장음표시 사용
221쪽
niversum sane, quaecunque sive de personis sive de rebus ad civilem usum facientia per experientiam atque ex singularibus experimentis innotuerunt, illa praecipuE sunt principia Politicarum demonstrationum. Ex hisce etiam quando instituitur demonstratio, tum illa vere sit -αμιαν sive ἀναπεδεικτ-: qualibus principiis demonstrati onem quamvis ponstare poti ssimum oportere, scitum est Aristotelis. Vt denique nee enim omnia hue addicere pat tur institutum omni ex parte, quantum quidem si ei licet, exquisita sit Politiea demonstratio & plenam sciaentiam pariat, necessum est ut ab ipsis caussis civilium rerum petita sint demonstrationis principia: perinde atque fieri par est, in accuratissima quavis alia dc vere μονικ ODD. Etiam in Politicis nimirum tum demum vere aliquid scimus, quando rei cujusque civilis caussam plene cognoscimus. C ET RuM quum non una sed multiplex sit eaurarum ratio, neque ad huc a quoquam explicatum invenire t mere vel hoc lis, quae & quot caussae in civilibus loeum o tineant ; anteaquam doceamus modum argumentandi ex causis, qui in civilibus disquisitionibus adhibendus est. Praemittendum omnino venit aliquid de caussis ipsis rerum clxilium. Quod ipsum simul proderit ad id, ut Vcram plenamque civilis cuiuslibet rei scientiam, a prol earia ut xudi aut impersecta quavis illius notitia, que mus discernere: utpote cum plena rei cujuslibet scientia in omnium illiuscaussarum cognitione sit conctitata.
222쪽
- r . ' CAPI ΥΛx intPrincipio vero repetendum est: Politicum versari
potissimulta circa actus civiles: quinam eorum vel exercendi, vel omittendi, vel permittendi sint. Sicut enim in universum felicitas humanae vitae in virtutis non habitu
aut quasi possessione sed actibus posita est, ita dc civilis vitae
perscctio versatur tantum non unicε in ipsismet illis civis libus actibus. Quaecunque cane alia in disquisitionem Politicam veniunt, illa ut natura sua spectant actus dc propter actus sunt, ita desiiderantur cognosci praecipue ast tam illorum gratia. Sive actu uin vero sive aliorum civilium operum,q tuor caussas ob scrvare est: quemadmodum dc in Naturalibus sese habete, praeclare ab Aristotele ad Ver i , .sus Physicos veteres est probatum. Nam & finalis, forma lis , dc materialis , dc emciens aliqua caussa, etiam in actibus omnibus civilibus reperitur. Est autem Finalis, cujus gratia actus est: Materialis , obiectum illud circa quod actus versatur : Essiciens, ipsa actrix. Formalis, ratio civilis sive politicus modus actionis. Exempli caussa. Creatio magistratus est actus civilis: cujus finis est commo-
dum civitatis regimen, essiciens is qui creat, materia per sona ex quibus magistratus creandi sunt, forma ipse modus creationis, quae nimir ina nunc fit per suffragium , idque vel prudens Vel imprudens, vel vere liberum , et an bitu corruptum, nunc per sortem idque itidem varie, nunc
partim sufflagio partim sortito Similiter.& aliud quodvis civile suas causas quatuor habet. Ceu regni sorma est, ipse regiminis regi j modus; rex, essiciens cauila: materia, homines dc res quaeque aliae quae reguntur ue sinis, vel popuIi vel regnantis praecipvh utilitas. Vt alibi praeterea, cumprimis vero in Naturalibu
223쪽
fie 5c in Politicis quatuor causarum illarum multiplex est diversitas. Ita Finalis causa etiam hic alia est intentana , alia externa : alia porro remota magis minuΩve, alia proxima: alia denique universalis alia particul ris. In ter na hic quoq; , ut in Naturalibus, reapse idem quid est cum formali, diffcri tantum modo considerandi. Sic Forma quaeliberregiminis est finis omnium constitutionii quae ταρον magistratuum summae potestatis, quae Aristoteli est . attinent; simul vero est cujusque reipublica: forma, sive id, quo est quod est. Similiter quaecunque faciunt in id ut creatio magistratuum hoc aut illo modo instituatur, illa modum illum creandi pro scopo lim bent, dc tamen ipse ille modus est pariter forma actus. Imrer fines externos vero actinum omnium & constituti num civilium, ultimus semper est caut saltim esse debeti ipse scopus cujuslibet reipublicae: qui ex instituto hominum varius esse solet,nec omni rei publicae speciei est idem dc uniusmodi. Intermedii iremi fines perquam multiplices sunt & diversi : solentque sese illi fines alter alterum quasi gradatimata excipere, ut unus sit propter alterurn , adeoque unus quasi medium alterius obtinendi; ceu aliis etiam in Physicis& Artibus solet venire usu. Sunt dens. que finium alii uni versales, ad quos scilicet et omnia vel 'multa quae ad communc aliquod negotium faciunt colli mant: alii particulares, qui plaerumque universaliores ibIos pro stopo habent. Veluti rei publicae cuiusvis uia Iersalis finis est utilitas populi aut rectorum; atque ad illium obtinendum complurimi faciunt particulares actio cparticularia civilia an stituta, quoriim singulis sui sunt proprii ci proximii fines. Ad eundem modum in Politicis uoque non una est ratio Uectricis cauil e. Alia enim
