장음표시 사용
121쪽
etiam oblique, aut parallele ad horizontem per Ionis eum tractum. am nimirum, Τ o, 33oo pedes distendatur. . Quoniam haec experimenta caute omnino innituenda sunt i agitur enim aliquando de maximo uuae periculo , di sulmine a se te removendo auctor tibi essem, ut res usqu*m rem tentares, instituendi experimenti rationem legeres apud Beccariam ca . Postrema haec ratio eo maxime commendat da est , atque aliis supra relatis praeferend , quod A seeurissima sit , omnique tempore capi possit experimen tum, omnesque proinde a mosphaeiae mutationes, quod ivim electricam attinet, cura periculum obse vari possint ..Hujusmodi vero filorum ope magna assiduitate . diligentia, ct cura rem hane prosecutus est Recca ria, dc praeter quam p urima. alia id imprimis quotidiano sere experimento comperit , materiam et' ctricam a tellure ad nubes, ex vicissim transcur
aa 3 Et sane ii omnes effectus, atque phaenomena, quae modo retulimus , cum perinde in papyri volatilis, aut radiorum cauda, atque in catena , dcconductore machinge eleetricae appareant, edantur , atque observentur; sintque aliunde proprii eleetricitatis cara fieres , atque effectus , huic uni causae, materiae sc ι licet electri eae per hujusmodi condum res ascendenti, aut descendenti tribui omnino possunt. Λ qua enim alia cause relata phaenomena pro venirent f A ventis forsitan λ At iidenam et plane effectus diversis omnino spirantibus ventis observantur. contra 'ero eodem plane, Ac aeque intenso afflante vento diversa eduntur phaenomena . Quinimmo cum periculum fit sine papae ro volante; & cui, nulli omnino spirant venti, praedicta omnia babel tur Phaenomena, atque esse tuum varietas . Tam igitur in machinis electricis, quam in novis hisce conductoribus ab arte, vel a natui a ipla paratis e rumdem plane effectuum eadem omnino eis caula juxta notissimam philosorbandi regulam. In ma
122쪽
ehina electriea omnes relati effectus eduntur a materia electrica per catenam , vel conductorem a m china , vel ad machinam transmissa: transmissionisve o causa est naturalis ipsiusmet materiae elasticiistas, & vis diffutiva, atque major in uno, quam in alio loco densitas: cum enim ex hae proprietate ad aequilibrium semper rendat, fit, ut si in duobus eorporibus si inaequaliter densa, quam primum i ter utrumque corpus coiit unicatio aliqua aperiatur, a corpore, ubi densior est materia, ad aliud .iolentissime pinjicitur, ut in utroque aequaliter secundum aeqiii librii leges se eomponat . ' Omnia haec in le- π . e lynibus de Electri ei tale late explicamus. Sa Ab hisce autem vxperimentis ad evidentiam feta demonstratur, materiam electricam non modore, telluris globum esse semper diffusam , sed per ipsam etiam atmosphaeram ubi humida est , nubes
nimirum aliaque corpora, seu metheora intra atmosphaeram pendula ; ipsamque materiam Electri eam modo a terra in atmii sphaeram , seu nubes, modo vicistim ab atmosphaera ad terram communi cari: cum scilicet porpus aliquod origine non ele- γ Oricum inter tellurem iplam, Ac nubes v. g. seu supremam atmosphaeram interponitur , quo mediante communicatio inter utrumque existat . Hujusmodi communicantia corpora, seu conductores in te nostra sunt papiri volatilis & radiorum chorda, ct fila diripent: a, de caetero autem sunt nubes iplae, seu nebulae: & quae terrae inlidentes , aut aliqua sui parte tellurem tangentes per almusphaeram attollun xtir, & distenduntur, atque cum superioribus nubitus , aut vaporibus communicantur . Non umquanaeliam vapores ipsi, quibus aer redditur humidus , atque a tellure pς renniter, copioseque elevantur , seet sensibilem nubem, aut nebulam non e mPS nant, conductoris munus agunte alias enim aer siccus, & serenus materiam electricam a tellure ad nubes, aut vicissim fion transmittit, cum sit corpus origine electricum, electricitatem neque ab alio aceipiens , neque per suam mei substantiam transemit ted hi sed potius resistens , dc vaporam in
123쪽
eorporibus eommunicatione electriei retinens , deservans, ut suis in loco exponim0s.
