장음표시 사용
301쪽
NA urali, intQr caetera , opponitur
violentum. Sed quia facile eii decipi circa id quod opponit ut naturali : oportet breuiter aliqua alia recensere. Naturali aut cin opponitur super naturale, liberum artificialc ἰ non tamen eodem modo quo violentum. Dicitur supernaturale excommuni Theologorum, quibus hie credimus : id quod est iupra Vim & cxietentiam euiuslibet substantiae creatae: ut habes apud
Vasqueet in prima part c disp. 224 Huius modi est visio beatisca alia id scin s. Li
berunt item opponitur naturali non quod nodetur in natura vis productiva nctus Lberi, sed quia naturale aliquando idem sonat ac necessarium. Necessarium autem & liberum opponuntur. Hinc dicitur natura esse deteris minata ad unum. Ignis v. g. iaccusatio calefacit. Petrus autem non necessario pugnat, sed indifferenter se habet ad pugnandum &non pugnandum. , Artificiale etiam opponitur naturpi i; non quod non detur in natura vis csse in a vectis vel domus, s ed ob alias rationes quas breui ter asteremus ubi de arte: Naturali autem maΣime opponitur Violentum, cuius desini-
302쪽
188 3. Creas. 2 tionem aserieitic dc examinare debemus. Philosophus igitur et . Ethie. cap. I. Vio lentum se definit. Violentu est cuius princi- sitim extrinsecum huiusmodi est , ut ei ne . qui Git, neq. qui patitur quidpiam con es
Vat. Haec definitio communiter sic circum
sertur. Violentum est quod est a princisis
extrinseco nAllam vim confere*te Ia V b. Exemplum vi ounti habes in motu lapicias, quo hic sursum fertur a pro ij ciente: motus enim ille est a moliente extrinseco , nullam vim lapide conferente ; tinnio innata sua grauitate, quantum potest, tali motui reni
Est autem sensus communis Philosopho nim definitionem hanc ita intelligi oportό-
re, ut non solum nullam vim conferat passissem, sed etiam renitatur: adeoque violentum esse id quod est a principio extransecoren i tento pallo. Ita definitionem Aristotclicam reddidit Scotus: quem communiter sequitur schola ici omnes & nos cum omnibus
Hoc ipsuin autem multis in locis praesertim in libris de Cilo de Ethicis docet Philos plius. Violentum est, inquit , igni deorsumam pelli, violentum lapidi impelli su sum :est enim contra inclinationem & rem tetiam utrius lie.
Occasione desinitionis adductae ex Philosopho dubitariir an agere , violentum cile possit ipsi agenti: hoc est an aliquando ages ita agat ut illi ipsi actioni reuitatur qua agit. Dicit cnim Philosophus violentum cste id cuius principium ita est extra , ut ei nequQ qui agit, nzque qui patitur quidpiam coli rat: hoc eti ut ei dc qui agit A qui p ti iux
303쪽
repugnet & contranitatur. Vitus ex mente' Philosophi potest aliquid ita agere ut ipsi
motui quo agit contranitatur. Negant tametri fatis communiter quod ullum agens violenter agat. Ratio est, aiunt quia ipsa met actio est propenso & inclinatio vigentis in effectum: repugnat autem in terminis violentam esse propensionem & inclinationem n terminum. Verum Philosophus non solum hic, ut ex ipsius verbis mani festum est, sed etiam alibi , & nominatim ' libro secundo moralium Eudemiorum cap. possibile affirmat ut aliquod agens violet ter agat. Potest, inquit, aliquis renitente Socrate arripere manum ipsius & percutere alterum. In tali casu ipsa percussio non solum percus , sed percutienti violenta erit - ergo actio potest esse violenta agenti. Hoc modo
simia utitur pede felis ad detegendas catlρ- meas latentes sub prunis. Quod si dicas in praedicto casu foeratem non habere rationem agentis simplieiter sed potius acti: Non contradico : immo in hoc sensu sacile intelligitur Philosophus in desinitione praedicta. Tunc autem verum eIit agens ita agere ut actioni renitatur, sed agens
ab alio impulsum, & ad hane ipsam actionet
qua agit, violenter actum. An autem quaedam actiones quae simuli sint passionys agentis non sibi complaceratis in actionibus huiusmodi , sed potius illas quantum in ipso est reprobantis dici possint
violentae agenti est quςstio minus de re, quam de nomine. Puta si quis pungat te, elieis co ipso sensationem tibi molesta filiam non elicit lapis si eadem acu pungatur. An
304쪽
aso Di put 2. 2. huiusmodi sensatio quae simul est actio '. passio tibi sit violenta, si quosdam interro.
