장음표시 사용
201쪽
ipo ga DE CIVILI PRUDENTIA. ψηφη. μως versatur actionibusiae. Od actionem enim deo ta quoque pertinent.. - νηφωμα- πιακ2κα εἰ- Non quemadmodum prima quidem quam archis Ionicam dicimus prudentia,sed quemadmodum extrema , tra roprie quos activam. Ideos hos flos in republica versari iacuvi, ct in quo illi verssur rempubl. vocant: quia hi sesi aguηr inter prudenter, uemadmodum manu arti es. Hi enim uagunt proprie. Architecti quippe quia actionei dirigunt filum modo agere Duuetur, is proprie fame neu flans προκbκοὶ non agunι : Perperam profecito illi interpretantur Aristotelem, qui architcctonicam . illam existimant esse itidem prudentiam aliqua ii singularem , scd quae occupetur circa summam si ve si κωον reb..publ. alici in singulari , Ita enim &illa fuerit μιρικη,&proprie πωκbκη, conditrixque ψη σματω : qualem essem suam Maeniati,dis diserte Aristoteles negat. Ex ijs porro quae si b finem operis Nicomachii disseruntur palam est, Politicam doctrinam universalem ab Aristotele νομο AHiso appellari. Quo loci etiam occurrit O in κω esse parxem Politices: quod quemadmodum sit accipiendum ex dodrina libri sexti est manifestum. Politicae nimirum voc' bulo venit omnisicirca rempublicam occupata peritia, Universalis&Particularis; hujus pars est νομο AD univer- salis nimirum. Omnia sane haec liquida sunt, si pyrapiaram
sin Graecam itidem consulamus: cujus verba tamen omnia transscribere vetat brevitatis studium.
HIS CE vero ita expeditis videndum jam porro est idque paucis, num Politica nostrapr 'et Morali Pruden- δtice, & utra carum magis sici minxeriκη. Ac Politicam quidem magis splendidam esse, magis'; oculos hominum
perstringere quam Moralem, videtur carere controversi
Moralis enim uni alteriq; homini consulit, at Civilis in-
202쪽
alsinc APUT IMtegra reipublicae,adςoque cespori magno, amplo , forti,& honorato. Aristoteles quoque Poli icam Morali n uno loco disertis verbis videtur pr*ferre, imo hinc commendare quassi simpliciter sit si guκη. Caeterum Aristotclem ita judicasse non quidem negaverimus. Factum autem illud est errore q*odam,quod existimaverit extra civilem secietatim non posse hominem suae felicitatis esse participem' ac proinde Ethicam ipsam partem sive ministram esse Politices: quem errorem. nos jam supra capite sexto confutavimus. Est porro quidem Politice directrix & omnium artium &scientiarum, quae in civitate poscitat aut debeant exerceri, non nisi hactenus tamen; quatenus solicet illae usium inveniunt in civili societate. Bene videlicet Aristoteles de
eικον ME ' , ρηθροκά o. uas in si talibus scientiat esse opor rea , ct θη- ρ vis insiere delera, ct quatenus,seu usique ad quod rempus, ea tuis. Facultates autem etiam eas qua summo i h ore sum ut artem imperauriam, O tuendae rei familiaris se dicendi, hi te esse subjectis virimus. Graecus par
phrastes hoc sensu illa illustr t. Potirica altis ordinemseuum rempuris, praescribit artibus. Etenim se quas esse in Urbibus sequas a quibus hominibus disciplinas ct quousque disici oporteat,
deficere unius Politica eP. Sola enim Politica se inutiles ex urbe reticis, nec eas quae sura utiles ut discantur ab omnitis aut exerceamur permittit. Siquidem nec eum qui imperare pote I aut servare rempubl. coriariam ese sinis; υς eam qui melius inter milius versatur ad imperatorium munus vo r. Ma
is tempora maxime exercendis idonea arti dei id ne μή - γ a . exempli
203쪽
exempli gratia a eum aestat quiescereia ducas exercitam.
