장음표시 사용
191쪽
x o DE CIVILI PRUDENTIA' quae ad talia sese haud queat dimittere propter obiecti imcertitudinem , quam Scientia non patitur. Est igitur quidem accuratior Politica illa Scientia quaedam: non tu men pari cum Mathematicis alijsque theoreticis dignitate. Vt Scientiae autem nomen illi indamus, praeivit nos summus dicendi docendique magister ille noster Aristo- , teles. Locutus sane ad eum modum & Aristoteles est non semel. Etenim initio Nicomachiorum non obscure illa im, appellitat m, μην Ipso lib. vi. ubi quam
accuratissime voces illas exponit, cap. 7. mλιπκta memorat distinctim NMm φρονηπως, qua voce κατ' ἐξοχην Lib. r. POL Ethice audit. Lib. etiam Iv. Polit. c. n. lcribit disertis ver statim bis: Vές - ο esse describere se optimamrempubl. orex η ' maxime sis ex voto , ct quae quibus conveniar. Alia loca adducere non attinet. Omnino vero huc pertinet ex-
cusatio, quam prolixiori de rerumpubi. differentiis do- ctrinae praemittit lib. Mi. Politi c. 3 : τύ n - εκάπν μοδον
Θμαν. His sane verbis aperte significat, Politicam omnem non unice την προξν spectare, sed habere aliquid pineηῖκον, quod tamen in doctrina Politica negligi non debeat sed accurate tradi. Similiter i. i. Polit. c. I i. quum de omni arte inuα xi η prolixe egisset, subjungit: --
aliquid occurrere in doctrina Politica, quodque proxime ad την πώειν non faciat. Proxime inquam revera enim nihil non istuc facit, etsi non aeque proxime; quod enim nullo modo usui civili inservit, don etiam est Potiti 4 a
192쪽
CAPUT II. - 17tQumenti. In dubie porro etiam Politica in animo fuit Aristoteli,quandocunque agnoviti μας πυ--: agnovit autem saepius, ceu liquet ex ijs dictis quae non multum ante attulimus in medium. Vt proinde & illa dicta merito queant huc transferri si opus sit. Si Politica autem Scientiae nomen meretur, patet utique liquido, Iuris quoque aut Legum Scientiam albquam dari, non immerito a nonnullis asseri. Eni in vero non quidem eo nomine dignabimur temere quamlibet plebeiam aut quae totam se occupat in legibus unius alicujus singularis reipubl. qualis fuit Romana. At vero generaliorem illam quae circa leges omnium rei pubi specierum versatur, modo ex ijs quibus par est fontibus & accurata ratione accipiatur, quum sit pars Politicae, ut supra docuimus, itidem veram aliquam esse scientiam, nihil est quare negemus. Hentia appellatione neutiquam dignam esse G.Micem Politicam , ipsemet Aristoteles demonstrat, quam c. 7. ostendit discrimen quod est inter Sapientiam ct Prudentiam , idque eo maxime argumento, quod sapiens occupetur in eo quod est praestantissimum, cujusmodi non sunt res humanae. Et vero saltim res civis Ies non sunt omnium optimae: ac proinde hactenus profecto earum cognitio non meretur Sapientia appellari,
utpote quum ipsa Moralis philosophia objecti nobilitate
Politicen antecellat. Caeterum vox Sapientiae a quam- multis accipitur pro quavis praestante cognitione, & quidem cum primis earum rerum quae homini agendae veniunt. Et vero ea significatione vox illa accipitur, non a Stoicis tantum, sed etiam a sacris scriptoribus passim, utvclex uno Salomonis es omio & libello Siracidae palam
193쪽
est. Neque quisquam temere negaverit ea ratione Poliaticen Sapientiae titulo haud indignam esse, etsi minusquam Ethicen. Politicen inquam h. e. accuratam re gendae reipublicae notitiam, sapientiam quis haud inam rito hac significatione appellaverit. Nequaquam enim propterea, quod prisci Romani σοφον aut Sapientem suum Sempronium ob Romanarum legum & AAionum juris quae appellabantur cognitionem cognominare non dubitaverint, nos etiam Politicis nostris Sapienitim nom en jure deberi a sie ruerimus. Reapse enim omnis illa peritia a sapientiar Iaude plurimum abfuit. Etenim de tenuis fuit,si objectum videas, & plus habuit ineptiarum quam recti& veri. Et vero quamdiu callide bibris illae Actionescelatae sunt olim tanquam in sacris, rudis plebs Romana magnum credidit in ijs mysterium aliquod . sapientiae latitare at simul illae in lucem coeperunt protrahi justo pretio aestimata omnia eviliterunt;eoque post Sempronium recta cognomento neminem illorum Iuriscon- sultorum plebs ipsa dignata est, quod Pomponius quoque annotavit, etsi ille causam rei vel assecu tus non si vel dissimulaverit. Verum non passus est eam nos latere Marcus Tullius..Hinc ea oratione qua Murenae caussam defendit contra Servium Sulpitium magni nominis
