장음표시 사용
161쪽
'I o DE CIVILI PRUDENτra idque per omne genus demonstrationum. Etenim &de. ductione ad incommodum sive indirecta demonstratione licet uti, & illa quam ostensivam appellare mos est. Nec licet tantum quid res sit sive το on demonstrare, verum etiam quare sit aut το λοπι: & quidem nunc progressu facto ab effectu ad causam, nonc a caussa ad effectum. Imo
perinde ut in artibus, maxime genuinae di frequentissima ratiocinationes a caussa procedunt, eaque finali potissimum, nonnunquam vero ab efficiente & materiali &formali. Enimvero omnis tractatio de recte constituendis aut conservandis rebusimbi. per caussam finalem quam maxime instituitur. In omni certe deliberatione
causia illa: quaeritur enim quidnam fini illi utile sit necne, quod expendi non potest nisi oculis in scopum directis,& mediis omnibus ad scopum tanquam ad regulam certissimam examinatis. Simul vero tum sub ecti sive causis materialis& ellicientis habetur ratio. Id enim denique est aptissimum medium obtinen
co sint, quod & in sese & respectu subjecti commodisita
m umeli. Neque vero potest, quando de lege aut alia alia qua re faciente ad usum reipubl. agitur, id quod utile est ab inutili, aut utilissimum a minus utili distingui, nis tri. 'm illarum causarum natura cum probe explorata uminter sese mutuo unum in effectum collata. Porro etiam quid vel rem publicam universam aliquam veI partes eius corrumpat, Optime omnium accipitur,arPumento ducto a natura caussae efficientis & materialis. Plane ut in Arte Medica ex duobus illis locis morborum omnium essentia &affectiques demonstrantur. QUAMVIS autem hunc in modum certitudine sua non
162쪽
c APUT IIT. IUquitur illum certitudinis gradum quem in Mathematicis
deprehendere est. Geometricae enim & Arithmeticae demonstrationes plaeraeque sunt cathegoricae,adeoque scientiam gignunt utplurimum non pendentem ab aliqua conditione, quae illam ex parte faciat contingentem & lubricam. Exadverso in Politicis ut & in Artibus hypoth ticae probationes multo sunt frequentissimae, cathegoricae rariores. imo Politice minus frequentes habet catheisgoricas atque Ethice: utpote quum haec versetur circa aeternas illas leges vivendi quas ipsamet Natura praescribit; illa circa ea negotia quae ab hominum arbitrio m
gis dependent. Certe & in Physcis quoque longe plures sunt cathegoricae quam in Politicis, propter majorem naturalium rerum stabilitatem. Cathegoricae porro demonstrationes , quas ex Metaphysicis&Physicis suos in usus nectit Politice atque adeo ab ijs scientijs mutuo accipit,sunt illae quidem certiores , sed minus huic doctrbnae domesticae, Quae magis propriae sunt doctrinae P. liticae, nonnisi plaerumque sunt verae, interdum saliunt longissime. At Mathematicae perpetuam habent verita tem. Physicae itidem rarius fallunt, propterea quod res
naturales magis sint stabiles quam voluntates hominum, a quibus fluunt & circa quas maxime negotia civilia vcs'
Fiunt vero in universumPolitica pla raq; nonnihil incertiora etiam ob infinitam pene multitudine circumstantia
rum, quae actionum humanarii naturam immutant, quas
omnes praevidere& accurate definire non potest congeniata nostri judicijs imbecillitas. Haud equidem diffleor, saepenumero leges dc instituta civilia posse in multo certi res regula contrahi atque fit vulgo. ac proinde eam ni
163쪽
miam latitudinem aut brevitatem frequenter nasci vitio των νομοθέτων quod corrigi poterat. Quod in traden' dis ali is quoq; artibus Grammaticis praecipue usu veniti in quibus quae a nonnullis regulae incertar& plurimis laborantes exceptionibus sunt traditae, alij peritiores artifices correctas &sic satis firmas reddiderim t. Certum tamen est, illam multitudinem quam diximus circumstantiarum impedire, quo minus ab ijs etiam, qui maxima utuntur circumspectione ire civilibus omnia institui possint, quo citra omnem exceptionem perpetuae sint veritatis.1 Hinc recte olim Iulianus ICtus: M.fue reges ses Scio λ . . , t suus, sim*e 'cosis, qui quando inciderint, cς ' nehenda iur. Item: N possunt omnes articu et Larim AEMI .., Ris se Di σμ SC is comprehendi. Et eodem sensu lavolcnus e suos f. Omnis de itis i-jure civili periculos Myr parum enim esI ur non subvorti u. Non alia de caussa ad leges quam multas censent nonnulli adhibendam ω εmr ωιν; quae ut scite A s. l. i. dufinit Aristoteles, cst δετο - μα ne in νοάμου. . Quam TtR e. io. rem prolixius quidem nonnihil , adco cleganter tamen de Paraph. I. perspicue illustravit Ethici operis Paraphrastes Graecus, 1. cap. Id. qnem Andronicum vocant, ut sit pretium operae eius doctrinam integram huc adferre. Hujus vero, inquit, emeo durionis quae sit per c a ει α eatis hac eis, quod uni Persa liter pronunciet lex omnis p quibusdam aurem gularibus sec-dum rectam rationem accommodari hoc non pomit. Auia ut δε-
itum quid lex eis, ira de frum quid reficit; indefinita a , rem μνε, ver uno eodem modo se haben singularia. Vr ex
gr. lex jubet in genere, omnem heregrinum qui muros a cendis mori. Torre fortuna at quis ad cenae , qui egregium virtutis. Momentum dedis. Si ergo legem hauriali qui rem ges strenue
accommodemus, a s inresciamus h mixem : praeter rectam ra-
164쪽
iisnem es id quia justum eis agemus. Eodem' modo in mustis habet aliis. Nec tamen hoc erratum sve in lege sue is letist uiore ea, sed in Q negotiorum narura. Etenim legislator, orae Nnpossibile es Ingularia omnia comprehendere, ne quae numero sunt infinita, iis quodus plurimum fit sumit, eos respiciens stra legem. Nes propterea quod vitium tale ignorar legislator, rihil definivis in lege: sed quia seri ηon poteu, ut negotiorum natura definitione circumfrabatur, aliter istas at sabur sese habentibus. Indefinita enim rerum agendarum eis materia, mul- ωγ patitur mucationes. Ideos Aia qua ut plurimum accidunis legislatores reficiunt. Etenim ut peregrinus aliquis belli rem pore muroa a cendat, ars ex iis uinti ferar iupperia raro evenit: sepius vero ur is detrimentum urias adsendat, Eua
ergo secessirio A, usiciendum, quo pacto ejusmodi sintservo da legea, praeterea quando, ct in quibus, oportet quos habituma dari inliquem quo emendari errata ejusimodi positur. Talis versen aequitas, qua defectus legis suppletur, O quod errarum ea corrigitur, novas desinitio, quam praetermiser i , quod gularia o ia haud noveris, a bicitur. Dicit enim vir)aequus , omnem qui adscendat peregrinum Mori debere, si in iandi an, mo hoc feceris, An bene rem gesserat, non modo conservarrie se praemiis a fici debere. uae eadem se legislator fecisset, si is, in praesem: cur se hoc qsumpraemisse , rulisset ejusmodi legem'. Haec omnia ille Paraphrastes. Brevius quidem eleganter tamen Aristoteles ipse, cum Ieges interdum laborare monui sset, addit: TO J αμ μα tabc νομω, ουδ' -- ναι- ro ἀλλ' c. τ 1 φύσει is πώγματος Giν. Nec omnino male ad illa Aristotelis Thomas Aquinas: Inte ectusno. ser, inquit, de qaibusdam 'teis aliquid versim duere in unia versali, in quiόus non poteII diectus accidere; de quilusidam vero impossibile si dicar quid verum in aniversati, sis de contigenti de ex
165쪽
d. quibus es a Wid sit verum M in pluribus, in paWioribus ramea deficis, ut μαι facta humana is quibin dantur leges. ita
ille. In quibus nihil culpes, nisi quod illam definiendi
incertitudinem contingentiae rerum duntaxat adscribat, cum ex parte illa etiam a varietate circumstantiarum de . pendeat. Caeterum an illa leges moderandi per Atitistes, potestas concedenda sit judicibus an summae soli potest, ii relinquenda , quidve hujus reipubl. expediat, alterius est loci expendere: quin tamen leges tali quadam modi ratione egeant interdum non est quod dubitemus. Imo eundem in modum omnia etiam scita civilia reliqua sum inde veniunt corrigenda ope particularis cujusdam prudentiae, circa singula magis occupatae. In actibus prosecto civilibus oportet saepenumero αρος ν κουρον μοὐ, Aristat. l. non secus atque in negotijs medicis di nauticis, quaruma --- exemplo rem hanc omnem ipse etiam illustrat Aristo .
