장음표시 사용
181쪽
que annotavit. Et vero etiamsi vocula illa que egetoniissa, tamen non aliter proposito illa essui accipienda. Hi ' cum paulo post dixistit Aristoteles tiam non esses em
rumparet, eis enim i iin extremio, Acciajolus ita commentatur e Scientia versatur circa universalia rantum, Prudentia non versatur circa universalia forum, sed eriam circasingulari ergo Prudentia non eis Scientia. Patra ratio, quia Prudentia
non solum circa uxiversale, sed eriam circa extremum quod . singulare versatur. Eundem in modum Aristotelis mi dicta exponunt reliqui interpretes Graeci, Arabes, Latini.
Indubie vero ex illo libro uno depromere longe plura ejusdem sententiae liceret, si liber ille non esset adeo isdelacunis deformatus Seu partibus suis disjectus. Sed dc omnino huc faciunt loca illa omnia ubi Politice Ethice Oeconomice Prudentiae appellantur. Vtiq; enim illis vocibus intelligit Aristoteles doctrinas illas, quae Politicorum Ethicorum Oeconomicorum libris sunt traditae, deoq; hactenus sunt universales. Sed non est quur talia advocemus. Vel hare pauca enim ita aperte nobiscum faciunt,& Aristotelis assensum attestantur, ut instar m ubiorum esse merito possint- , Et vero una, illorum vis ipsimet adversario tantum non confessionem veri expressit. Etenim etiam ille Alatem & Prudentiam etsi versentur insingularibus,m Wommmramen oe universalium esse, profi letu r: Item Q araresbi habitum prudentiae esse sciens emfieri h.z. seri peritum universalium:
Item, rectam rationem qua agit Prudentia o Ars esse universa lium cognitionem et Item: vere Prudenses censeri, qui non modo agenda verum etiam eorum quae Muntur caussu noru .Vult quidem ille & caussat um&universalium cognitioneScientiam aliquam tae quae comitetur prudentiam; at vero haec eκε 1. Plicatio i
182쪽
plicatio adversatur iasitatae loquendi rationi. Si enim universilia sunt extra notitiam illam quae prudentiae interna est, absurde dixeris illa omnia. Nec enim prudentia est eorum quae ad O ectum ejus non pertinent: nec habitus prudentiae paratur ijs quae extra prudentiam sunt: nec agit prudentia illa facultate quae ab ipsa est distincta: nec prudentes reapse caussas norunt, si caussa rum cognitio a prudentia est quid diversum. Tam ut persuaseris forte imperitis tyronibus, & incautis indoctisque, sed- , ceu ludebat ex Carcino dam ruin scriptore in Thessalum Galenus,
attamen recte loquendi gnarus aliquis haud admittet. SIC igitur sese res habet. Quod rimum quidem illud
attinet. Circa unum idemque objectum diversi mentis habitus occupantur, diversa tamen ratione considerandi, qua efficitur, ut ipsum objectum quoque sit diversum. Pexinde atque circa corpus humanum & Physicus& Me. dicus,& carnifex versatura at quoniam non unus est considerandi modus, eo ipso fit ut reapse objectum illorum sit diversum. Objectum scilicet Physici est corpus illud quatenus sin pliciter est obnoxium mutationibus: Medici quatenus est capax morbi ac sanitatis: carnifieis quatenus potest graviter puniri. Vnum igitur idemque est, & non unum idemque: materialiter nempe unum non formali ter, ut cum Scholasticis philosophis loquamur. Hac iratione fit, ut res eaedem & contingentes sint& perpetuae. Potest nimirum illa contingeotia nonnunquam mentea rebus quasi abstrahi, ut hactenus videantur perpetuae. ' Imo ipsa contingintia rerum universim copsideratur a. x mente
183쪽
mente hostra tanquasti aliquid perpetuum. Id sane si in Metaphysicis. Physicus quoque agit de omni motu na--
turalium cornorum, qui maximam partem contingens quid est. Etsi igitur Scientia non sit nisi eorum quae eo- dem sese habent modo vel omnino vel ploerumque: nihil vetat tamen Scientiam & de rebus contingentibus . comparari, modo non attendatur ipsa illa contingentia Certe id nisi statuas, non Physice, non magi ra pars Meta, physices scientiae nomen merebitur.' Inio nee Geom tria fuerit scientia: omnis enim quantita, continuaquam Geometra contemplatur, in solis pene conti sentibus corporibus actu reperitur. Potest igitur & de humanis nesotijs quae aut π - runt aut ποιησως scientia haberi, etsi sitit contingentia quatenus nimirum sep Η sita illa contingentia