Iurisperitum , scribit : Di iras in tam renui Scientia quae sordis esse ' Res enim δεην parvae, prope insingulis liferis aQ. --δerpunctionibus oravata statis se. erat tum Legum Decemviralium interpretandi ratio.) misis quid apud majores no- fiui in i suiuo admirations Menunciatis vobis mi feriis rorum eis conremptum es abjectum. Posses agi lege necne, auci quondam sciebant: Fons enim vulgo non haleban . Era ma a pol tia qVi consul Naraur, a q ίω eriam diri in quam actos
194쪽
tiam compilaris. Addit m ox Ci cero, pervulgata durum rarione , excogitatas a Iurisconsultis arcanas noras aut formulas agendi: etsi & has a Cneo Flavio scribat Pom ponius populo proditas. Illarum quum ridiculum specimen unum & alterum attulisset Cicero, subjungit: Euadum erant occulta, nec arto ab eis qui ea rexetani petebantur,
possea vero Rervulgata ars in manibus ara se excussa inanis a prudentia reperυμον, fraudis autem o uitiae plen ima. Et sane saltim jus illud formularium nemo bonus aut intelligens non rideat & explodat. Imo in unive
sum recte Cicero: Supiens existimari nemo poreis in ea prurioria, q*a nes extra Romam usquam, nes Romae rebin prolatis h. e. evulgatis, quidquam valet. qui non multo post Sapientiam talem, recte itidem ait, esse verbosa mulationem
prudentiae. Nec vero quicquid id est peritiae non est plenum stultitia inanis fastus, eoque indititissimum quod
Sapientia titulo gaudeat. Tantum abest igitur ut ab exemplo illo jurisperitiae Romanae veteris Sapientiae titi tum Politicae dandum censeamus, ut potius cavendumst, ne illo exemplo motus quispiam Sapientia titulum Pomliticae deneget. Et vero etiam hoc iniquum fuerit, utpote quum Politica longissimo intervallo, & amplitudine pari ter dignitateque objecti,& accurata docendi ratione illam formulariam Sapientiae simulationem exsuperet. Porro si Ars est quae opus ciscit permanens, possit existimari dc Politica Ars esse: utpote quum respubl. non minus sit opus aliquod permanens atque sanitas lin m na, quam cssici ab arte medica cta nes consentiunt. Plato
195쪽
porro in dialogo cui Politico nomen est, βααλκlta
πολ=κοω πχ,li agnoscit. Aristoteles quoque Lui. Potiti
c.s. το τενάζειν usurpat de civilibus sophismatibus quae appellantur. Obscure idem tib. Ir. Polit. c. δὲ Politicam videtur accensere artibus. Caeterum Platonis quidem testimonium non est quod nos moveat rusque enim adeo ille abusus in dialogo illo est voce Artis, ut con templativas quoque scientias ea comprehenderit, perinde ut a Quinctiliano, Galeno, Luciano & alijs factum est. Ab Aristotele Artis titulum Politicae esse inditum tib. u. Polit. non sane liquet: immo videtur potius scientiam ibi appellatam. Perperam item Respublica creditur opus esse tale quale est sanitas. Etenim Reipublicae e sentia in operationibus civilibus consistit: auas L dit quidem Politica, sed non efficit tanquam opus a sese distinctum. Itaque Artis dc finitio Aristotelica neutiquam potust Politicarnisi forte per aliquam Et vero hoc modo τὸ mut & tribuitur Politicis nonnullis: quod ii, mirum & hi ad modum peritorum artificum multa excogitent ad scopum suu obtinendum. Certe etsi non simpliciter tota Politica jure ac proprie Ars dici possit, ex parte tamen Artem imitatur: quoniam leges quasi opus queunt videri νομολφῆς, & sententiae ac decreta τῆς δικαοκῆς, haud multo minus quam syllogismus est opus Dialecti caede oratio opus Rhetoricae. Rectissime omnium Prudentia nomine potest audire illa nostra, qua de agimus, accuratior civilium rerum cognitio. Is omnis enim mentis habitus qui despicit quid