Vt in compendium contrahamus illa quae diximus: Propositiones politicae aliae sunt necessario verae & quidem ferme ex hypothesi; plaeraeq; non nisi frequentissime sunt verae; quaedam incertiores sunt di verisimiter dumtaxat intelliguntur. Neutiquam enim ferendum est id quod non nemo nuper simpliciter & nullo facto discrimine profiteri est ausus: Mentiam ei tim in tiniversγυιανεμ patam esse propositionibus, qua aeternae sura πeritatis. Nimis enim hoc abita vero; & utque adeo inconsiderate est dictum, ut eadem linea auctor ille idipsum neget. Verba integra enim illius haec sunt Scientia civilis in universa. o ου occupara in propositioniam, quae TERNAE sura veri aris o neces ratem haLM ID, NON PE RPETUA Meo enim propositiones corium 1 ur Hurimum , i. e. in qui π
166쪽
quamvis quavis raro ramo, quid sum αιμόjecto posis calpraedicatum non insis, quod sis ex meoru es accidente. Haec ille, palam utique sibi contradicens: O Et mae enim et eris iis esse & nonperpetuis esse veritatis aut necesiuam, contradictoria sunt, & de ijsdem propositionibus asseri salvaveritate non possunt. Eoq; reapse idem pene profitetur auctor ille quod nos: nisi quod modo omnibus propositionibus deroget veritatem perpetuam, quam non nullae tamen habent; q uodq, simpliciter affrmet pronositiones Politicas raro fallere, quum tamen nonnullae Lallant frequenter,adeoque minus apta: sin t scientiam ingredii quod denique a firmet quidem, fallere interdum p positiones ex eventuor ex accidente, quid autem illis sibi verbis velit, non explicet, atque adeo veri avidum lectorem inani ve
borum specie deludat. Id quod obiter non potuimus
HISCE omnibus . vero probe expensis, manisestum utique jam est id quod diximus: rerum civilium certam aliquam notitiam dari, etsi maximam partem nitatur 'lanon nisi conditionali quadam rerum illarum necessitate, aut etiam va at illa tantum plerumq; non autena citra omnem plane exceptionem: nonnullas tamen res civiles
non pati, ut de ijs certi aliquid pronuncietur, sed duntaxat erisimiti quadam conjectura illas intelligi. Nec vero propterea quod interdum exceptionem admittant Politicae quaedam assertiones earumque probationes, vel scientiae vel demonstrationis nomen ab ijs alienum est. Non enim illarum quae frequenter fallunt scientiam dati profitemur sed reliquarum, scilicet quarum aut nullae aut rarissimae sunt excertiones. Et vero si talia dixeris sciri T non
167쪽
non posse,necessum fuerit fatearis, sola pene mathematica ab hominibus sciri r quod dictu est absurdum. Exacti sinae scientiae titulum haud meretur illa notitia, fateor; at vero scientiae nomen etiam apud optimos dicendi in- Arist. LO. telligendique magistros ulterius extenditur. Aristoteles cxvb- profecto ipsemet in Metaphysicis asserit: -ns scientia ejus ι A eis quod aut eis semper aut utplurimum: imo in ipsis Analyticism posterioribus docet, demonstrationem confieri ex iis quae
aut omni sunt ex parte necessaria autως mi λυ. Et vero
si teneas quaepiaerumque eveniunt, in ijs quae ab his deviant interdum homo intelligens facile verum invenit, pleniore unius rei notitia aliarum desectum quasi surplente. Quae raro in vita civili contingunt, sive &rtuna aut casu eveniunt, ab hoc scientiae censu aliena sunt. Imo error grandis est, illarum certam notitiam polliee rLGahis. t.. vi iVς ιδ m sane, atquo adeo di de civili doctrina, veri L. . ν. . simum est illud quod Galenus scribit: omni, doctrina,
mict. in ex universaltavi recipis incrementum; quae s perpetua seerissimorb. primam habent utilisalem: s vero magna exparte ,secunda s: --ς. quod sanceps quippiam vel rarum fueris, id ad doctrinam in rite censendum e L. Certe nullum ex raris illis eventis cor
ι3-σ- Τ. strui praeceptum potest , quod reipubl. sit utile. Eoque. Ii , verum est quod dixit ICtus Celsus: Ex his 1 forte μ' aliquo casu accidere possunt, jura non constituun ur. R ecte etiam Pomponius probavit illud Theophrasti: jura consit i
Nequaquam porro toti doctrinae Civili detrahenda est sua certitudo aut scientiae dignitas, praetextu nonnul-Iorum quae certo nequeunt intelligi. Alioquin enim de ipsis Mathematicis disciplinis derogandum fuerit . utpote quum multa problemata mathcmatica hactunus sint in- ' certa
168쪽
- c AP V T III. 7 7 certa aut plane ignota. In Physicis itidem plurima oc currunt de quibus ultra id quod est verisimile nihil percipimus, nec forte unquam certi quid accipietur. Et veroqqidni multorum certa peritia reliquorum incertitudinem tegat potius aut excuset ' Habet utique & hela ilocum illa suavissima oratio Aristotelis, qua minus accu- Arist. I. r. ratae alicui de coelestibus doctrinae petit veniam : Π de caeciae
Qui secus prosecto sentit propter ejusmodi desectus de Civili doctrina, aut etiam majorem adhuc certitudinem dc άκυβολο γοω exigit, ille prodit άααιδίσω suain, quodq; nondum didicit doctrinae cujusvis vim ac naturam suo pretio aestimare. Πιππιδου μένου ἡ δεὶ π πν τ ἀκροβῶς je AOτῶν καθ' εκα ν γένος, ἐφ ἔ ν η ω παλμώ το ς - G bis e. s.