suam quoque illa habent necessit tem. At si eadem illa consideres simul quatenus in actum secundum possunt transferri aut transferuntur, jam amplius eorum non potes scientiam habere nisi im- proprie. Igitur&Scientia aliqua est προκm &ποιη Di,occi pata scilicer τα rorem & πωκτὰ, at percepta a nobis per 'άφαρι- aliquam. Hac ratione in universum Geometria , dicitur scientia: & tamen illa versatur non tantum circo Θεωρε Mis, std etiam uαs quae aliquid faciendum jubent. Nec vero problemata illa ad Artem aliquis germanus Aristotelis sectator&philosophus gravis hactetans retulit.Scientiae scilicet est etiam circa problemata illa occu- .pari, quoniam de effectione corum non nisi in abstracto agituro non quasi effectio ipso actu secundo non pertin- at ad opus aliquod singulare, quod nonnemo per crvil. V sationem inter meas sententias refert, sed quoniam psa
illa effectis tu abstracto di univcrum a Gilometra consi-d
184쪽
CAPUT IX. - seseeratur. Nihil prohibet tamen etiam ad Artem illa re. terre alio considerandi modo. Observandum porro est; alia digna esse: speculatione, solere etiam ab hominibus nobis libenter cognosci, etsi in usum non transferantur, adeoq; esse talia, quorum cognitio per sese expetatur non alterius commo h causis: Aliorum vero notitias rarissinieab hominibus appeti , & sere non mereri ut ijs cognoscendis operam impendas, nisi ut illa actu ipso exercea tur. In prioribus Scientia magis locum habet quam in posterioribus. Hinc in problematibus suis enodandis solius speculationis & scientiae gratia Geometra libemtissime versatur, at in humanis rebus quales expedς untur per prudelitiam & Artem cognoscendis pauci versantur, & ut verseris non est adeo magnum operae pretium. Hinc etsi circa humana illa vertetur Scientia aliqua, attamen plaerumque & majore cum nisu Prudentia & Ars occupata est : quippe quum utraque illa, Pr dentia inquam & Ars magis spectent exercitium ipsum agendι igi Wr & scientia aliqua datur eorum quae ab hominibus aguntur & Prud entia aut Ars, sed diversimoder uoiitu orum tamen objectum diversum etiam sit Scbentia nimirum eorum datur inquantum sunt
Prudentia vel Ars quatenus illa lunt vel πυκτοι Quoniam autem magis sunt vel misi, quam sunts res, hinc malunt per Prudentiam vel Artem accipi quam per Scientiam: Haec quidem nonin venias ab Aristotele in Ethicis aeque perspicue & prolixe tradita: at memineris ibrum esse mutilum & lacerum. Aristoteli tamen esse consentanea nullus dubito, quum& res ipsa haec doceat, & aiio- 'quin non apparcat, qui potuerit ille scientias
185쪽
&ποι ς agnoscere, quaeque alia supra adduximus.' Via derunt vero hoc ipsum saltim ex parte & nostro seculo inulti viri praeclari; qui proinde Artem Medicam non dubitaverunt & Scientiae cognomento appellare. A ducam hoc Ioco tantum onum Ioannem Baptistam Montanum Philosophum & Medicum sui seculi facile principem qui ad cap. i. sen. I. lib. I. canon. Avicennae ita est lo .cutus: s Apriciter considerari pote AE : uno modo , ut vero satur circa materiam ct f jectum extrinsecuin , circa quis operatur, altero, ut versatur circa universu D ct rationem friciendi. Priori mpis messicina ea ara, Isolari mentia. Re Pectu Platonis vel Socratis quem orare deber, Messicina en ars: resectu vero crescis, ni irae mederi noxis in more, erascientia-
Non sunt quidem illa υβ satis dicta, aut portus ab a
ditoribus excepta, viri tamen consensum attestantur.
Sed de primo fatis pergendum est ad secundum, Differentiam mιηαως ergo quod aitiret, interdum latius accipitur ut sit idem quod λέργεια - qua, significatione omnis m-- est προος etsi nequaquam
G versa vice rin illi Minm:. At magis' proprie si vocabula
haec accipiantur, tum utique muItum differunt, prouu, Aristoteles quoque affirmat, & alterum sub altero non M.Nicem. continetur. Non attulit vero in Nicomachiis utriusquα c. .. . definitionem Aristoteles, sed rejicit nos potius ad EXoterica sua scripta : quae tamen illorum signet non indicans, etsi fuerint varia. Haud vana fortassis conjectura fuerit, siquae Magna Moralia appellantur signari subiceris. Exotericum sane opus est,&plane talia ibi diserte reguntur.