ges respondebunt negati ue , quia, inquient, haee ipsa sensatio est secundum naturam. Si quosdam alios , respondebunt assirmati ue ;quia , inquient , haec sensatio est contra naturam. Vtrique ita se explicabunt ut non disientiant. Est enim secundum naturam animalis huiusmodi sensationei elicere applicato pungente et sed est contra naturam ipsius talis applicatio qua determinatur adsensationem huiusmodi. Est etiam secundunaturam lapidis sursum impulsi, moueri sursum, at contra naturam eiusdem est sursum' elli. bijc. primo : omne quod mouetur, eonia sert aliquid motui quo mouetur , ergo nihil mouetur violenter. Consequelayia est clara, antecedens probatur:quia omne quod mouetur est subiectum motus; ergo omne quod mouetur conseri, seu exhibet, seu dat se ipsumo tui, pro subiecto. Res p. negando antecedens. Ad probati
nem concedo totum, quia nihil facit ad rem. Posses etiam concesso antecedenti probationis negare consequentiam: quia vere non.
dat se ipsum, sed accipitur. Dum autem dicitur nihil eonferre, idem dicimus intelligi,
ac si dieeretur, reniti. Obijcitur secundo. Aliquis motus violetus est ab intrinseco, ergo non est de ratione, violenti este ab intrinseco. Probatur antecedens. Motus corruptiuus viventis plerunque oritur a noxia qualitate intrinseca ipsi viventi.& tamen huiusmodi motus eii vio-lsiariis, orgo potest motus violentus ineste mobili ab intrinseco.
305쪽
Resp. hoc idem apparere in lapide qui
mouetur sursum ς motus enim huiusniodi inest lapidi ab impetu recepto intrinsece in
ipso lapide,ergo est illi ab intrinseco. Aequi-
uocatio est in hoc vocabulo ab intrinseco et quod in obiectione idem sonat ae a qualitate intrinseca; in definitione autem naturaliis idem quod secundum proportionem rei quae mouetur,cum motu,tamquam cum bono suo. Ad argumentum in forma nega antecedens. Ad probationem tolle aequi uocationem. Ab intrinseco in sensu definitionis: nega , in sensu impertinente : eoncede. Dices: mors alia est naturalis alia vio- lenta, ergo alia est ab intrinseco alia ab extrinseco. Resp. concedendo totum. Sed quid inde lSi mors ab intrinseco est naturalis quomodo probat Aduersarius aliquod violentum esse ab intrinseco i Naturale multipliciter dieitur. Mors dicitur naturalis quae est secu-diam praeuiam dispositionem viventis': vicum quis diu male astectus in febrim vel aliam pestem incidit,ex qua moritur - non quod hoc ipsum non sit illi violentum : natura enim quatum potest huie diuisioni animae a corpore renititur. Dicitur autem violenta mors quae ab aliquo extrinseco ; puta a Sicario vel saxo irruente, properatur mo'tienti. Sed hoc ex modo loquodi: Uni enim non minus quam alteri morti, quantum po testinatura contranititur.
306쪽
tist nonnullui quaesitis. lVIolentum ut melius intelligas, varias l
ineti nationum species diuinguere se , portet. In quibusdam subiectis non daturalia inclinatio quam innata , in quibusdam praeter innatam datur elicita , in quibusdam ipsae inclinationes elicitae sibi inuicem repugnare videntur. In igne, in lapide datur inclinatio tantum innata, in hoc quidem admotum deorsum , in ill o autem ad motum sursum. In homine datur inclinatio & innata & elieita. Rursus inter inclinationcm innatam & elicitam hominis potest dari re . pugnataria. Puta inclinatio ad incrementum staturae in adolescentulo est innata , contra hoc incrementum post et Asse aliqua inclinatio elicita in desiderante semper cile pusil
Praeterea etiam per inclinationes elicitas contingit idem appeti Sc quodammodo odio haberi et ut cum ex metu maioris imalia malua liquod eligis , quod contingit,ait Philolophus, in iacturis quae in tempestatibus fieri consueuerunt. Nemo enim sponte absolute sua abiicit, sed ob salutem tum suam , tum
at i orum, omnes,modo mentis compotes star,
facere id videntur. Propterea de multis dubitari potest an sint violenta an secus. . Quaeres igitur an sit tibi violentum crescere titio augcri duin inclinatione elicita appetis remanere in pusillitate tuae staturae 'Rhsp. negative: quaa quod est secundum incli-
307쪽
De Violento. as 3 Inclinationem naturae, non est vioIentum, sed erescere in homine est secundum ineli nationem naturae ; ergo non est violciatum. Dices: crescere in tali casu est contra in-elinationem elicitam e sed inclinatio elieitaeli potior inelinatio hominis ; ergo est contra inclinationem potiorem - ergo est vio
Resp. eoneessa maiori . distiuguendo mi norem : inclinatio elicita est potior quoad quo si ibet enectus , & quasi bet denominationes: nego , quoad aliquos, & aliquas , eoneedo. Quoad denominationes conuenientes homini ut animal est, ut vivens est, inclinatio eIicita non est potior: quoad denominationes conuenientes ei de ut rationa-
sis est, iber & electilius: inclinatio elicita est potior. Di hoc quod est crescere per alimentum , Homo non dissert a Sambuco. Qii res secundo an qui laqueo se suspendit aut alio modo se perimit; patiatur aliquid violenti. Res p. quod qui hoc saeit dieitur elegan-rer sibi violentas manus inferre. Quia de de facto tacit violentiam naturi: ex quo vides actum huiusmodi quamuis sit voluntarius, esse tamen violentum. Est violentus quia est renitente natura : est voluntarius quia est ex electione voluntatis.