hominis probe paedia instituti in tantum quarere idquod si exqui tam in quovis geuere, inquantum narura reipermittit, ac proinde oportet probe institui paedia, quo intesigas, quemadmodum unum quod acceptandums. Quae sunt praeclara monita magni L Miapiendi docendiq; magistri Aristotelis. Cujus & alibi eae' Meom. e. stant quidem eadem de re scita optima, sed illa huc trans' a. LLEM.ferre non patitur institutu in. Et sane de certitudine e.αLI. δε
qualem admittat doctrina Civilis ci non admittat, plus partib. satis fortς jam dictum est. . anima V ENIM VS ad illud quod ultimum capite hoc ex mur pediendum suscepimus, visura, an accurata illa civilium rerum cognitio, quam non deesse iam probavimus, gerendae reipublicae necessaria sit aut utilis. Nec vero omnis accuratior doctrina gerendis rebus expedit. Agnovit
169쪽
L . sane Aristoteles in ipsis Politicis, non parem tractandi ra . tionem exigi ab ijs qui respiciunt duntaxat προς το quae exigitur a philosophantibus: quo videtur pertinere illa Senecae querela, de literarum intemperantia; qua fit,ut πιπω se Moia discamus. Posit itaque videri, accuratam tru Iam rerum civilium notitiam scholae quidem aptam, at rerum actui nullum usum praebere. Quod ipsium habeat sese ita nec ne, hujus est loci expendere , quo sciamus num ad prudentiam gercndae reipublicae illa faciat nec ne: aut quod idem est, num Prudentiae civilis nomine
Est autem haec quaestio non fortassis multum dissiciIis expeditu, si facto discrimine aliquo illam excutiamus. In republica videlicet alij imperant alij parent: quos inter & alias ingens est differentia, & hac ipsa in re q ua de instituta est quaestio- Igitur in ijs qui praesunt civilibusne-
sot ijs sive constituendis sive exequendis, non profecto latis est si adsit rudis duntaxat & incerta opinio agenda. rum rerum. Saepenumero enim falIatur ille & fallat alios, atque ita rempublicam in periculum adducet facile, imo totam perdet. Id quam maxime usu venit temporibus dissicilibus,&laborante republica. Perinde ut in re nautica Apraelianti Aquilonis uae, & in Medica si quando corpora sunt vitχεκπικα aut morbis acutis affliguntur, solis peritissim is nautis & medicis cura tuto committitur, etsi corporibus bene constitutis&serena tempestat tiam im- peritior aliquis sinet Oxaeam susceperit. Quos me quis exactius noverit ea circa quae vertatur in republ. eo m lius fungetur ossicio,& quod propositum habet ad equetur, non minus atque sit in omnibus artibus. Dico circa quaverso ur, illorum Oportere esse quam accuratissi. '
170쪽
me peritum: alij enim circa nonnulla tantum reipubia munia occupantur, alii circa ejus summam: eoque ad res probe gerendas accurata peritia semper, etsi non eadem aut omnino par in omnibus requiritur. Diversa plane est
eorum qui parent & ab alijs reguntur ratio. His enim suffcit bona de rebus gerendis opinio. Suffcit inquam opinio . si enim peritior quis talis fuerit sapit jam supra
suam conditionem. Nec vero nulla opinione potest esse imbutus rem aliquam ex mandato acturus, utpote quumst homo atq; adeo saltim ex parte rationis compos. Nec tamen in adversa sententia debet esse. alioquin enim vel aegre facturus est id quod est jussus, veI etiam intermissurus. At si bona opinione ducatur, potest prompte obsequi.
Et vero ut ut squisque etiam eorum qui in parendi sunt conditione plene accurateq; teneat omnia, nunc impedit ipsa rerum agendarum nunc ingenii natura. Nec enim
omnibus par est acumen ingenij& naturae quo- -'- ι que rationem spectemus o Eleganter Aristotele, i da fρ 'cis rotiis nium qui φύσει talis est --κ το βουλc-
Igitur exquisita iIIa peritia rerum civiIium in republica& utiIis admodum est &necessaria, praesertim rebus non satis confirmatis r non tamen omnibus civibus insit necessum est sed silis imperantibus. Vidit hoc jamdudum & docuit maximus magistet Aristoteles. Prudentiam enim quo nomine accRratam peritiam rerum civilium significatam voluit 2 imperanti Propi iam, magis sc. quam caeteras virtutes Morale esset T 3 - pro-