186쪽
'Moc itaque proprium est ore i Mota non alium finem spectare praeter ἐνργειαν sive actionem. '--- proprium est operari propter aliud quid ab operatione diversum. Accipiunt haec Iucem ab iis quae initio Nicomachiorum disse- riantur: διαφοροι τὸ ς γεται τῶ πλοῦν ' τα o M- λψγμαι - , --ας εργα τm .Prioris nimirum ordinis sunt m μαξεις, posterioris αι ποιησεις. Et vero ipsa vox muti iacsive enectionis intendit se aliquod . eoque ποι- omnisci ars vernatur circa γνω h. e. clica productionem alicu- ιι jus operis. Illud opus vero omne non est aliquid stabile I idi palpabi Ie quale est domus miς οαιδομικης, seu satis est si sit aliquid distinctum ab operatione ipsa quomodo sanitas emcitur de opus Gymnasticae & Medicinae, victoria Artas militaris. Πραξις ex adverso non prodacit tale aliquod hγον , sed seipsb est contenta Hanc doctrinam Aristote Ics confirmat etiamn Ni l. Nis comach ijs, inquiens: τῆς εαρον όλος, της A ma c.I. ως ωκ αει A ἀυτη n δε προξία υλ . Idem hoc loco dicit Aristoteles quod in Magnis Moralibus, modo non . nihil aIiteri quam fit vulgo termo Iegatur aut interpuis ic gatur. Vtenim vulgo Iegitur, Aristoteles videtur agnoscere , interdum τηο ολ perinde ut ' semper sese habet visατα λως. Et vero ita accc perunt imterpretes pleterique, etiam Graeci, adversatur tamen iis quae ex Magnis Moralibus rccitavimus & ipsi illi quod subi jcitur in probationem eius: G si ἡ τη ἐυπταξιατιλο- hoc enim nequaquam probat, interdum τει
187쪽
. - et γ, sed plane contrarium: nempe τῆς παξεμ alium finem non esse praeter ipsam π αξιν sive ευπρο Meq- , . dosus igitur locus est. Et legendum, quomodo est in Iasileensi Isengrinij editione, inque suo veteri codicerta
aerit Camerarius: της ζ ως ἀκ αν μη EZ amri μιλναι 5: πιλο- Vt sensus sit is fere quem idem C mer rius Latine expressit: Etenim in caeteris operibus qua Halo- tur facienis, His ab ias eiaboratione diversis,sed actionum in V. et nulla modo. Vt tamen paulo aliter vertenda sint quae. - sequuntur, ita nempe : 'si enim, scit. operationi, loni asta agendi Dis e P. Vel vem interpungenda cst oratio, aut in
sane horum modorum constat sibi demum genuina Ari- , stotelis sententia.. Et vero illam operationem omnem quae alium pra ter se finem spectat πο-- qui non spectat οπαξιν Aristoteli
et t. rodit. esse; liquet etiam ex iis quae l. r. Potiricor. differuntur de diverstate instiumentorum. Radium nimirum textorium
csse instrumentam oro mιὸν quoniam ab illo aliud quid essicitur, τῆν ω0 possessionem vero seu supellectilem domesticam este instrumςptum M Lιον, quia ut vestis mullus alius cjus finis est praeter usum. mpd consentanea esse ijs quae in Ethicis tradita erant ipsemet affirmat, ad Ethica illa provocans. Noli aliter pene ab Alexandro Aphrodisiens e acceptam Aristotelis sententiam, liquet ex Via. m. .verbis quae supra adduximus. Getivum enim appellat
188쪽
Artes quasdam activas agnoscant; quod Aristoteli dis recta fronte adversatur. Haec vero quum iti sese habeant, facile iam quoque apparet ἐνεργέας nonnullas, alias aliis ποιηφα Ἀραι ess nempe quae opus relinquunt stabile magis quam reliquam
ποιησεις sunt. Hinc exstructio domus magis est ποίοις , quam saltatio etsi haec forte respiciat ἐ- . corporis:aut pulsatio. citharae, etsi respiciat voluptatem aurium. -- aedam sane' ἐάρ γει pene ἐπιτρις radio m inter σπαξεις de ποι σεις . eoque 'nunc his nunc illis accensentur. Apparet hinc etiam
fieri posse, ut eadem quodammodo operatio &-&ποι-c sit, pro diversa finis Latione. Eadem a j o quod m- modo: accurate enim si loquaris revera non est eadem, utpote cum fine distinguantur, fini autem potissimum essentiam suam operatio quaeque debeat. Iustitiam enim exercere altei potest lucri catula aut honorum, alter ipsiusmet ergo justitiae & amore virtutis: quorum prior eo ipso enicit sibi divitias, posterior exercet & πωτω viri tem. Vnde porro consequens est , Artem & Prudentiam, quarum illa circa αὐ- haec occa Patur, etsi maxime scopo differant, fieri tamen interdum Posse, ut quodammodo Ars & Prudentia unum idemque operetur. Ex his quoq; lucem accipit Aristotelis doctrina, cum alia, tum illa quam habet lib. lix. Politi c. 6. ubi ingenuum & ad optima quaeque educandum juvenem negat in Musicis instituendum esse iii
ηAm. Verum haec plenius agere non est hujus loci.
