus,rerum hactenus ceterum in venit usus ab annis in- αδ iam. experti. Quo in numero excelluere post Salomonem Ale- xander Magnus, Scipio, Octavianus Aligustus. Imo nemini non in negotijs publicis versanti plurima subinde veni unt agenda, quorum hactenus nullum habuerat usu quae nihilominus seIiciter expediuntur. Quod argumento est certissimo, saltim non omnem rerum agenda' rum peritiam facultatemque usui & experientiae ita asscribendam e sse, quasi quod expertus non sis non etiam queas efficere. Secundo fieri non potest, ut omnia civilium rerum, vel unius tuae cui praees civitatis, commoda Mincommoda experiundo didiceris antea quam illas op re ipso praestes. Quaedam enim rarissime eveniunt & t . men si quando accidunt magno sunt cum pericu Io conjuncta, nec patiuntur moram. Et vero plaerumque in miate quamvis Ionga homini uni pauca admodum contingit experiri. Respublica tamen per est multis cambus obnoxia r imo ejus interdum interest ut usitata m tentur. Iam si talia hactenus incomperta objiciantur,

pereundum sane fuerit tuae iIli reipublicae, si prudentiam

illius regendae non aliunde quam ab usu queas compar re. Adeoque vel ita patet , eam quae usu solo nititur prudentiam non esse parciri vel uni alicui civitati redite gu- abernandae. Illa orato usu parta prudentia tum demum persectionis la dem potest adsequi, quando jam corpR Ωncci 4 cst cuintum, h. e. ιγ tatarc quae magnis rebus de-sgna π

130쪽

fgnandis patrandisque est inepta. Duntaxat enim haec uinetia senum est : quibus cgrediendum est E vita eo ipsγtempore quo sapientia in rem transferenda videbatur; quo nomine cum natura Themistoclem moriturum e postulasse accepimus, etsi annos natus centum dc septena moreretur. Pessime igitur consuluerit Natura humano

generi & civili cumprimis societati, si prudentia omnis expectanda ab annis sit, Sc accipi nequeat nisi tum quan- .do jam inutilis est. Indubie vero illa bene nobis prospe- .

xit: atque adeo necessum est, praeter eam quae usu comparatur aliquam aliam & magis reipublicae utiIem prudentiam civilem superesse. Illius quarto experimentalis prudentiae addiscendae ratio rempublicam saepe in discrimen adducit ἱ nunquam vacat periculo. Sane etiam dς rerum civilium experientia verissimum est ilIud quod de medicarum protrunciavit olim Hippocrates, σφαλε ππιILa - : & quemadmodum ijs qui medicinam usu addiscunt

contio gi t, ut experimenta omni per morara hominum, ita si penumero evenit, imo non evenire non potest empiricam Pbη. ιαμ illam prudentiam affectantibus, ut ex malo eorum com p silio enata reipublicae ruina si pro experimento eju quod in posterum est cavendum, cum tamen bis peccaret non liceat. Ad postremum illud utique vacat dubitati ne , si quae sit regendae reipublicae prudentia, quae sine rei- ' .rublicae damno disci, dc integra aetate cum haberi tum exerceri ita possit, ut ea instructus ad omnes etiam repen tinos casus, quacunque etiam in republica vixeris , habeas in promptu quod expediat; illam demum ad regimen reipublicae omnium esse commodissimam , multum a sene praeserendam illi alteri empiricae, qua de nunc verba

facimur. Eiuimodi vero aliquam reperiridi jam tum pau-O s lo ante