a 3 Primam. Quotiescumque in terra, ct nube non fit electrieitatis aequilibrium, quam primum communicatio aliqua inter illas inducatur, materia electri- ea ab una ad aliam violentissimo projicietur, quoad tandem ad aequilibrium perveniat. Id evidenter sequitur ab notissima materiae electricae proprietate , virtute nimirum diffusiva, atque experimentis Om nibus consonum est. Et hinc terra relate ad nubes erit modo negative, modo positive eleetrica, & vi ei stim etiam nubes telluri compar lae. Secundum. Cum nubes non eam deni omnes,
aut aequalem habeant electrieitatem id quod quotidiano experimento constat , hinc tellus relate ad unas erit positive electrica, negative vero relat ad alias, infinitique erunt in utroque casu defectus. aut excessus gradus, ct diiDrentiae . latensitas vero, atque summa virium, di impetus , quo male ria electrica a nube ad tellurem, aut vicit sim proinjieitur, erit proportionalis e cessui, aut differentiae virium , si caetera sint paria ς ait pndi enim debet ponductorum numerus , eapacitas , & longitudo , ut in loco dicimus, 137 Tertium. Aliquando igitur aceidet, ut nulla in filis deferentibus electricitatis signa deprehendantur: cum scilicet vel electricitas eli in utroque corporς ad aequilibrium redacta, vel nulla superest nubes, aut metheoron aliud, cui illa communicari poGst. Nulla eleetricata iis signa edunt communiter deferentia fila, cum atmosphaera est quuem valde hinmida, non tamen pluvia. cum sereno Caelo validi se simus spirat ventus ἱ eum tandem nubilum elt Caelum, nubes tamen & steriles apparent, dc nimi. um elevatae, atque a telluro penitus disjunctae e
aa 8 Guartum. Materia Mectrica a tellure ad nubes ascendit, & nubibus ad terram descendit, &il a ' se so
124쪽
se e proiitIt lin casu rupti aequilibri i) per omnia
illa media, seu corpora communieatione electrica, inter terram, & nubes inter poma, quae conductoris seu catenae munus agere possunt, quibus terra, ct Lubes inter se communi centur. Corollarii veritas ct ab indole, atque natus a materiae electricae , ct ab expe rixentis ipsis immediate constat. Cum plura ad e armiem proceliciam nubem pertingunt serrea fila, quae supra descripsimus, per omnia, tanquam per conductores electrici torreutes irrumpunt, & versus a lam partem trans fluunt, in qua est negativa ele' ct licitas. At bores, eum plurimo humore abundent,
tusses, nebulae, vaporum ascendentium, aut descen
dentium tractus continui, & alia hujusmodi sunt imi idem naturales electricitatis conductores a natura ipsa ad materiam electricam transmittendam parati iuri enim cqrpora communicatione electrica, quaeta una parte terram, ex alia vero atmosphaeram, &multoties procellosas nubes contingunt. De arboribus experimento res constat; cum enim viridem cujusdam ramum in aere. ii ι orporibus origine electri
cis separasset Beccaria, eum a procellosae nubis contactu electrificatum postea offendit, & electrica phae nomena edere. compeiit sa - Neque opus est conductores hujul modi naturales, aut artificiales ad ma gnam altitudinem , ct protunditatem intra nubem ascendere; salis est quod nubem a limbo inferiori tangant, ut ex alibi dictis omnino eonstat. Plura hinc fulminu' phainomena inferius deducemus. 219 Puintum. Ex nubibus procellosis ad terram, aut vicissim a tellure ad nubes copiosissimi materiae electricae torrentes, & prodigiosa quantitas transmitistitur
Ex ipsismet experimentis veri as hale immediate deducitur, quae aliunde ex hactenus dictis manifeste
etiam confςquitur. Etenim procellosae nubes, dum interim tonat, fuleurat, fulminat, effula pluit, grandinat, largissimum terrae tractum, plurima saepe milliaria quadrata comprehendentem supel eminent. .