196쪽
CA PVτ Ix ' I7yrebus humanis expediat, omnium consensu Prudentia audit: Philosophis item universis Prudentia nuncupa tur quae circa m occupata , quid agendum omittendum ve sit disquirit& sciscit. Iam vero Politice de hs quae societati civili hominum expediunt,aut de bonis civilibus, unice agit e talia vero sunt non ποιητ sed προηφ- Nec vero leges condit Politicus tanquam verum aliquod opus ; sed operis tantum illae speciem aliquam habent; cum reapse nihil sint aliud quam propositiones προαπικαὶ , de ijs nempe quae agenda sunt omittendaque. Nec satis est Politico si bonae leges sint in republ. latae, sed quam maxime ille dat operam ut eaedem usu ipso Observentur. Secus quam sese res habet de Rhetore &Logico. Rhetor enim si teneat modum conficiendi 'orationem aptam ad persuadendum: & Logicus si itidem . noverit syllogismi artificium, jam satis ossicio suo fecit;
nec ab Oratore ampIius quid exigas posteaquam persuasit. ε Non derogat quoque Politicae titulum Prudentiae, quod tantum illa haereat in universalibus,cum tamen Prudentia ad singularia quoque sese demittat. Fatemur
quippe&ipsi:Rerum civilium illam ακειαματγκη peritiam, . 'qua de nunc agimus,ndii in ipsis singularibus occupari, sed in communi res civiles tractare : attamen & illa, si omnibus est numeris perfecta, coniuncta est cum aptit
dine bene consulendi singularibus rebus civilibus quae offeruntur. Talis inquam est si sit absoluta. Si dcsit enim illa aptitudo, ut fit interdum quando non est satis perfectus ille mentis habitus, tum vero nec ipsi Pruden- . liae nomine illam honoraverimus sed forte Scienti aer inquam sententiam nonnulla iam capite tertio de varia ju- 13. D. σxis petitia disseruimus. Et vero talis aptitudo satis est ad sa
197쪽
tuendam titulum sive Prudentiae sive Artis. Is sane usus loquendi obtinet apud omncs doctos indoctosque. ut pote qui nemine excepto Artium peritos illos dicant, cui communi illa notitia imbuti simul idonei sunt artem facere :& ru'ntes vel Prudentia instructos laudent illos, qui negotiis humanis expediendis sunt pares. Certe si ad Prudentiae autAitis titulum exigas singulatium notitiam,nulla uspiam plena si,' Ars sive Prudentia reperitur, nec potest. I. comparari: cum singulariu numerus sit infinitus, is διαπτι-y. αγνω ν,ut rei te loquitur Aristoteles. Absurdum autem
dictu est, Artem & Prudentiam non nisi vana elle nomina& reapse nusquam dari, & nunquam comparari posse. Nec fraudamus tamen Prudentiae titulo illam in sin illaribus haerentem ; imo eam proxime iam esse affirmamus cum Aristotele. Verumtamen non nisi nermen illa est universalioris Politicae doctrinae haec quippe quasi pro radice est omnium illarum numero infinitarum in singularibus haerentium policarum. Quemadmodum porro plena perscctaque rerum agendarum uni erulis cognitio involvit quas sinu suo aptitudinem universalia illa scita in usum transferendi
secum trahit. Is enim qui serio probat quae agenda sunt omittendaque, is simul eadem vult agere spossit: Sino hi, non plene quoque illa intellectus assensu compre-
198쪽
, CAPUT Ix 77 prout modo diximus, sed nonnihil degenerat tum isseipso petr aliquam inadvertentiam ipsa scientia. Di i porro, rem ita sic se habere si exacte elimus loqui. Fatemur quippe , illam exactam loquendi rationem non observemus, aliquatenus tamen etiam sine illa voluntatis probitate Prudentiae nomen' posse superest . Omnis quippe mentis habitus potest conliderari, nunc in actu primo, nunc in actu secundo: eoque fieti potest, ut iactui secundo vitium aliquod insit, quo minus ille adiit, salvo tamen actu primo. Igitur ut interdum non adsit Prudenti'in actu secundo per vitium aliquod voluntatis, nihil prohibet tamen integrum esse actum ejus primum. Qilanquam nec is sit integer, si voluntas όmnino reluci tur omnibus verae prudcntiae Civilis monitis. Etsi vero Prudentia sit Politica nostra, non tamen exhaurit omnem Prudentis amplitudinem. Nec enim Politica agit de omni humano bono sed de solis negoths civilis societatis: prout jam supra cum alias passim tum praecipue capite sexto plene constituimus. Non nisi Vtae species igitur quaedam est Prudentiae Politica, aut si mavis p integri Prudentiae corpori pars aliqua. Pet V
