장음표시 사용
51쪽
Quum adeo multiplex & varia autem doctrina uno eodemque juris peritiae prudentiaeque nomine significe. tur, non potest in universum pronunciari, quantum illa cum vera civili prudentia habeat nec ne assinitatis: om nesquippe illae peritiae iuris nomine duntaxat idem, reapse tamen plori muni sunt diveris. Eapropter uti appareat, quo merito rurisperitia a quam multis Politica ipsa, β juris peribri Politici censeantur, distinctim agendum, di per singulas quasque species est eundum, eaeque ordine cum civili prudentia sunt contendendae. Verum illud haud commode a nobis praestari poterit, nisi in antecessum impetre- Iesu Suti Iam tum nobis concedatur, Politicam esse artem regendae cujuslibet civitatis sive reipublieae, & Politicos quam maxime esse illos qui integra arte isthae sunt praedi' ii, qui autem partem ejus tantum tenent minus proprie
isthoc nomen promereri. is . --
. Primum igitur quum vere positicus sit aptus omni
bus omnino rebvspubl. administrandas , teneatque iauniversum omniuin earum naturam, & si vo conservam . . di sive mutandi sive instituendi rationem p nemo autem
eorum qui jura callet unins duntaxat eujusdam civitatis,mut ii Ia exactissime calleat eaque non privata duntaxat sed publica etiam omnia, eo ipso tamen plus quam uni illi civitati regendae aliquo modo fiat idoneus : illam vere politicam prudentiam , , qualibet prudentia iuris eius
sirod in una.altera e civitate obtinet, plurimum di versam esse, manifestum est. Fieri porro non potest, ut omnia quorum in republI usus est legibus sint definita, imo identidem praeter&conbtra leges in rebuspubl. multa committuntur eoque Politico in singulis etiam rebus
52쪽
veniunt, do agenda sunt, di magna quidem eum prudentia , ad quae a legibus nullum potest subsidium peti. Quamvis igitur nihil te lateat legum tuae civitatis, ti omne ejus publicum privatumque jus teneas , non tamen hoc unico sufficis ad omnia consilia & negotia vel unius tuae civitatis, tantum abest ut omnibus par sis i sed alia quaedam prudentia erit in auxilium advocanda r ea a tem ipsa est quam Politieam nuncupamus. Quid quod ipsae leges saepe abrogandae veniunt di cudendae novae' rid quam rem itidem latarum legum dognitio non ni si purum quid consert. Et vero plane hoc ipsum in caussa est, eur multi etiam legum minus ignartantecellant nonnunquam in consilio dando ijs qui legum omnium longe sunt peritissimi r sive quod suam rempublicam norint rectius, sive quod illa senatoria facultate prae alijs istis sint imstructi. NQuod si veto perstia eum pubiici tum privari juris
illius, quod in civitatibus singulis obtinet, ideo multum a civili diflari prudentia , manifestum utique secundo estiadhuc remotius ab illa abesse juris privati forensis cogni-etionem. Enim vero quae ad publieum jus pertinen negotia, majoris longe in republ. sunt usus , momenti, quam illa quae privatim in istis solent decidi. Imo vero haec
statum ipsum reipubI. levissime omnium attingunt. N
gari quidem haud potest, privatum quoque illud jus expediri non posse nisi aliquid prudentiae civilis teneas, ceu alias demonstrabitur. Caeterum integrae illius civilis a tis non nisi partem id attingit; &praeterea non qui gnarus est juris privati unius aut alterius civitatis, is eo ipso peritus est simpliciter omnis privari juris, ita ut secimeum illud,
prout postulat salus publica, in singulis rebuspubl. causas Omnco queat instilucre. p a Illa
53쪽
matertis petitia j uris quae destituitur notitia rationis dc aeq uitatis utilitatisque legum , ut & earundem in usum transferendi facultate, tantum abest a civili prudentia , ut ne ullum quidem prudentiae titulum jure videatur mer ri. Vere prudens enim is demum est, qui notitid quod homini in vita utile est & inutile: similiter prudentia peritia quaedam est eorum quae homini obsunt & a conducunt. At vero is qui nihil aliud novit quam quid lege sit constitutum, eo ipso haud intelligit quia expediat necne, nec eo ipso aptus est expediendis humanis negotiis, adeoquς eo ibpso non est prudens, nec peritia illa est,rudentiae quaedam species. Ne artis quidem aut scientiae nomen potest ist- haec peritia tueri, utpote quum & vera ars recta cum ratione omnia emciat, & scientia nulla sit sine certa ejus quod scitur approbatione, eaque potissimum ex caussis rerum deducta. Certe hac jurisperitia verum est id quod Iacobus Zabarella hb. de naturat. Amri consior. cap. II.& Angelus Thius in ara . Logic. alijque simpliciter de omni juris scientia. minus circumspecte sunt professi, eam esse simplicem qu dams periciam , quae nec scientia nec prudentia nec ars appestari merearis. Quemadmodum vi delicet Plato in Gorgia disserit de nonnullis , ut ipse lo- . quitur , adulatorijs disciplinis. Videtur autem peritia isthaec merito historica legum cognitio dici. Non quod ea historiis vulgo ita appellatis petenda sit, aut quasi ejus qui vulgo historicus audit non autem iurisperiti in ossicio sit illam tradere. Sed quoniam scire quid legelatum sit,perinde se habeatatque scire quid dictum gestum factum alias sit, quae utique historica est cognitio : quoniam item docere quaenam leges snt constitutae aut ab-- γ . . rogatae,
54쪽
e APUT III. . . 3rrogatae, simile fit quasi historiam narres. Nec vero ad peritiam illam juris ut ut aceurate consequendam alijs est pus adminiculis, quam quae requiruntur ad intelligentiam alicujus historiae. Praeter communia nimirum inter pretandi praecepta satis est si teneas, voeabulorum usum, &locorum temporumque habeas rationem. Etsi enim se e L .f. d.