s. p. u. Omitto reliqua , quandoquidem jam tum supra illa ex parte allata sunt in medium. Igitur hactentis quidem omnino est Politica artiun,
scientiarumque omnium architectonica, adeoque hactenus eam cum Platone Ommum reginam aes principem, vocare
non dubitamus: non tamen Aristotea assentiri possumus, Politicam esse simpliciter κυνωτατω - μαλιοι redis κ5 νικίμ. Nec enim haec dignitas videtur competere nisi sola illi quae circa selicitatem humanam occupata est. Haec sola enim omnes artes & scientias valet exhendere, quantum quaeque illarum felicitati humanae prosit aut obiit. Hoc a xem praestare est in officio unius Moralis prudentiae. Et vero uujus etiam est dispicere num civilis societas & inquantum prositfelicitati humanae; atque adeo num & inquantum utilis sit civilis societatis rectrix prudentia Polit a. Enimvero est & Politici expendere, an & quem lusum civili societati praestent ea qua in Moralibusdiscun-tur; num scilicet & in quantum legibus illa possintc ilibus definiri: Majoris tamen omnino est operae ad felicitatem ipsam humanae vitae aliquid exigere,quam ad usum civitatis. Quod sane ad felicitatem juvat illud si mpliciter utile est: quod non nisi civitati prodest id tantum utile est
VERUM de hisce sorte plus satis. Concludemus
hanc disputationem omnem, ubi paucis disceptaverimus, num Civilis haec prudentia Phlissophiae nomen mereatur, aut numPhilosophiae aliqua pars snnecne. Non dignam esse eam isthoc cognomento, indubie olim judicavere, qui philosophiam omnem naturalium rerum contemplati 'oe definierunt. Etiam Epicuri asseclarum eadem fuit sen-
204쪽
h CAPUT In I Itentia, quando in voluptate & otio vita felicitatem p silerunt: nec enim assequi eam licebit reipublicae administratione, ut quae laboriosa si & multu in Molcsta, eoque nec administrandae reipubL prudentia fuerit pars sapie tiae quae hominem felicem reddar. Longe plurimorum, tamen alia plane mens fuit; cui & nos calculum addere haud dubitamus es non tamen sine aliqua addita limitation Ponendum igitur ante omnia est extra controversam,&tanquam disceptationis hu)us primum quasi fundamentum Philosophiam non esse quarumlibet rerum vey quamlibet scientiam , sed eam demum qua certa est,&earum rerum quarum cognitio animum hominis beatiorem reddit. Jam vero fatemur quidem, civilem societatem non simpliciter ad bcatitudinem vitae humanae iacere,iac proinde non simpliciter quoqne animum micem res di regendae illius societatis peritia. . Ut nunc tamen vulgo vivitur, atq; ut nunc sunt tela pora,sne civilibus institutis atque extra civilem societa- rem misera est vitar ac proinde interest hodie humanae felicitatis tenere prudentiam recte gerendae civilis vitae, utpote quum regere illam nequeas nisi prudentia instru . eius- Est igitur Politica hodie jure merito Philosophiae pars: non simpliciter tamen,sed tanquam ex eventu qu
dam. Atque adeo est illa & hac parte Morali prudentia; in furionutpote quo simplieitcrignorarinequeatales ps licitatis dispendio. Vereor ut hoc ccurate sint assecuti illi omnes qui Civilem hanc scientiam& olim magni adeo secere,& nunc inter prima numerant. Imo Aristotelem, qui intra ci vilcm societatem omnem humanamielicitatem iiii ix ta
205쪽
u. DE CIVILI PRUDENTIA. aliter nonnihil sensisse certum est. Quicquid sit; illi mnes saltim ex parte sententiae nostrae accesserunt, qui sapientiae aut Philosophiae cognomento Civilem pruden-
Fecerunt autem hoc ipsum non diintaxat scholae quaedam sapientum aut Philosophorum Graeciae, sed etiam omnes in universum moratiotes gentes, idque omnibus pene seculis.
Illi sanetopuli ut & alij quivis, qui prudentia haci pollere visi sunt, in ipso sacro codice sapientes audiunt. Tyriorum & Sidoniorum hoc elogium in Zachariae cap.9. ut &l Fgyliorum passim in Propheticis scriptis legere est. Nec alia fuit sapientia quam a summo numine sibi Salomon expetijt rex juvenis. Imo in universum sapientiari titulo sola fere prudentia passim in veteris testamenti co-
ψdicd solet usurpari 'Iam vero & apud Graecos, illorum qui prae alijs Philosophi audiebant potissimi quique aut ipsi
tacerunt rempublicam , aut alios sive voce viva sive cripto egendae reipublicae doctrinam tradiderunt: ne trum facturi nisi hoc ipso sese philosophari existimassent . Iam tum s lipra id professi sumus: eoque non est quod iis ride e. . defiuoimnioremur. Huc vero omnino pertinet illa cel ii , brata passim Platonis sententia: Tum demum beatas fore respublicas, si' u/ philosophi regnen , aut Reges philosephentur. Ipsi porro etiam Romanorum Jurisconsulti illam suam' legulis petitiam cultumque serensem Philosephiae titulo jabantes, indubie ipsam Legislatoriam ct Civilem scien- cognomento isto dignam judicaverunt. Sunt sanei praeclara illa Ulpiani de Jureconsultis, non utique indigna quae Parideetarum initio auctoritate Caesarea legerentur: H I. iii ιν eo itu es boni o qui notitiam profitemur e -
206쪽
nan filum metu paenarum verum etiam praemorum quθque cohortatione oscere cupientes, veram, nisi fasior philosephia,nm ut iam a sectantes. Jam tum ante Vlpianum vero idem docuerat Plinium Euphrates, philosophus illa aetate inter primos clarus. Vt enim ipse testatur, assirmavit ille: Esse hanc philo pbia o quidem p lcherrimam partem, P iis agere negotium publicum, cognscere,judicare, promere se ex- l. r.epist.