189쪽
recepta omnium eonsensu quae diximus: Artem nempedi Prudentiam intime includere universalium των ποοντί res κτων notitiam. Fatemur tamen, utramque mmul etiam ad singularia pertingere, imo horum gratia potissimum utramque comparari. Et vero de Prudentia id aperte dicentem Aristotelem jam tum audivimus. Non difficulter autem etiam de Arte, ex ijs quae ille disia strit, licet colligere. Artem enim utique operatricem vult ess e & versari γίνεσn: quum constet, effectionem omnem perinde ut actionem reapse esse aliquid iis, κασμα . Igitur non profecto sola Vniversalium sed & sin
ιαμ μνα . idem in Metaphysicis, volens ostendere omnia quae ab Arte aiunt, fieri quas ab illa idea operis quae menia με te concepta est; scribit de Artii a motionibus: αλ n
Nec vero huic contradicunt ea quae supra attulimus, quibus Aristoteles ab Arte visus est constanter excludere omnem singularium notitiam. Alia scit. ratio est Artis quatenus iba docetur & discitur; alia quatenus opus, suum exercet. Vel ut scholarum vocabula abhibeamus . Alia est ratio Artis docentis, alia utentis. Prior in solis universalibus occupatur: Posterior sine singularium notitia omnino esse nequit. Aristoteles vero illis quae adduximus locis agit de Artibus quatenus doctrinae partes
sunt, non autem quatenus in usum transferendae. Nec vero mirum esse debet Artem & Prudentiam in univer
salibus pari r singularibus pccup ri , quum idcin se
190쪽
ciat Intellectus practicus: quod dudum iam Aristoteles
quoque monuit illo decantato sexto Nicomachiorum libro cap. X o. Verum etiam hoc ex dignitate agere non
est hujus loci HISCE autem erroribus jam profligatis non sottagis adeo est difficile amplius, id quod instituimus prinstare, hoc est justo aptoque cognomento Politicam illam accuratiorem notitiam ornare, & collocare loco digno. Igitur Scientia quidem nomen haud sane dubitamus illi attribuere : quandoquidem de civilibus licet universim multa per demonstrationes assequi, ceu praecedente capite ostendimus, eaque vi nostri intelle-etus a singularibus actibus abstrahere: qualia sunt Quoniam tamen civilia plaeraque non aliam habeant necessitatem quam illam quae ex livpothesi est, atque adeo de reliquo illa sint contingentia, contingςntium autem non possit dari certa scientia; manifestu hinc est, non assequi Politicam illum gradum Scientiae quem obtinent Mathematicae, aut etiam theo reticarum reliquae. Hae quippe versantur circa ea quae simplice & absoluta pollent necessitate, atque adeo demonstrationibus nituntur Cath goricis, saltim maxima ex parte. Ad illarum igitur naturam expensa Politica non meretur, absolute quidem,Scientia appellari. Quin ex hypothesi tamen eam mer
atur, non est quod dubitemus. Accedit quod civilium rerum sola raro quenquam afficiat , & fortassis haud multum adeo sit digna, cui operam prudens aliquis studiorum dispensator impendat. Hinc vero fit, ut plaerumque notitia illa ad τὼ σν referatur, atque adeo simul involvat methodum agendarum rerum. Hoc autem nonnihil alienius est a natura Scientiae, utpote