장음표시 사용
301쪽
plana sunt, ac proinde non est quod a nobis heic movean. - tur. Ne quid ergo nostrae desit tractationi , de hisce etiam tribus nonnulla, pro ratione tamen instituti breviter,
disputabimus; seorsim & hela de philosophiae Civilis
seorsim de Politicae Pragmaticae institutione agentes, ne quae ob confusionem utriusque quoniam itide in nomes ihilo differunt) vel obseuritas oriatur, vel error vel desectus.
x Primum vero sui ab institutione Philosophiae civilis faciamus exordium) quod in quHtionem venit hoc est:
Philosophiae civilis aemulator, utrum debeat a singularium rerum peritia pergere demum ad scientiam civi- lem Philosophicam: an vero aggredi hanc , nondum vel 'satus licet in singularibus, singularium vero notitiam demum addere oporteat jam cognitis universalibus scien tiae Politicae praeceptis. Via prior videtur di jam olim Politices magistris placuisse, di perquam multis etiamnum' facere. Sophistae sane qui praealijs apud Graecos Socratis artate Politiees doctores sese professi sunt,quantum ex Aristotele colligere est,nihil aliud egere, quam quod mul- LX Eois tarum rerumpublicarum singularium leges discipulis pro' ε' posuerint, eligendi meliores quasque commisso ipsis ar bitrio. Hodie pro legibus historiae sunt: forta sis quod historia paululum melioris notae Sophistarum aevo fuerit apud Graecos prope nulla, Herodotum scilicet si exeipias, quoniam &Thucidi des ipse ac Xenophon tum de
mum innotuerunt nunc autem praeclarorum Historicorum in promptu sit manus ingens. Hinc hodie videas, ad parandam civilem prudentiam nihil prius . nihil aptius, a multis censeri, quam Historiae lectionem: ac pro inde & juvenibus nonriar indoctis commendari, ad-- ductis
302쪽
Huctis omnibus hinc inde conquisitis Historiae laudibus
Saltim igitur multorum Politices profestarum auctoritas pugnat pro via isthac priore. .Corroborari illa Videtur αGerardi Johannis Vossit, Viri utique citra controversiam magni, aci essione. Hic enim non dabita vit contra B Giholomaeum Keckermannum Viam assam discendi im probantem prolixe disputare in suo deArte historiςaybro, Videtur autem ideo etiam praeferenda, quoniam omnes 8.e e martes omnesque pene scientiae principiorum loco utuntur κρae.' sngularibus expcrimentis, & natae demum sunt ulteriusque parantur augenturque non alia quam illa via, qua a singularibus usu observatis ad universalia progredimur. Caeterum nec auctoritas ita sentientium, nec addita ratio me quidem hactenus potuit trahere in assensionem: Sophistae certe non illi fuerunt, qui movere quenquam debeant: ut qui Politicam sapientiam reapse ignoraverint, quod post veteres 1 nobis quoque jam est monstra- CV. ritum hoc ipso libro. Vereor ne in eodem luto haereant di illi hodie, qui nihil perinde atque historias commendant: haud sane illorum quenquam temere invenias in civili Philosophia ipsa ceu par erat versatum. Vossius quae adsert nihil ad hanc rem faciunt: ac proinde neca struunt quo de nunc est quaestio. Distinguit enim & ipse. idque recte, inter iustoriam simplicem, & quam vocatio κἰω προγιμιτειου quae curate in circumstantias & eventuum caussas inquirit. Illam simplicem existimat iuventuti convenire. Sed non illa, verum altera inservit Prudemtiae comparandae. Quum igitur ipsemet agnoscat,sina pli ceduntaxat illam & rudem juventuti aptam esse, non alte ram quae unice Politicae ancillatur, liquet nec Vossium
reapse dissentite, nostiis sententijs, Sed vi tota illa qua Na Iaudat
303쪽
laudat Vost us Historicae lectionis instructio , ad Grammatici Historici facit quidem, ad Politicum Hiltoricum non item : quod obscurum esse non potest cum cura & judicio legentibus. Ratio etiam quae adducta est valet nihili. Nec enim necessum est, eodem ordine discere quod jam est inventum, quo aliquid inventum est aut porro oportet inveniri : possumus enim utique ex quibus partibus minimis constent com posita quaeq; addiscere, sola instituta compositiorum dissolutione, non opus autem est, ut videamus primum omnia ista componi rimo esse illud expeditius quam hoc, manifestum cst. Igitur fatemur quidem dc nos, omnium optime
proficere quem posse in addiscenda civili Philosophia, si fuerit antehac usu rerum singularium probe instructus