leges non ect verba earum tenere, sea vim ac peresarem, ut re- ui .cte inquit ICtus Celsus, hanc tamen qua de nunc agimus, legum vim ac potestaten percipere in facili est paucis duntaxat illis adminiculis suffulto. Quemadmodum igitur antiquis grammaticis illa grammaticae species, quae circa
interpretationem Oratorum ac poetarum occupabatur,
ἱπτρικὴ fuit dicta: ita hanc iurisperitiae speciem haud incommode historicam appellaveris. Quam maxime porro conspicua est squod quarto iv. loco venit notandum historicae istius cognitionis naturan juris Romani peritia illa, quae itidem omni caret no-itia ejus quod natura justum est aut reipublicae utile. auemadmodum videli Qer illius juris permuIta in soroaodie usum non habent, ita omnia illa casta & obsoleta erinde a nobis sciuntur atque solent in siligi anti-lure quaedam historiae. Certe quid Athenis, quid Spartae,
tu id alibi fuerit constitutum, quidque adeo olim in re, ubi. α iudici js obtinuerit scire, historicum esse faten ur omnes. mhil autem reseri, sive Atticam legem ive Romanam noscas, si utraque u sym amiserit. Nec ero hac ipsa Romani juris peritia atque instructos videis alios , quam qui antiquitatum linguarumque studiumectantur, quales sunt philologi. Certe hi maxime hocn loco alijs praestant; ceu de Alciato, Budaeo, Cujacio, .
atribus di Pithoeis & Fabris, alijsque viris clarissimis . i
55쪽
est notissmum. Ideoque nec abs omni ratione est o-maticorum & Humanistarum nomen, quod in maximos hujus ordinis jurisperitos per convitium a pragmaticis non- nul lis solet torqueri,quasi nimirum non tam juris sint con- . sulti quam grammatici: ceu ipsemet Franciscus Hotomanisnus agnoscit , Anti triboniani sui cap. XV. qui etiam cap. VII. ejusdem aurei libelli Franciscum Duarenum & Antonium Goveanum de jure accrescendi grammatice tantum commentatos este, ingenue constet ue. v. QSamVi nuda ejusmodi juris etiam recepti peritia nihil habeat prudentiae, tamen posse ea uti ad dijudi candas hominum actiones est prudentiae non levis . quoniam utique hac ratione intelligitur quodammodo id quod in vita rectum iustum aut utile est, tale enim est quod cum legibus consentit. Prudentiae quoque eximiae est ita leges negotijs humanis 'tare posse, ut sive ipsimet tibi sive aliis secundum eas possis cavere. Id quod maxime elucet tum, quando in civitate obtinent leges obscura &intelle'ctu dissiciles , aut formulis m' tis intricatae, Quale quum olim essem Romanae, hinc prudentium cognomen tum prae alijs tum meruerunt illa cavendi peritia praeci cis. orat. QV propter de C, Aquilio ICto Cicero ipsemet prina Caim. nunciat d 6- ρμά- iam populus Romanus in cavendo non in
decipiendo pes in Iamdudum ante de C. AElio 4exto
. Egregie cordatus fomo carus AHA Sextus. vero definiamus, prudentia haec quam stananisl'oliticae, aut quam ab illa sit remota, observandum
primo est, non illam omni ex parte absolvi solius jurispe ritia , nec deinde quamlibet peritiam juris huc facere. Duo scilicet requiruntur ad id ut leges componas cum ς'
56쪽
isue,su negotiis humanis ,& Iegum scilicet di causarum enci cognitio. Alterutrum certe si absit iudicium ii situi millum potes i. Eis vero non aeque sit operosa rv iis, fasti naturam discendi atque leges ipsas , revera tanta etiam hoc artis est: cum sepe in obscuro sit non tratum num. quid sit factum sed etiam spontenean invite, ti si ponte num deliberatot consito an repentino a nimi motu si invite an per ignorantiam &qualem illam, vincibilem scit. iani invincibilem quid acciderit. Quaeri omnia tamen accurate pernoscas necessum est si leges ad factum elis applicare. Quo possis porro id Praestare opus quidem Est uti in promptu sint. seges civillas, ad quas
