Hermanni Conringii De ciuili prudentia liber vnus. Quo prudentiæ politicæ, cum universalis philosophicæ, tum singularis pragmaticæ, omnis propædia acroamatice traditur ..

231쪽

finiri illud certo poterit propositionibus desumptis a n

tura finis remotioris vel etiam omnium ultimidi maxime universalis natura item dc formae &esfectricis caussae ibIorum actuum, sin e quibus scopum illum non licet asse qui; natura denique materiae,circa quam illa quae ad sc pum faciunt necessario versantur. Enimvero ita comparatum est, ut is cujuslibet particularis operis scopus de mum recte sese habeat, qui & convenit scopo universali totius ut ita loquat corporis, vel certe illi non advers tur, quique pariter effectu possibilis est. Nec enim pridens quis scopum sibi proposuerit, quem neutiquam pos sit assequi: aut qui noxius est toti reipublicae. Vtrum v ro possibilis sit scopus aliquis nec ne, ex trium caussarum

natura unice cognoscitur: utrum utillis sit nec ne,acciperet est, primario quidem a magis universali & denique ab ut timo fine, etiam secundario tamen a reliquis caussis. Dum

enim ex illis fit manifestum quatenus aliquid possibile sit

necne, simul dignoscitur,num sine noxa aut cum qua noxa dc quanta,aliquid praestandum veniat.Exempli caussa.Si quaestio sit, num in republ. sine discrimine omnescivium filii ad eruditionem parandam institui debeant; Negativa sententia primum illo potest adstrui, quod saluti rei publicae adversetur omnes promiscue intentos esse paran dae doctrinae, pote cum salus illa exigat ut omnibus pacis& belli artib' cives sint instructi,multo magis illa cives v

lit essebellicosos,siquide reipublicae isti propositum sit lata fines imperij in alios populos extendere, qui scopus praec

puus erat Romanorum. Potest secundo adstrui etiam eo ,quod non possint omnes ita institui; idque quia dcpr missicue omnes non sunt idonei ad capessendam doctri-

232쪽

Fua deficiunt eommodi magistri institutoresque nuod est, argumentum petitum ab effectrice caussa & quia deni que sola institutio non sufficit ad juventutem solida eruditione imbuendam : quod postremum pertinet ad causam so malem actus. Potest & tertio adstrui ex eo,quod privati mPlurimis id noxium fuerit. ccii nimirum ingenio ad doctrinam idonei non sunt, hi inani institutione perdent tempus M opes, atq; adeo jam adulti inutiles fere erunt;qui ab opis bus instructi satis non sunt, cogentur saepe in cursu mediombsistere vel ad incitas redigi: qui corporis non sunt ea sanitate iis meditationibus queant vacare, illi institutionet isthae quod superest sanitatis vel amittent vel saltim corrumpent. Tales noxaeautem non sunt ferendae in bona avis republica. Consimili modo poterunt omnes desine quaestiones, non futuri tantum sed praesentis etiam de Praeteriti temporis , Mκ-ωe expediri; si sane caussarum cujuslibet rei controversae naturae probe cognita , atquQad illas omnes scopus dubius tanquam ad normam fuerito actus.

Quum porro Formalis caussa cum fine interno idem reapse sit, tantumque ab eo differat is λογω; quandocumque de Forma sive actus sive operis alicujus certi quippi am est demonstrandum, principia apodictica primaria itidem a fine quidem, non nisi externo tamen α proximo, rc-cte possunt accipi. Nec enim ob finem remotum sed si

Ium proximum forma quaelibet per sese est; interque hunc demum & formam per se necessaria datur connexio. Ea vero internus finis ineptus ad principium exhibendum , , cum ipse ille sibFormae conceptu sit in quaestione, & prinvatio omnis eAsolj jam notis in sti tuenda sit. Mi a at

233쪽

tempeti solent argumenta a Fine in quaestionibus de sol ma: quoniam Forma quaelibet quam maxime finis cst gratia, atque finem maximetanquam pro norma habet. Vt prc in de illa demum Forma recte sese habeat quae finii pic posito congruit. Etiam peti tamen hic argumenta qua dam Apodictica possunt a materiaIi pariter &effectrice