imo hunc demum esse omni ex parte idoneum illius diis scipulum, multis evicimus. At vero minime hinc consequens est, omnem promiscue isthac via progredi oporrere. De iuvene igitur si quaeratur, nego huic viam is Jam convenire. IdQue primum ideo, quandoquidem j ventus. plerumque non valet facultate, ex singularibus eventis universalem scientiam condendi: non judiciorecte atque utiliter gesta a pravis & imprudentibus ac reipublicae noxijs facinoribus discernendi, aut vero etiam attendendi ad momenta rerum eaque observandi. At vero ut scientiam ex singularibus compares, utiq; neces
sum est recto pede progredi a singularibus ad communia
sive universalia enunciata, quibus nempe solis scientiαec ars omnis constat. Est autem illud vel idcirco juvenimxquam dissicile, quoniam hactenus nemo artem ex sin
gularibus proficiendi scripto tradidit: quod jam tum conquesti sumus ut proinde unusquisque hactenus debueru
304쪽
rumque per imbecilles. Longe vero adhuc est, difficilius. e2 sola historiarum lectione observare, quid cuique st tui reipubl. utile quid noxium, & quaevis observatu dignis justa attentione prosequi. Valent autem cadem haec argumenta etiam adversus iIlos , qui variarum legum collectionem ad para dam prudentiam susticere arbitrantur. Par enim sere historiae & hujusmodi collectionis ratio est, nisi quod his storiae aptiores sint ad docendum noxia & utilia; quoniam simul narrant consiliorum factorumque eventus prosperos adversos, secus quam fit in Legum collectioni bus. Quid Aristoteles Sophistis sui aevi, collectiones Ietsum juventuti pro civili prudentia venditantibus objecerit, hic legi atque expendi omnino tuerit pretium operae. Recitabimus itaque illa, saltim quanquam eorum vim interpres vix assequatur 2 prout Latine versa sunt 1 Dionysio tam bino: spreta interpolatione Bergiana ceu minus hic commoda, ne Graece indocto cuiquam sim molestus. Iam vero salt) sphistae qui hanc facultatcm Lib. x se ira ituros profitentur, ab eo Iovi me videntur abesse, u/ Nic. cap. ocere pomini. Omnino enim neque quid east, neque quibu ult. is rebus versetur, Munt. Non enim inscirent, eandem escinatque artem dicendi, vel deteriorem patuerent: neque ferre
leges esse facio putarent et , qui leges omnium opinione comprobatas collegisset: quoniam linquiunt praestanti imas eligere licet. uas vero delectus non si intelligentiae r auo quasi non si maximum , rectὶ judicare: quemadmodum in iis, qua ad musicam pertinent. Nam qui e uiaque rei useu periti
sunt, eum de artis operibus recte judicant, tum quibus rebuι,
305쪽
eongruant is concinant, sciuH. Imperiti ven praeclare se cum agi putant,s non ignorent, rectene an perperam opus effectum sis: quemadmodum i in pictura. Leges autem opera eoivilia videntur esse . Tuonam igitur pacto quis aut ad D. gesserendas aptus, his emici, aut, quaesint optima, judicare positi Θ Nam ne medicina quidem satis periti eri videntur
ex commentariorum iactione . Atqui commemorare o tr
dere conantur itai non solam curationum genera, sid o qui- 'bus remeaeiis aegros e curaturi, se quemadmodum me iis namfacere oporteat, de cujusque habitudine corporis di inmae duribui disserentes.Sed hac usu peritis se exorcitatis prodesse posse credibile eis: imperitis autem atque in iis, nequaquam. Fortasse igitur etiam legum, rerumque publica.rum genera collicta, eis, qui animo cernere Gudicare possunt,
quid bene, quidcontra consitutu st,es quae quibuι apta sint usui esse poterunt. Ii autem, qui haec sine animi habitu perifculi fuerint, rectὶ judicandi facultatem quidem sibi nunquam comparabunt, ni fortὶ temere se aliquo inieΣ - gentiores autem fortasse in his esse poterum. Hactenus de Sophistica docendi ratione Aristoteles. Ad hoc quod secundi argumenti vicem esse potest diffusior est ratio discendi universam quidem Civilem Philosophiam ex Historijs, quam ut illi par sit juvenilis
aetas, praesertim si & alia agere debeat. Nec enim nisi ex quam plurimis libris peti possunt historiae omnis generis rerum publicarum. Utque tu velis non nisi unam Reipublicae speciem, Regnum fortassis&quae illi commoda snt a Idiscere , itidem tamen versandi fuerint historici complures: quoniam nimirum & Regnorum varia sunt discrimina, mutationes item & utilitates variae, singuli autem Historicorum raro ultra unam Regni formam ex
306쪽
currunt, nemo eorum omnia quae vel uni formae solent evenire attingit. Plerosq; Tertio praestantium Historicorum videas de rebus quas narrant judicium sibi sumere, vix quen quam v ro inveniri, qui in assignandis eventuum caussis non mul- tum subinde aberret, non observato scilicet discrimine inter προφααν initium & veram actuum caus m. Ea sane in 're peccatum a scriptoribus belli Punici monet Polybius Aristoteles, errore illum non causam pro causa adducendi,