125쪽
bumbrant, atque per totum illud spatium eum tellu-lure ipsa comesum cant , medras scilicet imbribus, arisboribus, turribus, milleque aliis corporibus communicatione electricis , quae sursum a terra attolluntur, immediate a nubibus tum tempo iis continguntur ,&conductorum munus .agunt. Tenent hujusmodi pro-eellosit imbres horae circiter dimidium, 3 quadrantes, S tempus aliquando diuturnius. Experimentis autem constat, quod toto illo tempore copiosissimi materia: electricae torrentes per ferrea fila ultra ariborum, aut turrium fastigia non transcendentia, ad tellurem velocissime transfluam , aut ad nubes ascen dant; cum praeter vividas, & micantes 'scintillas tu a filorum extremitatibus vividissimos semper pennicillos, aut stellulas, effluentis, aut amuentis electrici copios torrentis indicia, animadueitamus . Id ver non uno tantum filo, sed in quam plurimis paveos pedes a se invicem seiunctis, atque ab eadem nubis parte mate iam derivantibus observatur. Quid tum fiet per innumeros densorum nemorum, agro rum, & montium arbores, quae & nubem ipsam perinde ut fila ferrea squae ad majorem, quam arbo res, altitudinem non assurgunt terramque immediate contingunt, de aptissimi sunt materiae electriace conductores λ Quid etiam per turrium, aliarum que domorum fastigia, ea praecipue, ε quibus me talli et canales ad recipiendam, deducendamque a. quam pluviam ad terram usque descandunt f Quid
per sublimiora etiam montium cacumina, quae non
numquam intra procellosae nubis profunditatem comprehenduntur ἰ ,
ago Fulmina, o fulgura aliud nou sunt. q. amplost materrae electricae torrentes, ea scintillae is nubibu ad terram , a tellure ad nubes, aut ab una ad aliam nubem profluentes, atque explosae et oinniaque fulminum phaenomena in notissimrs materrae eis mea proprietatibu/GIcendum , atque eulicantur o
126쪽
De hae propositione, & veritate post tot expetI-menta omnibus notissima, atque pluribus in loeis, potissimum vero a Domino Fran lin, & a P. R eis raria de re Elemica optime meritis instituta, dubitare amplius non licet.
Pνima. Enimvero sulmina, tonitrua, sulgura mpe machinae, atque materiae Electri eae obtinemus, ut ex notistimo phialae Lugduno-Batavi eae experiis mento, alibi a nobis retalo luculen rer constat. Se inistilla enim electrica , dc quidquid dicto in experimenisto observatur, veri fulminis raturam, omniaque sinius phaenomena edit , atque imitatur, eo tantum
diserimine , quod inter artis dc humanae industriae,
atque naturae opera, & effectus, hoe est, inter Oxiguam vim arte excitatam, & . violent illimum natuarae ipsius effectum intercedit . Materia scilicat, atoque vires electricae ab hominum industria ope tam tillae maehinae excitatae, nihil fere sunt, si cum vi lentissimis, atque potentissimis naturae viribus comis parentur. Eo autem discrimine praetermisso, Dintilis Iae electricae in memorato experimento ,& aliisquamis
plurimis excitatae, & expissae sunt verissima fulmina ope tenuissimae materiae, & viribus edita, ut ii omnes fatentur, qui periculosum id experimentum instituere, remque in sese experiri volunt. Rei enim evidentia in causa est, ut quamplurimi perieulum facere nolint, caeteri vel O caate semper procedant.
Repentina lueis scintillatio, prodigiosa. & vix non instantanea velocitas ejusdem electricae scintillae, ἔ-ctus, percussa o, commotio ut intimis humani cot-poris partibus, strepitus etiam, quo eadem micat,axploditur, & sese projicit scintilla, verum exhibent fulmen , fulgur, & tonitrum. a 3t Secundo. Effectus, & phaenomena fulminis,& se intillarum electricarum, eum vivide eMcitantur, atque exploduntur, sunt omnino eadem, ut milis experimentis constat: inter notissima fulminum phaenomena, & effectus praecipuo observantur sequentes, vividissimus splendor, quem oculi ferre vix pollini, rapidissima , dc vix non instantanea velocitas, qua in oculi ictu longissimum tradium percurrit, horrendus fragor, seu tonitrus i corpora in vaporos resol.