caussa: utpote quum nulla Forma non versetur circa alia quam certam materiam , dc non dependeat itidem a certa quadam effectrice caussa: quarum alterutra proinde vel Otraque si inidonea sit ad formam illam producendam , frustra in futurum quidem de illa aliquid speratur , cum sinini possibilis effectu: i ii praeteritum etiam tecure prones clari potest illam non obtinuisse rut&in praesens, non exbstere. In exemplum sufficit quaestio de sorma creandi margistratus in statu vere Aristocratico, num creatio scilicet sola vel sorte vel suffragatione fieri debeatrior te en im minime fieri debere,colligi 5 primum & primario potest ex tane illi reipublicae in creando magistratu proposito, qui est solis hominibus idoneis magistratus committere secunda rio tamen etiam ex caussis reIiquis. Scopum nempe illum non licet sola sorte assequi: quoniam ut optimi cor stituantur opus est, uti creatio fiat ab eo h. e. a tali effectrisce causa, quae judicandi pollet facultate quali sors solitaria destituitur: opus etiam fuerit si soli sorti committenda ressit,ut saltim plaertq; ,ex quibus tanqua ne materiali causa,

magistratus legi oportet, dotibus magistratui aptis sint instructi, quibus saepeo umeto plaerique tamen destiti

untur.

De iis etiam quae Efficientem sive princi pallam sive im- strumentalem caussam attinent quaesitis aliquid demo

234쪽

resiquis.MEst enim quidem in caussa quoquetprincipalidcnonnulIis instrumentalibus civilium operum dc uolua ui Pariter spectanda di facultas; attamen non faculta dunta xat sed voluntas etiam ex tribus illis causis judicari potest. Cujus Cane etiam voIunias aversa est a De quod- , d Ium non esse bene aptum ad propositum ist iam finem obtinendum, recte colligitur. Similiter qui aversatur mater viam illam circa quod laborandum forte quid est, itide Eunc pronunciare licet non satis idoneum ad opus per Teridum Par ratio est modi sive formae actus praestandi, si forte actum ille omitinodis j a ii Nec enim inViti 'Mod aiunt, nibus venari commode licet.Defacturate iam tum manifestum est , cum idem habeat locum in N, auralibus quoqueoperihus, Nolus ne opus est ullo haec

Idoneitas postremo aut inςpuxudo eorW' circa Iiquid est agendum, firmiter definiri atque demonstrari Potest principiis desumptis ex natura finis, ossicientis,&s zm ae HSie juventutem omnem in civili societate no*'ine instituendam ad eruditionem , demonstratur prirnumulae civilis societatis, cui hoc repugnat; secundo ,.ex se Maa instituendi, quam omnis juventus non admittit; βῆ

tertio, ex cra quod non sit invenire quenquamqui Omne reddat et uditoS.IN HuNC molam quotiestunque in singulas caussas civilis cujusdam nes inquiritii x ipsis causis de causis certa per demonstrati onem scientia acquiri potest. Quandocunq; aue ex talibus principiis,simusq; ex veris ¬is,&quidem sive per experientiam sive Diam quam de monstratione notis, probatio aliqua instituitur,tum sc

Per proba sit ac genuina di quidem optimae notae dem Π

235쪽

stratio . praesertim si perpetuo verae sint:si non nisi plaerumque autem,demonstratio quidem sit itidem vilioris tamen ordinis. Quicquid etiam ejusmodi proba aliqua coli ctione ostensum est, id omne vera & proprie dicta scientia tenetur, non minus atque aliud aliquod cujuscunque etiam disciplinae. Quoniam porro non obscurum jam pC spectu est, in civili doctrina ejusmodi ostensionum ingen tem esse copiam simul etiam confirmatum plus satis iam est illud a notis supra astructum, quod vulgo h

ctenus est visum, non Politicae minus quam Physicae suas demonstrationes esse, nec illam minus hac verae scientiae nomen commereri. Patefacta jam etiam vera demo strandi methodo, hucusque quasi in occulto latente, non poterit usque adeo,ceu hactenus,imposterum esse dissicile, veris demonstrationibus magis solito & illustrare& aus te Politicam prudentiam. Antequam hoc argumentum deseramus, illud unum adhuc forte non abs usu fuerit memorasse: etiamquando non in promptu sunt vere idonea demonstrationi principia, sed tantum verisi milia, quam optime tamen d Cona m odissime peti illa posse ex locis cujuslicet caussae. Ita sa ne probabiles collectiones demonstrationibus reddi m

xime affines queunt, Id quod observasic interest verb

De recto modostordine tractandi politicampruden tiam me integram si e exparte.