τύ μι- τοῦ ως τοῦτο capiendo, maxime committere eos Aristori a
qui in reipublicae tractatione versantur. Hic autem er. ιδ tu nror nisi vitetur, non possunt non falsissimae nasci senten- ς γ δ tiae Politicae. Vitare autem, imo errantem Historicum posse corrigere, superat utique vires judicij juvenilis. L gum variarum electio multo minus juveni potest prodesse, quoniam inter leges addi rationes rerum vix soleant: e cogitare autem rationem, supra captum sit juvenis. Haec cum longe sint verissima, manifestum utique est, illam rationem discendi Prudentiam civilem universalem quae k singularibus incipit, haud convenire juVem tuti. Unde consequens est viam Alteram juveni quidem . ambulandam esse. Et vero quamvis non scientia exacta γsed opinione duntaxat instruatur juvenis, doctrinam PO' , - . liticam systematicam Aristotelis aut aliorum ediscens, illa ipsa tamen opinio mirum quantum vim judicii Potitici acuere idonea est. Oculum dixeris additum, saltim oculare aliquod οργανον, pervidendi minuta quaeq,& alias abdi ta, aut discretu dissicillima; quae certe juvenem non ita instructum, vel omnino fugere vel non nisi confuse requasi in tenebris apparere solent. Id sane omne quod primo loco alteri viae Objecimus hoc sere unico modo di
307쪽
sublatum est, tantum si accesserit ars ex singulatibus uni. versalia constituendi. Similiter licet utique hac ratione quamvis juveni discrimina rerum publicarum multiplicia, omnisque generis mutationes & conservationes exiguo temporis spacio addiscere ; quantum quidem ad b nam sussicit opinionem. Quod factu impossibile escte modo illo priore, paulum ante ostensum est. Ita porro itis ructus causas veras eorum quae in civili vita solent contingere jam didicit: ac proinde sic satis paratus jam est veras a fictis caussis eventuum civilium distinguere, at que ita ab erroribus aliorum sibi cavere. Expeditissima denique haec ad plenam scientiam via est: quippe cui nihil deest praeter robur illud quod ab experimentis sive historia potest accipi. Et vcro, si quis singularium rerum historias conferar cum doctrina Politica Aristotelic & aliorum quod utiq; & a juvene interdum fieri potest, opinio in plenam scientiam solet transire. Caeterum de prima quaestione plus quam satis fortasse. Breviores crimus in Secund, quae de idoneis est magistris. Etenim vacat dubitatione, utendum esse magistris si qui haberi possint: cum non usu duntaxat sed disciplina etiam Politicam prudentiam disci posse jam sit
constitutum. Haud negamus, sine etiam magistro posse profici: ut sunt etiam in alijs Artibus dc scientijs nonnulli αδ οακ . Quin tamen doctis adhibitis magistris, dc tutius, & facilius longe, unusquisque quamvis ingenio Va-Icias , quamvis possit est e αἰίδακτο, discat, nemo temerEibit inscias. Hoc igitur duntaxat hic superest controver sum, quales magistri adhibendi sint: utrum nempe illi qui versantur in actu rerum civilium, an qui extra ne
sotia posita vitam magis ia studijs degunt i& si bi sunt ad,
308쪽
mittendi, utrum qui scripto docent dc quasi muti sunt an
qui instituunt ore. Ad haec autem definienda necessum est ponere, id quod omnibus est in coufessio & omnino certum: illum eme cujusque doctrinae magistrum idoneum, qui doctrinam illam exacte tenet, & cum ordine tum perspicua dictione quae tenet profert;. qui ulla hujus parte instructus non est, nec idoneum esse doctorem. iJam vero Pragmaticorum hominum bona pars vel non tenet ipsammet civilem Philosophiahi, vel docendi modum aut ignorat plane aut quoniam non exercuit nec exercere aptus est, vel & vitio quodam laborat quo minus id possit. Adduximus jam tum supra in eandem sententiam differentes cum Platonem tum Aristotelem, dc hunc Cap. V quidem sua loquentem lingua. Meretur hic denuo au- pet. μει diri saltim Latine interprete Lambino: Vtrum igitur, inquit, isdendum deinceps eu, unde se quonam mori qμὴ u- α sibi ferendis idoneus esse possit e An, uisit in carteris artibus, eom. ab iis, qui in republica gerenda versentur, hanc facultatem ait. comparaturus ea 3 Civitas enim prudentiae pars σοῦ videba-rur legum ferendarum faculta vero alite e res habet in ratione reipublicae gerendae, at . in reliquis tum sient iis, rum facultatious Z In carteris enim eosdem videmus artem .