exigendae veniunt caussae, cumprimis tamen requiritur, uti teneas modum ipsum interpretandi eges sive veram.&genuinam earum sententiam investigaridi, easque explicatione commoda nunc dilatandi 'unc restringendi. . :Est utem hoc itidem artis ningularis, quidem occu-jatae non circa interpretationem Romanarum tantum legum ex. gr. sed simpliciter . omnium omnino.'ua . in civitatealiqua solent serri. Perinde atque ars seujusdam communis itidem .est, posse quodammodo in cuiusli- bet facti propositi ardanam vim penetrare. Tametsi enim hactenus neutra illarum it literis tradita, reapse tamen; inveniuntur, de fortassis haud dissicile fuerit illas componere, id quod ex ijs quae infra disputabinissset clarissi- .mum. Imo harum νέeni quoniam instilicti sunt qui aliis c a Uere norunt,&facta secundum leges judicare, hinc illi Pruderites & cati nuncupantur, non tam vero ob legum .ipiarum mei civilium onotitiam, quae tamen ipsa ut sis
ασπακπικος adsit itidem necessum est.
Hi se ad hunc modum praemissis itincipio temurs utique
57쪽
ineptiis. momodo lavolenum Priscum illi, rimis magna nominis existimatione onm rason , Asia funesta. ram L Liui resert Plinius, ea ab illo facta narrans quae pro-V secto ridicula sunt&infra muneris dignitatem. Omnino geminum vero Iavo leno dixeris. magnum illum I Ctum quem memorat Hotomannus, qui anima errens mentem 2 ρ U-re θηρ minus fit emergens e schola ρ Pr eo seni, Prieti '' 'suum ariis docos quorum inde derram ii acciperei VMυerss- . ias, postulari ut ais inuens sui Perteretur, aut id non obsinuisses stat abeunt licerita daretur. Quid Θ quod multi eo ad reipublicae diffcillima negotia fiant ineptiores quo in caussis agendis magis toti haesere. Nec vero mirum contendendi litigandique libidincin quandam subii in mores ita abire. Ea autem tufecti fieti vix potest quin dissiciles etiam sint in rei publicae negotiis, servandaque concordia, sumino civitatis malo. Pertinet huc quod de ΓίIoanne Victorio Iurisconsulto Glebri refert Paulus Iovius, illum morosis cautelis suis Flotentiam patriam in lammum discrimen adduxisse. Sedeam haec impendentia scit. mala, inquit historicus, a maxime pecunia sinose py L. ffent expediri, Victoriuι scientia jaris est qui potius γam his artiίus instructuri qua ad tractandas res gra vis mas neces AEGAE Mex imamur, ora Jem rei componen faede corruit. Laum ubi anti avaros animo re enarius quam Norreret pec iis a cendum arturaretur, Mec externis se miluaritus eorum ingeniis, propter rubricam eorum fidem, uti cautis Iuraco uirin, vel .
data pecunia co deret. I V. Eimis' Moventu Florentini hostes juricantur. Illa certe fori ipsius mei incommoda, quae litibus perinde atque hirudines cruore saginantur, quorumve elasses aliquot graphice jam olim depinxit Ammiamis Marcellinus, tantum abest reipublicae guberita - E a da eL
58쪽
Ammian. dae esse idonea, ut in beata republica ne tolerandi qu - δερδρ- .f. dem sitit, quemadmodum prudentissima Platonis sententia ante hos bis milici annos jam definitum est. Absit ', ι ramen uti propterea neges posse quem simul dc foro bene DU' consulere es curiae. Vtraque enim prudentia plurimos in valere, usu sane quotidiano nemini non compertum est. Nempe si ad ingenij vir utriusque institutio accedat, id quod haud dissicile factu est , Nec tamen dissitemur nonnullos hujus ordinis non tam accurata quadam civili doctrina qua nativa aut aliqua rempubli cam gubernare , a que ita multum saepς vinci ab hominibus etiam illiteratis, certe nulla illos parte in reipublicae :arduisetconsilijs antestare. Scd do illa peritia juris quae simul negocia& causas secundum letas; expendit sertas 'taminis multa adserimus i
m . LOΠῖς majoris vero adsuc prudentiae est id quod
larico est loco' obsi ruandum ' si non teneas tantum quid lege sit constitutum sed simul etiam pernoscas num 'quod taςonstitutum est. utile sit vel simpliciter liuinano 'generii vel civitati tuae ncc ne, aut In quantum sit utile. Et vero intelligi utique hoc potest; si vel privatum vel Publicum jus' spectes: estque in illa intclligentia pluri
muna profecto collocatuim. Etlienim originem legum' omnium iei pubi tuae, quaeve earum serendatum fuerit occasio, non liceat semper assequi, adeoque hactenus,
omnium quae in majςribus co tota sunt rario redd nequeat .