emadmodun Experientiae pariter diemonstratio

accis auauio accurata coxa di persecta civilium sRicn-

236쪽

versalss queat com parar prolixe, s non nimiu prolixe,ostensum est addendum nunc proximε aliquid de m do atq;ordine,qui in docendo est merito observand'. Nec vero quidquam commode vel discitur vel docetur nisi j so modo & ordine observato. Disoner ς -- apte ni re ditis negatum es; ut recte loquitur Plinius. Sunt vero di hac mde re sententiae diversae: quantum liquet utiq; ex varia πα- ctandi via,quam scientiae hujus magistri veteres& novi institerunt:nec desunt& aliae quaedam hactenus non perindo motae dubitationes. Quae omnia tamen quoniam ope rosa explicatione haud indigent, nos etiam brevitati studebimus Quoniam vero i nstitui possunt & solent tractationes, aliae de partibusquibusdam civilis prudentiae, riae in universum de tota illa; quae autem in prioribus ii, et in posterioribus locum habeant; de posteriolum Ver iusto ordine propriae quaedam sint dubitationes; princ rio ea quae communia simi atque ad omnes pertinente pediemus. Ante omnia igitur tanquam eertum indubitatum sundamentu ponem inprimo quidem: sine quibus illa quN Hobanda sunt probari nequeunt, illa ut necessario sunς

Praecognoscenda ita etiam omnibus probationibus pram mittenda esse,nisi quidem adeo illa suerint jam nota,ut ali qua singulari nova repetitione non sit opus. Talia sar; frustra denuo quis inculcaverit. Secundo: - cp-ν esse communiaprimo tractare deinde Θι - quod

Aristotelis dictum est, aut ut idem ait alibi: Pruri μ' , , eontemplationem communium cons recti ne i scri em ess - , phi iamrtior si dubium sit ansit res, hoc omnium primo, inde

quod Nu, ultimo demum propter quo tat, expediendum e&sc. αγηορ: inter ea quae natura ejusdem sunt gradus

237쪽

Iud quod nobis cognitu est facilius prius tractandum, in ex huius notitia reliquorum cognitio adiu tur. denique: inter eae quae diVersi sunt gradus,id quod pcrscctius primo loco proponendum, uti itidem ad illud tanquam ad regulam comparatio imperfectiorum possit institui. Haec inquam veluti certa atque indubitata jam ponimus, quamvis haud nescii quantis contentionibus isthaec solo. anthinc inde a nonnuliis agitarie ponimus autem, quoniam non est hujus loci isthaec disputare, sed quasi iam a

Iibi constituta accipere. I .,

Nequidem illud nuncdisputabimus: utrum omnia lia. quae praemittenda sunt,ita seorsim sint proponenda,iat universim isthaec omnia omnino quae illius sunt ordinis quasi unum in conspectum sint producenda, an vero quaedam eorum duntaxat, quae scilicet maxime huic aut illi rei sunt utilia, reliquis sepositis.1 Est enim alibi iam , nobis probatum posse commode&seorsim omnia illa unodoco tradi,& sparsim. Sparsim, si non nisi aliorum gratia adsexendat medium sint: seorsim vero, si dc per se , non habito ad alia respectu, mereantur suam considerationem. in Acceptandam postremo dc hoc jam tum estiquerna modum Naturalium , Moralium & earum quibus artes constant,ita&Civilium rerum,sive universim omnium sive particulatimaliquarum, integram plenam perfectam que scientiam comprehen di definitionibus nominalibus, sive earum vocum quarum in doctri na Miqua usus est explicationibus 3 partim singularibus experie tiis; partim universalibus propositionibus, sive ex sin; laribus experientiis elicitis sive alibi demonstratis Spartim denique collectionibus ex illis universalibus pr. λtionibua confectis.

238쪽

per ita & in Politica quacunque doctrina, prae omnibus aliis cognitae sint oportet. Nec fuerit absque usu illas Oomnes simul praemittere. Quo consilio & Aristoteles ipsedc alii istius aevi peculiares libros ὀγυιῶν olim conscripserunt: quamvis eorum nihil hodie supersit praeter libellum Speusippi. Id quod postea imitatus est & is qui Andronici nomine scripsit M. πα , dc anonymus ille cujus opuscula Andronici libello vulgi jungi solent. Omnino tamen. saltim quotiescunque Oxaliqua in Politica doctrina caapienda est in sensu haud ita recepti usus, significatio illius definitione ante omnia, quatenus usus poscit, sparsim est exprimenda. Saltim , inquam, tum id faciendum est: ne laboret obscuritate doctrina , & discipulus operam atque tempus fallat: si enim jam passim innotuit acceptio