-Primum videli et, omnes Prudentia species ita coliar ren ut earum praecepta possint ad omnibus communes&Senerales regulas revocari ; quarum comprehensio merito dici possit Prudentia generalis. Differt vero a generali hac, Politica non minus atque Ethica &Oeconomica: eoque tametsi utatur illis communibus scitis generalis Prudentix, tamen solis civilibus rebus appli ans efficit sibi proprias. Speciales porro prudentiae, quales sunt Moralis, Domesti-- ca, Militaris, aliaeque, plane diversae sunt ipso objectot suo a Politica aut civili. Quod quopiam prolixς Iam Z tum
199쪽
vlas DE CIVILI PRUDENTTA. tum supra ostensum a nobis est, nolumus illis nunc in
Cum vero Politica non nisi illa species sit Prudentia quae cis Ea civitatem occupatur, fatendum omnino nobis venit, minus, huic Prudentiae titulum convenire quam
Ethicae;utpote quum excommimi hominum usu illi potissimum habeantur & sint Prudentes, qui sibi recte sapiunt, ιν η isel. quales Utique sunt Ethici, alij vero potius censeantur ut . O Et in πωγμο-: quod ipsum jam tum olim monuit Aristoteles Manifestum porro est ex io q:iae jam diximus, quum in civilibus negoti js occupata Prudentia alia siluniversa sis, alia magis singularis; illam qua de nunc agimus esse iliatam Prudentiam Civilem universalem. Altera enim ilhi: est ea. tuae iam in usu ipso civilium negotiorum versetur, cujus naturam infra sigillatim explicabimus. Appellaverunt autem veteres Graeci eam potius νομολπικει; uv alte .ram illam in actu ipso rerum versantem κατ' ἐξ Vis malu runt vocare. Nec tamen hoc voluerunt, quasi vel durata .at τε νομο&mας, reliquisomnibussepositis, illa agat
qua sc cautione & quaenam reges sint novae condendae, abrogandae veteres vel ad solam illam omnis νομβε- per tineat: id quod quidam existimaverunt. Nain hoc ea parte ad particularem illam prudentiam pertinet & qui dem eam quae delibarativa dicitur: cum utique. in singulis rebusi,ubl. deliberationes frequenter instituantur de legibus ferendis, eoque ab Aristotele inter argumenta deliberationum civilium in Rhetoricis numeretur Sed & in Politicis utique nostris & de bello ac pace,&de exportandis importandisque &de vectigal bus ,&de custodia civitatis agendum omnino est, praete-i ea de judiciis deque consilio aut senatu dicendum, quo
200쪽
CAPUT Ix ' et pacto omnia haec institui debeant vitiis modis secundutii omnia discrimina civitatum & rerumpublicarum. Et si enim in Politico pere Aristotelico non nrii obiter isthaec tangantur, unice tamen ad Politicam pertinet omnis haec doctrina, inquantum sane de ijs universaliter aliquid sciri potest. Legislaibria vero dicta est olim nostra haec Politica, quod dum in genere doceti quid agendum omi tendumve in omni republica, eo ipQ quasi leges praescribat omnibus rerumpublicar. actibus, de quorum multis tamen proprie dictas leges nullas ferri, interest civitatum. Imo multa legibili vinciri nequeunt, ut alibi latcoste
Non abithaec doctrina nostra ab ijs quae Aristoteles docuit ipso libro Nicomachiorum sexto, etsiilla nonnihil fiat obscuriora. Agnoscit enim ille diserte Prudentiam civilem aliquam ως Μυπ-- - . tuae sit νομοθεῖκmea inq, dias inguit illa quae estώς - καθ estq; jam πού κη yro' viciea,quod hac instructi soli operentur rixande patet illam ΣωτDιξ inlis' & νομα κ is civilem prudentiam Aristotelis, non in ipso actu rerum versari sed aerere in universalibus. Idque praeclare assequutus en doctissimus paraphrastes Graecus. Eoque scribit: eo e
riam aliam singularium esse aliam universalium, eamque καιά - - καθολου-πω σως et ε. . qui vovis universaba architecti instar Ieώabet ad experientia praeissitum. Non multo poli vecta eius