tamen aequitasta utilitas legum omnium ab homine prudenten facile dignoscitur. Similiter non oportet quidem' in rationes legum latarum ita inquirere; ut si ilIae fortassis laborent aliqua parte, vitia earum in publico cum tumultu qyodam traducas ; ncc si tu haud possis ratio
59쪽
, C Ap UT DI istus earum adsequi praejudicij hebetudine, statim ns est
leges illas rejicere aut vocare in dubium r. ita enim sane Hulta ex his quae certa uors errantur, ut recte dixit Ner alius, simulque reipubl. selus periclitabitur. Attamen quivere est jurisprudens, non potest no' simul in legum aequitatem & usum animadvertere. Expedit quoque rei-' rubi.' uc nonnulli tales reperiantur : quo laborantibus legibus rite succurri possit nova legislatione, quae autem
bene sese habent jura queant conservar Quid quod nemo ex dignitate possit judicijs praeesse nisi hac quoque inst luctus peritia P Nec vero quisquam poterit aut pere μειου legem corrigere, aut eandem ad alia dilatare ni 'si sententia ejus intime perspecta. qui autem perspexe ris sententiam legis, nisi noris quae ravones legislatorem permoverino ita constituere 3 Facile autem appa, 'ret de aequitate & usu legum latarum judicare, non esse nisi ejus, qui novit primo quid simpliciter humanae naturae societatique ut & cuilibet 'ipubl. conveniat; qui deinde tenet illius populi illiusque reipubl cujus stinxleges,indolem, mores; tque instituta: Perinde nimirum atquH medicus judicaturus de aegroti alicujus statu omni, necessum est teneat & medicam artem ipsam & praeterea
aegroti sui constitutionem. Iam vero quid humanae naturae comm unique omnium societat iit & quid cuilibet'
reipubl. expediat, illud' moralis & ci. ilis est verae ac non fucatae philosophiae intelligere, ceu mox patebit: ide 'quequo de nunc agimus iurisprudens philosophia isthac atque adeo Politices cognitione oportet sit instructus. Attamen quum lingularum legum notitia non sit prudentiae civilis ejus , quae generatim prospicit rebus pubi, si triade atque in arte medica de singulis aegrotia non agi
60쪽
tur singula autem reipubl. suae instituta intelligat hie iurisprudens noster; consequens est hanc singularis iuris prudentiam fluere quidem potiori ex parte ex civili mo, ratique philosophia non omnino tamen idem quid cum illa, sed aliquam ad singularem quandam rempubl. recstrictam esse prudentiam. Etsi porro utilitatem aequis ratemve privati juris non ex aliis quam civilis philos phiae fontibus liceat haurire, facile tamen apparet si nihil aliudteneas quam privati juris rationes, publicarum legum usu ignorato, longius te a civilis prudentiae ambitu abesse . ut pote quum leges publicae multum privatis antecellant, & hae demum reipubl. statum atque salutem
Qua de ultimo Ioco diximus jurisperitia, pene ipsiφsma est prudentia civilis; ceu ex iis quae imposterum disseremus erit manifestius. Pene inquam : revera enim non omni ex parte amplitudinem civilis prudentiae etiam haec exaequat: utpote quum ad reipubl. gubernationem multa pertineant, quae legibus certis definiri nequeunt , adeoque consultatio identidem de longe abis plurimis instituenda veniat. Pars igitur quidem iuris haec prudentia est Politices, & quidem pars nobilis : non tamen omnino ipsemet illa est. Ceterum soletejusnodi peritia iuris haud venire vulgo iurisprudentiae vocabulo sane qui juris prudentes vulgo audiunt, minime omnium rate quid solent profiteri, sed in multo diversissimis
santur, circa forenses nempe potissimum & leges & lites civium tantum non toti occupati. Nec reperias temere librum ullum in omni terrarum orbe qui titulo juri rudentiae hanc qua de nunc agimus, civilem doctrinam pertractet. coisquam ex vulso prudςntium juris propter E civilem