127쪽
vit, inflammat accendit, in vitrum transformat , νealeem etiam redigit , vim magneticam exc tat. atque communicat, & ut creditur, metalli formai terris ejus formae capacibus inducit: haec autem onnia non in uno, eodemque corpore, sed in diversi corporibus pro diversa eorum natura, & indole materia fulminis efficit. Et quidem fulminis splendor 'κ velocitas, fragor res sunt in omnium oculos quotidie incurrentes: incendia a fulminibus excolari , Agorpora inflammari, ubi vis sere locorum obseryatu a ὶ: alios etiam relatos effectus a fulminibus pro- . ductos observarunt Frank6n, Reeearia, & alii. Relata autem phaenomena a scintillis, & materia ele. actri ea etiam edi, & produci constat: & prima qui dem in experimento Lugdunoe Batavico, ut in lo cexponimus ; posteriora autem peculiaribus tentaminibus deprehendit Franklin , Beeearia, Datibard, dalii, adeo ut dubitari ambius non liceat, a scintilli electri eis vim magneticam communicari, communicatam aliquando destrui; vis enim magneiaca ab Θlectrica se intilla communicata, ab aba destruitur, i primae illi fuerit aequalis , & opposita directione feratur: quin imo experimento comperit D. Dah bard, illud acus eviremum, per quod scintilla electrica ingreditur, septentrionem respicere, ad austru' vero illud converti, per quod scintilla egreditur. Cor pora tandem a vi electrica fundi, in vapores resolvi, in vitrum, in cineres redigi, pro varia nimirum et rum natura, textura, & indole iidem mei,& plures alii Physici experimentis compererunt. Scintilistae igitur efectricae, & fulminis e Getus sunt prorsus iidem, eo solum intervenienta discrimine , quod superius tradidimus e secundum igitur notissimam phi- .losophandi regulam una sademque est omnium causa , ct natura . 13a Tertio. Momentanea illa sui minis, ct fulguris velocitas , cujus nullam hactenus mensu am ha bemus, cum illa convenit, quam in materia electrica observamus , di nulla etiam temporii mensura
128쪽
determinare possumus ; neque alius est in naturam tus, am materia, qua fulminis velocitas explica.ri possit . atque produei, quam vis, & materiae lenriea. Hate omnia abera magis confirmantur, quia suimen fit materia fluidissima, Ac verus peculari Rie ignis, motu rapidis limo delatus. Quis enim laci est, li rude vulgus exeipiamus, qui fulmineos lapides non irrideat. Tria autem illa in una materia electriea observantur. Haec una sententia est, de materia, qua mtiabilia alioquin , atque terrib flia fulminum phaenomena explicari tandem possint, atque intelli, gi, ut statim praecipua capita evolvendo, conficie mus. Non negaverim, ptu ima etiam in exposita su-rerius opinione eleganter eκ poni , atque ideirco aliqua ex ibi dietis veritati esIε eonflarmia exin imor illa tamen neque sum cit neqne . natura, aut omnia phas nomena fulminum citra eleetricitatem produci, au explicari potiunt. a 34 suinto. Ex immediatis etiam observationi hus res pia e eonficitur. Primo. Nulla supra ho-rirontem formatur procelloia tempestas, nulla sui mina , aut fulgura eduntur , vel sonant tonitruas dummodo proce uolae nubes eum eo loco, ubi ex ' tensa sunt flat, medio aliquo nubis ramo communicentur in quin fila ipsa eodemmet temporis momento, quo fulgura eoruscant, peruliaria electri ei tatis
in diei a edant, aut aliqua in ipsis met electri eis indieiis diversitas, de discrimen observetur, licet Ec pro cellosae nubis corpus , dc fulguris loeus lint a filia
33 Seeundo. Nubes autem illae . quae cum pro eella nullo modo communicantur, seu in atmos. phaera innatant ab aliis nubibus separatae, licet suo pra fila ipsa immineant, nulla multoties electrieitatis indicia in filis monstrant , contra vero ae-eidit, vix nubes ipsae cum procella communicent, fiant qua tempestatum rami tum enim continua semper est in filis electrieitas.
