Hermanni Conringii De ciuili prudentia liber vnus. Quo prudentiæ politicæ, cum universalis philosophicæ, tum singularis pragmaticæ, omnis propædia acroamatice traditur ..

331쪽

DE CIVILI PRUDENTIA

tamen deprehendere fuerit, in qua non multum merito desideres: idque nunc culpa scribentium, quorum bona pars ipsos ossicij sui limites ignorarit, nunc desectu eorum unde instituta quaevis addiscenda sunt, nunc denique& quia scriptores, contenti pauca quaedam pertractasse, quod teliquum est etiam attingere consulto neglexerunt. . Pettinet vero ad reipublicae cuiusque notitiam , quod itidem nos jam ostendimus, etiam LEGuM, quibus civitas aliqua utitur, peritia; estq; apprime ad Politicam pGD dentiam Comparanda utile, complurium civitatum legeside consuetudines addiscere; ad Legum certe lationem juvat maximE. Recte scilicet Aristoteles in Rhetoricis i verba eius tantum Latine dabimus Mureto: interpret one. Graecis recitandis cuiquam molesti simus Vtile est ad lostes ferendas, non t/ntum, sire qua gubernandi ratio conferat ad civitatem tuendam, considerantem id ex superiorumtZHorum hiW.ris,sed θ nosse quibus legibus ali populi utantur, o qaales qu/sibis conveniant. Consat igitur. ad leges. quidem ferendas, utiles esse libros qui ου terrarum stus ac de iptiones continentum, nam extis seges ct is tuta gentium hauriri queunt; ad dandum autem de rebust ublicis consiliam,

Id p i bisorias eorum qui res gesto literas prodiderunt. Illi fini sane olim Sophistae discipulis suis collectiones variarum

legum tradiderunt: quamvis perperam eo ipso Politicea magisterio perfunctos sese arbitrarentur, & videatur adeosuisse illas collectiones ineptas, ut Aristoteli oratorem Politicum instituenti, inter utilia legislationi scripta eas Iau dare, religio fuisse videatur. 1, sl terum Aristotelis ut in schola succetar ita in : omnigena doctrina aemulus Theophrastus Eresus, plurimcis. i. r. A mum pro&cto Ulp in studio laboravit. Tullius fimo testa-

332쪽

tur, ut ab Aristotele omnium sere civitatum non Graeciae solum sed etiam Barbariae mores instituta & disciplinas, ita Theophrasto leges descriptas esse: &a Diogene Laertio memorantur Theophrasti Legum libri viginti quatuor, α Epitomes Legum libri decem : quod posterius tamen vidς- tui fuisse Epitome librorum Platonis de Legibus, quorum excerpta etiam Aristoteles dederat libris quatuor, ceu bdem Laertius refert. Verum illius praestantissimi operis vix titulus hodie superat. Quod si ex illo sint desumpta mρὰ- quae recitat Stobaeus de varijs legibus emptionum di ven serm. ditionum, quod vero haud est absimile apparet, actum ibi esse de legibus, juxta rerum non autem civitatum Ordinem: quod ad prudentiam legislatoriam summe frugi, ferum. Num quis post Theophrastum simile quid vel sit conatus, equidem ignoro. Non multum disparis notae tamen fortassis fuere collectanea de Moribus gentium, unde varia deprompsit passim idem Stobaeus, Nicolai; qui videtur esse Damascenus ille Augusto Caesari& Regi Herodi familiaris Peripateticae sectae Philosophus, maximi quondam nominis. Patrum quoque memoria tale quid conati sunt Alexander Sardus & Joannes Boemus libellis

degentium moribus, non aspernandis quidem, longe t men imparibus tanto argumento. Quod mirere autem,

magno in numero etiam eorum, quibus Legum discipli nam excolere ab Irnerio usque aliquot seculis unice fuit curae, nemo illi nobili argumento de industria quidem manum admovit. Non enim, nec nisi obiter, varia instituta de leges in spei gere commentariis suis, nostra patrumque memoria, caepit a nonnullis lurisconsultorum doctissimis institui, quos inter eum primis mihi videtur Iaude dignus Petrus Gregorius Tholosanus nec in commodum Legi

lationisi . .