224쪽
est psncipalis . a qua maxime actus aliquis aut opus aliquod peragitur. Alia instrumentalis: qua scilicet prinei-
palis cauma utitur ad effectum producendum , tanqualm instrumento. Et vero etiam in civilibus negotiis nihin pene essicitur sine adminiculo instrumentorum quorum- eam : ut proinde ad plenam incientis caussae notitiam non sussiciat solius principalis naturam rationemque novisse , sed non minus ipsa quoque instrumenta accurate sunt pernoscenda, quoniam ea quemadmodum sese habeant permultum interest. Et vero cum effectrix caussa alia itidem soleat remotior esse alia proxima, saepenumero usu venit utremotior proxima fere tanquam instrumento abutatur. Materia is quoque caussae in cirilibus ut an naturalibus non una est conditio. Versantur enim instituta dc actus civiles vel proxime atque immediate ci ca objectum aliquod, vel non proxime sed aliquo mediante: quorum illud proximae hoc remotae materiae nomine potest usurpati.' Vtriusque vero , eis potissim um proximae , cognitio ad accuratam negotii civilis cujuslibet scientiam requiritur. Attendi porro unice meretur, quod substantiae qui dem, quarum in societate civili est usus, duplicis praecisipue sint ordinis: Personae nimirum &. Res;utriusque voC
buli significatione illa servata quae Romani juris auctor,bus usitata est ue cujus discriminis non multo ante jam fiacta est mentio. Personae enim voce homo omnis nobis Venit, Rei autem omnis praeter hominem civili vitae utilis
bstantia. Attamenin praeter has Deus ipse & Angeli
boni maliq;, ingens ut ad alia omnia ita & ad civilem visam momentum adserunt : ceu alibi luculente ostendi-xur, Nec vero Personarum , multo minus Rerum nQ- : ώ Cc a i ' mino
225쪽
ao . DE CIVILI PRU NTIA. mine, summum Numen aut quicquid reliquorum est Smrituum illorum intelligi solet. Ad illam Personarum t meti classem haud immerito retuleris: quum homines maxime Deo&Spiritibus illis sint similes. In Personis vero duo cum primis semper attendenda veniunt, Voluntas α Facultas. Haec autem nonnunquam consormia sunt . nonnunquam Vero plane disparata. Ita ut interdumVoluntas quidem propensa sit, Facultas autem desit: inte dum Facultas in promptu non autem Voluntas. Pertinent vero ad Facultatem illam intellectus pariter dc corporis potentiae, imo dc externa quaedam auxilia: utpote cum pro diversa horum omnium ratione etiam Facultas aliter sescatque aliter habeat. Voluntas quoque haud parum a cose. roris&Fori unae quae appellatur,ratione dependet. Quam
Vis enim ipsa quam maxime sit suae spontis, qui Facultas caret; attamen de illa nonnullam vim quasi patitur ab as sectibus corporis dc a Fortunae in utramq; partem condit, o nibus; ne quid nunc dicam de consuetudine , cujus in Voluntatem pene aliquod est imperium. Id quod jam tum
supra monuimus, quum de certitudine civilis scieritiae disputaremus. Vsque adeo sane multum interest luntatis, quemadmodum corpus aut Fortunae quae vocantur pes sese habeant, ut plaerumque quidemVoluntas homianum isthuc propendeat, quo affectus corporis, cum consuetudine pariter oc natura, idque secundum vel aetatem vel sexum vel alium aliquem praedominantem corporis dispositionem, tum fortunae bonorum illorum ductu,vergunt. A Personarum vero sive hominum conditione a- . obit quidem in non ullis Deus Spiritusque omnis alius intelligens, ex parte tamen cuin eadem convenit. Prae aliis
civim Voluntat divina circa ies etiam civiles humanas ca
226쪽
1onge omnium liberrima/Facultas agendi omni um p tςntissima , utraque i nullis corporum affectibus multo minus ab ullis externis suspensa. Restrictior quidem istiuo est Spirituum aliorum cumVoluntas tum Facultas, ad nutum scilicet summi Numinis compossitae, attamen ocilla utraque a corporis vinculis Ec fortunae inci tam entis est
pedita. Rebus proprie jam ita dictis nulla inest voluntas : praeterquam quod ejus aliquod rudimentum in ratione carentibus animalibus, magis minusve, reperiatur