Quaeres tertio quid dicendum sit de actu, quo quis pro ijcit merces in tempestate ob salutem tum suam, tum aliorum. Res p. eum Philosopho actiones huiusmodi recte dici mixtas, magis tamen sponta neas quam violentas, imo simpliciter non violentas, sed voluntarias. Ratio est, ait
308쪽
Philosophus, quia actiones denominant ut ab illa voluntate qua in homo habet hie &mine dum operatur: voluntas autem quam habet homo dum prosicit merces, est voluntas electiva proiectionis prae non proiectione ,' ergo illa actio est voluntaria. Unde fiproijcere merces secundum se , esset peccatum sicut v. g. est peccatum mentiri: nec in taIleasu talis proiectio esset licita. No enim vel vivitias licet peccare. Ex dictis habes violentumγmultipliciter diei prout modo cuminatura, modo Cum
voluntate, modo cum Vtraque opponitur :Zc consequenter'. eundem motum eidem
subiecto ecte aliquando ex duplici capite violentum. Mors perimenti seipsum, vici- lenta est ex repugnantia natura: : non cliviolenta ex repugnantia voluntatis. Einua, si ab alio & renitens perimatur, viol Crita mors erit, dc ex repugnantia naturae, S ex repugnantia voluntatis. Primam postes dicere violentiam physcam i secundam , tam pnyticam quam moralem. De alijs generibus violenti secundum quod voluntario . opponatur: sicut S de comparatione volun- rara; cum inuoluntario, ad Ethicos ma isquam ad nos agere Pertinebit. . H
309쪽
ARTICULUS I. quid sit ars. I Vix xiςςm p turae artem vetus adagium
ubique depraedicat i idque ob rationes innumeras. Ars enim naturam imitatur, eum quia naturae operibus utitiir seu proto piriia quorum similitudinem sua opera exequatur : v. g. Pictor picturus cucurbita, naturalem cucurbitam sibi ab oeulos ponit,quam imitetur in tela ι tum etiam quia ex ijs quae natura sunt , occasionem habuit ars multa artificialia faciendi: immo artes plurimae ex cousderatione eorum quae natura hunt ortum habuere. Ita ex cauernis &speluncis sorarum , ex nidis auium; nata est in hominibus ars aedificandi, & ex aui uni volatu didicerunt Argonautae pandere vela, ex piscium pinnis mouere & disponere remos; & ex. eorundum cauda gubernacula nauibus adaptare. Denique quemadmodum natura ita etiam ars, ab imperfectioribus ad persectiora progreditur , ut consideranti patebit. Dupliciteri autem considerari potest ars. Primo ex parte Artificis , & hane definiuismus in Logica eum Philosopho rectam rationem factibilium. Sive habitum recta cum ratione effectivum. Divisimus etiam ibi ar-
310쪽
tem in activam di factivam , de quibus iterum hic agere, non decet nos grauioribus
Seeundo confiderari potest ex parte ipsius operis, seu arte facti: &conlistit in m ditieatione illa secundniri quam dicitur opus esse conforme regulis seu preceptis attis. Patet hoc in quolibet artes acto : puta in ea leeo in domo in syllogismo. Calecus habet modum essendi conformem praeceptis Sutoriae, domus praeceptis Architecturae, Syti logismus praeceptis Logi eae: via de non solum in ias qui huiusmodi opera efficiunt, sed etiain operibus ipsis solentus dicere artem in-
cse. Porro natu tam & artem certum est assi
milari in multis, & in multis disserre. Assimilant ir in hoc quod quemadmodum natDra, ita ars aliquid prauia seponat circa quod operetur, es ex quo opus a se intentum eii ciat. Immo dictum cit alibi, modum operandi naturae nusquam incitus explicari, qua per analogiam ad modium operandi artis. Praeterea qumedmodum subiectuin naturae ita & artis est ad plura opera indifferens, puta cera indisserens est ut ex ipsa ceruum vel leonem ossingas. Item quemadmodum natura, ita & ars opus suum paulatim molitur& elaborat donec ad virimam persectionem perducat. Denique quemadmodum ex redu-datia vel inopia, vel indi positione aliqua materiae, aut ex aliquo alio impedimento monstruosa sunt opera naturae , ita rc opera