vocis, nulla definitionem necessitas exigit, eoque omitti

i la tum potest.Quod abAristotele quidem perquam religiose est observatum. Earum quae Experientia innotescunt singularum civilium rerum omni um narratio, quin seorsim perquam commode institui possit, videtur dubio vacare: cum vide amus id usu venire in numero pene infinitis historicis m numentis. Est vero illius caussa ista, quam ante addu mus; nempe quia & per sese,non spectata utilitate illa,quae ad propositiones universales Politicas fabricandas hine potest peti, civilium eventuum historia propriam contem. plationem promeretur. Cum tractatione vero apodi-ctica rarius potest permisceri. & huic quasi inspergi. . Idque fit, quia culex ijs quae de Experientiae ad scientiam universalem Politicam usu capite proximo differuimus in manifestum ma atque altera historia raro aliquid'Ec tuto

239쪽

tuto colligere est ad pronunciatum faciens uni versalla. At que ita raro singulares aliquot narrationes adjumentum certum adserunt Politicie Philosophiae: quae autem non adferunt, illa nec inter demonstrandum admitti debent, ceu quae turbent potius quam vere juvent. Multae vero z-jusdem rei repetitaetanarrationesi, numero suo itidem turbant tractatione apodicticam. Nec, proxime quidem, demonstrationem adjuvanti: quia demonstratio proxime instituitur ex propositionibus universalibus jam tum ex singularibus experimentis deductis. Vt proinde pluria morum singularium istorum recensio alibi jam debueris institui; non autem ibi fieri eam oporteat, ubi jam demo strationes ipsae conficiendae sunt. Ceu ante itaque dix mus, raro usum inveniunt in ipsa Politicae Philosophiae tractatione, singularium eventuum narrationes. In probationem quidem. Praeterea vero non nisi exempli loco

merentur ibi adferri. Quod ipsum quum paucis quam optime praestari possit, facile apparet, etiam sic saltim mperosiores quasque aut prolixiores ejusmodi narrationes in tractatione tolerari non posse. in libet igitur ejusmodi diffusiores historiae seorsim potius extra. philosophicum demonstrandi , ut ita loquar, campum recitari debent. Quod itidem omneAxistoteles accurate observavit : paucis tantum, nec nisi brevitnr, inspersiis historiis ipsi met Politico operi: separatim autem distincto

volumine enarratis ac descriptis omnium fere civitatum, non Gra solum detram Barbaria, mori ι in tutis disiplinis, h. e. ut Laertius quidem numeravit, rebvspubliciscentum quinquaginta octo, ut Anonymus alius Aristot licae vitae scriptor, ducentis quinquaginta. Longe comm

modius possint historiae jungi principiis aut propositi O-nibus

240쪽

cuntur. Attamen pri-n illae demum historiarum collectiones, quae in certas classes Politici argumenti sunt distri . hut , huc faciunt:quales nimirum ex veteri arvo sunt libet. liStratagematum Pollaeni &Frontini:qualia item sunt quae leguntur librooeconomicorii secundo de modis variis c torquendae pecuniae: quales denique sortassis fuerunt illae Aristotelis respublicae separatim scriptae Aso απκάι αν -

nit. Quoniam porro illae collectiones operosae sunt & per se dignae lectu, itaque & illae possunt utique non inuti litet in m seorsim tradi, non adjunctis illis propossitionibus. Cum tamen ad conficiendas ejusmodi propossitiones perquam utiles sint collectiones ejusmodi, nec aliunde pro possitio-onum illarum pars magna possit constitui, hinc adeo palam est, saltim col lectiones illas cum propositionibus istis utilissime una tractatione proponi posse. Propositiones porro Universales ex usu aut historia civilium rerum jam deductae, videntur itidem insigni cum fructu seorsim unum in locum quasi conduci posse ; et si

non omnes, magn1 tamen earum vim. Cujusmodi cum pG mis sunt quae de voluntate hominum circa res civiles per experientiam innotuerunt: qualis videlicer illa variis sese modis habeat, pro diversa ratione aetatis, sexus, fortunarum , item pro animorum diversis motibus p

riter & habitibus. Quη de hisce scilicet habemus per

experientiam comperta haud exigua sunt copia ,& meren tur etiam per sese singularem considerationem. Interest porro etiam scientiae Politicae, universa isthaec uno quasi adspectu contemplari: quoniam per omnes sere deliberationes Politicas horum usus sese diffundat, nec possit Ee a com-