iacultatemque agendi tradere, se facultatis munerefungi ut . medicos o pictores. At rerumpublicarum adminiserandarum scientiam docere ac tradere δεprostentur Sophisae, eorumtamen administrat rempublicam nemor sed ii, qui in republica gerenda versantur: qui quidem vi se facultate quadam steti, usique potius, quam mentis agitatione ac ratione loc ses re videripossunt. Nam neά eos siribere, neque dicere de
309쪽
nes jussiciales aut concis nes siris ere neque vel filios suos. mesogos alios ex amicissis aου rempublicam gerendam aptos esse cisse videmuι ; quo, quidem probabile is ronsentaneum ero eos fuisse factur/s, sid ucta ratione consequi potuisse,. Namnes quicquam civitarib- meliuν reliquisent , neque aut si, aut amicissima quicquam hac facultate praestantius exoptare assent. Haec Aristoteles, & recte quidem. Vbi tamen obiter monendum venit, videri lectiorem Aristotelis mendosa m & hiatum aliquem esse circa illa verba Graeca: αλλ' vi Qua ομινοι. οι δοξοευν άν sed Π qui in republica gerem do versantur, qui quidem. Quid tamen velit sibi Aristote. Ies haud dissicile conjectu est. Rectius vero longe ex eo quod Politici praecipui neminem docere solent, colligit Aristoteles, eos vi potius ingenis stliciter in republica ga bernanda versari quam quod a scientia civili sint instricti: atque ex eodem principio vult persuadere Crito Socraticus sive quis alius auctor, virtutem atque adeo de Prudentiam doceri non posse, sed omne illud Natura aut Dei donum esse. Quanquam largimur facile , quo minus Politici nonnulli Pragmatici mos instituant, interdum
in cauta ema desectum ingenij in filijs, aut aliorum quae
praenecessaria esse ad scientiam illam comparandam, pau'lo ante docuimus. Licet autem Pragmaticus omnis Politicus ad docere dum aptus non sit, eo quod scientiae sit expers, indubiE tamen, si quis ejus ordinis suerit simul iis quae ad docendum requiruntur instructus, idq; laboris velit possitq; suscipere.
ille omnibus alijs praeserendus fuerit, cumprimis quod valeat auctoritate persuadendi, atque ita apud auditores
majorem fidem inveniat, prae ijs qui rerum actui ad
310쪽
CAPUT XIII. - 280 Quoniam vero Pragmaticos inter rar et ossint ei
velint docere, facile apparet plaerumque utendum este magistris extra negotia civilia vitam degentibus. Inter hos autem in universum praevalere, qui saltim a sex historia instructi simul sunt juxta praeceptorum civilium peritiam 'consequens itidem est ex eo quod eraemisimus principio. Itaque horum quidem nihil amplius probatione indiget. Notum vero etiam est, quanta sit ad do cendum Vis Vocis vivae, prae muta. Itaque magistrum Politicum qui ore doceat, itidem praeserendum esse in Eonse est. Quoniam tamen raro contingit, ut quis u- nus doceat quem plene omnia, utique dc muti magistri illi audiendi erunt. Etiam Altera itaque quaestio iam expedita est. Superest ultima. Est autem illa longe omnium definitu facillima, modo rationes velis audire, atque ire quo eundum est, non quo ducunt forte antecedentium greges. Sunt enim, hodie cumprimis, perquammulti, qui non nisi foris quaerendam censeant civilem Philosophiam, & quidem potissimum remotis in regionibus; rationem tamen huius suae sententiae nullam adferunt. Vnicum Lilyssis exemplum pro omni ratione est, qui nempe humanarum rerum fuerit perquam peritus, quoniam Muliorum mores populorum vidit se urbes.
At Ulyges quidem ad rem hanc probandam nihil omnino facit. Videtur enim ille potius ingenii bonitate Valuisse quam Philosophia. Neque ille comparavit sibi sapientiam peregrinando, sed domo attulit. Ut sabulae enim habent, peregrinatus demum est finito bello Iliaco:
dudum vero ante versutiae suae praeclara ediderat specimina. Fac autem , peregrinationes demum perfecerint