Vna igitur Facultas his inest; dc quidem pro ratione e sentix quarumlibet alia atque alia, idque certa quadam necessitate, omni hinc exulante qua voluntas praedita eae Iibertate. Sunt autem Rerum ejusmodi aliae animatae aliae, inanimatae, mobiles item aliae aliae immobiles, ut ratione possessionis aliae publicae aliae privatae. Hae omnes substantiae porro in civilibus, perinde ut in Naturalibus, imo &in Moralibus & artificiosis negotiis, modo effectricem , modo materialem causiam praebent. otque Effectrix principalis quidem caussa Res numquam in nec enim opus aliquod civile edere idoneum est quod nima imo quod ratione destitui iur) saepenumero autem instrumentalis. Vtimur enim homines Rebus sive animatis sive inanim tis plurimis ad civiles effectus , tanquainstrumentis. Personae quoque complures instrumenta nosti a sunt in civili vita. Hujus sane conditionis sunt cum alia tum servitia omnia,&quicquid est civiliter ministrantium imo&sociorum vel amicorum. Omnia enim eiusmodi sunt instrumenta civilis societatis , non animata j duntaxat, sceu de servis loquebatur Aristoteles) talia e- 'nim nobis sunt&bruta animantia, verum rationis etiam
Pacia. Principalis vero caussa civilium effectuum, fere
227쪽
in universum solummodo est Persona aliqua. rere inoquam. Namque & Deus interdum ceu princeps caussa vilia regit negocia, rari*s tamen , & .non nisi occulte , n o- hisque vix ad Rerientibus. Quod reliquum est Spirituum hicit itidem occulte suo modo ad civilia opera : fortassiς tamen non aliter qu,m tanquam summi Numinis instrumentum.Materialis causa, si ve oblectum .circa quod civis les actus occupantur, potissimum itidem sunt Personae Circa homines enim rogendos praecipue versatur curatio
omnis civilis. Est autem dc hic spectanda Person rumcum Voluntas tum Facultas 1, dc quidem petenda utriusque conditio ex iisdem, unde illam modo diximus suspensam esse. prout sanc Voluntas 3c Faciestas eprum circa quod agendum aliquid est in civili vita comparatae sunt, ita αe inin m. civilium ingens diversitas eis ascitur. Praetet Personas vero , etsi secundari*m quadamtenus , objectum
civilium actuum Res etiam sunt complures quarum in ej vjli vita usus est: aem mobillas vel irnmobiles, oc animatae 3el in animatae, dc mere naturales vel arte factae. Ingens sane dc horum copia est sine quibus velut recte institui non pQtς ivvisyita, ta& sine eorum curatione nulla civisi s commode administratur. Modo praeterea quodam dc Deus ipse nonnunquam objectum atque adeo materialis causa est civilium occupationum. inter primas enim utique civi Ies curas est, divini favoris conciliatio 1 quae religioso fit cultu summi numinis. Id vero 'uando sit, tum civilis curationis obj eoum dc materia circa quam ipset
Notandum porro hic venit, si unam quaestionem es excipias, reliquas omnes etiam Politicas sceu alibi qum
venit in quaestiones agere,a ut de oniatibus illis
228쪽
dior eanssinuniversum,aut de earum ilha aliqm.rteninaequando quaeritur, an qui existat, non statim de caussarum aliqua quaeritur:eoq; hanc quaestione licet expedire etiam argumen to ab effectu aut signo aliquo duntaxat accepto. Sunt autem tales quaestiones inPoliticis rariores . ingens vero numerus est aliarum. Et quidem quandocunqtie' propositum est integram scientiam alicujus civilis actus' aut opem investigare, necessum est,ut quaestio ad quatuor caussas sese exporrigat, utpote cum negotiorum civilium' scientia sit demum in omnium illarum caustarum accurata notiera collocata: quod paulo ante ostendimus. Rela- quae quaestiones circa unam aliquam caussarum semperversantur. Et vero aut quaeri solet qui it: quinam scilis ceractus sir ille quo ex. gr. magistratus creatur: aristocraria quanam sit respublica. Omnis autem ejusmodi quaestio , uῖ x ex parte qua quaeritur quale quid sit, est de caussa formali. Aur quaeritur, cirea Mod vel ex Pr aliquid agen . dum aut constituendum sit. Vt ex. gr. quaenam res sint . e portandae quae importandae, aut ex quibusnam debeat seri magi stratuum optatio. Tales autem quaestiones - mccupantur circa caussiam materialem. Perinde enim in ac si quaeras, circa qua grex exportatio & importatio instituidcbeat,vel quinam possint esse materiae loco in' magistram tuu constitutione. Aut quaeritur porro,a abnat vel qui --mcul opus aliquod sit peragendum.Cumam scilicet Praturae, quaestura , consulatus sit conferendus; quibus
sUcijs, quibus armis , quanta vi pecuniae', bellum sit g ondum. Quod genus quaestionum est de causis efficiente sive principali sive instrumentali. Aut quaeritar postremo, cur hoc vel illud sive agendum sive omittendum si ς permittendum sit: quod est de causa finali, quaere c.