Tertio. Hujusmodi electrica indicia, hoc ess,seimtillat, penni silli, dc alia eo vividiora, frequentiora,
129쪽
Η Υ S I C A. Ia magisque micantia,& intensa in filis metallicis eduntur, quo fulmina . fulgura, tonitrua intentiora etiam , majora & frequeatiora sunt, quo filis i piis Propius edantur , & quo humilius extensae fuerint
nubes asuarto. . Cum fulgur seintillat, aliqua semper immutatio, deu perturbatio in siqn s electricis a filo metallico editis animadvertitur . Huiusmodi per turbationes multiplici ratione,& varietate accidunt; non utraquam magis intenditur , aut remit itur penniis cillus , intilla, stellula , quin situm , ct ordinem q3 itent ι hoc est, quin electri eitas filorum speciem mutet, a positiva scilicet in negativam, aut vicis limconvertatur. Aliquando repente micat pennicillus, ubi immediate antea videbatur stella, aut vice verra, atque electricitas speciem mutat. Illud tamen fere semper observatur , dictas electricitatis perturbationes esse ins antaneas, ct transacto fulgare, ad pristinum satum redire. Atque hare quidem luculentis imis ex Perimentis observavit Franklin, Aeetaνia , & alii a. Exposita haec rationum momenta , observationes ,εc experimenta propositionem nostram ea in luce eollocant, ut de illa dubitare non possimus. Plura ἡ& elariora argumenta ulteriores physicolum observationes atque diligentia suppeditabunt . Hate sei lieet illa est naturalis Philosophiae pars, quam avidius, atque ardentius per id temporis colant Phyina
interior ejusdem propinitionis eonfirmatio, multiplex
fulminum phaenomenon, et tota eorum theoria exponitur.
Nihil est, quo melius Physiea alimius natu
turalis essectus causa probetur, atque eificacius d monstretur, quam si omnes phaenomeni circumstaniatias se eundum datae caulae indolem, S notas proprie
130쪽
lates , atque mitu e te es nitide explicentur , atqηe deducantur . Ita se rem habere in caui nostro, facile modo conficiemus, universam fui. um theoriam ex observationibus, experimentis, & datis notmis gradatirn evolvendo.
Primo. Nostrvin tel uris globum sta vastissimum Electri eae materiae promptuarium, in q'o ipsa sese
recipiat, colligat, diffundatur, & conservetur, rei est omnino certa, innumerisqtie experimentis eod firmata, quorum aliqua in loco reserimus. Omnii enimvero corpora, in quibus magna excitatur electri eitas politiva , vel negativa, vix terram attill
sunt, eam amittunt; quia scilicet, si positiva sit, in terram illi eo sese diffundit, si negativa a tellure suppletur, di ad corpus negative electricum , ob via expansivam, de aequilibrii legeni pertransit. 137 Secundo. Aerem etiam esse corpus origine electricum , omnino constat; non parum is itur muteriae electrieae in les a semper habet; dissiculter u men , ct parum vaporis ab ilio extrahitur, aut illsese ab aliis eorporibus recipit; ad utrumque enim aequalem opponit resistentiam. Et hinc aptissimesa si ad materiam ita ita. corporibus v. g. nubibus conservandam , & vetinendam , quae aere undequa
que circundantur. Tretis. Praeterea vero aerem, cum vapidus est,
humidus, nebulosus, hoc est, at mosphaeram , dc flu'hes plurimum electricitatis positivae pariter, & Wgativae in se habere jam tu perius probavimus. suarto. Igitur iuxta indolem corporum commil
nicatione electricorum , cum tellure non communi cantium, atquct notissimam materiae electri ae pso
prietatem, vim lcilicet diffusi jam, & ad aequilibri um semper tendentem ignis electrieus in tellure, aut nubibus superabundans, aut deficiens , a peti semel inter nubes, & tellurem communicatione, a terra ad nubes, aut vicissim sese projicit, maximo'que cum impetu, atque vehementia scintillarum imstar exploditur, perinde ut in experimento Lugdu'no-Batavico observamus.
a 3 suinto. Similex etiam se intillae, & ignis e Iectrici eruptiones a.nube in nubem transfundeo