ercere insiliam, quaque V magistri scilicet philosophiaeὶ iri
Guaot in se habere. Sed postquam ratione firma adstruximus, inquan- ntum prudentia haec nostra philosophiae cognomentum mereatur, parum refert scire, an alii huic sententiae faverint necne. Itaque possumus jam& hunc locum dese
C A PU T N. uuemadmodum quam optime artisprae ita experientia, partim collectionefacta ex iis quae experientia innotaerunt, partim per demonstrationem , Scientia sive uniaversalis ciPilium rerum Prudentia, post accipi.
RErum civilium universalium cognitionem, aliam ex singularibus, aliam ex universalibus principiis; 6c 'quidem aliam non nisi verisimilem, aliam raro fallentem ac piarumque certam, aliam Omnino certam, quaeque adeo mereatur scientiae nomen, posse accipi: ex iis quae proximis duobus praecipue capitibus dissertata sunt, jam
cst manifestum. Ne quid huius argumenti desideretur,. i A a paucis
207쪽
paucis addemus, quemadmodum cum ex singularibustum ex universalibus principijs, illa vel omnino , vehPLrrumque certa eognitio,sit comparanda; initio facto , cognitione quae ex singularibus peti debet. Ac rerum singui situm quidem ipsarum mei multiatudinem pariter oc certitudinem insignem ex usu actoum civilium, tarde licet, addisci; majorem autem earum copiam, & quam citissime, minus certae tamen fidei, ex diligenti optimarum quarumvis historiarum civilium Icctione parari, non semel jam tum monuimus: nunc igiatur tantum dicendum, qua ratione felicitet Experientia
singularium,ex singularibus quae sive usius sive historia suppeditavit, ut & certa quaedam Prudentia universalis aut Scientia quaedam Politica ex singularibus exstrui possit.
Quaedam inquam : nam multo majorem ejus partem
ex universalibus elici oportere, jam dictum est Agitanda autem illa quaestio, ut dc omnis de Experientia doctrina , in organica Philosophia in universum qnidem oc proprie venit; quia est illi utrumque hoc domesticum. Hic igitur duntaxat illa quae ibi disputantur civilibus rebus sunt quasi applicanda- Principio igitur, ut alias, ita & in civilibus cumprimis, danda est opera, ut ipsa illa singularia ex quibuς universalia eIicienda sunt, certo constent di impossibile enim alioquin esti saltim ut quae hinc suunt univer alia
certo cognoscanturia Triplici autem potissimum modo possumus hic decipi. Primum, si fallamur aliorum, e Perimenta cutita Ioquax civilia narrantium,sublesta fide. Secundo, si in ipso ui sive experientia rerum nosnuamur, credentes id usu nobis compertum esse,quod compertum
Moncst- 2 ra quando Asnnis saucorum quae ad rem aliquam
208쪽
quam laesunt experimentum faciamus, cum tamen de re integra sit pronunciandum. Et se neprimum quod attinet. in historijsnonnunquam ipsa historici fides vacillat. GNterum illud quidem non multum adeo obstat rerum civilium quae ex historiis capiuntur certae notitiae comparandae; quoniam historiarum illarum ingens est numerus, atque adeo unius aut alterius historiae fides dubia, facile vel convinci falsitatis potest, Vel reddi tuta aliorum historicorum de rebus similibus narratione. Et vero si desit alia similis narratio, tum vero faerumque suspecta est merito historia nisi historici fides adeo suerit nota, ut neus sit illam in dubium vocare. Vt igitur certa expe-xientia civilium rer*m ex historia accipiatur, hanc primam utique curam adhibere oportet. Hinc Vero manifestun .cti m est, nullam historiam fictam, quamvis sit elegans & prudentiae laudem mereatur, idoneam esse, ut praebe)t universilia prudentiae civilis principia. Si historia autem nulla ficta ad id est apta, multo minus hocrpterunt apologi, quales etiam sunt .ssopaei, Vel quae a-ὶix parabo ae. Sscundi generis dcceptio porro quoniam
tum potirumum oritur, quando experimenta capiuntur Confuse; atque adeo cum ea quae per se ab iis quae per acci dens aut etiam sortuita sunt, non probe distinguuntur, Vel quando quae parti conveniunt tribuuntur toti: etiam heic circa civilium reru experimenta cauto sane opus est.