229쪽
Praeter quatuor horum generum quaestiones, si illas ans exceperis, nullam sane adserre est, quae Politici sit usus. 'proinde manifestum sit id quod diximus: omne sere qua stionemPoliticam esse de causis aut omnibus aut singulis. Nihil refert autem,sive de praeteritis sive de praesentibus sive de futuris quaestio in stituatur. Omnia quippe sine dis. criminc, sive jam praeterierint, sive adhuc perstent,sive futura sint, a quatuor caussis in universum dependent; de quaecunque tandem inciderit quaestio,nullo temporis dis. crimine,quaerit aut omnes aut aliqua causam. Vt dc Dub tatio omnis est saltim de aliqua causarum: semper tamen excipio quaestionem aut dubitationem de eo, an sit res. Quaestionibus vero&Consultatio omnis annumeranda est. Et si enim non omnis quaestio sit consultatio, con. sultatio tamen quaestio est. Qui consultat enim qua rit. Et vero de singulis quatuor caussarum consiliatio
Arist. .. quVlibet solet institui, non minus ac quaestio. Quod a Nebma. ne dicit Aristoteles , non consultare nos de ibin Meae de ,
e. s. qua AEae ne aciunt obtinendos, non simpliciter verum est, sed de solis finibus remotis di externis. Hi enim poni solent in consultationibus tanquam extra aciem consialtationis;reliqui vero fines, quoniam spectantillos remotosae externoS,naturam induunt eo ipso mediorum ad ii nes. Ita sane ipse Aristoteles Nicomachiorum dc primo di decimo libro consultat de conveniente&naturali fine humanarum actionum in universum: tantum positis nonnullis confusis de beatitudine aut felicitate, quam scilicetuItibmo intendunt humanae actiones, certis noti sque axi oro tibus. In qua disputatione Beatitudo confusa cognitione animo concepta habetur quidem finis , operationes a tem virtutum honores divitia: α voluptates tanquam, movia
230쪽
media ad linem illum, cum tamcn reapte in uno horambea tu udo sit collocata. VERAM de caussis,.quae ac quot in civilibus negotiis habeant locum, solere etiam de ijs tantum non omne Politicas disquisitiones institui, & hisce cognitis dem una sciri Politica quaeque , satis forte dictum est: instituti sa ne ratio uberiora non patitur. Redeundum nunc est in viam unde sumus digrcssi , atque ad o docendum, quemadm*dum in singulis fere Politicis quaestionibus accurata dccerta principia demon strationum ex causis possint accipi, Idque quoniana nec hoc, ceu par erat, in super stitibus Analyticis libris universim traditum est; quasi liceat hic
tantum remi Iere lectores ad Analytica aliorum lcripta. . Non nisi breviter Vero etiam hoc agemus: per singulas tamen quaestionum,quae de causis institui possunt,classes diffundentes doctrinam: ex quibus scilicet caussis in omnibus , illis quaestionibus peti demonstrationum principia debeant ad accuratam certamque scientiam comparandam. Proprius sane huic disquisitioni locus est inAnalyticis. qua for tassis aliis pleniore opera a nobis illustrabuimur. Ante omnia quidem igitur in universum observan- . dum firmiterque tenendum est; ut alibi ita di in civilibus, cuj uslibet effectus suas certas.&. necessarias caussas cff. ,n Posse unumquodque confierici caussa qualibet: intersu tuor porro Caussas ad unum effectum producendum necessarias conneXum etiam quendam necessarium csse , ita ut cingulae pro aliaruri diversitate aliter atque aliter neces a io Iese habeant. - . Q.Vt de caussa Finali igitur primo agamus loco; quare docunque in disceptationem venit , utrum hic vel ille sc Pus propositus esse debeat civili alicui operi vel Qui, d a.