333쪽

lationis ut quae raro cuiquam fuit in animo) sed vel osten

tandae variae lectionis caussa, vel in Romani juris illustrati nem aut usum forensem. Quae scripta tamen possunt quodammodo cedere in tanti defectus solatium cogimur certe illis uti dum meliora alia deficiunt. Duo autem cumprimis sunt, quae desideramus tali in opere doceri. Alterum . est, quid lege sit varias apud civitates constitutum circa res quaslibet civiles: Alterum, quamobrem civitas quaeque leges istas suas ita condiderit. Horum prius autem cum diligentis collectoris, posterius accurati sit censoris Politici, atque adeo quoniam illa curatio facilior haec dis.

sicilis maxime & rarissima sit, magis optari tale quid posse

quam exspectari, facile est manifestum. Prodierunt tamen in lucem, passimque exstant seor-sm,variarum gentium & antiquae dc recentes leges script pariter & consuetudines. Quas magno in pretio habere merito debet quisquis ad legislatoriam prudentiam aspirat: etsi usum illum praebere nequeant, quem desiderata

illa , nobis Legum collectio praestiterit. Et vero ideo etiam Leges illae singularum civitatum minus prosunt, quoniam ratio latae cujusque legis ignota sere est; idque quandoquidem rarissime adjici quae soleat, aut quae additur in speciem plaerumque adseratur, dissimulata vera L gis caussa: ac proinde vix quisquam, nisi sagax sit admidum ac rerum temporum locorumque, peritus arcanam

legis caussam quasi divinando possit assequi. Quod paucis est concessum; minus tamen dissicile paratu,si alicunde, regiminis scopust ratio, quae tempore conditae legis fuerit, possit accipi. Quam in rem auxilio est cumprimis Historia prudenter scripta.

Incer Leges autem illas nullae utique magis divinae, sunt

334쪽

sunt ijs Hebraeorum quae Mosaicis libris continentur: nec enim nunc moror quas Judaeorum Rabbini itidem Mosi adscribere non erubescunt quoniam solae illae Deo ipso Legislatore sunt conditae. Quo saltim verisimile pariter fit,

esse illas non aequas tantum, sed etiam ad felicitatem civi lem perquam idoneas , atq; adeo prudentissime latas: prae sertim quum Hebraeum suum populum Deus voluerit esse quam felicissimum. Cum plurimi vero sacros codices Mosaicos erudite illustraverint, qui tamen Politicam Legum illarum prudentiam ostenderit, inventus, quantum equidem novi, hactenus est nemo. Imo num qui

tale quid hucusque vel conatus sit, praeter Philonem in variis opusculis, Josephum libro contra Appionem secundo,& libello de republicaHebraeorum in paucis legibus Petrum Cunaeum , perquam dubito. Nec tamen Politico sapiente& pio hac opera possit esse quid temere dignius. Omnium numerosissimae porro & amplissimae & maximae famae hodie sunt Leges Romanae. Non loquor nune de illis veteribus, aut Regijs, aut duodecim Tabularum , aut per Senatusconsulta , Plebiscita , Praetorum edicta, responsa Prudentum, & Caesarum constitutiones, promulgatis: horum enim omnium bona pars dudum periit,ut indefesso studio nostri temporis praestantium virorum vix tenuia quaedam fragmenta potuerint in lucem revocari. Ne quidem sermo mihi est de ijs quae Codice

Theodosiano, aut Basilicis, aut Graecorum Caesarum Novellis continentur. Nec enim illae hodie sunt in magna aliqua existimatione quamvis & ipsae ad Legislationem haud inutiles. Loquor autem nunc de solis illis quae Iustiniano Caesare curante unum in grande corpus receptae sunt,& Civilis juris nomine κατ' passim usurpantur. ti Rr Enim-

335쪽

Enim vero non in usum forensem tantummodo ceu

sit vulgo sed & prudentiae Legislatoriae caussa hae te.

ges cumprimis lectionem diligentem merenturi. non adeo quoniam tantae sunt auctoritatis quam quoniam alterius civitatis nullae ita per omnia, quorum in civili societate est usus aliquis, sunt distula, ac proinde ex nullis alijs Legibus temere liceat aeque multa in civilem quamque Cietatem recipere; praecipue vero, quandoquidem ex hisce

Legibus depromi instituta quam plurima possunt, idonea cum in universum herilibus rebuspublicis quibuslibet,

tum quam maxime talibus Monarchiis. Et vero cum Caesareum Romanorum Imperium reapse herilis fuerit Monarchia, hisce Legibus autem & institutis longo tempore & steterit dc floruerit, manifestum utique vel hinc est,quanto Leges illae,talibus cumprimis rebus publicis h hent autem heriles etiam Democratiae de Oligarchiae cum Monarchijs ejusmodi multa communia) queant esse com modo. Probavit vero jamdudum etiam sequior aetas hunc Legum illarum usum, in quamplurimis rei publicae domini- eis statibus: qui magna illarum Legum parte in civitatem suam recepta, seliciter res stras administraverunt: quamvis Usi illam vim Legum istarum, atque adeo causiam for tunae suae hactenus ignoraverint. Alij status pauciora quidem ex Corpore illo Iustinianeo potuerunt transscr- e in usum; attamen nonnulla , quae nimirum in omni reipublicae forma inveniunt locum, hinc accepta, illis quoque a dominatu & monarchia alienis perquam utilia de- Prehensa sunt. Caeterum fateor hunc fruitum ex Legum

illarum lectione perquam difficultes carpi posse: qu 30 doquidem illum qui ostenderit, imo qui tale quid agςrQ. H--ressu sit hactenus, equidem scio neminem rcisi tan-