Habet scilieet etiam in Politicis non minus quam in Medicis locum illud Galeni: In omni experientivericulum ess, L δε με. ne propterea quod nonfit adhibita disincZio, erremuς. Id au- IIum. temst duobus modis. Tum quod id quod commune ea in suis comm. tiin renitas non sit distributum. Tum quod in causis rem mu
209쪽
δε r/bm faciendum ent, anibitis suis propriuque . tinctioni- . bus. Vt plena rei alicujus denique Experientia habeatur, volvenda illa exercitatio est re quidem stequenter per omnia ad rem istam pertinentia. Vt pote quum ad omnium quoque causiarum cujuslibet rei & omnium quae cuique rei insunt notitiam Experientia queat facere. Id quod tamen quemadmodum circa civilia sit instituendum non est hujus loci prolixe ostendere, cum facile sit ex ijs quae alibi de Experientia disseruntur huc idoneaeransferre : ceu jam ante significatum est. Exinde vero illud etiam huc is memoriam est revocandum; quod per Experientiam primo habeatur reuo tamen modo) quia res sit, secundario autem quid non sit idque quoniam obiectum sensuum, quibus Experientia comparatur,propriet sit aliquid reale, secundario autem & quassi per accidens, 'id quod non est. Et quidem uno eodemque actu utrum- que accipitur: quoniam eo ipso dum ponitur unum contrariorum tollitur alter uin .Sic acceptum est usu & sensibus: statum Romanae reipublicae mutasse primum ex Regio in Aristocraticum:simul ergo eo ipso acceptum est, statum reipubl. Romanae non sempes mansisse eundem, aut non superstilcm sessi permansisse statum Regium, aut non statum oligarchicum vel democraticum mox exceptum esse a statu Regio. Coeterum haec fortassis queant leviora videri, quum tamen etiam in hisce quam plurimi errores vulgo committantur, unde ingens mox copia aliorum enascitur:
ita ut fieri solet si quando in ipsa principia impingitia
Maiori cura opus est, in colligendis universalibus prinpositionibus ea singularibus per Experientiam cognitis a idque
210쪽
. idque quoniam universalium cognitio demum pinimconstituit partim parit scientiam, nec tamen leve quid est ex singularibus universalia quasi fabricare. Antequam vero aliquid & de eo dicamus, breviter observanda quatuor sunt. Primum es1: Universales propositiones hic appellari omnes quae non sunt singulares, atque adeo non illas solum quae alias κατ' εξιών ita nuncupari solent, sed etiam particulares quae vocantur. Secundum: In scientijs potissimum quidem locum generalibus, proximum specialibus, aliquem tam edesiti m etsi infimum deberi illis, quas particularissimas dixeris,quoniam non sunt acceptae ex multorum singularium sed unius aut perpaucorum
usu dc experientia. Tertium est: Ex singularibus universalia disci posse, partim per se; facta ex singularibus colle
ctione. partim non nisi occasionaliter;dum nimirum mens
Versans singularia atque exinde universalia quasi fabricans, occasionem arripit investigandi caussam, qua per specta uni versalis quaedam enunciatio formatur, quae tamen reapse non accepta est ex singularibus, atque adeo collectioni ex singularibus institutae non reapse debetur. uarium denique est: Ex singularibus facta collectione,
non assirmativas duntaxat, sed etiam negativas enunci tiones confieri; primario tamen amrmativas, idque quoniam sensus atque experientia, ceu modo diximus, primo ac per scentitatem rerum percipit, unde primo resultant propositiones affirmantes. Nec vero paucae fortas- . ss Negantes e nunciationes sic confieri queuat, sed numero longe etiam plures quam affirmantes: quia essentia rei uniusmodi est, v non ens autem, quale exprim rint negantes, ferme quid infinitum.