336쪽

enucleando atque interpretando occupati sint: Sc Politi. cam Legum instituere, sit omnibus numeris absolutae demum civilis prudentiae pariter dc rei publicae singula ris, cujus sunt Leges, peritiae, opus ; ac proinde Roman rum omnium quidem Legum arcanam sapientiam nemo

possit assequi, nisi . c Romanam Historiam simul dc civilem philosophiam accurate doctus fuerit. Certe, quod jam ante monuimus in universum de rationibus quae addi Legibus a Legislatoribus interdum solent, id verissimum quoque est dc ijs quae aut praemittuntur aut subjunguntur Justinianeis quibusdam: non tuto videlicet ipsis crcdi, resaepenumero aliud longe, quam loquuntur verba, prudentissimum Legislatorem intendisse. Verum haec prolixe docere non est instituti hujus. Non possumus tamen non paucis refellere, quae de Justi innianeis istis Legibus, earumque infinito pretio dc commodo, a nonnullis iuris istius Doctoribus in vulgus solent depraedicari. Nam dc late serpunt errores illi, dc ij sunt qui valeant respublicas quamvis optime constitutas convellere imo plane de struere: est autem hujus utiq; loci non dissimulare, quantum a vero absunt, quae de Legum Romanarum utilitate in rebus publicis, , quam multis imprudenter jactitantur. Est autem horum haec sum ina: quod

Loges istae primum ejus sint aequitatis, ut quicquid ab ijs dissidet iniquum sit: quod cunab ejus sint persectionis, ut illis quidquam addere superfluum sit, demi itidem sine damno publico nihil possit: quod denis omnibus in universum rerum publicarum formis regendis sint idoneae. INihil vero horum non esse saltim vero absimile,vel hinc

potest colligi, quod quamvis haec elogia aliquot jam secu-

i. N

337쪽

lis ab Irnerio usque fundi passim soleant 1 Doctoribus istis,

nulli tamen reipublicae per universum terrarum orbem quidquam hujus persuaderi hactenus potuerit, ipsis adeo Doctoribus, simul rebus gerendis fuere admoti, longe albter regimen omne instituentibus, & damnantibus quasi post usum rerum scholasticas suas declamationes. Nulla scilicet respublica hactenus Justinianeas leges universas

admittit: nulla non earum muli s rejicit, illis multas alias non adjicit: quae respublicae vel heriles non sunt, vel non plane monarchicae, in universum omnes, quam plurima

Legibus Iustinianeis directa fronte opposta,& sancire solent & sancte observare. Nec enim quae post alios quosdam Arthurus Duych de Legum Justinianearum late dinfusa per orbem observantia operose collegit, aliud quid rersuadere apta sunt, quam illarum Legum aliquem egeusum passim receptum : eoque ne Anglos quidem. suos trahere in sententiam potuit, saltim ut Romanis Legibus

aliquam in republica Anglicana vim concederent, qui tamen unicus fuit illius libri scopus. Jam vero quaecunq; respublica non dubitat Justinianea multa non observare, alia vero constituere,utiq; nec primo nec secundo pronunciato consentit: multo minus quae plane contrarijs institutis regitur; quae sine ijs plane adversis salvam sese non eae opinatur, illa nec tertium istud elogium approbat. Non tantum vero haec rerum publicarum omnium a Doctoribus illis Romani furis dissensio vero absimilem corum sententiam esse ostendit, sed simul haud obseure indicae usu rerum illam reselli. Fuere scilicet jamdudum sere primo in rerumpublicarum Europae plaerisque loco , cςric

prima civilis prudentiae fama, Doctores isti, magniqWς

338쪽

adeo auctoritate, ut ab illorum consilijs passim respublicae aliquamdiu pependerint. Qus igitur nemo tanto in Doctorum numero potuerit illis elogijs fidem invenite, nisi usus rerum absurditatis & falsi illa convicisset pA vero praeterea alienas esse laudationes istas Roma.narum Legum, argumento haud exiguo est, quod talia

ipsimet Romani numquam de suis Legibus sint prosem sed

plane contraria. Maximam enim utique partem suariun legum non nisi ex constituto valere, & latas eae non quod aeterna justitiae ratio eas exegerit sed utilitas reipublicae, cum diserte assirmaverunt, tum semper ostenderunt opere

ipso, mutantes scilicet leges suas plurimis vicibus simul id commodum visum fuit: quae est natura positivi juris, neutiquam vero ejus quod ipsa sanxit natura. Leges posero suas ita persectas esse, ut nec addi nec demi ijs quidquam possit, haud arbitror cuiquam veterum Romanorum veI in mentem venisse. Nemo certe id asseruit: & perpetuae Legum Romanarum vicissitudines plane contrarium loquuntur. Nec prosecto ipsemet Justinianus non idem diis serie agnovit. Verba ejus saltim illa nunc adseram quibus usus est illa constitutione qua Digesta confirmavit,

nonnihil tamen a nobis emendata. Sed quia, inquit, M'vina quidem resperfectissim .nt, humani mero juris conditio

semper in infinitum decurrit, ct nihilea in ea quod re perpetuo pessit smultaι etenim formas edere natura novas avroperatὶ non Lubitamus, quadam posse emergi negotia, qua adtaclegum laqueis non sunt innodata. Mox addit Caesar. Si quid tale contigerit, Augustum implorandum esse remedium e quia ideo Imperialem fortunam rebus humanis Dein praeposueris, possit omnia qua noviter contingunt se emendare o componere,

mavera

339쪽

i CIVILI PRUDENTIAE mavere quidem Prudentes Romani , privatum jus suum

collactum esse ex parte ex naturalibuwpraeceptis aut gentium, , &populum Romanum partim quoque communi hominum jure uti; attamen simul professi ultro sunt, ius illud suum prae- .i ci pua ex par te esse proprium sua civitatu, & ita civile Roma- Atheniensium Atticum. Tantum abest cer'. te illos arbitratos, jus suum illud idoneum esse omnibus civitatibui omnibusque rerum publicarum formis, ut nequidem suo statui idem semper aptum esse exi stimaverint: in universum enim, naturalia quidem jura, quae apud omnes gentes peraque observantur, divina quadam providentia conis tuta semper ma ars immutabilia permanero: ea vero

a ipsa sibi qum civita consiluit spe mutarat solere .

Ilibi hoc argumentum prolixius persequuti sumus: eo- .na . que nolumus nunc illi amplius immorati, praesertim cum M', H res clarissima sit saltim Romani juris historiam edoctis, α, V. . I. ad Justinianei juris verba attendentibus. . νο-a. Non opus vero est provocare hic vel ad Romanos III. ipsos vel ad alios quosque, corumque distensu perpetuo infirmare absurdas illas Romani juris laudes: quandoquidem simpliciter est impossibile, uti Leges aliquae civiles

condantur quarum non pars maxima sit mere positiva, at que adeo non idcirco duntaxat habeatur iusta,quoniam ita Iata est& naturali justitiae non adversatur vel non est injusta: quae item non interdum additamenti aliquid ex .gant aut mutationis : quae denique non alijs civitatibus icrebus publicis sint incommodae imo noxiae. Egregie prosecto S. Caecilius, optimorum veterum Romani iuris A. Gai. consul xorum unus, fassus est: Legum oportunitateso mede ' o. ..i. IM Zm ις - - moribus, o pro rerumpubticarum generiam, ac Hρ Milit μm h Gentium. Mimi ι, proa visiorum θ' -

340쪽

bis medeη um effervoribus, mutari ais fleat, nes unosa scansi ere, quin ut faciei caeli ct maris, ita rerum ae fortuna tempestatibus varientur. Sunt haec apud prudentes & do. Hos quosque in consesso, & nobis itidem alias per partes illustrata prolixius. Cum nullius vero non civilis iuris haec communis sit conditio, utique manifestum est, nec alium esse Romani iuris posse ; ac proinde illa invidenda ejus cncomta non nisi deliria esse, merces suas improbe apud imperitos laudantium umbraticorum hominum. Posiit tamen sorte cui videri non abs ratione dictum:

Leges illas Justinianeas omni civitati omnique republicae formae convenire, si id accipias de jure privato: saltim id

enim usu & experientia comprobari. Verum enimvero certum est quod itidem alibi demonstravimus, jus etiam privatum cujusque civitatis debere statui ejus publico esse aptum , nec unum idemque privatum jus statibus Omnibus posse congruere. Nec vero experientia qui quam aliud docet, quam nonnulla juris illius privati R mani promiscue ubivis posse recipi. Habent stilicet omnes Omnino reipublicae quaedam communia: quae igituzeode modo institui possunt. Ita exempli causa, in omnibus civitatibus mere subditi quidam inveniuntur quorum felicitas non nisi per accidens attendi solet: circa hos it

que etiam illa possunt ubivis usur pari, quae promiscue ita subditorum usum jure privato Iustinianeo constituta sunto Non tamen illa apta sunt civibus ullius reipublicae, qu rum salus primario & per sese quaeritur. In hisce scilicer

curandum, ut ante omnes originarij cives bene sese habeant, quorum proinde familiae & res unice conservandae: sint. At Justinianeum jus nullo discrimine censet origina rios novosq; cives,proinde α nullasamiliatu, nulla nobili talis